A D A M STA NISŁAW SY N O W IE C K I
(1929-2000)*
A dam Stanisław Synow iecki urodził się 20 m aja 1929 r. w W arszaw ie. Szkołę średnią, a m ianow icie G im nazjum im. M arcina K rom era, ukończył w G or licach w obecnym w ojew ództw ie m ałopolskim . W latach 1948-1952 od był stu dia na W ydziale H um anistycznym U niw ersytetu W rocław skiego i U niw ersytetu Jagiello ńskiego, które u k o ń czy ł u zyskując dyplom m ag istra filo zofii (1952). W 1953 r. poślubił Jadw igę G rochow ską, nauczycielkę w L iceum E ko no m icz nym , z k tó rą m iał czterech synów - w szyscy ukończyli studia w yższe. W latach
1952-1965 pracow ał jak o nauczyciel chem ii i logiki w L iceum O g ólno kształ cącym w G orlicach. Z tego okresu poch o d zą pierw sze Jego publikacje zam iesz czane na łam ach „C hem ii w szkole” . B yły to początkow o artykuły dotyczące problem atyki chem icznej, je d n a k stopniow o doszły w nich do głosu filozo ficz ne zainteresow ania Autora.
W latach 1963-1965 odbyw ał zaoczne studia doktoranckie na U niw ersytecie W arszaw skim uw ieńczone uzyskaniem stopnia doktora n auk hum anistycznych na W ydziale H um anistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w G dańsku (1968). P odstaw ą uzyskania doktoratu była książka Problem m echanicyzm u w naukach przyrodniczych, opublikow ana w 1969 r. w e W rocław iu. P ocząw szy od 1965 r. w ykładał filozofię na W ydziale H um anistycznym w W yższej Szkole P edago gicznej, przenosząc się na stałe w raz z R o dziną do Gdańska.
W 1969 r. został pow ołany na stanow isko starszego w ykładow cy w Instytu cie N auk Społecznych Politechniki G dańskiej, a w 1970 r. na stanow isko docen ta, tw orząc Zakład Filozofii na W ydziale Zarządzania i Ekonom ii w tej samej uczelni, gdzie pracow ał aż do przejścia na em eryturę, zajm ując od 1969 r. sta now isko kierow nika Z akładu Filozofii oraz w latach 1969-1982 w icedyrektora Instytutu N auk Społecznych Politechniki Gdańskiej.
W 1978 r. uzyskał stopień doktora habilitow anego filozofii na U niw ersyte cie im. M arii C urie-Skłodow skiej w Lublinie. Podstaw ą habilitacji była książka B yt i m yślenie U źródeł m arksistow skiej ontologii i logiki dialektycznej. Z ostała ona opublikow ana w 1980 r. w W arszawie.
Tytuł naukow y profesora nadzw yczajnego uzyskał w 1989 r., a w ięc po p rze szło dziew ięciu latach od daty (4. VII. 1980) pow zięcia uchw ały przez Senat P oli techniki G dańskiej w spraw ie nadania M u tego tytułu. W praw dzie owa uchw a ła - j a k napisał Synow iecki w sw ym A utoreferacie z 27 m aja 1991 r. - „została niezw łocznie skierow ana do m inisterstw a, ale dalsze postępow anie kw alifika cyjne w strzym ały ów czesne w ładze polityczne tak, iż dopiero w kw ietniu 1989 r. - w zm ienionej sytuacji politycznej i w skutek interw encji ze strony Politechni ki - do niej pow rócono. Stanow isko w spom nianych w ładz było odpow iedzią na mój pozytyw ny stosunek do tych przeobrażeń społeczno- politycznych, jak ie przyniósł Polsce sierpień 1980 r., a zw łaszcza skutkiem m ojego zaangażow ania w proces zm ian sposobu upraw iania i nauczania dyscyplin filozoficznych; za rów no w naszej Uczelni, ja k i w środow isku gdańskim ” .
N a tem at ow ego zaangażow ania przyszłego Profesora będzie jeszcze dalej m owa. Tym czasem stw ierdzę, że 22 m aja 1989 r. Synow iecki uzyskał z nadania M in istra E dukacji N arodow ej tytuł nauk o w y p ro feso ra n ad zw yczajneg o, zaś 1 stycznia 1992 r. R ada Państw a nadała M u tytuł naukow y profesora zw yczaj nego. W dokum entach Zm arłego znalazłem nie datow ane krótkie pism o podpi sane przez ów czesnego D yrektora Instytutu N auk S połecznych Politechniki G dańskiej, prof. dra hab. A dam a Skrzypka, zatytułow ane U zasadnienie p o trze by utw orzenia stanow iska profesora zw yczajnego w Zakładzie F ilozofii In stytu tu N a u k Społecznych P olitechniki Gdańskiej. W piśm ie tym stw ierdza się, co na stępuje (cytuję w całości):
„1. U tw orzone stanow isko w specjalności »filozofia nauk przyrodniczych« będzie jedyny m w Politechnice Gdańskiej i w naukow ym środow isku Trójmiasta.
2. Z akład Filozofii Instytutu N auk Społecznych Politechniki G dańskiej p ro w adzi za ję cia hum an izu jące studia techniczn e. D o starcza studentom w ied zy w zakresie filozofii nauk em pirycznych, antropologii filozoficznej, aksjologii, etyki, estetyki oraz historii filozofii i nauki. Zespół naukow o-dydaktyczny Zakła du pow inien być kierow any przez specjalistę o dużym autorytecie naukow ym .
3. W spom niany zespół w yróżnia się w Trójm ieście sw oim i kom petencjam i naukowo-dydaktycznymi, a jego członkowie m ają za sobą liczne publikacje w kraju
i za granicą. Z ostał on stw orzony od podstaw przez kand yd ata n a stanow isko profeso ra zw yczajnego, kierow nika Z akładu Filozofii, prof. nadzw. d r hab. A d a m a Synow ieckiego. Pod je g o kierunkiem Zakład przy go tow ał w ostatnich latach now e program y dydaktyczne dyscyplin filozoficznych oraz opracow ał m eto d y ich realizacji w toku zajęć.
4. K andydat n a stanow isko profesora zw yczajnego w ykazuje się d u ż ą ak ty w nością naukow ą, dydaktyczną i organizacyjną. Był prom otorem kilku prac dok torskich oraz recenzentem w ielu rozpraw: prac doktorskich, habilitacyjnych i pub likacji przyjm ow anych do druku przez różne w ydaw nictw a. Prow adzone p o d j e go kierunkiem badania odznaczają się ścisłym połączeniem refleksji n ad nau k ą i tech n ik ą z reflek sją nad człow iekiem , w je g o w ym iarze osobow ym , sp o łecz nym i środow iskow ym . M ają w ięc one charakter szkoły naukow ej, a niektóre ich osiągnięcia znane s ą w kraju i za granicą.
5. M erytoryczne oceny dorobku prof. nadzw. dr hab. A dam a Synow ieckiego dokonane przez R ecenzentów i K om isję K onkursow ą są bardzo dobre, a R ada Instytutu N auk S połecznych poparła w niosek jed n o m y śln ie (liczba osób o bec nych - 8; liczba głosów pozytyw nych - 8)”.
We w spom nianym A utoreferacie A utor przedstaw ił sw ą w ielo rak ą d ziałal ność naukow ą, dydaktyczną i organizatorską obejm ującą okres od początk u 1981 r. W innych dostępnych m i m ateriałach lata w cześniejsze Jego działaln o ś ci znalazły nader oszczędny w yraz, zaś w A utoreferacie p raw ie żaden. P isząc ów tekst, pom inął też rozpraw y, za które uzyskał doktorat i habilitację, rzadko zresztą cytow ane p rzez N iego w p racach z lat 90. Co w ięcej, spośród k ilk u d zie sięciu prac opublikow anych przed 1981 r., sądząc po cytow aniach, bard zo n ie liczne zyskały później aprobatę Autora. W ygląda na to, że chciał się O n odciąć od w spom nianego okresu, z pew nością głów nie ze w zględów politycznych. Jed nak przypom nę na tym m iejscu, że działalność p olityczna Synow ieckiego nie sięgała naw et poziom u ów czesnych w ład z P olitechniki G dańskiej. Z tego, co w iem , przejaw iła się ona głów nie w działalności pisarskiej, p iasto w an iu w la tach 1973-1981 funkcji członka K om itetu R edakcyjnego „S tudiów F ilo zo ficz nych” a także stanow iska kierow nika Z akładu Filozofii i w iced yrektora In sty tu tu N au k Społecznych Politechniki G dańskiej. W szelako m ożna dziś d y sk uto w ać, w jak iej m ierze Jego poglądy z tam tych czasów były zgodne z ak tu aln ą w ów czas , je d y n ie słuszną linią polityczną” . N ie czu ję się ani upow ażniony, ani kom petentny aby podejm ow ać tak ą dyskusję. N aw iasem m ów iąc, w R edakcji „S tudiów Filozoficznych” zasiadali ludzie o różnych poglądach, n iek ied y o dleg łych od w spom nianej linii politycznej...
