Widok Jednostka – Społeczeństwo – Państwo. Księga pamiątkowa ku czci śp. Profesora Jerzego Rebety, red. Andrzej Podraza, Wojciech Gizicki

R

E

C

E

N

Z

J

E

T o m 1 2 ( 4 8 ) , n u m e r 2 – 2 0 2 0 DOI: https://doi.org/10.18290/rns20482-5

Jednostka – Społeczeństwo – Państwo. Księga pamiątkowa ku czci śp. Profesora Jerzego Rebety, red. Andrzej Podraza, Wojciech Gizicki, Lublin: Wydawnictwo KUL 2019, ss. 312. ISBN 978-83-8061-779-7.

W listopadzie 2018 r. zmarł prof. dr hab. Jerzy Rebeta, wieloletni pracownik nau-kowo-dydaktyczny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, erudyta, myśliciel i wnikliwy badacz. Należał do grona wybitnych reprezentantów nauk społecznych, a zwłaszcza nauk o polityce, był naukowcem cenionym w Polsce i za granicą oraz wyma-gającym, ale i życzliwym, charyzmatycznym Profesorem, który wykształcił tysiące stu-dentów. Należał do współtwórców Wydziału Nauk Społecznych, a także kierunków studiów socjologia i politologia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W hołdzie swojemu Profesorowi jego uczniowie i współpracownicy przygotowali Księgę Pamiątkową ku

czci śp. profesora Jerzego Rebety, która ukazała się nakładem Wydawnictwa KUL (Lublin 2019).

Profesor Jerzy Rebeta urodził się w 1932 r. i przez całe swoje życie naukowe i zawo-dowe był związany z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Jego zainteresowania nau-kowe koncentrowały się wokół socjologii i historii polityki, rozwoju polskiej myśli społecznej i politycznej, moralnego wymiaru polityki oraz grup nacisku. W badaniach stosował podejście interdyscyplinarne, łącząc perspektywy filozoficzne, historyczne, socjologiczne i politologiczne, co owocowało głębokimi analizami i niebanalnymi, orygi-nalnymi wnioskami. Do jego najważniejszych publikacji należą książki Komentarz Pawła

z Worczyna do „Etyki Nikomachejskiej”. Zarys problematyki filozoficzno-społecznej

(Wrocław 1970) oraz Początki nauk społecznych. Podstawy metodologiczne (Wrocław 1988). Ukazywał w nich dorobek i zasługi najwcześniejszych polskich myślicieli społecznych i politycznych, których idee i koncepcje nie odbiegały od głównych tendencji panujących w ówczesnej nauce europejskiej, a często wręcz je wyprzedzały. Zarówno problematyka badań podejmowanych prof. Rebetę, jak i ich rezultaty, uwzględniające odniesienia mo-ralne i religijne, nie wpisywały się w główny nurt nauk o polityce epoki PRL skażony ideologicznymi uprzedzeniami i ograniczeniami, były jednak z dużym zainteresowaniem przyjmowane za granicą.

Recenzowana Księga Pamiątkowa oddaje wielowątkowość, nowatorstwo i specyfikę myśli prof. Rebety. Jej redaktorami są profesorowie Katolickiego Uniwersytetu Lubel-skiego Jana Pawła II, a jednocześnie uczniowie Profesora – Andrzej Podraza i Wojciech Gizicki. Wśród autorów znajdujemy innych uczniów, studentów, przyjaciół i współpra-cowników tego wybitnego uczonego i wykładowcy.

RECENZJE

86

Struktura Księgi jest typowa dla tego typu publikacji. Pierwsza jej część, przygotowana przez Redaktorów Księgi, prezentuje sylwetkę prof. Jerzego Rebety oraz najważniejsze wątki jego dorobku naukowego i bibliografię prac. Autorzy wspominają tu o restrykcjach, jakie spotykały śp. Profesora ze strony służ bezpieczeństwa PRL, związanych zarówno z jego orientacją naukową, jak i zaangażowaniem w działalność opozycyjną.

Zasadnicza zawartość Księgi Pamiątkowej została podzielona na trzy części, którym nadano tytuły „Jednostka”, „Społeczeństwo” i „Państwo”.

Część pierwszą otwiera artykuł Arkadiusza Jabłońskiego pt. Jerzego Rebety analiza

polskiej XV-wiecznej filozofii praktycznej a współczesna logika perswazji socjologicznej. Autor koncentruje się w nim na praktycznym wymiarze nauk społecznych, wyrażającym się poprzez różne zastosowania retoryki. W swojej argumentacji szeroko wykorzystuje osiągnięcia najwcześniejszej polskiej myśli społecznej i politycznej, nad którymi badania prowadził prof. Rebeta.

