Andrzej Korytko
Polacy na Wołyniu: międzynarodowa
konferencja naukowa, Żytomierz
18-19 października 2003 roku
Echa Przeszłości 5, 497-501
Andrzej Korytko
I n s t y t u t H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U W M w O ls z ty n ie P O L A C Y N A W O Ł Y N IU M IĘ D Z Y N A R O D O W A K O N F E R E N C J A N A U K O W A , Ż Y T O M IE R Z 18-19 P A Ź D Z IE R N IK A 20 0 3 R O K UW dniach 18-19 października 2003 r. w m urach Państwowego U niw er sy tetu Pedagogicznego w Żytom ierzu im. I. F ran k i gościli naukowcy z Polski i U krainy, którzy uczestniczyli w międzynarodowej konferencji Polacy na W ołyniu. Zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Naukowe w Żytomierzu, Stowarzyszenie Uczonych Polskich U krainy oraz w spom niany u niw ersytet sympozjum pokazało, że problem atyka dotycząca śladów polskości n a U krainie cieszy się wielkim zainteresow aniem polskich i ukraińskich naukowców. Świa dczy o tym choćby liczba zgłoszonych w ystąpień, bowiem chęć aktywnego uczestnictw a wyraziło 55 badaczy oraz różnorodność tem atyczna, k tó ra wymo gła n a organizatorach przygotowanie kilku bloków tem atycznych i pracę w sekcjach.
Oficjalnego otw arcia konferencji dokonał chór im. J. Zarębskiego pod dyrekcją J a n a Krasowskiego, który odśpiewał hym n Gaude M ater Polonia. Po tym występie rozpoczęły się pow italne w ystąpienia. Przem awiali: prof. P io tr Sauch - re k to r Państwowego U niw ersy tetu Pedagogicznego w Żytomierzu, dr Sergiusz Rudnicki - prezes PTNŻ, prof. H enryk Stroński - prezes Stow arzy szenia Uczonych Polskich U krainy, d r Wojciech G ałązka - konsul generalny RP w Łucku, d r Igor Rafalski - zastępca przewodniczącego A dm inistracji Obwodowej w Żytom ierzu, m gr Mikołaj Siurawczyk - kierow nik wydziału ds. narodowości, m igracji i religii A dm inistracji Obwodowej, m gr Sw ietłana Piwo- w arow a - zastępca przewodniczącego Rady Miejskiej i prof. Ju rij Tereszczenko - kierow nik K atedry H istorii Narodowego U niw ersytetu Lingwistyki.
Po oficjalnym otw arciu i konferencji prasowej rozpoczęła się praca w po szczególnych sekcjach. O rganizatorzy przygotowali aż 6 bloków tem atycznych. Każdego dnia pracow ano w dwóch blokach równocześnie. I ta k pierwszego dnia, przed obiadem, prezentow ali wyniki swoich badań naukowcy z I bloku tem atycznego nt. Polacy na Wołyniu: historiografia problem u, a po obiedzie z II bloku zatytułow anego Osadnictwo i folklor polski na Zytomierszczyźnie. Obok w sali przez cały dzień referow ali osiągnięcia badawcze historycy skupieni w IV
bloku tem atycznym - Polacy i p o lityka . Drugiego dnia uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z naukowym i doniesieniam i III (Postacie), V (O św iata) i VI bloku tem atycznego pt. Polacy w konfliktach zbrojnych i po w staniach, które dotyczyły odpowiednio postaci związanych z Wołyniem, oświaty n a tych terenach i działalności Polaków od pow stania listopadowego poczynając n a II wojnie światowej kończąc. Rozpiętość chronologiczna i tem a tyczna w ystąpień była niezwykle duża. Badacze sięgali naw et XVI wieku, choć najwięcej mieli do powiedzenia historycy zajmujący się m inionym stuleciem. Konferencja cieszyła się dużym zainteresow aniem mediów. Obecni byli nie tylko dziennikarze lokalnej prasy i radia, lecz również reporterzy telewizji kijowskiej, którzy nagryw ali m ateriał z pierwszego dnia obrad.