O kres przed rokiem 1981 w działalności S ynow ieckiego m ożn a oceniać ro z m aicie biorąc p od uw agę Jego ów czesne publikacje, w któ rych do m ino w ała p ro blem atyka filozofii heglow sko-m arksistow skiej, a co w ięcej, niektóre z n ich b y ły napisan e z p ozy cji m arksisto w sk ich . R ok 1981 stan o w ił n a to m ia st cezu rę
w Jego działalności i pisarstw ie. D ziałalność ta stała się bardziej w ielostronna, politycznie opozycyjna, zaś pisarstw o przeorientow ane w kierunku coraz w iększe go zbliżenia z filozofią chrześcijańską.
W śród prac Synowieckiego opublikow anych przed rokiem 1981 na uw agę za słu g u ją p rz ed e w szystkim dw ie sam odzielne książki: Problem m echanicyzm u w naukach przyrodniczych (1969) oraz B yt i myślenie. U źródeł marksistow skiej ontologii i logiki dialektycznej (1980). W stosunkowo bliskim ideowym zw iązku z tą ostatnią pracą pozostaje napisany w spólnie z S.Jojczykiem i A.Paw lakiem ob szerny skrypt dla słuchaczy W U M L -u, zatytułow any M a terializm histo ryczny i dialektyczny (1978) oraz samodzielny skrypt Węzłowe zagadnienia fd o zo fii (1979). N astępna książka Synowieckiego została opublikow ana dopiero na dw a lata przed Jego śmiercią, a m ianow icie Przyrodoznawstwo dzieło ludzi i cząstka kultury. Wokół antropologicznej teorii wiedzy (1998). N a tem at tej pracy w ypow iedziałem się w artykule zam ieszczonym na łam ach „Zagadnień N aukoznaw stw a” 1.
Tak w ięc, w śród prac Synow ieckiego opublikow anych po habilitacji przez 20 lat nie było książki, która m ogłaby stanow ić form alną - w edług dzisiejszych kryteriów - podstaw ę do ubiegania się o tytuł naukow y profesora. W szelako na suw a się uw aga, że - o ile m i wiadom o - w latach 80. i n a początku 90. nie b y ło form alnego obow iązku przedstaw ienia odrębnej książki na tytuł naukow y profesora. Znam przypadki, w ram ach nauk hum anistycznych, przyznaw ania ta kiego tytułu w sytuacjach, gdy kandydat nie tylko nie m iał „profesorskiej” książki, ale naw et udokum entow anego znaczącego dorobku po uzyskaniu stop nia doktora habilitow anego. Jednak, niezależnie od tego, ja k w kategoriach w spółczesnych oceni się dorobek Synow ieckiego po habilitacji, pozostaje fak tem , że - ja k sam stw ierdził w A utoreferacie - „postępow anie kw alifikacyjne w strzym ały ów czesne w ładze polityczne” .
N a uw agę zasługuje duża m obilność Synowieckiego w okresie sprzed 1981 r., przejaw iająca się nie tylko w napisaniu i opublikow aniu w spom nianych w cześ niej kilku książek, ale nadto około 60 artykułów, zam ieszczonych w takich perio dykach, jak: „C hem ia w Szkole”, „Zeszyty N aukow e Wyższej Szkoły Pedago gicznej w G dańsku”, „A rgum enty”, „Studia Filozoficzne”, „Studia N auk Poli tycznych”, „C złow iek i Św iatopogląd” , „Zeszyty N aukow e Politechniki G dań skiej”, „D ialectics and H um anism ” , „Ideologia i Polityka”, „D eutsch. Z. Philos.”, „N ow e D rogi”, „K w alitologia” oraz w kilku publikacjach zw artych pod redakcją W .Krajewskiego, J.Kmity, J.Lipca. N iektóre z Jego prac z tego okresu, na przykład ogłoszone na łam ach „A rgum entów ”, m iały charakter publicystyczny. N atom iast artykuły, które zam ieścił zw łaszcza w „Studiach Filozoficznych” św iadczyły o dużej dojrzałości Autora jak o filozofa. O czyw iście opinia taka nie usuw a ich dyskusyjności z takiego czy innego punktu w idzenia, ale w dziedzinie filozofia praw ie każdy pogląd byw a traktow any jak o dyskusyjny.
O ceniając publikacje Synow ieckiego z tego okresu, m ożna stw ierdzić, że niektóre z nich zostały napisane z pozycji ja w n ie m arksistow skich w łaściw ych dla lat 60. i 70., przy czym ich problem atyka ja w i się nader zróżnicow ana. W in nych trudno się dopatrzyć m arksistow skiego punktu w idzenia. N iem niej m ożn a w śród w szystkich Jego publikacji z tego okresu w yróżnić grupy prac p o ru szających tem aty zajm ujące stosunkow o stabilne m iejsce w całokształcie Jego pisarstw a. W ydaje się, że na takie m iano zasłu g u ją prace poruszające n a stępujące tem aty: 1) chem ia jak o subdziedzina nauk przyrodniczych; 2) m echa- nicyzm w subdziedzinach nauk przyrodniczych; 3) m arksistow ska filozofia sub- dziedzin przyrodoznaw stw a; 4) dialektyka H egla a dialektyka m arksistow ska. Tem aty te A utor starał się w m iarę m ożliw ości opracow yw ać h istorycznie, toteż m ożna orzec, że pisarstw o Jego w okół tych tem atów daje się potrak tow ać jak o usytuow ane p om iędzy
historią dziedziny filozofia
ahistorią dziedziny nauka.
Do tych czterech głów nych tem atów A utor dołączał, w m iarę up ły w u czasu, tem a ty poboczne, m ające charakter bardziej szczegółowy.Z perspektyw y lat m ożna orzec, że niektóre z tem atów pobo czny ch z lat 60. i 70. przekształciły się w głów ne w latach 90. M yślę, że do takich m o żn a za li czyć, na przykład, tem at podjęty w artykule
Filozofia przyrody w ujęciu antro
pologicznym
(1971), w praw dzie napisany w okresie w yznaw ania po glądówm arksistow skich, niem niej znalazł on sw ą k ontynuację w k siążce
Przyrodo
znawstwo dzieło łudzi i cząstka kultury. Wokół antropologicznej teorii wiedzy
(1998), w której poglądy A utora ja w ią się dalekie od w yrażanego p rzez N iego w latach 60. i 70. stanow iska m arksistow skiego. W tej ostatniej książce doszły do głosu rozm aite dążności poznaw cze A utora, niektóre w cale nie tak b ardzo przez niego skryw ane w okresie w cześniejszym . S kłonny je ste m n aw et tw ier dzić, że niektóre poglądy filozoficzne i ogólnonaukoznaw cze, a także z zakresu historii dziedziny nauka (zw łaszcza historii subdziedziny chem ia), k tó re artyku łow ał w sw ych pracach w latach 80-9 0 ., w yznaw ał ju ż w cześniej. M am na m y ś li zw łaszcza personalistyczny punkt w idzenia w badaniach n ad dziejam i super- dziedziny ludzka kultura, opozycyjny pod niejednym w zględem w obec podejść w zorow anych na koncepcjach K arla R .Poppera, kontentujących się w iz ją w ie dzy bez podm iotu poznającego.
Przechodząc do om ówienia działalności Synowieckiego w latach 80., chciał bym naprzód w yrazić swe przekonanie, że pod niejednym w zględem stanow iła ona przedłużenie Jego wcześniejszej działalności. Okoliczność ta, ja k m ogę sądzić, nie je s t jakąś jed nostkow ą osobliwością, gdyż takie czy inne w ydarzenia polityczne, a w ięc z natury rzeczy zewnętrzne w obec działalności intelektualnej, nie m ogą cał kow icie usunąć wcześniej wypracowanych przez kogoś poglądów. Z tego w zględu byłoby nader dziwaczne, gdyby A utor po uzyskaniu habilitacji (1978) w oparciu o opublikowaną nieco później książkę
Byt i myślenie. U źródeł marksistowskiej onto-
w tem acie dociekań, a to dlatego, że w ażkie w ydarzenia polityczne w łaśnie lat 80. w Polsce do tego Go zniew oliły. Podobnie byłoby dziw aczne, gdyby w pub likacjach Jego z lat 90. nie dały się odszukać elem enty w cześniej w yznaw anych przez N iego poglądów.
