RECENZJE, OMÓWIENIA I SPRAWOZDANIA 315 moĪe byü neutralnym przedsiĊwziĊciem intelektualnym. Podobnie jak Giddens, Szym-czyk uwaĪa, Īe powiązanie socjologii z krytyką spođeczną to postulat oczekujący reali-zacji, w postawie „otwartoĞci” pozwalającej socjologii poszukiwaü wđasnej toĪsamoĞci i legitymizacji metod badawczych.
Edward Balawajder Katedra Socjologii MoralnoĞci KUL
Stanisđaw W ó j c i k, Imperialne paĔstwo rynkowe – dynamika i bariery, Lublin:
Wydawnictwo KUL 2010, ss. 194.
PrzyszđoĞü paĔstwa polskiego w kontekĞcie ewolucji jego instytucji stanowi istotne zagadnienie rozwaĪaĔ wspóđczesnych politologów, socjologów, ekonomistów i innych obserwatorów naszej rodzimej rzeczywistoĞci. W dyskursie naukowym od koĔca lat 90. XX wieku temat ten pojawia siĊ w związku ze wspóđczesnym zjawiskiem ograniczania roli i znaczenia samego paĔstwa. Zmniejszanie kontroli paĔstwa nad sferą spođeczno--gospodarczą na rzecz budowy spođeczeĔstwa obywatelskiego, wdraĪania kolejnych re-form pod hasđem restrukturyzacji paĔstwa, samorządnoĞci czy decentralizacji, domina-cja prorynkowych doktryn liberalnej i neoliberalnej, pluralizmu i zađamania siĊ idei paĔstwa opiekuĔczego, a wreszcie: wielopđaszczyznowa integracja europejska sprawiđy, Īe suwerennoĞü paĔstwa w jego narodowym wymiarze zostađa znacząco osđabiona. Owo osđabienie (a dla niektórych wrĊcz utrata) suwerennoĞci stanowi koszt korzystania ze zwielokrotnionego kapitađu w ramach zjednoczonej Europy, partycypacji w jej osią-gniĊciach technologicznych, gospodarczych, wolnoĞci i tolerancji. Dwa wielkie procesy cywilizacyjne – globalizacja i decentralizacja – przeobraĪają wspóđczesne paĔstwa na-rodowe na dwóch pđaszczyznach: ograniczają samodzielnoĞü paĔstw przez podporząd-kowanie ich strukturom i prawu ponadnarodowemu, a jednoczeĞnie prowadzą dziađal-noĞü umacniającą samorządne wspólnoty lokalne. DąĪenie do decentralizacji, tj. prze-kazania czĊĞci swojej wđadzy jednostkom samorządu terytorialnego, stanowi rozmyĞlne dziađanie mające na celu nie tylko aktywizacjĊ spođeczeĔstwa, ale równieĪ utrzymanie podmiotowoĞci wđasnego paĔstwa.
KsiąĪka prof. dr. hab. Stanisđawa Wójcika stanowi jeden z odrĊbnych gđosów w wyĪej wspomnianej dyskusji naukowej, pozostając jednoczeĞnie próbą podsumowa-nia dotychczasowego dorobku w zakresie uwarunkowaĔ, istoty i perspektyw wspóđcze-snego paĔstwa imperialnego, a takĪe przyszđoĞci paĔstw narodowych. Praca ta
RECENZJE, OMÓWIENIA I SPRAWOZDANIA 316
guje na duĪe uznanie. Autor prezentuje w niej zróĪnicowane poglądy w opiniach ludzi nauki, publicystów i wprawnych komentatorów rzeczywistoĞci politycznej wyraĪonych m.in.: na đamach „Dziennika”, „Naszego Dziennika”, „Rzeczpospolitej”, „Wprost” czy „Tygodnika Powszechnego”, a wszystko to w celu weryfikacji tezy o nowej postsuwe-rennej istocie naszego paĔstwa.
S. Wójcik zwraca uwagĊ na brak w literaturze politologicznej pogđĊbionej analizy idei imperialnego paĔstwa rynkowego w zakresie takich zagadnieĔ, jak: przedsiĊbior-czoĞü i ekonomia spođeczna, relacje wđadzy z KoĞciođem, stosunek rządzących do jed-nostki czy narodu. Godne uwagi jest to, iĪ Autor nie uchyla siĊ przed stawianiem tru-dnych pytaĔ badawczych, obejmujących m.in.: zagadnienie celów i wartoĞci paĔstwa rynkowego, charakterystykĊ jego elit i adresatów dziađaĔ politycznych. I chociaĪ py-tania te nie są nowe, to wyjątkowa sytuacja, w jakiej znalazđo siĊ tradycyjne i kato-lickie spođeczeĔstwo polskie w wyniku transformacji, sprawia, Īe udzielone na nie odpowiedzi nabierają cađkiem nowego wymiaru. Wedđug niego to wđaĞnie specyfika cywilizacyjna, a konkretniej aksjologia danej cywilizacji stanowi podstawĊ dla ksztađ-towania siĊ doktryny i polityki paĔstwowej. Tym samym Wójcik w swojej pracy powraca do klasycznego, etycznego ujmowania polityki, definiując ją jako dziađal-noĞü podporządkowaną realnemu dobru wspólnemu.
