Podsumowuj ˛ac, monografia Izabeli Nowickiej wyczerpuj ˛aco i interesuj ˛aco przed-stawia zagadnienie wykroczen´ jako czynów przepođowionych, a takz˙e mechanizmy ich zapobiegania i zwalczania w z˙yciu codziennym. Niew ˛atpliwie ta interesuj ˛aca pozycja moz˙e sđuz˙yc´ jako dobry podre˛cznik studentom prawa i administracji, uzu-peđniaj ˛ac nadal dos´c´ ubog ˛a bibliografie˛ zwi ˛azan ˛a z tym tematem.
Iwona Bien´-We˛gđowska Katedra Prawa Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych KUL
Kazimierz
P i a s e c k i, Prawo ma
đz˙en´skie, Warszawa:
Wydaw-nictwo LexisNexis 2011, ss. 308.
Kazimierz Piasecki we wste˛pie do tzw. wielkiego komentarza Kodeksu rodzinnego i opiekun´czego przedkđada czytelnikowi tak ˛a informacje˛: „Wedđug prawa polskiego – prawa stanowionego przez pan´stwo – mađz˙en´stwo jest swoistym, indywidualnym, naturalnym, duchowym i cielesnym zwi ˛azkiem spođecznym, z zađoz˙enia trwađym, mie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a. Zwi ˛azek ten jest prawnie uprzywilejowany i sankcjo-nowany. Tworzy on okres´lony prawny stosunek, stanowi ˛ac zarazem instytucje˛ prawn ˛a obejmuj ˛ac ˛a wszelkie konsekwencje prawne wynikaj ˛ace z istnienia i funkcjonowania tego zwi ˛azku w spođeczen´stwie…”1. Moz˙na wie˛c zađoz˙yc´, z˙e ta wykđadnia prawa stađa sie˛ niejako przyczynkiem do powstania recenzowanej pozycji naukowej.
Niniejsza monografia prof. Kazimierza Piaseckiego2 skđada sie˛ z XXIV rozdzia-đów, wykazu skrótów, przedmowy, wniosków oraz bogatej i starannie wybranej lite-ratury przedmiotu. W rozdziale I (s. 11-22), pt. „Problemy antropologiczne, socjo-logiczne i prawne zwi ˛azków mie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a w uje˛ciu historycznym oraz prawnoporównawczym. Zarys problematyki”, Autor przedkđada czytelnikowi wiele informacji na temat skđadu osobowego grupy mađz˙en´skiej, który we wspóđczesnym s´wiecie bywa bardzo róz˙norodny. Moz˙e do niej nalez˙ec´ kilka kobiet i kilku me˛z˙-czyzn, tworz ˛ac mađz˙en´stwo grupowe. S ˛a równiez˙ takie, które skđadaj ˛a sie˛ z jednego me˛z˙czyzny i wielu kobiet (poligynia), lub tez˙ z jednej kobiety i wielu me˛z˙czyzn (poliandria). Jednak najbardziej naturaln ˛a postaci ˛a jest grupa skđadaj ˛aca sie˛ z jednego me˛z˙czyzny i jednej kobiety. Kolejno przywođuje Kodeks Hammurabiego, wskazuj ˛ac
1Kodeks rodzinny i opiekun´czy. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 2011, s. 17. 2Prof. dr hab. Kazimierz Piasecki to wybitny cywilista, se˛dzia S ˛adu Najwyz˙szego w stanie
spoczynku, wykđadowca prawa, autor wielu komentarzy i publikacji naukowych.
na zawarte w nim rozstrzygnie˛cia dotycz ˛ace zwi ˛azków mie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a. Id ˛ac dalej, przekazuje wiele informacji na temat relacji pomie˛dzy me˛z˙czyzn ˛a i kobiet ˛a, wskazuj ˛ac ich zapisy m.in. w akadyjskim eposie o Gilgameszu, w zapisach biblijnych o Królu Salomonie i Mojz˙eszu. Odwođuje sie˛ równiez˙ do praktyk juda-izmu, staroz˙ytnej Grecji i Rzymu, cytuj ˛ac wiele zajmuj ˛acych tres´ci z tamtej odlegđej epoki.