G dy chodzi o osiągnięcia naukow e Synow ieckiego, a także pracow ników kierow anego przez N iego Z akładu Filozofii działającego w P olitechnice G dań skiej, to uznał O n - w specjalnej, nie datow anej krótkiej notatce zatytułow anej Inform acja o osiągnięciach naukow ych i dydaktycznych - że należały do nich: kierow anie dw om a tem atam i z zakresu historii filozofii i filozofii (m etodologii) nauk em pirycznych, przy czym w ram ach tych tem atów obroniono 2 doktoraty i opublikow ano ponad 40 rozpraw, w tym 9 Jego w łasnych; kierow anie badania m i w ram ach resortow ego program u F ilozoficzne założenia teorii naukow ych (U A M w Poznaniu), ow ocującego 8 rozpraw am i, w tym 2 Jego w łasne; praca in dyw idualna nad obszerną m onografią pośw ięconą filozoficznym przedzałoże- niom przyrodoznaw stw a XIX w. oraz 2 artykuły naukow e na tem at m echanicyz- m u w dyskusjach przyrodników X IX w.; badania indyw idualne dotyczące w spółczesnego stanu m etafizyki uw ieńczone artykułem w „R ocznikach F ilozo ficznych K U L” ; udział w posiedzeniach Rady Naukow ej ów czesnego Instytutu H istorii N auki, O św iaty i Techniki PAN w W arszawie oraz G dańskiego Instytu tu Technologicznego; członkostw o K om itetu N auk F ilozoficznych PAN; udział w V Zjeździe Filozofii Polskiej (1987) i m iędzynarodow ej sesji pośw ięconej dw unastej rocznicy urodzin A rtura Schopenhauera (1988).
Do sw ych osiągnięć dydaktycznych Synowiecki zaliczył w e w spom nianej n o tatce: w ykłady z historii filozofii i antropologii filozoficznej oraz w ykład m ono graficzny z historii i metodologii nauk em pirycznych dla studentów Politechniki Gdańskiej; w ykłady i sem inaria z historii filozofii dla studentów z filii KUL-u; se m inaria naukow e dla doktorantów Politechniki Gdańskiej; w ykłady w ram ach Politechniki Otwartej; w ykłady na 3 ogólnopolskich sem inariach studenckich; w y kłady popularyzujące filozofię w środowiskach pozaakadem ickich; opiekę nad rozw ojem naukow o-dydaktycznym pracow ników Zakładu Filozofii Politechniki G dańskiej oraz recenzowanie prac doktorskich i habilitacyjnych w skali całego kraju; pracę nad now ym i program am i nauczania dyscyplin filozoficznych.
P race S ynow ieckiego nad now ym i program am i n auczania dyscyplin filo zoficzn ych znalazły w yraz - by tak rzec - instytucjonalny, o czym w spom niał w A utoreferacie.
„O d początku 1981 r. przew odniczyłem K om isji Program ow ej »dla podstaw Filozofii M arksistow skiej«, pow ołanej przez rektora M ariana C ichego i złożo nej zarów no z przedstaw icieli środow iska studenckiego (N ZS), ja k i praco w nik ów Z akładu Filozofii INS. K om isja odniosła się krytycznie do preferow a nia m arksizm u i zaproponow ała now ą nazw ę przedm iotu: »P odstaw y Filozofii«. O pracow ała rów nież projekt program u szeregu dyscyplin filozoficznych, z których
znaczna część m iała być fakultatyw na. Po uzysk an iu pozytyw nej recenzji prof. M .G ogacza z W ydziału Filozofii A kadem ii Teologii K atolickiej w W arszaw ie p rojekt został zatw ierdzony przez rektora P olitechniki G dańskiej i w je sie n i 1981 r. zaczął w chodzić w życie. Inform acje o nim zam ieściłem w p iśm ie N ZS P G »Vacat« (m arzec 1981) a założenia, które legły u je g o podstaw , p rz ed staw i łem w m iesięczniku »Życie Szkoły W yższej« (W arszaw a, 6/1981 - »Z asada partnerstw a w pracy d ydaktyczn o-w ych ow aw czej« ). D ążeniu ku radykalnej od now y upraw iania i nauczania filozofii dałem też w yraz w kilku artykułach op u b likow anych w tygodniku »C zas«, z którym w spółpracow ałem aż do je g o zaw ie szenia. W je sie n i 1981 r. naw iązałem ponadto w spółpracę z profesoram i filozo fii B iskupiego Sem inarium D uchow nego w G dańsku-O liw ie, w sk u tek czego dw óch z nich zaczęło w Politechnice Gdańskiej (w ram ach zajęć zleconych) w y k ład y z historii filozofii średniow iecznej oraz z w ybranych zagadnień w sp ó ł czesnej filozofii chrześcijańskiej. Stan w ojenny ograniczył tę działalność, ale jej nie zlikw idow ał. M im o pozbaw ienia m nie funkcji Z astępcy D yrektora Instytutu ds. N aukow o-B adaw czych (pełnionej od 1982 r.), organizow ałem p racę Z ak ła d u Filozofii w taki sposób, aby na czoło w ysuw ały się w niej b ad ania n aukow e i podejście hum anistyczne. Znalazło to odbicie w biuletynie K om itetu N au k F i lozoficznych PAN w W arszawie z 1984 r. pt. »O braz Filozofii w P olsce«, gdzie Z akład Filozofii Politechniki Gdańskiej został kilkakrotnie w yróżniony. Z ali czono go do tych nielicznych zakładów usługow ych, które nie s ą narzędziam i indoktrynacji ideologicznej, lecz prow adzą »konsekw entną działalność n auk o w ą« (s. 10-11); które m o g ą się w ykazać d użą ilo ścią opublikow anych prac n a ukow ych (s.29); które w reszcie troszczą się o dydaktykę i op raco w u ją je j sk ry p ty oraz inne pom oce naukow e (s. 29)” .
W edług opinii Synow ieckiego, w yrażonej w
Autoreferacie,
w spo m niane w y żej osiągnięcia Z akładu Filozofii Politechniki G dańskiej zaw dzięczały w y so k ą ocenę dzięki m .in. zespołow ym pracom badaw czym prow adzonym n ad dw om a tem atam i:Historia myśli filozoficznej i filozoficznych problemów nauk empi
rycznych oraz Podstawy ontologii i metodologii nauk.
W 1983 r. uległy one ro z szerzeniu, uzyskując sform ułow ania:
Główne zagadnienia historii filozofii i filo
zofii kultury (w tym filozofii techniki)
orazMetodologia nauk empirycznych a
f i lozofia współczesna.
Warto w spom nieć, że w latach 198 7-19 90 Synow iecki k ierow ał też badaniam i prow adzonym i przez część pracow ników Z akładu F ilozofii w ram ach resortow ego program u
Filozoficzne założenia teorii naukowych,
którem u p atronow ał U niw ersytet A dam a M ickiew icza w Poznaniu.
Jeżeli chodzi o publikacje Synow ieckiego z lat 80., to nie było ich w iele. N iestety, brak w śród nich książki, która m ogłaby stanow ić pod staw ę w u b ieg a niu się o tytuł naukow y profesora. W ydaje się, że liczne zajęcia oraz n iezb y t k la row na sytuacja polityczna w kraju, rzutująca negatyw nie na Jego m oty w ację do pracy badawczej, m ogły wpłynąć na pewne zaham owanie w tej działalności. W tym
okresie ogłaszał swe prace w następujących periodykach: „Studia Filozoficzne”, „C zas”, „U niversitas G edaniensis”, „D ialectics and H um anism ”, „R oczniki Filo zoficzne Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego”, „R oczniki Filozoficzne”, a tak że w kilku krajow ych i zagranicznych publikacjach zw artych (w tym dwóch opublikow anych w M oskw ie). Problem atyka prac Synow ieckiego z tego okresu specjalnie nie odbiegała od tej, która była w łaściw a dla w cześniejszych Jego prac. W szelako doszły trzy pozycje z gatunku literackiego, którego - o ile mi w iadom o - w cześniej nie praktykow ał, a m ianow icie przekłady artykułu H.G.Ga- dam era n a tem at M ikołaja z Kuzy oraz dw óch tekstów tego ostatniego.
Ważkie m iejsce w działalności Synow ieckiego odegrały k on tak ty z zagra nicznym i ośrodkam i i instytucjam i filozoficznym i, na przykład z „Philosophi sche Gesellschaft Basel”, „International Biographical Centure” z Cambridge, „Internationale Hegel-Gesellschaft” owocujące wygłoszonymi referatami i publika cjami. Jednak w sumie owych kontaktów, referatów i publikacji zagranicznych nie było wiele. Synowiecki w iększą wagę przywiązywał do działalności na terenie kraju.