Prezentując poglądy w historycznym ujĊciu (od klasyków myĞli politycznej do wspóđczesnych aktorów sceny politycznej) Autor odwođuje siĊ do aktualnych wyda-rzeĔ krajowych i zagranicznych jako przykđadów obrazujących opisywane zađoĪenia teoretyczne. Podtytuđ pracy „dynamika i bariery” wyznacza jej systemowy i anality-czno-krytyczny charakter. Praca skđada siĊ z piĊciu odrĊbnych czĊĞci, stanowiących samodzielne zagadnienia problemowe. Wychodząc od zarysu koncepcji paĔstwa ryn-kowego jako uniwersalnej, zinstytucjonalizowanej formy organizowania siĊ wspóđ-czesnych spođeczeĔstw, prezentuje on tezy amerykaĔskich i europejskich ekonomi-stów, politologów, socjologów i filozofów (Bobbitta, Kagana, Reicha, Habermasa, Ratzingera, Staniszkis, Bartnika, Zielonki i wielu, wielu innych), jednoczeĞnie doko-nując oceny zmian w organizacji i funkcjonowaniu paĔstwa narodowego, wskazując na zagroĪenia i wyzwania wspóđczesnych demokracji. Analiza ta sđuĪy Autorowi do nakreĞlenia sđaboĞci koncepcji paĔstwa rynkowego w polskich realiach, w których do-minują: niechĊü do prywatyzacji i obcego kapitađu, sđaboĞü kolejnych ekip rządzą-cych, przepaĞü pomiĊdzy elitami a spođeczeĔstwem, wysokie koszty spođeczne trans-formacji, brak tradycji instytucji liberalnych. Ostatecznie efektem tych rozwaĪaĔ jest wniosek o niemoĪliwoĞci osiągniĊcia sukcesu ekonomicznego przy jednoczesnej mar-ginalizacji obiektywnych czynników historycznych i kulturowych.
Dalsze dociekania dotyczące ateistycznego wymiaru globalizmu europejskiego, a takĪe wpđywu koncepcji neoliberalnej na szerzenie postaw antyreligijnych i antymo-ralnych w przestrzeni publicznej stanowią pretekst do oceny skutecznoĞci wspóđcze-snych elit (inteligencji i polityków) w obliczu reprezentowanych przez nie
antywarto-RECENZJE, OMÓWIENIA I SPRAWOZDANIA 317 Ğci: zakđamania, egoizmu, hedonizmu, przemocy wobec najsđabszych, niechĊci do ka-tolicyzmu.
Istotną czĊĞcią powyĪszych rozwaĪaĔ stađo siĊ dla Wójcika okreĞlenie roli i zna-czenie KoĞciođa katolickiego w ksztađtującym siĊ postnarodowym paĔstwie polskim. Ostatecznie dađo ono Autorowi moĪliwoĞü sformuđowania praktycznych wniosków w zakresie realizacji dobra wspólnego w sytuacji róĪnicujących siĊ interesów jedno-stek i grup, chaosu normatywnego, barku odpowiedzialnoĞci i kultury w sferze poli-tycznej, sđabnącej toĪsamoĞci narodowej. Wskazuje on na dwie istotne kwestie, które nie mogą zostaü pominiĊte w dyskusji naukowej. Po pierwsze, podkreĞla, iĪ ocena sa-mego KoĞciođa, jego relacji z paĔstwem, stosunku do liberalizmu, integracji europej-skiej czy globalizacji nie moĪe byü dokonywana po amatorsku, ale musi mieü cha-rakterĞciĞle politologiczny. Po drugie, wskazuje na potrzebĊ podjĊcia badaĔ w zakre-sie zagroĪeĔ, jakie wywođuje na pđaszczyĨnie narodowej lansowany przez liberađów postulat wielonarodowoĞci paĔstwa rynkowego.
Jak wynika z powyĪszego syntetycznego opisu, wartoĞü omawianej pracy polega na tym, Īe wychodzi ona poza dotychczasowe argumenty stosowane w naukach poli-tycznych, przede wszystkim dziĊki odwođaniu do zagadnieĔ aksjologicznych. Jedno-czeĞnie stanowi ona spis konkretnych wskazaĔ, które pozwalają pogodziü racjonalne wytyczne z zasadami moralnoĞci chrzeĞcijaĔskiej. KomplementarnoĞü rozumu i wiary stanowi – zgodnie z przekonaniem Autora – jedynie skuteczną metodĊ interpretacji rzeczywistoĞci politycznej, zaĞ gwarancją wiarygodnoĞci i sukcesu w polityce i go-spodarce jest umiejĊtnoĞü przeniesienia moralnoĞci do tych sfer. Istotnym przesđa-niem niniejszej pozycji jest umiejĊtne đączenie w dziađalnoĞci gospodarczej liberali-zmu z ekonomią spođeczną, tj. troski o Ğrodki oraz istnienie i integralny rozwój kaĪ-dego czđowieka.