Artykuł Krzysztofa Motyki KUL-owskie petrażycjana ukazuje wpływ Leona Petrażyc-kiego na profil naukowo-dydaktyczny KatolicPetrażyc-kiego Uniwersytetu LubelsPetrażyc-kiego w pierwszych latach jego istnienia. Dowodzi, że Petrażyckiego filozofia prawa była gruntownie analizo-wana przez uczonych i studentów KUL, w szerokim zakresie inspirując prowadzone w tej uczelni badania nad prawem i życiem społecznym w ogólności.

W tekście Wolności i prawa człowieka i obywatela w Konstytucji RP Anna Chodowska analizuje sposób ujęcia praw człowieka w podstawowym akcie normatywnym polskiego prawa stanowionego. Zwraca uwagę na konstytucyjne oparcie praw i wolności jednostki na godności osoby ludzkiej, co wywołuje określone konsekwencje dla całości systemu praw obowiązujących w państwie polskim.

Tekst Luigi Sturzo (1871-1959) – socjolog i polityk w sutannie, przygotowany przez Marka Jeżowskiego, przypomina postać księdza Luigiego Sturzo, aktywnego zwłaszcza w pierwszej połowie XX wieku. Jeżowski nie tylko przedstawia główne obszary zaanga-żowania ks. Sturzo i jego wybrane poglądy, ale wskazuje również na aktualność jego przesłania i żywotność dziedzictwa, jakie pozostawił.

Język religijny i wydarzenia religijne stanowią przedmiot refleksji podjętej przez Adama A. Szafrańskiego w artykule Jeppe Sinding Jensen: rytuał religijny a sztuka

„performance”. Autor przedstawia tu różne aspekty wybranych rytuałów religijnych, zwracając uwagę na ich perfomatywny charakter, oraz odwołuje się do wielu przykła-dów praktycznych, zarówno z obszaru religii, jak i działalności artystycznej, akcentując społeczny charakter rytuału.

Drugą część książki – „Społeczeństwo” – otwiera tekst Mieczysława Markowskiego pt. Początki lipskiej etyki uniwersyteckiej w świetle źródeł. Omawia on proces wyodrębniania się etyki jako nauki w średniowiecznym uniwersytecie w Lipsku. Znajdujemy tu prze-konującą i bogato uzasadnioną argumentację na rzecz fundamentalnego znaczenia dzieł autorów, nad którymi badania prowadził prof. Rebeta. Treść artykułu wskazuje, że zaob-serwowane przez Profesora procesy recepcji i interpretacji klasycznej myśli filozoficznej

RECENZJE

87

Magdalena Waniewska-Bobin przygotowała artykuł Wkład biskupów polskich w myśl

polityczną II RP, w którym ukazuje zaangażowanie hierarchów katolickich w wypraco-wywanie najwłaściwszych z moralnego punktu widzenia rozwiązań polityczno-społecznych w okresie międzywojennym. Podkreśla także różnorodność poglądów ówczesnych bisku-pów, którzy zabierali głos w sprawie głównych problemów nurtujących polskie społe-czeństwo, a jednocześnie zgadzali się w sprawach fundamentalnych.

Kolejne opracowanie – Janusza Mariańskiego Zaufanie do Kościoła katolickiego

w społeczeństwie polskim – jest obszernym omówieniem tytułowego zagadnienia z uwzględ-nieniem wielu kontekstów społeczno-kulturowych. Autor zwraca tu uwagę m.in. na ogólne przemiany pozycji Kościoła w Polsce, przekształcenia w zakresie religijności, a także osłabienie społecznego zaufania do instytucji i wielkich struktur społecznych. Wykorzystuje przy tym szeroką bazę socjologicznych badań religii. Nie ogranicza się do zreferowania wyników badań, ale formułuje również wnioski o charakterze bardziej ogólnym i postulatywnym.

Kontynuacją tej tematyki jest tekst Maturzyści wobec zasad moralnych katolicyzmu.

Wybrane zagadnienia, przygotowany przez Marcina Rolę. Opierając się na wynikach badań empirycznych, autor referuje aktualne trendy w zakresie wskaźników moralności zmierzające w kierunku jej prywatyzacji i indywidualizacji. Wskazuje na coraz większe różnicowanie się orientacji moralnych i religijnych młodych Polaków oraz osłabienie oddziaływania Kościoła katolickiego.

Tekst Mariusza Siwonia Związek Metropolitalny „Górnośląsko-Zagłębiowska

Metro-polia”. Nowa jakość w polskim samorządzie terytorialnym przedstawia genezę i funkcjo-nowanie wymienionej w tytule struktury instytucjonalnej.