M obilność, k tórą przejaw iał Synow iecki w latach 80., uw idoczniła się nie tyl ko w pracy pisarskiej i dydaktycznej, chociaż w tych dw óch zakresach m iała cha rakter najbardziej spektakularny. W ydaje się, że n a uw agę zasługuje także Jego działalność organizatorska zw iązana z G dańskim O ddziałem P olskiego Towarzy stw a Filozoficznego, którego przez w iele lat był w iceprzew odniczącym , pełniąc także funkcję członka Sądu K oleżeńskiego przy Z arządzie G łów nym Polskiego Tow arzystw a Filozoficznego w W arszawie. W jakiejś m ierze przyczynił się do zorganizow ania w latach 1982-1983 w e w spom nianym O ddziale kilku od czytów : ks. prof. Józefa Tischnera z Papieskiej A kadem ii Teologicznej w K rako w ie, prof. Leszka N ow aka z U niw ersytetu A dam a M ickiew icza w Poznaniu, prof. Jadw igi Staniszkis z U niw ersytetu W arszawskiego, prof. K lem ensa S zaniaw skie go z U niw ersytetu W arszawskiego i prof. Stefana Sw ieżaw skiego z K atolickiego U niw ersytetu Lubelskiego. Z kolei Synow iecki sam przejaw iał ożyw ioną działal ność odczytową, na przykład w Gdańskim Towarzystwie N aukow ym , gdzie w m ar cu 1984 r. w ygłosił odczyt pt. „Filozofia w spółczesna a dziedzictw o przeszłości”. G dy w 1985 r. pow stała K om isja Socjologiczna w ram ach tego Towarzystwa, Synow iecki został jej członkiem . W 1988 r. został także członkiem R ady N auko wej G dańskiego Instytutu Teologicznego, pom agając w zorganizow aniu sekcji fi lozofii oraz prow adząc w ykłady z historii filozofii i sem inaria dyplom ow e z w y branych problem ów filozoficznych. Tam, w dniu 1 października 1988 r., w ygło sił inauguracyjny odczyt pt. „W iara w postęp i nadzieja w tradycji” .
C zytelników „K w artalnika H istorii N auki i Techniki” z p ew n o ścią zaintere suje fakt, że w latach 80. Synow iecki był członkiem R ady N aukow ej Instytutu H istorii N auki, O św iaty i Techniki PAN w W arszawie, uczestnicząc jak o recen zent w dw óch przew odach n a stopień doktora i doktora habilitow anego; by ł tak że recenzentem w ydaw niczym je d n e j z opublikow anych k siążek p racow nika
tego Instytutu. T u dodam , że problem atyka niektórych Jego publikacji w iązała się z m erytoryczną działalnością tego Instytutu, zw łaszcza gdy chodzi o h istorię subdziedziny chem ia. W tym zakresie Synow iecki kontynuow ał sw e zain tereso w an ia badaw cze zarów no z lat 60., ja k i 70.
W latach 90. Synow iecki prow adził zajęcia dydaktyczne z filozofii w P o li technice G dańskiej, utrzym ując także kon takty z P olitech nik ą O tw artą (w yk ła dy, uczestnictw o w pracach K om isji Senackiej i R ektorskiej), z K atolickim U n i w ersytetem L ubelskim , U niw ersytetem Trzeciego W ieku, K lubem Inteligencji K atolickiej i innym i instytucjam i o charakterze ogólnopolskim i lokalnym . N a dal pisał prace, które ogłaszał w takich periodykach, jak: „P ism o P G ”, „U n iv er sitas G edanensis”, „C złow iek i P rzyroda”, „S tudia Philosophiae C hristianae ATK”, „G IT-Univ. G edan.”, „Z eszyty N aukow e P olitechniki G d ańskiej” a także w krajow ych publikacjach zwartych. N ajw ażniejsze spośród Jego publikacji z tego okresu ja w ią m i się dw ie książki: P rzyrodoznaw stw o dzieło ludzi i cząstka k u l tury. Wokół antropologicznej teorii wiedzy (1998) oraz P rzyrodoznaw stw o i m a te rializm przyro d n iczy w X I X w ieku (2000).
Trudno tutaj nie w spom nieć o odznaczeniach i nag ro dach , k tóre o trzy m ał w latach 1970-1999 z różnych okazji. Niżej pod aję ich w ykazy, przytaczając d a ne przekazane m i przez Jego Żonę, m gr Jadw igę Synow iecką.
ODZNACZENIA PROFESORA ADAMA STANISŁAWA SYNOWIECKIEGO: 1) Złoty K rzyż Zasługi (27.03.1972).
2) M edal 30-lecia Polski Ludowej (22.07.1974).
3) O dznaka H onorow a „Za zasługi dla G dańska” (22.05.1975).
4) Medal „Z a zasługi w upowszechnianiu m arksizm u i leninizm u” (21.08.1977). 5) M edal Instytutu M edycyny M orskiej i Tropikalnej 1 93 7-19 77 (40 lat)
(1.10.1977).
6) K rzyż K aw alerski O rderu O drodzenia P olski (8.09.1978).
7) M edal pam iątkow y za w ybitny w kład p racy w p rzygotow anie i p rzep ro w a d zen ie M ło d zieżo w eg o T u rn ieju W ied zy F ilo z o ficzn e j w ro k u
1978-79 (5.03.1979).
8) Medal pamiątkowy Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (28.04.1979). 9) K rzyż O ficerski O rderu O drodzenia P olski (8.09.1998).
NAGRODY PROFESORA ADAMA STANISŁAWA SYNOWIECKIEGO: 1) N agroda M inistra O św iaty i Szkolnictw a W yższego indyw idualna stopnia
trzeciego za szczególne osiągnięcia w dziedzinie badań naukow ych za pracę doktorską pt. „Problem m echanicyzm u w naukach p rzyrodniczych” (1.10.1970).
2) N agroda R ektora P olitechniki G dańskiej przyzn ana za szczególne osiągnięcia w działalności naukow o-badaw czej w 1977 ro k u (1.05.1978). 3) N agroda M inistra N auki, Szkolnictw a W yższego i Techniki indyw idual na stopnia trzeciego za osiągnięcia w dziedzinie badań naukow ych za pracę habilitacyjną pt. „B yt i m yślenie. U źródeł m arksistow skiej ontolo- gii i logiki dialektycznej” (1.10.1979).
4) N agroda pieniężna za aktyw ny udział w pracach Zespołu D ydaktyczno- W ychowawczego przyznana przez M inisterstwo Nauki, Szkolnictw a Wyż szego i Techniki (17.12.1979).
5) N agroda R ektora Politechniki G dańskiej za szczególne osiągnięcia w dzia łalności naukow o-badaw czej w 1979 r. (1.05.1980).
6) N agroda R ektora Politechniki Gdańskiej I stopnia za publikacje na tem at filozofii rozw oju przyrodoznaw stw a, ontologii i filozofii w ychow ania (29.04.1982).
7) N agroda R ektora P olitechniki G dańskiej II stop nia za p race badaw cze w dziedzinie filozofii i historii nauk przyrodniczych (29.04.1983).
8) N agroda R ektora Politechniki Gdańskiej specjalna za w yróżniające się o siąg n ięc ia w p ra cy d y d ak ty cz n o -w y c h o w aw c zej w ro k u 1983 (23.10.1984).
9) N agroda R ektora Politechniki Gdańskiej III stopnia za szczególne osiągnięcia w działalności naukow o-badaw czej w 1984 ro k u (1.05.1985). 10) N agroda Prorektora (ds. R ozw oju) Politechniki G dańskiej - ju bileuszo w a
(19.11.1987).
11) N agroda R ektora Politechniki Gdańskiej II stopnia za osiągnięcia dydak tyczne i w ychow aw cze w 1987 r. (1.10.1988).
12) N agroda R ektora P olitechniki G dańskiej II stopnia za szczególne osiągnięcia w działalności naukow o-badaw czej w 1988 r. (1.05.1989). 13) N agroda pieniężna R ektora Politechniki Gdańskiej za osiągnięcia d ydak
tyczne i w ychow aw cze w 1989 r. (2.10.1989).