II rozdziađ (s. 23-34), pt. „Rodzaje zwi ˛azków mie˛dzy me˛z˙czyznami i kobietami w s´wiecie wspóđczesnym”, obejmuje zagadnienia mađz˙en´stw monogamicznych i poli-gamicznych, uregulowanych w kodeksach cywilnych, w kodeksach rodzinnych, w aktach prawnych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii, w Kodeksie Prawa Kanonicznego, w prawie muzuđman´skim, w Cammon Law Marriage, w prawie mor-monów oraz wedđug zwyczajów okres´lonego plemienia.
III rozdziađ (s. 35-42), zatytuđowany „Prawo mađz˙en´skie na ziemiach polskich w IX, XX i XXI wieku”, to interesuj ˛acy fragment historii zawierania mađz˙en´stw w naszym kraju. Autor wskazuje, z˙e dawne prawo polskie nie regulowađo spraw mađz˙en´stwa, powszechnie stosowane byđo prawo kanoniczne. W okresie rozbiorów Polski obowi ˛azywađ system pan´stw zaborczych – Niemiec, Austrii i carskiej Rosji. Obecnie w Polsce, jak dalej wyjas´nia K. Piasecki, wyste˛puj ˛a naste˛puj ˛ace formy mađz˙en´stwa: mađz˙en´stwo wedđug prawa stanowionego przez pan´stwo (zawarte przed kierownikiem urze˛du stanu cywilnego – mađz˙en´stwo tzw. cywilne), mađz˙en´stwo wedđug prawa wewne˛trznego poszczególnego Kos´ciođa ze skutkami cywilnoprawnymi (zawarte przed duchownym), mađz˙en´stwo zawarte w formie religijnej bez skutków cywilnoprawnych (zawarte przed duchownym), mađz˙en´stwo cywilne (laickie) zawarte póz´niej w formie religijnej. Autor w tym miejscu wskazuje równiez˙ na pewne moz˙liwe zjawiska patologiczne istniej ˛ace w tej materii.
Kolejny IV rozdziađ (s. 43-48), pt. „Prawo do zawarcia mađz˙en´stwa”, opisuje zagadnienia prawne, wskazuj ˛ace na moz˙nos´c´ zawarcia mađz˙en´stwa, o ile istnieje zdolnos´c´ prawna do jego zawarcia – prawo to ma charakter abstrakcyjny. Posiada równiez˙ charakter uniwersalny, z zastrzez˙eniem, z˙e mówimy o modelu mađz˙en´stwa przewidzianym w okres´lonym porz ˛adku prawnym. Powyz˙sze prawo, o czym poucza Autor, gwarantuje kilka konwencji mie˛dzynarodowych, których sygnatariuszem jest równiez˙ Polska.
V rozdziađ (s. 49-64), pt. „Róz˙nica pđci nupturientów jako uniwersalny histo-rycznie element mađz˙en´stwa”, jak zaznacza K. Piasecki, to niezwykle skomplikowana problematyka. W przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekun´czego nie wyste˛puje poje˛-cie „pđec´”, jest jedynie mowa o me˛z˙czyz´nie i kobiepoje˛-cie. Nie ma zatem kwalifikacji nupturientów pod wzgle˛dem pđci. Nalez˙y stwierdzic´, z˙e podstawow ˛a przesđank ˛a za-warcia mađz˙en´stwa jest róz˙nica pđci nupturientów. Problem toz˙samos´ci pđciowej (me˛ska-z˙en´ska, transseksualizm, obojnactwo, orientacja seksualna, zboczenia) dotyczy dwóch zasadniczych sfer – biologicznej-chromosalnej i psychologicznej. Autor pre-zentuje czytelnikowi wiele uregulowan´ prawnych tak polskich, jak i zagranicznych. Kolejny VI rozdziađ (s. 65-82) to zagadnienia zawarte w jego tytule: „Przeszkody mađz˙en´skie”. Autor wyodre˛bnia tu kilka zagadnien´, które dokđadnie opisuje i naste˛-pnie precyzyjnie wyjas´nia, powođuj ˛ac sie˛ na stosowne normy prawa. Przedstawia czytelnikowi naste˛puj ˛ace kwestie: uwagi ogólne, wiek, pozostawanie w zwi ˛azku
mađz˙en´skim, ubezwđasnowolnienie, chorobe˛ psychiczn ˛a lub niedorozwój umysđowy, pokrewien´stwo lub powinowactwo, przysposobienie, wady os´wiadczenia woli, zawar-cie mađz˙en´stwa przez peđnomocnika.