W konferencji uczestniczyli badacze z różnych środowisk naukowych. Z Polski przyjechali naukowcy z U niw ersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, U niw ersy tetu Łódzkiego, U niw ersytetu W arszawskiego, U niw ersytetu im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie i U niw ersy tetu W arm ińsko-M azurskiego w Ol sztynie. Stronę u k raiń sk ą reprezentow ali m .in. badacze z żytom ierskich in stytucji naukowych, z C en tru m Badań H istorii Podola In sty tu tu H istorii U kraińskiej Akadem ii N auk, Narodowego U niw ersytetu Lingwistyki i U niw er sy tetu Kijowskiego im. T. Szewczenki.
O bradom I bloku tem atycznego przewodniczył akadem ik, dr hab. Lew Bażenow z C entrum B adań H istorii Podola In sty tu tu H istorii U kraińskiej Akadem ii N auk, który jako pierwszy wygłosił refe ra t Represje przeciwko Polakom Zytomierszczyzny w latach 30-50. X X w. we współczesnych badaniach naukowych i krajoznawczych. Potem wysłuchano wystąpień: dr. J a n a Gancew- skiego (UWM w Olsztynie) nt. Obraz zakonu krzyżackiego w historiografii wschodnioeuropejskiej, dr. Iw ana Jarm oszyka (PU P w Żytomierzu) nt. H is toriografia polska Wołynia do połowy X I X w., dr. A ndrzeja Korytko (UWM w Olsztynie) nt. Now ożytny Wołyń w powojennych badaniach polskich histo ryków, dr. Krzysztofa Narojczyka (UWM w Olsztynie) nt. Zasoby Internetu do badań n ad historią Polaków na W ołyniu i dr. Sergiusza M iszczuka (PU P w Żytomierzu) nt. M ateriały Wołyńskiego m uzeum krajoznawczego w Żytom ie rzu X V II-X IX w. ja k o źródło z historii polskiej i ukraińskiej ku ltu ry książkow ej.
W II bloku tem atycznym , którem u przewodniczył prof. dr hab. J a n Stęszewski (UAM w Poznaniu), wysłuchano sześciu referatów . D r Sergiusz Rudnicki (PTNŻ) zaprezentow ał tem a t Lud no ść polska na Zytomierszczyźnie. W yniki współczesnych badań, m gr Olga Biłobrowiec (PTNŻ) zajęła się prob lemem osadnictw a polskiego w powiecie wołodarsko-wołyńskim, m gr A leksan der K ondratiuk (PTNŻ) również referow ał problem atykę zw iązaną z polskim osadnictwem , ale w powiecie rom anow skim , prof. J a n Stęszewski przedstaw ił
R aport z badań współczesnego folkloru polskiego na Zytomierszczyźnie, a dr Tom asz Nowak (U niw ersytet W arszawski) w ystąpił z tem atem M uzyka in strum entalna i taniec wśród Polaków na W schodnim W ołyniu. Zytomierszczyz- na a Kresy. N a zakończenie m gr W ładysław Berkowski (U niw ersytet Odeski) wygłosił re fe ra t M iasto Sław uta ja k o centrum la tyfu n d iu m magnackiego ksią żą t Sanguszków na W ołyniu.
III blok tem atyczny poświęcony był postaciom związanych z Wołyniem. Obrady rozpoczął przewodniczący, prof. dr hab. Ryszard Daniel Golianek (UAM w Poznaniu) od w ystąpienia n t. Zycie i działalność artystyczna Ju liu sza Zarębskiego (1 8 5 4 -1 8 8 5 ) w świetle najnowszych badań. Po nim wynikam i badań ze słuchaczam i dzielili się: d r Zofia Iw anicka (Prezes Tow arzystw a Mokotowskiego U niw ersy tetu Trzeciego W ieku), k tó ra przybliżała sylwetki ks. Zygm unta Szczęsnego-Felińskiego - arcybiskupa warszawskiego oraz gen. Franciszka Niepokólczyckiego - oficera saperów WP, m gr Andrzej Bajor (niezależny badacz), który przedstaw ił skomplikowane losy wołyńskiego rodu M ożajskich-M ożarowskich n a tle epok historycznych, d r P io tr Natykacz (PU P w Żytomierzu) wygłaszając re fe ra t nt. Gazeta „Radjanska W olin” o życiu Polaków na W ołyniu w latach 20-30 X X w., dr Wojciech Ziomek (U niw ersytet Łódzki) badający wołyńskie korzenie profesorów U niw ersytetu Łódzkiego oraz m gr Mikołaj M ańko (Państwow y Rezerw at H istoryczno-K ulturalny w O stro gu), który w ystąpił z tem atem Jó zef K rzyw icki - autor materiałów wołyńskich wybitnej pa m ią tki polskiej literatury krajoznawczej „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów sło w ia ńskich ”.