14) N agroda R ektora P olitechniki G dańskiej II stopnia za szczególne osiągnięcia w działalności naukow o badaw czej w 1989 r. (15.04.1990). 15) N agroda R ektora P olitechniki Gdańskiej III stopnia za szczególne
osiągnięcia w działalności naukow o-badaw czej w 1991 r. (15.05.1992). 16) N agroda ju bileuszow a R ektora Politechniki G dańskiej z a 40 lat pracy
17) N ag ro d a R ektora P olitechniki G dańskiej III stopnia za w y ró żn iającą się działalność dydaktyczną w roku akadem ickim 1992/93 (1.10.1993). 18) N agro da R ektora Politechniki G dańskiej III stopnia za szczególne
osiągnięcia w działalności naukow ej w 1994 r. (27.04.1995).
19) N ag ro d a R ektora Politechniki G dańskiej indyw idualna III stopnia za w y różn iającą się działalność dydaktyczną w ro k u akadem ickim 1994/95 (1.09.1995).
20) N agroda ju b ileu szo w a R ektora P olitechniki G dańskiej za 45 lat p racy (19.09.1997).
21) N agroda indywidualna I stopnia Rektora Politechniki Gdańskiej za szczególne osiągnięcia w działalności naukow ej w 1998 r. (20.04.1999).
22) N agroda indyw idualna I stopnia R ektora P olitechniki G dańskiej z a w y różn iającą się działalność dydaktyczną w roku akadem ickim 1998/99 (1.10.1999).
P ow yższe dane z pew nością zaskoczą w ielu czytelników niniejszego op raco w ania z dw óch przynajm niej względów. Po pierw sze, ujm u jąc ow e dan e w k a te g o ria c h ilo ścio w y ch , im p o n u ją ce ja w ią się lic z b y z a ró w n o o d zn a cze ń , j a k i nagród przyznanych Synow ieckiem u. G dyby ow e liczby zestaw ić z liczb am i odpow iadającym i odznaczeniom i nagrodom przyznaw anym w instytutach P ol skiej A kadem ii N auk, w ów czas m ogłoby się okazać, że S ynow iecki uzy skał ich w ięcej aniżeli uzyskali ich ogółem , w porów nyw alnym okresie, w szyscy p ra co w nicy niejednego instytutu PAN, a przynajm niej zakładu. Po drugie, co w a żn iej sze, ow e o d zn aczen ia i n ag ro d y p rz y zn an e z o stały S y n o w ieck iem u za ró w n o w okresie przed rokiem 1981, ja k w latach 80. i 90. Okoliczność ta św iadczy o tym, że przyznający ow e odznaczenia i nagrody zapew ne nie reprezentow ali tylko jedn ej opcji politycznej. G dyby ta supozycja okazała się trafna, w ów czas w iary
godna stałaby się też inna, k tó rą sform ułow ałbym w następującej w ersji: m u sia ło być coś takiego w działalności Synowieckiego, co powodowało uznanie w oczach decydentów o rozm aitych poglądach politycznych. W ydaje się, że najbardziej decydujące okazyw ały się w alory naukow e Jego publikacji oraz jak o ść procesu dydaktycznego, w którym pełnił O n rolę w iodącą. O czyw iście nie um niejszam roli Jego zabiegów organizatorskich, chociaż osobiście postrzegam te zabiegi j a ko m ające w a g ę o nieco m niejszej doniosłości. A le znaczące w ydaje m i się tak że in n e zjaw isk o , a m ia n o w ic ie re a k c ja w ła d z - w ró ż n y c h z re s z tą c z a s a c h - przyznających w spom niane odznaczenia i nagrody. B ez gotow ości z ich stro ny do takiej w łaśnie reakcji nie doszłoby do tych rezultatów.
N iew ątpliw ie niektórzy czytelnicy niniejszego opracow ania d ok ładnie p rz e analizują sytuację, w jakiej znalazł się Synow iecki w latach 80. w kon tek ście w strzym ania procedury przyznania M u tytułu naukow ego profesora. S tw ierdzą w ów czas niezgodność pom iędzy w y so k ą o ce n ą Jego działalności, w tym także naukow ej, p rzez w ładze adm inistracyjne Politechniki G dańskiej, reprezentow ane
przez R ektora i Senat tej uczelni, a n egatyw ną oceną Jego działalności p rzez b li żej nie określone „ów czesne w ładze polityczne”.
N ie taję, że spodziew am się, iż interesujące m o głyby się okazać, w w ym ia rze społecznym , szczegółow e opinie ow ych w ładz politycznych dotyczące nie tylko tej jednostkow ej sprawy, ale całego pakietu spraw zw iązanych z jednej strony z aw ansow aniem pracow ników naukow ych, z drugiej zaś ham ow aniem ich aw ansów w różnych okresach po II w ojnie św iatow ej w Polsce.
W racając do przypadku Synow ieckiego, chciałbym podkreślić zm ienność niektórych Jego poglądów. M am na m yśli sytuację, gd y ktoś - ja k w Jego p rzy p adku - o uznanej naukow ej i dydaktycznej reputacji oraz „popraw nym ” poli tycznym um ocow aniu decyduje się, będąc w „sile w iek u” , n a praktyczne m an i fe sto w an ie sw ych poglądów , o p o zy c y jn y c h w stosunki! do re żim o w y ch poglądów politycznych. S ytuacja taka byw a niekiedy postrzegana p rzez osoby postronne ja k o dw uznaczna. A le je s t to cena, z k tó rą m u szą się liczyć ci, którzy orien tu ją się na now ą opcję polityczną. D odam jed n ak , że orientow anie się na ja k ą ś opcję p olityczną nie je s t obow iązkiem p olskich obyw ateli. N iektórzy
skłonni s ą definiow ać sam ych siebie ja k o jedn ostk i ja w n ie apolityczne.
W działalności Synow ieckiego, przynajm niej z m ojego punk tu w idzenia, najciekaw sze jaw i się Jego pisarstw o, to zw łaszcza, w którym doszła do głosu problem atyka naukoznaw cza, a w je j ram ach z zakresu historii subdziedziny chem ia. Innych zapew ne bardziej zainteresuje problem atyka dziejów m yślenia dialektycznego m ającego sw ych przedstaw icieli w starożytności, średniow ieczu i czasach now ożytnych. Ta stanow iła przedm iot Jego bad ań w rozpraw ie hab ili tacyjnej. O czyw iście sam ą subdziedzinę chem ia Synow iecki lokow ał w ram ach rodziny subdziedzin przyrodniczych. W analogiczny też sposób postrzegał h i storię subdziedziny chem ia jak o m ieszczącą się ram ach rodziny h isto rii subdzie dzin przyrodniczych. P isząc o ty ch spraw ach w takim czy innym uszczegóło w ieniu, starał się w iązać rozw ażania filozofa dziedziny nauka z rozw ażaniam i historyka dziedziny nauka.
H istoryków subdziedziny chem ia chyba najbardziej zainteresują następujące książki i artykuły Synow ieckiego: P ojęcie p ra w a p rzyro d y w p o g lą d a ch K eku- lego (1967); książka Problem m echanicyzm u w naukach przyrodn iczych (1969, ro zpraw a doktorska); P ojęcie struktury w naukach przyrodniczych (1970); Ten dencje m echanistyczne w rozw oju chem ii now ożytnej (1974); Problem m echani cyzm u w dziew iętnastow iecznej chem ii (1977); Z agadnienie chem icznej organi za cji m aterii w św ietle m odelu rozw oju zam kniętego (1980); Z historii za kw e stionow ania „ faktów su ro w ych ” (1995); książki P rzyrodoznaw stw o dzieło ludzi i cząstka kultury. Wokół antropologicznej teorii w iedzy (1998) oraz P rzyrodo znaw stw o i m aterializm przyrodniczy w X I X w ieku (2000). W m oim p rzeko na niu m o g ą one stanow ić zn aczącą inspirację dla tych historyków subdziedziny chem ia, którzy nie kontentują się w yłącznie zbieractw em faktów z dziejów tej
subdziedziny, w yodrębnionych na poziom ie ję z y k a potocznego, ale p od ej m ujących nadto refleksję, w której nie są nieobecne m otyw y w łaściw e filozofii nauki, socjologii nauki, psychologii nauki etc., oczyw iście w odpow iednim ich uszczegółow ieniu i stosow nie do takich czy innych p referencji tem atycznych poszczególnych badaczy.
N a zakończenie niniejszego opracowania podaję niżej, czerpiąc z dostarczo nych m i danych, informacje bibliograficzne na tem at publikacji Synowieckiego a tak że Jego recenzji rozpraw doktorskich, habilitacyjnych i recenzji wydaw niczych.
PUBLIKACJE ADAMA STANISŁAWA SYNOWIECKIEGO:
1)
Aparat do badania własności amoniaku.
„C h em ia w S zkole” 1956 n r 5s. 2 6 9 -2 7 2 .