Natomiast Janina Zabielska w swoim artykule Squattersi – nowi aktorzy na miejskiej

scenie omawia nowe i frapujące zagadnienie zajmowania pustostanów w wielkich miastach przez ludzi młodych, aktywnych społecznie, tworzących swego rodzaju ruch kontrkultu-rowy. Dokonuje tutaj typologizacji zjawiska i prezentuje sposoby radzenia sobie z nim przez miejskie społeczności.

Artykuł Jana Szymczyka Formy i przejawy władzy mediów stanowi wprowadzenie w problematykę mediokracji, gdzie media, za pomocą swoistej polityki informacyjnej, wpływają na świadomość obywateli, ich polityczne i ekonomiczne decyzje, kształtują wartości, mody, obyczaje i style życia. Władza mediów nie ogranicza się wyłącznie do manipulacji, jest to znacznie bardziej skomplikowany proces systemowy, obejmujący działania na poziomie mikro i makro.

Problematyce wpływu poświęcony jest także artykuł Pauliny Michowskiej Wpływ

narkomanii na bezpieczeństwo społeczne. Autorka ukazuje w nim społeczne skutki narkomanii, a zwłaszcza przestępczość, oraz omawia podstawowe sposoby zwalczania tych negatywnych skutków.

RECENZJE

88

Ostania, trzecia część książki, zatytułowana „Państwo”, rozpoczyna się artykułem Krzysztofa Chochowskiego Rola i zadania polskich służb specjalnych w zapewnieniu

bezpieczeństwa jednostki. Autor referuje w nim zależności między bezpieczeństwem publicznym i bezpieczeństwem jednostki, a także prezentuje zasadnicze rysy działalności służb specjalnych.

Jan Mazur OSPPE w artykule Zawiłości teologii politycznej przedstawia specyfikę teologii politycznej, wiążąc ją również z katolicką nauką społeczną. Podkreśla, że współczesna postać teologii politycznej stanowi właściwą odpowiedź na różnorodne zagrożenia ze strony postmodernizmu, a także wyzwania związane z postępującą globalizacją życia społecznego i politycznego.

Myroslav Kashchuk zaproponował do Księgi Pamiątkowej tekst The Vision of the

New World Order in Pope Benedict’s Encyclical Letter “Caritas in Veritate”: The Case of Ukraine, w którym ukazuje główne wątki myśli Benedykta XVI związane z wyzwa-niami globalizacji. Opierając się na nich, analizuje wybrane współczesne problemy Ukrainy w obszarze relacji globalnych i międzynarodowych.

Artykuł Wojciecha Gizickiego i Piotra Taraska Wybrane aktywności Grupy

Wyszehradzkiej na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego omawia działania państw, skupionych w ramach tytułowej struktury, na rzecz rozwiązania kryzysu migracyjnego, okupacji wschodniej Ukrainy przez Rosję oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycz-nego w państwach Europy Środkowej.

W kolejnym tekście, autorstwa Andrzeja Podrazy, pt. Model teoretyczny reform

traktato-wych w ramach Unii Europejskiej, znajdujemy teoretyczną analizę reform traktatowych, ze szczególnym uwzględnieniem procesów negocjacyjnych. Natomiast artykuł Beaty Piskorskiej „Integracja bez członkostwa”. Koncepcje europeizacji wschodnich granic

Unii Europejskiej koncentruje się wokół polityki UE wobec państw Europy Wschodniej nienależących do UE. Autorka omawia tu różne rozwiązania instytucjonalno-prawne oraz charakteryzuje polskie stanowisko wobec tych państw.

Wszystkie artykuły zawarte w Księdze Pamiątkowej cechują się wysokim poziomem merytorycznym, są dobrze skonstruowane i dopełniają się wzajemnie, obrazując rozległość zagadnień podejmowanych bezpośrednio przez prof. Rebetę podczas jego kariery nau-kowej bądź też przez Jego uczniów zainspirowanych myślą i metodologią Profesora. Zamieszczone teksty przekonują, że klasyczny dorobek polityki, filozofii i etyki jest niezwykle owocny w interpretacji współczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej. Taka też idea zawsze przyświecała pracy naukowej prof. Rebety. Księga Pamiątkowa w pełni odpowiada więc zasadniczej orientacji Profesora, którego pamięci jest poświę-cona.

Dr hab. Dariusz Wadowski Instytut Dziennikarstwa i Zarządzania KUL e-mail: dariusz.wadowski@kul.pl