VII rozdziađ (s. 83-89), pt. „Konstrukcja prawna mađz˙en´stwa wedđug prawa polskiego”, zdaniem Autora opiera sie˛ na dwóch filarach: unormowaniu sposobów zawarcia mađz˙en´stwa oraz na mađz˙en´stwie jako instytucji prawnej. K. Piasecki krok po kroku wyjas´nia czytelnikowi te˛ konstrukcje˛ prawn ˛a, korzystaj ˛ac z norm zawartych w polskim prawodawstwie.
Rozdziađ VIII (s. 90-107), zatytuđowany „Zawarcie mađz˙en´stwa przed kierowni-kiem urze˛du stanu cywilnego”, to kolejna cze˛s´c´ monografii, w której Autor przy-wođuj ˛ac wiele mie˛dzynarodowych konwencji oraz przepisów prawa polskiego, wyjas´-nia te dos´c´ zawiđe mechanizmy. Autor jest zdawyjas´-nia, z˙e osobom zamierzaj ˛acym za-wrzec´ zwi ˛azek mađz˙en´ski przysđuguje swoboda wyboru formy zawarcia mađz˙en´stwa. „Zawarcie mađz˙en´stwa wyznaniowego ze skutkami wedđug prawa polskiego” to kolejny, IX rozdziađ (s. 108-122) prezentowanej monografii. W rozdziale tym Autor poucza, z˙e podstawe˛ do zmiany polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekun´czego, sta-nowiđ Konkordat mie˛dzy Stolic ˛a Apostolsk ˛a i Rzecz ˛apospolit ˛a Polsk ˛a, podpisany w 1993 r. (ratyfikowany w 1998 r.). W naste˛pstwie wejs´cia w z˙ycie Konkordatu powstađa nowa instytucja uznania skutków cywilnych mađz˙en´stwa zawieranego przed duchownym Kos´ciođa katolickiego. W zwi ˛azku z powyz˙szym Autor zapoznaje czytel-nika ze zmianami, które zostađy wprowadzone w polskim prawodawstwie oraz prawie Kos´ciođa katolickiego w Polsce. Wykazuje równiez˙ ustawy, na mocy których wy-znawcy innych Kos´ciođów w Polsce mog ˛a zawierac´ w podobnej formie mađz˙en´stwa wobec swojego duchownego.
W X rozdziale (s. 123-133), pt. „Czynnos´ci poprzedzaj ˛ace zawarcie mađz˙en´stwa w formie s´wieckiej i wyznaniowej ze skutkami wedđug prawa polskiego”, poznajemy wiele praktycznych informacji dla osób pragn ˛acych zawrzec´ mađz˙en´stwo, dla kierow-ników USC oraz dla osób duchownych, przed którymi ewentualnie zostanie zawarte mađz˙en´stwo ze skutkami wedđug prawa polskiego. Autor wnikliwie omawia czynnos´ci dokonywane w USC przed zawarciem mađz˙en´stwa, wskazuje na te formalnos´ci, które nalez˙y zdecydowanie odróz˙nic´ od formalnos´ci đ ˛acz ˛acych sie˛ z samym jego zawar-ciem.
„Czynnos´ci prawne kierownika urze˛du stanu cywilnego i duchownego zwi ˛azane z zawarciem mađz˙en´stwa” (s. 134-147) to tytuđ XI rozdziađu tej interesuj ˛acej mono-grafii. Podobnie jak w poprzednim rozdziale, Autor przedkđada nam „gars´c´” nowych cennych wiadomos´ci, które przydatne s ˛a zarówno dla kierownika USC, jak i wđas´ci-wego duchownego. Czyni to powođuj ˛ac sie˛ na obowi ˛azuj ˛ace prawo, wskazuj ˛ac na stosowne wnioski, zas´wiadczenia, zawiadomienia, zezwolenia, protokođy itp.
Rozdziađ XII – „Mađz˙en´stwo jako instytucja prawna” (s. 148-155) wprowadza nas w zagadnienia zwi ˛azane ze skutkami zawartego mađz˙en´stwa przed kierownikiem USC, jak i wobec duchownego ze skutkami prawa polskiego. Jak poucza K. Piasecki, tres´c´ instytucji mađz˙en´stwa stanowi ˛a okres´lone przez prawo stosunki prawne o charakterze prawnomađz˙en´skim, prawnorodzinnym, w zakresie poszczególnych gađe˛zi prawa prywatnego i publicznego.