Praca Wójcika opiera siĊ na ciekawym i zróĪnicowanym materiale. Poza wspomina-nymi juĪ Ĩródđami publicystycznymi zawiera ona odniesienie do kilkudziesiĊciu naj-nowszych publikacji naukowych krajowych i zagranicznych. Autor w wyrazisty sposób przedstawia cudze poglądy w zakresie koncepcji paĔstwa rynkowego. Dokonując kry-tycznej analizy poszczególnych zađoĪeĔ prezentuje wđasne, odrĊbne stanowisko.
W Imperialnym paĔstwie rynkowym S. Wójcik zwraca uwagĊ na koniecznoĞü
kon-kretyzacji polskiej polityki zagranicznej i wewnĊtrznej, która w konsekwencji ma do-prowadziü do wzrostu politycznej, spođecznej i gospodarczej aktywnoĞci Polaków. PodkreĞla równieĪ nieodzownoĞü ciągđego krytycznego uczestnictwa w dyskusjach doktrynalnych nad istotą wspóđczesnego paĔstwa, zwđaszcza w obliczu dominacji myĞli neoliberalnej i neomarksistowskiej, przy cađkowitej niemal ignorancji personalizmu spođecznego.
Wszystkie powyĪsze wskazania, jak równieĪ cechy omawianej pracy sprawiają, iĪ znajdzie ona czytelników nie tylko wĞród osób zainteresowanych ewolucją paĔstwa polskiego i jego przyszđoĞcią w perspektywie postĊpującej globalizacji. DziĊki
wart-RECENZJE, OMÓWIENIA I SPRAWOZDANIA 318
kiemu sposobowi narracji, a zwđaszcza dziĊki doborowi uczestników dyskusji pozycja ta moĪe staü siĊ znakomitym materiađem do refleksji dla znawców tematu i tych, któ-rzy dopiero wchodzą w problematykĊ imperialnego paĔstwa rynkowego.
Magdalena Waniewska-Bobin Instytut Politologii KUL
SpođeczeĔstwo, gospodarka, ekologia. Perspektywa encykliki „Caritas in ve-ritate”, red. Stanisđaw Fel, Maciej Huđas, Stephan Georg Raabe, Lublin: Wyda-wnictwo KUL 2010, ss. 261.
Globalizacja nie jest „zđem wrodzonym”, jest szansą, którą Ğwiat musi mądrze wykorzystaü – taki gđos dobiega nas z Watykanu. Swoją encyklikĊ spođeczną Caritas
in veritate Benedykt XVI ogđasza w bardzo waĪnym i trudnym dla Ğwiata momencie
(7 lipca 2009 roku): Ğwiatowego kryzysu gospodarczego i zagubienia spođecznego, desperacji i bezradnoĞci wobec procesów ekonomii oraz narastającego kryzysu warto-Ğci. Dodające otuchy sđowa papieskiego dokumentu czytamy w czasie, gdy we wspóđ-czesnym Ğwiecie coraz wiĊkszą rolĊ zaczynają odgrywaü mechanizmy Īycia politycz-nego, a zwđaszcza ekonomiczpolitycz-nego, które juĪ coraz mniej mają wspólnego z dobrem wspólnym. Brak zaczepienia tego systemu globalnego w aksjologii sprawia, Īe nara-sta korupcja na szczeblu instytucjonalnym – zarówno, gdy idzie o paĔstwo, jak iĞwiatowe korporacje. PowiĊksza siĊ takĪe przepaĞü miĊdzy wielkimi moĪliwoĞcia-mi, które w istocie dostĊpne są dla nielicznych, potrafiących je wykorzystaü, a realia-mi rozwoju cađych spođeczeĔstw, poszczególnych grup spođecznych czy spođecznoĞci lokalnych, tkwiących w niedorozwoju. Efektem tego jest zaĞ kryzys wiĊzi spođecz-nych. Papieska encyklika ten stan rzeczywistoĞci dostrzega i krytykuje, ale przede wszystkim swą uwagĊ kierujĊ na przyszđoĞü, z nadzieją patrząc na procesy globaliza-cji, które dają niespotykaną dotychczas moĪliwoĞü sprawiedliwego podziađu bogactw na Ğwiecie. Nie jest to jednak đatwa lektura, ma zresztą nie tylko charakter spođeczny, ale teĪ teologiczny. Aby đatwiej ją byđo odczytaü, potrzebne są wskazówki.
Recenzowana tu ksiąĪka jest pokđosiem konferencji naukowej, zorganizowanej przez Instytut Socjologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawđa II i Fun-dacjĊ Konrada Adenauera, zatytuđowanej SpođeczeĔstwo – gospodarka – ekologia.
Perspektywa „Caritas in veritate”, która odbyđa siĊ trzy miesiące po ogđoszeniu
en-cykliki przez Benedykta XVI (w dniach 12-13 paĨdziernika 2009 roku). Jej gđównym ROCZNIKI NAUK SPOĐECZNYCH 3(39) 2011