2)
Model przemian promieniotwórczych w rodzinie uranowo-radowej
.„C hem ia w Szkole” 1959 nr 3 s. 156-165.
3)
Ruchoma tabela układu elektronów w atomach.
„C hem ia w S zkole” 1960nr 5 s. 2 6 9 -2 7 5 .
4)
Model atomu wodoru.
„C hem ia w Szkole” 1960 n r 1 s. 4 3 -5 4 .5)
Próba metodycznego ujęcia programu atomistyki w klasie jedenastej.
„C hem ia w Szkole” 1961 nr 2 s. 9 0-9 8.
6
)Jedność przeciwieństw w naturze wody na tle historii je j poznania.
„C hem ia w Szkole” 1962 nr 2 s. 6 9-83.
7)
Diałektyka zjawisk elektrochemicznych.
„C h em ia w S zk o le” 1963 n r 3s. 2 2 -3 8 .
8)
Od modelu do rzeczywistości.
„C hem ia w Szkole” 1964 nr 2 s. 4 9 -5 6 .9)
Atomistyka bez metafizyki.
„C hem ia w Szkole” 1964 nr 4 s. 145-157.10) O
pojęciu materii w świetle prawa negacji negacji.
„C hem ia w S zkole” 1965 n r 3 s. 97-109.11)
Poglądy Kekulego na istotę praw chemii.
„C hem ia w S zkole” 1965 n r 5s. 193-202.
12)
Atomizm i materializm.
„C hem ia w Szkole” 1966 n r 4 s. 153-164.13)
Mechanicyzm a nauki przyrodnicze.
„Z eszyty N aukow e W yższej SzkołyP edagogicznej w G dańsku” 1967 ser. F z. 3 s. 147-175.
14)
Pojęcie prawa przyrody w poglądach Kekulego.
W:Pojęcie prawa nauki
w X IX wieku. Zbiór rozpraw.
Do druku przygotow ał W ładysław K rajew ski. W arszaw a 1967 s. 107-121.
15)
Światopogląd a doświadczenie społeczne.
„ A r g u m e n t y ” 1968 n r 10 s. 1,6.16)
Filozofia a wychowanie.
„A rgum enty” 1968 n r 23 s. 4.17)
Nauka - światopogląd - ideologia.
,A rg u m e n ty ” 1969 n r 2 s. 1,6.19) O m etodologicznych p odstaw a ch m arksizm u. „Studia Filozoficzne” 1969 n r 5 s. 7 9 -9 4 .
20) M echanicyzm i dialektyczna koncepcja przyrody. „S tudia F ilozoficzne” 1969 nr 7 s. 95-101.
21) Dialektyka zjawisk elektrochemicznych. „Chemia w Szkole” 1969 nr 1 s. 22-38. 22) Problem m echanicyzm u w naukach przyrodniczych. W rocław 1969 Z a
kład N arodow y im. O ssolińskich 178 s.
23) Uwagi o nauczaniu filo z o fii w szkołach w yższych. „S tudia F ilozoficzne” 1970 nr 4 - 5 s. 2 1 5-228.
24) Pojęcie struktury w naukach przyrodniczych. „Zeszyty N aukow e Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku”. Filozofia i socjologia 1970 n r 4 s. 57-76. 25) G eneza i rozw ój leninow skiej teorii odbicia. W: [M ateriały] Sesja p o p u
larno-naukow a WUML. G dańsk 1970 s. 17.
26) O logicznej strukturze leninow skiego p o jęcia materii. „S tud ia F ilozoficz n e” 1971 n r 1 s. 2 7 -3 8 .
27) F ilozofia przyro d y w ujęciu antropologicznym . „C zło w iek i Św iato pogląd” 1971 nr 5 s. 5 5-84.
28) D ialektyka a zagadnienie integracji na u k przyrodniczych. „Studia F ilozo ficzne” 1971 nr 6 s. 105-119.
29) M iędzy nauką i filo zo fia , czyli rzecz o p o jęciu czasu. „S tudia Filozoficz n e” 1971 nr 9 s. 203-211.
30) M arksizm w kulturze p a ń stw a środka. „S tu dia N auk P olitycznych” 1972 n r 2 s. 143-167.
31) F akty i p ra w a nauk em pirycznych w św ietle tezy o istnieniu obiektyw nych zdarzeń. „S tudia F ilozoficzne” 1972 nr 2 s. 7 9-93.
32) W poszukiw aniu now ych dróg rozwoju m arksistow skiej filo z o fii p rzyro do znaw stw a. „Studia F ilozoficzne” 1972 n r 3 -4 s. 2 4 9 -2 5 7 .
33) S p ó r o istotę filo zo fii nauki. „Studia F ilozoficzne” 1972 n r 5 s. 181-186. 34) O integracji nauk i dialektyce. „Studia Filozoficzne” 1972 n r 10 s. 171-182. 35) F ilozofia przyro d y a filo z o fia na u k przyrodniczych. „S tudia Filozoficzne”
1972 nr 11-12 s. 171-187.
36) D ialektyka a zagadnienie integracji n a u k przyrodniczych. „Z eszyty N au kow e P olitechniki G dańskiej” . E konom ia 1972 n r 9 s. 1 5-23.
37) L o gika H egla w św ie tle teorii grafów . „S tu dia F ilo zo ficzn e” 1973 n r 6 s. 129-152.
38) H eg el 's L ogic in the L ig h t o f Graph Theory. „D ialectics and H um anism ” . A utum n 1973 s. 87-96.
39) D ialektyka a ontologia. „S tudia F ilozoficzne” 1974 n r 5 s. 3 -3 0 .
40) Logika H egla ja k o dialektyczny „m om ent p rze jśc ia ” o d m etafizycznej do m arksistow skiej koncepcji bytu (I). „Studia Filozoficzne” 1974 n r 9 s. 2-23 .
41) Logika Hegla ja k o dialektyczny „moment p rzejścia " o d metafizycznej do marksistowskiej koncepcji bytu (II). „Studia Filozoficzne” 1974 nr 10 s. 25-37. 42) Tendencje m echanistyczne w rozw oju chem ii now ożytnej. W: Z dziejów
m echanicyzm u. Pod redakcją W ładysław a K rajew skiego. W rocław 1974 Z akład N arodow y im. O ssolińskich s. 9 1 -1 4 6 .
43) P rzew ró t w fizyka ln ym obrazie św iata a m a rksistow sko-leninow skie p o ję cie materii. „Ideologia i polityka” 1974 n r 9 s. 4 4 -5 3 .
44) D ialektyka a m etodologia nauk em pirycznych. W: M eto do log iczn e im p li kacje epistem ologii m arksistow skiej. P od red akcją Jerzego Km ity. W ar szaw a 1974 Państw ow e W ydaw nictw o N aukow e s. 157-158.
45) K ulturow e i polityczne oblicze maoizmu. W: Podstaw y nauk politycznych. D okum enty i materiały. W arszawa 1975 K siążka i W iedza Tom 2 s. 448^182. 46) O H einricha ujęciu heglow skich fo r m negacji. „Studia F ilo zo ficzn e” 1975
nr 5 s. 9 7 -1 0 2 .
47) K ategorie ontologii a marksistowska zasada abstrakcji i konkretyzacji. „S tu dia Filozoficzne” 1975 nr 12 s. 13-27.
48) Logika H egla i dialektyczna koncepcja bytu. W: H eg el a w spółczesność. W rocław 1975 Instytut Filozofii i Socjologii PAN s. 31 3-3 3 0 .
49) R ozw ój m yśli filo zo ficzn ej w trzydziestoleciu. „Z eszyty N aukow e P oli techniki G dańskiej” . Ekonom ia 1975 nr 13 s. 5 3-58 .
50) Tatsachen und E m pirische G esetze im L ichte d er These von der E xisten z O bjektiver Freignisse. „D eutsche Z eitschrift für P hilosophie” 1976 nr 12 s. 1464-1472.
51) Z naczenie „D ialektyki p rz y r o d y ” F. E ngelsa w rozw oju m yśli m arksisto w skiej. „N ow e D rogi” 1976 nr 1 s. 174-182.
52) A rystotelesa koncepcja substancji a w spółczesne p o jęcie układu fiz y c z n e go. „S tudia F ilozoficzne” 1976 nr 3 s. 181-187.
53) Filozoficzne aspekty pojęcia jakości. „K w alitologia” 1977 nr 11 s. 197-211. 54) Problem mechanicyzmu w dziewiętnastowiecznej chemii. „C złow iek i Św ia
topogląd” 1977 nr 9 s. 7 9-95.
55) S pór o uniw ersalia a zagadnienie statusu p ra w przyrody. „S tudia F ilo zo ficzne” 1977 nr 7 s. 85-97.