Kolejny, równie zajmuj ˛acy, XIII rozdziađ pt. „Mađz˙en´stwo z cudzoziemcem. Zawarcie mađz˙en´stwa za granic ˛a” to zagadnienie dos´c´ powszechne w ostatnich latach, dotykaj ˛ace naszych obywateli w Polsce i poza jej granicami. Autor porusza tu wiele zagadnien´, choc´by takich jak: zdolnos´c´ prawna cudzoziemca do zawarcia mađz˙en´stwa wedđug prawa polskiego, uchodz´cy – ich szczególna sytuacja, w której sie˛ znalez´li, zagadnienie obywatelstwa. Mamy tu przedstawiony wachlarz norm prawa polskiego, jak i wielu mie˛dzynarodowych konwencji czy rezolucji.
Rozdziađ XIV, zatytuđowany „Konkubinat” (s. 169-173), to zwie˛zđy w swej tres´ci „komunikat” dotycz ˛acy tego specyficznego zwi ˛azku, który – jak pisze Autor – „towa-rzyszy regularnym mađz˙en´stwom od najdawniejszych czasów”. To przedđoz˙ony czytel-nikowi okres´lony zbiór norm prawa mie˛dzynarodowego i polskiego.
XV rozdziađ – „Prawnie rejestrowane zwi ˛azki partnerskie” (s. 174-176), to równie krótki zapis dotycz ˛acy nadania cech prawnych „zwi ˛azkom osób”, które nie mog ˛a zawrzec´ mađz˙en´stwa na zasadach prawa tradycyjnego ze wzgle˛du na brak róz˙nicy pđci w sensie genetycznym. Mówimy o tzw. zwi ˛azkach partnerskich lub o „mađz˙en´stwie osób tej samej pđci”, lub tez˙ o podobnych fenomenach spođecznych. Zagadnienia te opisuje Autor na kanwie prawodawstwa mie˛dzynarodowego, które w jakims´ stopniu (ze wzgle˛du na zasade˛ równos´ci porz ˛adków prawnych) „wpisuj ˛a sie˛” w aktualn ˛a sytuacje˛ w Polsce.
Rozdziađ XVI, zatytuđowany „Uniewaz˙nienie mađz˙en´stwa” (s. 177-193), opisuje przewidziane prawem przyczyny uniewaz˙nienia mađz˙en´stwa zawartego przed kierow-nikiem USC oraz mađz˙en´stwa wyznaniowego ze skutkami wedđug prawa polskiego. Autor przywođuje tu stosowne normy, opieraj ˛ac sie˛ zasadniczo na Kodeksie ro-dzinnym i opiekun´czym. Podkres´la, z˙e w prawie polskim nie ma mađz˙en´stw niewaz˙-nych ex lege, zas´ problem niewaz˙nos´ci mađz˙en´stw nie moz˙e byc´ rozstrzygany poza procesem o uniewaz˙nienie mađz˙en´stwa jako kwestia incydentalna.
W kolejnym XVII rozdziale, pt. „Separacja” (s. 194-222), Autor poucza, z˙e u podstaw idei separacji lez˙y d ˛az˙enie do utrzymania nierozerwalnos´ci mađz˙en´stwa. Ta koncepcja, maj ˛aca swój rodowód w Kos´ciele katolickim, zostađa przeniesiona na grunt pan´stwowych systemów prawnych. K. Piasecki analizuj ˛ac to zagadnienie, pre-zentuje je na tle historii Polski od czasów jej rozbiorów do chwili obecnej. Naste˛pnie w sposób bardzo uporz ˛adkowany przedstawia czytelnikowi stosowne normy prawa pan´stwowego i kos´cielnego wymienionego zagadnienia.
W rozdziale XVIII, pt. „Rozwód – konstrukcja prawna, podstawy i skutki” (s. 223-239), Autor wskazuje, z˙e podobnie jak instytucja mađz˙en´ska, instytucja rozwodu ma charakter uniwersalny w ukđadzie materialnoprawnym, historycznym i prawnoporównawczym. Dlatego wedđug Piaseckiego nalez˙y bacznie przyjrzec´ sie˛ koncepcji rozwodu w róz˙nych porz ˛adkach prawnych, sie˛gaj ˛ac m.in. do Pisma S´wie˛-tego, prawa rzymskiego czy tez˙ Koranu. Sie˛gaj ˛ac do polskich aktów prawnych z 1945 r. oraz prawodawstwa nam wspóđczesnego, Autor wyjas´nia i przybliz˙a czytel-nikowi konstrukcje˛ prawn ˛a, podstawy i skutki tej „zajmuj ˛acej” instytucji prawnej.
