Kubicka, Grażyna
Redaktorzy naczelni czasopism
ludowych w 1946 r. : (portret
zbiorowy)
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 30/1, 59-63
GRAŻYNA KUBICKA (Warszawa)
REDAK TORZY N A CZELNI CZASO PISM LUDOW YCH W 1946 R. (PORTRET ZBIOROW Y)
W dotychczasow ych p u b lik acjach pośw ięconych pow ojennym czaso pism om ru c h u ludow ego niem al zupełnie pom ijano kw estię doboru i k w a lifikacji zatru d n io n y ch w n ich dziennikarzy. B raki źródłow e pow odow a ły, iż a u to rz y ograniczali się do u stalen ia nazw isk czołowych re d a k to ró w i w spółpracow ników . P ra w ie niem ożliw e jest sporządzenie k o m p let n e j listy d zien n ikarzy w szystkich pism ludow ych z la t czterdziestych, a ty m b ard ziej uzyskanie o nich bliższych d an ych biograficznych.
Dla przy bliżenia tego k ręg u dziennikarzy w y b ra ła m postacie re d a k to ró w naczelnych prow adzących pism a w czerw cu 1946 r. Połow a tego ro k u b y ła okresem najw iększego rozw oju ilościow ego — ukazyw ało się 15 ty tu łó w zw iązanych z PS L , SL i P S L „Nowe W yzw olenie”. Ze w zglę d u n a ścisłe zw iązki ideow e i perso n aln e z SL w łączyłam do tego zesta w u re d a k to ra naczelnego ty g od n ik a „W ieś”, którego w ydaw cą była Spół dzielnia W ydaw niczo-O św iatow a „C zy teln ik ”.
O dszukanie danych p erso n aln y ch n a w e t ta k w ąskiego grona osób, zajm u ją c y c h przecież eksponow ane stanow iska, n astręczało trudności. N ie odnalazłam in fo rm acji o W ładysław ie W łochu, prow adzącym w K r a
kow ie tyg o d n ik „Jedność L ud o w a”, bardzo niepełne są inform acje o J a n ie Szczaw ieju („W arszaw a”) i W ładysław ie F rączu („D olnośląski Ty godnik L u do w y”).
Czasopism am i lu do w ym i kierow ali w 1946 r. m ężczyźni w w ieku od 30 do 64 lat: 7 osób m iało od 30 do 39 lat, 5 osób' ;— od 40 do 47 i 3 pow yżej la t 55. N ajm łodszy b y ł J a n A leksander K r ó l *, prow adzący „W ieś”, n a js ta rs z y — n aczeln y „Zielonego S z ta n d a ru ” A ndrzej W ale- ro n 2.
W szyscy pochodzili z rodzin chłopskich i poza jed n y m posiadali co n a jm n ie j śred n ie w ykształcenie. Tylko Józef Niecko („Chłopski Ś w ia t”)
1 Akta personalne J. A. Króla, W ydział Organizacyjny NK ZSL, Centralna K artoteka, sygn. 1542.
2 S. L a t o , A n drze j Yłaleron 1882—1969, „Roczniki D ziejów Ruchu Ludowego”, 1976, nr 18, s. 207—217.
6 0 G R A Ż Y N A K U B I C K A
był sam oukiem , ukończył zaledw ie szkołę e le m en ta rn ą 3. J a n Szczaw iej 4 i A. W aleron byli nauczycielam i. A lek san d er M arian K ubicki („D ziennik L u d ow y”) ukończył jednoroczną szkołę rolniczą i u n iw e rsy te t ludow y w Szycach, b ył też słuchaczem n a w ydziale ekonom icznym W olnej W szechnicy P o ls k ie j5. Ze w zględów m a te ria ln y c h nie ukończyli rozpo czętych stu d ió w J e rz y S w irsk i („C hłopski S z ta n d a r”) 6 i S tanisław K u nz („Polska L ud ow a”) 7. W śród 8 absolw entów w yższych uczelni — Szkoły G łów nej H andlow ej oraz u n iw e rsy te tó w w W arszaw ie, K rakow ie, L w o wie i P oznaniu — było czterech p raw n ik ó w oraz h istoryk , polonista, in ży nier ro ln ik i sp ecjalista w zakresie ubezpieczeń. K azim ierz Secom ski („P rzebudow a”) 8 zrobił w 1939 r. do k to rat, K a ro l Buczek („P iast”) 8, i W incenty S tyś („W ieś i P a ń stw o ”) 10 h ab ilito w ali się w 1936 r. B ro n i sław W róbel („C hłopski P o ra d n ik Sam orządow y”) 11 zdał przed w o jn ą egzam in sędziow ski, a Tadeusz R ek („Nowe W yzw olenie”) 12 — adw o kacki.