Prof. d r hab. H enryk S troński reprezentujący Stowarzyszenie Uczonych Polskich U krainy i UWM w Olsztynie, jako przewodniczący, otworzył obrady IV bloku tem atycznego w ystąpieniem Koniec eksperymentu. R ozw iązanie p ol skiego rejonu narodowościowego - M archlewszczyzny na W ołyniu w 1935 r. w świetle nowych materiałów archiw alnych. Problem atyka pozostałych referatów dotyczyła głównie drugiej połowy XIX w ieku i dwudziestolecia międzywojennego. I ta k d r D ariusz Klemantowicz (U niw ersytet Łódzki) mówił o Polakach w przem yśle W ołynia w latach 1861 -1 9 1 4 , m gr A leksander Żukowski (Narodowy U niw ersytet Lingwistyki) zajął się problem em Polaków n a Żytomierszczyźnie w latach 20-30. XX wieku, m gr Ju lia Rudakow a (N a rodowy U niw ersytet „Akademia Kijowsko-M ohylańska”) omówiła niektóre aspekty polityki rolnej im p erato ra Paw ła I n a terenie guberni wołyńskiej, d r A leksander Buraw ski (PU P w Żytomierzu) w ystąpił z referatem D ziałalność społeczna polskiej inteligencji Wołynia i je j w kład w naukę ukraińską i eu ropejską w drugiej połowie X I X - na początku X X w., d r W aldem ar Kozyra (UMCS w Lublinie) przedstaw ił politykę M inisterstw a Spraw W ew nętrznych
RP wobec W ołynia w latach 1 9 1 8 - 1939, dr R obert Litw iński (UMCS w Lub linie) scharakteryzow ał organizację i główne kierun ki działania Policji P a ń s t wowej w województwie wołyńskim w latach 1921 - 1939 a dr M ariusz Korze niowski (UMCS w Lublinie) zreferow ał te m a t Uchodźcy z Królestwa Polskiego na W ołyniu w latach 1 9 1 5 -1 9 1 8 . Jedynie dr A natol Kotwicki (U niw ersytet Wiedzy Współczesnej w Żytomierzu) w swym w ystąpieniu poruszył prob lem atykę dotyczącą o kresu po II wojnie światowej, bowiem zanalizow ał ograni czenia polskiego sta n u posiadania w II połowie XX w.
V blok tem atyczny z powodu nieobecności przewodniczącego i sek retarza został połączony z VI blokiem, a przewodniczył obydwu sekcjom prof. Ryszard D. Golianek. W bloku Oświata wygłoszono jeden refe ra t U dział Polaków w szkolnictwie m uzycznym Żytomierza, którego au to ram i byli prof. J a n Stęsze- wski i m gr A nna Ruda (UAM w Poznaniu). N atom iast w bloku o statnim zaprezentow ało wyniki bad ań pięciu badaczy. Prof. d r hab. M arek M ądzik (UMCS w Lublinie) omówił działalność polskich organizacji niesienia pomocy ofiarom wojny n a W ołyniu w latach I wojny światowej, dr M arek Sioma (UMCS w Lublinie) przedstaw ił epizod z życia Felicjana Sławoja Składkowskiego związany z jego udziałem w kam panii wołyńskiej n a stanow isku lekarza 3 p u łk u piechoty legionów, d r Andrzej Szm yt (UWM w Olsztynie) wygłosił refe ra t nt. Wyprawa na R a dziw iłłów - nieudana próba rozszerzenia pow stania styczniowego na Wołyń, m gr M aryna Chadarow a (PU P w Żytomierzu) dokona ła analizy polskich pow stań w latach 1 8 3 0 -3 1 i 1 8 6 3 -6 4 w historiografii ukraińskiej XIX-XX wieku, a o statn i z prelegentów m gr Oleg Kupczyk (U ni w ersytet Kijowski im. Szewczenki) podzielił się wynikam i badań nt. D ziałal ność konspiracyjna oddziału zagranicznego CK KP(b)U na terenie Wołynia na początku la t 20.