Rozdziađ XIX, zatytuđowany „Zawarcie mađz˙en´stwa w wypadku uznania wspóđ-mađz˙onka za zmarđego” (s. 240-244), to syntetyczne omówienie „ustania mađz˙en´stwa” jako oryginalnej instytucji prawa rodzinnego i opiekun´czego oraz Kodeksu cywil-nego. Instytucja ta to wynik uznania jednego z mađz˙onków za zaginionego z
okres´-lonymi konsekwencjami dla pozostađego przy z˙yciu mađz˙onka. Autor na kanwie obo-wi ˛azuj ˛acego prawa polskiego wyjas´nia te˛ instytucje˛ prawa.
Rozdziađ XX, pt. „Zawarcie mađz˙en´stwa, jego uniewaz˙nienie, separacja i rozwód w s´wietle prawa prywatnego mie˛dzynarodowego” (s. 245-253), to kolejna interesuj ˛aca cze˛s´c´ prezentowanej monografii. Interesuj ˛aca o tyle, z˙e spotykamy tu regulacje prawa tak polskiego, jak i mie˛dzynarodowego. To krótka informacja Autora, lecz precy-zyjnie odwođuj ˛aca sie˛ do najistotniejszych norm prawa, które rozstrzygaj ˛a czasem zawiđe kwestie prezentowanego tematu.
Kolejny, XXI rozdziađ, zatytuđowany jest „Poste˛powanie odre˛bne w sprawach mađz˙en´skich” (s. 254-271). Jak podaje Autor, integraln ˛a cze˛s´ci ˛a prawa mađz˙en´skiego s ˛a regulacje prawne o charakterze proceduralnym normuj ˛ace poste˛powanie w spra-wach mađz˙en´skich. Maj ˛a one na celu zagwarantowanie prawidđowego wyroku z punk-tu widzenia faktów, ich oceny prawnej i ich skutków prawnych. Zagadnienia powyz˙-sze K. Piasecki opiera na uregulowaniach zawartych w Kodeksie poste˛powania cywil-nego i Kodeksie rodzinnym i opiekun´czym.
Rozdziađ XXII, pt. „Poste˛powania nieprocesowe dotycz ˛ace zawierania mađz˙en´stwa oraz separacji” (s. 272-279), wprowadza czytelnika w normy proceduralne dotycz ˛ace spraw mađz˙en´skich nalez˙ ˛acych do trybu nieprocesowego. Autor wylicza tu naste˛pu-j ˛ace sprawy: udzielenie zezwolenia na zawarcie zwi ˛azku mađz˙en´skiego, zezwolenie na zawarcie mađz˙en´stwa osobie dotknie˛tej chorob ˛a psychiczn ˛a lub niedorozwojem umysđowym, zezwolenie na zawarcie mađz˙en´stwa osobom powinowatym w linii pro-stej, zezwolenie kobiecie, która ukon´czyđa 16 rok z˙ycia, na zawarcie mađz˙en´stwa, zezwolenie na zawarcie mađz˙en´stwa przez peđnomocnika, zwolnienie od przedstawie-nia dokumentów koniecznych do zawarcia mađz˙en´stwa oraz poste˛powanie reguluj ˛ace separacje˛. Jak dalej poucza Autor, do poste˛powan´ nieprocesowych w sprawach mađz˙en´skich maj ˛a zastosowanie przepisy Kodeksu prawa cywilnego i Kodeksu ro-dzinnego i opiekun´czego.