56) O d m aterializm u kontem placyjnego do m aterialistycznej „ filozofii p r a k ty k i”. „Studia Filozoficzne” 1977 n r 10 s. 117-129.
57) F ilozofia m arksistow ska a w spółczesność. W: [M ateriały] K onferencja teoretyczna WUML. G dańsk 1977 s. 20.
58) Technika a filo zo fia techniki. G dańsk 1977 P olitechnika G dańska 23 s. 59) Prawo negacji negacji ja k o dialektyczny m odel rozwoju poznania. W: Z a
łożenia teoretyczne badań nad rozwojem historycznym. Pod redakcją Jerze go Kmity. W arszawa 1977 Państw ow e W ydawnictwo N aukow e s. 379-406.
60) [Razem z S Jo jczy k ie m i A .Paw lakiem ] M aterializm h isto ryczny i dialek tyczny. Skrypt dla słuchaczy WUM L. G dańsk 1978 Politechnika G dańska 398 s.
61) H asło: M echanicyzm . W: E ncyklopedia „Filozofia i ż y c ie ”. W arszawa 1979 Zakład N arodow y im. O ssolińskich s. 21.
62) W ęzłowe zagadnienia filo zo fii. Skrypt dla studentów zaocznych i w ieczo rowych. G dańsk 1979 Politechnika G dańska 134 s.
63) D uch czy m ateria - historia czy współczesność. W: N auka i św iatopogląd. Pod redakcją Józefa Lipca. K raków 1979 KAW s. 13-31.
64) Z agadnienie chem icznej organizacji m aterii w św ietle m odelu rozw oju z a m kniętego. „S tudia F ilozoficzne” 1980 nr 2 s. 3-23 .
65) R o i dialektiki w p rociessie intiegracii jestiestw ien nych nauk. W: F iłosofi- j a i intiegracija nauki. M oskw a 1980 Znanije s. 15-29.
66) [R azem z A .Paw lakiem i T.W ojewódzkim ] Intiegracija nauki. M oskw a 1980, 68 s.
67) W spraw ie datum quaestionis p yta n ie o sen s świata. W: O gólnopolska konferencja „Sens życia, sens d zie jó w ”. Warszawa 22 -24.05.1980. W ar szaw a 1980 U niw ersytet W arszawski s.13.
68) F ilozofia w obec fa k tu i stanów cierpienia. W: [M ateriały] I I O gólnopol ska konferencja hum anistów i lekarzy. G dańsk 1980 KAW 26 s.
69) O dśw ieżanie m yśli spraw dzonej. „C zas” 1981 n r 3 s.6. 70) N ie sam ym chlebem . „C zas” 1981 nr 13 s. 18-19.
71) Przyrodoznaw stw o w św iecie wrażeń zm ysłow ych. (Z dziejów refleksji nad jed n o ścią przyrody). „Studia F ilozoficzne” 1981 n r 5 s. 113-123.
72) The Problem o f the C hem ical Organization o f M atter in the L ig h t o f a Clo se d D evelopm ent Model. W: Polish E ssays in the P hilosophy o f the N atu ra l Sciences. E dited by W ładysław K rajew ski. D ordrecht, H olland 1982 R eidel Publ. s. 377-390.
73) M ikołaja z K u zy spotkanie z A bsolutem . „D ialog o B ogu ukrytym P rze kła d i kom entarz. „Studia G dańskie” 1983 tom 5 s. 167-220.
74) R eflections on the C entenary o f M a r x ’s D eath. „D ialectics and H um a nism ” 1983 n r 3 s. 99-109.
75) Logika Hegla a tradycja platońska. „Roczniki Filozoficzne Katolickiego Uni wersytetu Lubelskiego”. (Filozofia przyrody), 1985 tom 5 zesz.3 s. 124-147. 76) M echanicyzm . W: F ilozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. W rocław
1987 Zakład N arodow y im. O ssolińskich s. 35 0-3 57 .
77) H.G. G a d a m e r : M ikołaj z K uzy a filo zo fia współczesna. Tłum aczenie z niem ieckiego. „Półrocznik Filozoficzny M łodych” 1986 nr 1 s. 116-129; przypisy tłum acza s. 130-143.
78) F ilozofia i objaw ienie. K azanie M ikołaja z K uzy „G dzie j e s t now o naro dzony kró l żydow ski ? ’’ Przekład i kom entarz. „S tudia G dańskie” 1986 tom 6 s. 261-312.
79) Człowiek, tw órczość i transcendencja. Szkice w stępu do antropologii. C zęść I. „U niversitas G edanensis” 1989 nr 1 s. 5 -4 4 .
80) P onad mądrością i pięknem natury. „Tygodnik G dański” 1989 nr 19/20 s. 3. 81) K artezjusz a m aterializm przyrodniczy trzech m inionych stuleci. W: F ilo zofia - N auka - Kultura. M ateriały z posiedzeń Z akładu F ilozofii w roku akadem ickim 1990/1991. G dańsk 1993 s. 7-23.
82) G aw ęda choinkowa. „Pism o PG ” 1994 nr 9 s. 4 -6 .
83) „Nasza P a n i” z Częstochowy. „Universitas Gedanensis” 1994 nr 1 0s.l2 1-1 24 . 84) C złow iek z ziem i wzięty. „C złow iek i P rzyroda” 1994 nr 2 s. 4 1 -9 2 . 85) O d m itu o nauce do p o w a g i naukow ej. C zęść I. „S tudia P hilosophiae
C hristianae ATK” 1994 nr 2 s.245-2 71.
86) P ocztów ka z Lejdy. „Pism o PG” 1994 nr 6 s. 2 4 -2 6 . 87) H istoria czy atrapa. „Pism o PG ” 1994 nr 1 s. 19-20. 88) O górach i ludziach. „Pism o PG ” 1995 nr 2 s. 3 3 -3 5 .
89) B ó l ja k o „przyw ilej ż y c ia ”. „G IT - Univ. G edan.” 1995 nr 13 s. 2 9 -4 5 . 90) Technika a kultura. „C złow iek i P rzyroda” 1995 n r 2 s. 4 1 -6 0 .
91) Z historii zakw estionow ania „fa k tó w su ro w ych ”. „Z eszyty N aukow e Politechniki G dańskiej” . Filozofia 1995 nr 1 s. 2 1 -4 0 .
92) Tam g d zie skarżą się duchy i d u fn i są barbarzyńcy. „P ism o P G ” 1995 n r 9 s. 9-11.
93) W kręgu świadomości faustycznej. „G IT - Univ.Gedan.” 1995 nr 12 s. 25-31. 94) O d m itu o nauce do p o w a g i naukowej. C zęść II. „S tudia P hilosophiae
C hristianae ATK” 1995 nr 1 s. 11-31.
95) C złow iek a technika. W: Abstrakty. VI P olski Z ja zd Filozoficzny. Toruń, 5 - 9 w rześnia 1995. Toruń 1995 U niw ersytet M .K opernika w Toruniu. Sekc. EK s. 232-233.
96) Wiedza w „ przestrzen i”podm iotu. „Z eszyty N aukow e P olitechniki G dań skiej” . Filozofia 1996 nr 2 s. 11-57.
97) P ochw ała mądrości. „Pism o PG ” 1997 nr 4 s. 4 -6 .
98) R efleksje nad etosem środo w isk technicznych. S zkic p rob lem atyki. „Z eszyty N aukow e Politechniki G dańskiej” . Filozofia 1998 nr 4 s. 6 3 -6 8 . 99) Praw da czy p o zó r praw dy. „U niversitas G edanensis” 1998 nr 1 s. 3 1 -4 5 . 100) Sym fonia Brabancka. „Pism o PG” 1998 [brak danych] 3 s.