Poza K. Secom skim w szyscy zw iązani b y li z ru ch e m ludow ym — choć nie zawsze w iadom o, czy w om aw ianym okresie byli członkam i k tó re jś z p a rtii chłopskich.
W 1907 r. 25-letni A. W aleron zw iązał się z P o lskim Zw iązkiem L u dow ym , n a stę p n ie z „ Z aran iem ”, od 1915 r. b y ł członkiem PSL . W 1925 r. został w iceprezesem P S L „W yzw olenie”, n astęp n ie w 1926 r. prezesem S tro n n ictw a Chłopskiego, którego był w spółzałożycielem . P o k ró tk im okresie p ra c y w SL w ystąp ił zeń w 1935 r. i odtąd nie udzielał się p u blicznie. D opiero w 1944 r. zgłosił się do „L ubelskiego” SL.
8 A kta personalne J. Niecki, Centralna Kartoteka sygn. 24; Z. H e m m e r -1 i n g, Zycie i m y ś l polityczna Józefa Niećki, i[w:] J. N i e c k o , O w e w n ętrzn e życie
wsi. W y bór pism z lat 1912—1948, oprać. Z. Hemm erling, Warszawa 1985.
4 Szczaw iej Jan, ,[w:] Literatura polska. Poradnik en cyklo pedyczny, t. II, Warszawa 1985; deklaracja członkowska J. Szczawieja, Archiwum Akt N owych, Zw iązek Zawodowy Dziennikarzy RP, sygn. 102.
6 Działacze chłopscy kan dydu jący z ramienia Str. Ludowego na listach Bloku Str. Demokratycznych. Ku bicki Marian, „Dziennik Ludow y”, 1947, nr 17 z 18 I, s. 5.
6 A kta personalne J. Swirskiego, Centralna Kartoteka, sygn. 848; Czołowi
kandydaci PSL. Członkowie b. K o m en d y Głównej Batalionów Chłopskich, Jerzy Swirski, „Gazeta Ludowa”, 1947, nr 15 z 17 I, s. 3.
7 Akta personalne S. Kunza, Centralna Kartoteka, sygn. 65.
8 A. R a j k i e w i c z , Zycie w historię kraju wpisane, [w:] Problem y plano
wania i polityki społeczno-gospodarczej. Księga dla uczczenia dorobku naukowego i działalności gospodarczej Kazim ierza Secomskiego, Warszawa 1980, s. 15—23.
9 E. S c h n a y d e r , 50-lecie pracy naukow ej Prof. dra Karola Buczka, „Pol ski Przegląd K artograficzny”, 1974, nr 1, s. 3—7.
10 W. Ł a d o ń s к i, Droga ży ciow a profesora doktora Wincentego Stysia, [w:] Z H usowa po berła rektorskie. W in centy S ty ś ■— człowiek, uczony, działacz
społeczny, Warszawa 1986, relacja S. M i e r z w y z 30 IX 1981 r.
11 Akta personalne B. Wróbla, Centralna Kartoteka, sygn. 1275.
12 A kta personalne T. Reka, Centralna Kartoteka, sygn. 609; Tadeusz R e k ,
D rugi pod w zględem stażu politycznego, J. Niecko zetk n ął się z r u chem w 1909 r., gdy rozpoczął w spółpracę z „Z orzą”. W 1912 r., m ając 21 lat, w spółorganizow ał pism o „D ru ży n a”, zw iązane z N arodow ym Zw iązkiem Chłopskim . Od 1918 r. praco w ał w S ekcji K ół M łodzieży W iejskiej C entralnego Z w iązku K ółek Rolniczych. P o 3 lata ch został k ierow nik iem C en traln eg o Zw iązku M łodzieży W iejskiej, a w 1928 r. n ależał do czołow ych tw órców ZMW R P „W ici”. Od 1930 r. b ył kie ro w n ik iem ru c h u wiciowego. Rów nolegle działał w SL, gdzie w 1938 r. w szedł do R ady N aczelnej. Podczas oku p acji J. Niecko n ależał do C en tra ln eg o K iero w n ictw a R uchu Ludow ego, z jego ram ien ia był zw ierzch n ik ie m B atalionów Chłopskich, a w 1944 r. przedstaw icielem „R ocha” w Radzie Jedności N arodow ej.