„Jurysdykcja mie˛dzynarodowa w sprawach mađz˙en´skich” (s. 280-286) to tytuđ XXII rozdziađu prezentowanej monografii. Jak wskazuje Autor, istotn ˛a cze˛s´ci ˛a prawa mađz˙en´skiego s ˛a regulacje w dziedzinie mie˛dzynarodowego poste˛powania cywilnego, dotycz ˛ace jurysdykcji mie˛dzynarodowej przedđoz˙onego zagadnienia. Jest to dziedzina rozgraniczenia kompetencji s ˛adów w sprawach na poziomie mie˛dzynarodowym doty-cz ˛acych mađz˙en´stwa, jego istnienia (lub nieistnienia), uniewaz˙nienia, separacji i rozwodów. Problematyka ta dotyczy zarówno zagadnien´ mađz˙en´stwa zawartego w formie s´wieckiej, jak i przed duchownym ze skutkami wedđug prawa polskiego. W ramach stosunków mie˛dzy pan´stwami czđonkowskimi Unii Europejskiej maj ˛a tu zastosowanie przepisy proceduralne Unii Europejskiej. Natomiast w ramach stosun-ków mie˛dzy Polsk ˛a a innymi pan´stwami stosowane s ˛a przepisy o jurysdykcji kra-jowej zawarte w Kodeksie prawa cywilnego. Dodatkowo, o czym nalez˙y wspomniec´, maj ˛a równiez˙ zastosowanie normy konwencji mie˛dzynarodowych, których sygnatariu-szem jest równiez˙ Polska.
Ostatni, XXIV rozdziađ, zatytuđowany „Uznanie i wykonanie orzeczen´ s ˛adów zagranicznych w sprawach mađz˙en´skich” (s. 287-299), to zbiór interesuj ˛acych zagadnien´ maj ˛acych znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia waz˙nos´ci za-warcia nowego mađz˙en´stwa w Polsce. Sprawa ta regulowana jest na podstawie norm
zawartych w Kodeksie poste˛powania cywilnego, w rozporz ˛adzeniu Rady (WE) – w ramach stosunków prawnych mie˛dzy pan´stwami czđonkowskimi Unii Europejskiej, konwencji mie˛dzynarodowych, innych mie˛dzynarodowych umów.
Prezentowan ˛a monografie˛ kon´cz ˛a „Wnioski” (s. 301-302) – uwagi de lege feren-da, maj ˛ace na celu – jak pisze Autor – uwzgle˛dnienie standardów europejskich zgodnie z now ˛a ideologi ˛a prawn ˛a prawa mađz˙en´skiego.
Bogata „Wybrana literatura” (s. 303-308) spina jakby w cađos´c´ te˛ interesuj ˛ac ˛a pozycje˛. Jednoczes´nie pozwala czytelnikowi jeszczeđatwiej dotrzec´ do interesuj ˛acych go zagadnien´, które moz˙e w niedostatecznym stopniu poruszone zostađy w rozprawie. Omawiana praca bezsprzecznie dowodzi, z˙e autor dysponuje przemys´lanymi po-gl ˛adami w badanych kwestiach i potrafi przedstawic´ równie przemys´lane ich nau-kowe uzasadnienie. Nalez˙y podkres´lic´ wielk ˛a starannos´c´ i kompetencje˛ Autora oraz bogactwo i róz˙norodnos´c´ zawartego w niej materiađu. Nie dziwi to, bowiem – jak sam odnotowuje Autor w „Przedmowie” – wykorzystađ materiađy z dos´wiadczen´ w rozwi ˛azywaniu problemów z zakresu prawa mađz˙en´skiego jako byđy se˛dzia S ˛adu Najwyz˙szego. Dla jasnos´ci recenzowanej pozycji nie sposób nie odnies´c´ sie˛ do osobistej oceny. Wskazuje ona, z˙e w niektórych kwestiach trudno mi zgodzic´ sie˛ (jako „kanonis´cie”) z istniej ˛acymi w Polsce i poza jej granicami normami prawa mađz˙en´skiego, lecz mam s´wiadomos´c´, z˙e nie jest to przedmiotem aktualnych roz-waz˙an´. Wydaje sie˛, z˙e jedynym adresatem tej publikacji s ˛a podmioty stosuj ˛ace prawo (se˛dziowie, adwokaci, urze˛dnicy), jednak do szerokiego kre˛gu odbiorców nalez˙y bez w ˛atpienia dođ ˛aczyc´ studentów prawa, w tym takz˙e prawa kanonicznego. Niew ˛atpliwie ta interesuj ˛aca pozycja moz˙e sđuz˙yc´ jako dobra lektura równiez˙ dla tych, którzy gotowi s ˛a na „intelektualn ˛a przygode˛” z zakresu prawa mađz˙en´skiego, bowiem to pierwsze na rynku ksie˛garskim opracowanie tej istotnej tematyki.
Ks. Krzysztof Mikođajczuk Katedra Prawa Katolickich Kos´ciođów Wschodnich KUL