101) Przyrodoznawstwo dzieło ludzi i cząstka kultury. Wokół antropologicznej teorii wiedzy. Gdańsk 1998 Kolekcja „U niversitas G edanensis” nr 1, 222 s. 102) P rzyrodoznaw stw o i m aterializm przyrodniczy w X I X wieku. Gdańsk 2000
WYKAZ RECENZJI ADAMA STANISŁAWA SYNOWIECKIEGO (OD 1981 R.) I. Recenzje rozpraw doktorskich:
1) Jan Okniński: P ojęcie pra w a nauki w filo zo fii P aula N atorpa (prom otor: prof, dr W ładysław K rajew ski). U niw ersytet W arszaw ski, W ydział F ilo zofii i Socjologii, 1981;
2) B eata Ciećko: Idee m edyczno-farm aceutyczne Theophrasta Paracelsusa w P olsce w X V II w ieku oraz p a ra celsyści p o ls c y (prom otor: doc. dr hab. R om an Bugaj). Instytut Historii N auki, O św iaty i Techniki PAN w W ar szaw ie, 1982;
3) M ichał W oroniecki: P odstaw y p o g lą d ó w aksjologicznych H enryka E lzen- berga (prom otor: doc. dr M arian Pyrz). U niw ersytet G dański, W ydział H um anistyczny, 1983;
4) Jarosław M rozek: E pistem ologiczne a spekty relacji m iędzy m atem atyką a św iatem zew nętrznym (prom otor: doc. dr Ireneusz K ustrzeba). U niw er sytet G dański, W ydział H um anistyczny, 1984;
5) B ogdan Lange: Interpretacja p o d sta w fiz y k i kw antow ej w św ietle p ra c p o lskich fizy k ó w teoretyków i konferencji w arszaw skiej w 1938 r. (prom o
tor: prof, dr hab. Jerzy D obrzycki). Instytut H istorii N auki, O św iaty i Tech niki PAN w W arszawie, 1985;
6) M aria Reut: N auczanie problem ow e a m erytoryczne założenia p ed a g o g i ki (prom otor: doc. dr hab. Joanna R utkow iak). U niw ersytet G dański, Wy d ział H um anistyczny, 1986;
7) K atarzyna R utkow ska: Przestrzeń intencjonalna w architekturze i urbani styce w spółczesnej. Próba definicji i elem entów j ą kom ponujących (pro m otor: doc. dr inż. arch. C zesław Sw ędrzyński). Politechnika Gdańska, W ydział A rchitektury i U rbanistyki, 1987;
8) E w a Hope: R ozw ój nauki ja k o p ro ces zm ierzający ku ogólności integra cyjnej - podsta w o w e praw idłow ości (prom otor: prof, dr W ładysław K ra jew sk i). U niw ersytet G dański, W ydział H um anistyczny, 1988;
9) Tom asz Szkudlarek: Teorie doboru treści prog ram ów nauczania a filo z o fic z n e koncepcje praw dy (promotor: doc. dr hab. Joanna Rutkowiak). Wyż
sza Szkoła P edagogiczna w Bydgoszczy, W ydział Pedagogiczny, 1990; 10) M aciej W oźniczka: Z dziejów teorii wiązań chem icznych. Studium histo-
ryczno-m etodologiczne (prom otor: doc. dr hab. Stefan Zam ecki). Instytut H istorii N auki, O św iaty i Techniki PAN w W arszawie, 1993.
II. Recenzje rozpraw habilitacyjnych:
1) Stefan Zam ecki: W kład Wojciecha Św iętosław skiego (18 81 -196 8) do che m ii fizyczn ej. Instytut H istorii N auki, O św iaty i Techniki PAN w W arsza w ie, 1981;
2) Stanisław Zięba: R ozw ój neom echanistycznej ko ncep cji życia w p iśm ie n nictw ie fra n cu skim X X wieku. K atolicki U niw ersytet L ubelski, W ydział Filozofii, 1984;
3) K azim ierz K loskow ski: Z agadnienie determ inizm u ew olucyjnego. S tu dium biofilozoficzne. A kadem ia Teologii K atolickiej w W arszaw ie, W y dział F ilozofii C hrześcijańskiej, 1990;
4) H enryk Szabała: M iędzy m yślą a rzeczyw istością czyli p roblem p o d m io tu i przed m io tu w filo zo fii nowożytnej. U niw ersytet W arszaw ski, W ydział F i lozofii i Socjologii, 1991.
III. Recenzje wydawnicze:
1) Jerzy Szym ański: R ola teorii i techniki w eksperym entalnym testow aniu w iedzy (książka). W ydaw nictw o N aukow e U niw ersy tetu A dam a M ick ie w icza, seria: Filozofia i Logika, nr 36, P oznań 1982;
2) D anuta Sobczyńska: O sobliw ości chem ii (książka). W ydaw nictw o N a u kow e U niw ersytetu A dam a M ickiew icza, seria: F ilo zo fia i L ogika, nr 38, P oznań 1984;
3) Jó z e f Bańka: O ntologia bytu aktualnego (książka). W ydaw nictw o U n i w ersytetu Śląskiego, K atow ice 1985;
4) Z b ió r arty k u łó w p rz ezn aczo n y ch do Z eszy tu N au k o w eg o - „F ilo zo fia i Socjologia” n r 13, W ydawnictwo U niw ersytetu G dańskiego, Sopot 1987; 5) Stefan Zam ecki: P ojęcie odkrycia naukow ego a historia dzied zin y nauki
(książka). Z akład N arodow y im. O ssolińskich - W ydaw nictw o W rocław, 1988;
6) A ndrzej C. Leszczyński: Św iatopogląd i ideologia. A rtykuł p rzeznaczony do Z eszytu N aukow ego - „G dańskie Z eszyty H um anistyczne” n r 31, W y daw nictw o U niw ersytetu G dańskiego, Sopot 1988;
7) H enryk Szabała: M iędzy obiektyw izm em a subiektyw izm em transcenden talnym czyli p o dw ójn e oblicze dualizm u kartezjańskiego. A rty kuł prze znaczony do Z eszytu N aukow ego - „Filozofia i S ocjologia” n r 15, W yda w nictw o U niw ersytetu G dańskiego, Sopot 1990;
8) A urelia Polańska: O rozum nym studiow aniu. S krypt uczelniany, W yda w nictw o U niw ersytetu G dańskiego, Sopot 1990;
9) Sabina Zaprzaluk-K ruszyńska: Podejście system ow e a klasyczny struktura- lizm fran cuski. A rtykuł przeznaczony do Zeszytu N aukow ego - „Filozofia i Socjologia” nr 15, W ydawnictwo U niw ersytetu G dańskiego, Sopot 1990. P rofesor Adam Stanisław Synow iecki zm arł 7 stycznia 2000 r. w G dańsku, gdzie został pochow any na C m entarzu Łostkow skim . K ończąc swe rozw ażania na tem at działalności A dam a chciałbym zacytow ać fragm ent internetow ego w spom nienia o N im z 22 lutego 2000 r., pióra Piotra D om iniaka:
„Był człowiekiem wielkiej kultury. Tą kulturą czarował swoich słucha czy. Studentów na wykładach, doktorantów na seminariach, koleżanki i ko legów na konferencjach i nieformalnych spotkaniach. Wykładowca, jakiego pamięta się do końca życia. Bo on szanował każdego swojego słuchacza. Traktował go poważnie, uważał za partnera. I stąd uważał za swój obowią zek staranne przygotowanie każdego wykładu, wystąpienia, referatu. Mod ne dziś słowo prezentacja zupełnie do Niego nie pasowało. On naprawdę wykładał. Operował słowem, nie obrazkiem, folią. Słowem, które przycią gało nawet tych, dla których filozofia wydawała się czymś zupełnie księży cowym. Jak On mówił ! Wszyscyśmy mu zazdrościli. Piękna polszczyzna porażała w czasach, gdy język zachwaszczają wulgaryzmy, neologizmy, za pożyczenia z obcych języków. A przy tym mówił prosto, klarownie. Nawet wtedy, a może przede wszystkim wtedy, gdy rzecz dotyczyła spraw trud nych, zagmatwanych. Za to Go podziwialiśmy, ceniliśmy, lubiliśmy”.
Jako autor niniejszego opracowania liczę się z m ożliwością, że podane przeze m nie inform acje są niepełne, zaś w powyższych w ykazach nie zostały uwzględnio ne w szystkie prace A dam a Stanisława Synowieckiego. B ędę w dzięczny za zasuge row anie sprostow ań i uzupełnień.
Przypisy
* Zawarte w tym szkicu informacje podaję m.in. na podstawie krótkiego Wspomnie nia, pióra Żony Zmarłego, i za Jej zgodą - Pani mgr Jadwigi Synowieckiej, której bar dzo dziękuję za udostępnienie mi materiałów dotyczących Jego drogi życiowej i wyka zu publikacji, a nadto za podarowanie Jego ostatniej książki Przyrodoznawstwo i mate rializm przyrodniczy X IX wieku
(2000). Wykorzystałem też Autoreferat Profesora Ada
ma Stanisława Synowieckiego i inne materiały. Słowa podziękowania kieruję pod adre sem Pani Aleksandry Todorowicz z Wydziału Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej, która nadesłała mi wykaz publikacji Zmarłego i jeden ważki dokument.' S.Z a m e c k i : Przyrodoznawstwo w perspektywie antropologicznej. „Zagadnienia Naukoznawstwa” 2001 zesz. 3-4 s. 435-450.
Stefan Zam ecki Instytut Historii Nauki PAN Warszawa