In n i re d a k to rz y nie pełnili w ru c h u ta k w y b itn y ch fu nk cji. Do P S L „ P ia s t” należeli Z y g m u n t A ug u sty ń sk i („G azeta L udow a”) 13 i S. K unz, do P S L „W yzw olenie” — Tadeusz Rek. W p rzed w o jen n y m ZMW RP „W ici” działało poza N iecką sześciu naczelnych: T. Rek, A. M. K ubicki, B ronisław D rzew iecki („Chłopskie Życie G ospodarcze”) 14, J. Sw irski, J. Szczaw iej i B. W róbel.
Podczas II w o jn y św iatow ej niem al w szyscy zw iązani byli z konspi ra c ją (brak dan ych o W. Frączu). W SL „R och” i BCh działali Niecko, Buczek, K unz, A ugusty ń sk i, Rek, Szczaw iej, S w irski i K ról. Do SL „W o la L u d u ” n ależeli D rzew iecki i W róbel. S ty ś i Secom ski prow adzili w podziem iu działalność nau kow ą i d ydaktyczną, a W róbel ośw iatow ą.
W połowie 1946 r. 4 red a k to ró w n ależało do SL: K ubicki, K ró l (czło n e k NKW), W aleron i W róbel (kierow nik W ydziału A d m in istracy jn o - -Sam orządow ego). K ró l i K ubicki byli zarazem członkam i Z arządu G łów nego ZSCh. Siedm iu n aczelnych należało do PSL : Niecko (wiceprezes), A ugustyń sk i, Buczek, Sw irski, K unz, S ty ś i Szczaw iej. Sw irski b ył także członkiem w ładz „W ici” . W P S L „Nowe W yzw olenie” znaleźli się R ek i D rzew iecki — przew odniczący i zastępca przew odniczącego Głów nego K o m itetu O rganizacyjnego tego stro n n ictw a 15.
N ajdłuższy staż dzienn ikarsk i m ieli: A ugustyń ski — od 1908, Niecko od 1912, K u nz od 1924 i W aleron od 1925 r .W lata ch trzy dziestych de b iu to w ali w p rasie K ubicki, K ról, D rzew iecki, Rek, S w irski i Styś. S a m odzielne p row adzenie czasopism a m ieli za sobą A ugustyński, W aleron,
1S Z ygm un t Augustyński, [w:] Sło wnik dziennik arzy polskich 1945—1985, pod
red. W. Zuchniewicza, „Prasa P olsk a”, 1986, nr 8, s. 33; protokół nr 3 posiedzenia
P re z y d iu m N K W PSL w dniach 20 i 24 I X 1945 r., protokół nr 17 posiedzenia P rezydiu m N K W PSL w dniu 28 V 1946 r., ([w:} Polskie Stronnictw o Ludow e w la tach 1945—1946. Dokum en ty do d zie jó w niezależnego ruchu ludowego w Polsce,
W arszawa 1981, s. 23—24, 114.
14 Akta personalne B. Drzewieckiego, Centralna Kartoteka, sygn. 884.
is G łów n y K o m ite t Organizacyjny PSL „Nowe W y zw olenie’’, „Nowe W yzwo len ie”, 1946, nr 8 z 27 VII, s. 2.
6 2 G R A Ż Y N A K U B I C K A
Sw irski, K unz, Niecko i Styś. Z te j g ru p y pism a nie zw iązane z ru ch e m ludow ym p row adził jedynie A ugustyński.
K onsp iracyjne gazetki redagow ali: A u gustyński, Buczek, K ról, K u bicki, K unz, Niecko, Rek, Szczaw iej i Sw irski. S w irski ponadto kierow ał p rasą i propogandą „R ocha” w w ojew ództw ie rzeszow skim .