W czasie oficjalnego zam knięcia konferencji p ro rek to r ds. naukowych Państwowego U niw ersy tetu Pedagogicznego w Żytom ierzu prof. A leksandra D ubaseniuk - podkreślając wysoki poziom konferencji, wagę poruszanej prob lem atyki i deklarując gotowość współorganizacji następnych spotkań n au k o wych - poinform ow ała obecnych o prowadzonych n a uniw ersytecie badaniach n a tem a t Polaków n a W ołyniu (w ciągu ostatnich pięciu lat obroniono trzy doktoraty). D ziekan In sty tu tu H istorii tegoż uniw ersy tetu doc. P io tr Natykacz podziękował wszystkim za udział w konferencji i podkreślił, że obecność historyków U krainy i Polski m a wyjątkowe znaczenie dla rozwoju in sty tu tu . Zaproponował jednocześnie, aby takie spotkania organizowane były corocznie. Podsum owując dwudniową konferencję prof. Golianek podkreślił, że w przy szłości organizatorzy powinni zaplanować interdyscyplinarne sympozjum, gdyż już n a obecnym m ożna było zauważyć różnorodność tem atyczną wy
głaszanych referatów . Do słów przedmówcy naw iązał m gr Andrzej Bajor, który dodał, że konferencja nie m iała c h a ra k te ru stricte historycznego, lecz również w ym iar społeczny i polityczny i w dużym stopniu sprzyjała zbliżeniu narodów ukraińskiego i polskiego. Jed en z organizatorów d r Sergiusz Rudnicki po dziękował uczestnikom konferencji, gościom oraz współorganizatorom : Stow a rzyszeniu Uczonych Polskich U krainy, szczególnie jej prezesowi, prof. H en rykowi S trońskiem u za pomoc w naw iązaniu kontaktów z badaczam i z Polski i rektorow i Państwowego U niw ersy tetu Pedagogicznego w Żytomierzu, prof. Piotrow i Sauchowi za osobiste wsparcie i pomoc podczas organizacji i prow a dzenia konferencji. Prof. S troński zrew anżow ał się przedmówcy dziękując m u za tru d włożony w organizację sympozjum i zauważył też, że konferencja będzie m iała istotny w kład w aktywizację prac n ad problem atyką polską n a Wołyniu.
Reasum ując, konferencja z jednej strony odegrała znaczącą rolę w życiu naukow ym regionu, z drugiej sta ła się ważnym forum dyskusji polskich i u k raińskich badaczy. Jednocześnie była to pierwsza, poświęcona w całości Polakom n a W ołyniu, konferencja. Różnorodność tem atyczna i rozpiętość chronologiczna w ystąpień świadczyły o wieloaspektowości badań naukowców zajmujących się histo rią Wołynia. W ypada mieć tylko nadzieję, że ta cenna inicjatyw a będzie kontynuow ana w latach następnych.
Renata Gieszczyńska
D e le g a tu r a I P N w O ls z ty n ie
W Y P Ę D Z E N IE , P R Z Y P Ę D Z E N I...
K S Z T A Ł T O W A N IE S IĘ N O W E G O S P O Ł E C Z E Ń S T W A N A W A R M II I M A Z U R A C H W L A T A C H 1945 - 1949
12 listopada 2003 r. w siedzibie Archiw um Państwowego w Olsztynie odbyło się uroczyste otwarcie wystawy „Wypędzeni, przypędzeni. K ształtow a nie się nowego społeczeństw a n a W arm ii i M azurach w latach 1945 - 1 9 4 9 ”, któ rem u tow arzyszyła sesja naukowa. Honorowy p a tro n a t nad w ystaw ą przy gotow aną przez D elegaturę In sty tu tu Pam ięci Narodowej w Olsztynie oraz Archiw um Państw ow e w Olsztynie, objął Ks. Arcybiskup d r E dm und Piszcz. Licznie przybyłych gości pow itał D yrektor O ddziału IPN w Białym stoku prof.