D ziennikarstw o było zaw odem AugustyńskiegO', K ubickiego, K u n za i Sw irskiego. A ug ustyń sk i należał przed w ojną do S y n d y k a tu D zienni k a rz y W arszaw skich, a K u nz do S y n d y k a tu D ziennikarzy Pom orskich. W 1946 r. do Z w iązku Zawodow ego D ziennikarzy R P należeli A u g u sty ń ski, Buczek, K ubicki, Szczaw iej, S w irsk i oraz zapew ne F rącz ia.
O objęciu k iero w n ictw a red a k c ji decydow ał dy sp o n en t pism a, re d a k to rz y opłacani byli przez w ydaw cę. W 3 p rzypadkach sy tu a c ja b y ła nieco odm ienna. N iecko b y ł jednocześnie w ydaw cą m iesięcznika „C hłop ski Ś w ia t”, założonego p rzezeń po raz pierw szy w 1939 r. S tyś należał do w spółpracow ników w znow ionej spółdzielni „W ieś”, D rzew iecki zaś wchodził do zarządu spółdzielni „P rasa C hłopska” , w y d ającej „Chłopskie Życie G ospodarcze” .
Frącz, K ról, Niecko, Secom ski, Styś, Szczaw iej, S w irski i W róbel prow adzili czasopism a przez cały czas ich edycji. N ajd łużej — 9 la t — kierow ał tyg o d nikiem „W ieś” J. A. K ról. Szczaw iej i K unz redagow ali pism a przez 4 lata. Sześciu red a k to ró w u trzy m y w ało się n a stanow isku m n iej w ięcej przez rok: A ugustyński, Buczek, D rzew iecki, Frącz, Se com ski i W łoch. N ajkró cej sp raw ow ali swe fu n k cje W róbel — 4 m ie siące, i R ek — 8 m iesięcy.
O odejściu ze stanow isk a decydow ały p rzede w szystkim w ydarzen ia polityczne i lik w id acja ty tu łó w . Z am k nięto 6 pism : „D olnośląski T y godnik L u d o w y”, „C hłopski P o ra d n ik Sam orządow y”, „C hłopski S ztan d a r”, „P rzeb udo w ę”, „W ieś i P a ń stw o ” i „Chłopski Ś w ia t”. T ylko K u bicki zrezygnow ał nie m ogąc porozum ieć się z w ydaw nictw em . D w u k ro tn ie zm iany n a stą p iły niezależnie od woli w ydaw ców i dysponentów . W o stre j w alce z PSL , jesienią 1946 r., w ładze w y k o rzy stały p a ra g ra fy m ałego kodeksu karnego dla „usp o k ojen ia” n a jb a rd zie j opozycyjnych czasopism. P o d zarz u te m u trz y m y w a n ia k o n tak tó w z podziem iem został areszto w an y K. Buczek. Po ro k u śled ztw a osądzono go w tzw. procesie krak o w sk im (II Z arządu Głów nego W iN-u) i skazano n a 15 la t w
ięzie-16 D eklaracje członkowskie ZZDzRP, AAN, ZZDzRP, sygn. 102; protokół posiedze nia W ydziału W ykonawczego ZZDzRP w dniu 19 IX 1946 r., AAN ZZDzRP, sygn., 14; pismo z 13 V 1946 r. do redaktora naczelnego „Dziennika Ludowego” A. M. Ku bickiego, A rchiw um Zakładu Ruchu Ludowego SL, sygn. 441 (przed objęciem „Dolnośląskiego Tygodnika Ludowego” Frącz był kierownikiem oddziału „Dzienni ka Ludowego” w e Wrocławiu); W ła d y sła w Frącz, i[w:] S ło wnik dzie n n ikarzy... Pra sa Polska”, 1988, nr 12, s. 31.
n ia 17. W m iesiąc później z g ru p ą red a k to ró w „G azety L u d o w ej” i „Ko m u n ik a tu w e w n ętrzn eg o ” P S L został z a trzy m an y Z. A ugustyński. O sk ar żono go o szpiegostw o i w sie rp n iu 1947 r. skazano rów nież n a 15 la t w ięzienia 1S.
Różnie potoczyły się dalsze losy re d a k to ró w naczelnych z w iosny 1946 r. Do in n y ch red a k c ji przeszli Sw irski, Frącz, W aleron i K ról. K unz po 1950 r. u su n ął się z życia politycznego i dopiero n a fali P aźd ziernik a pow rócił do d zien n ik arstw a jak o n aczelny „G azety C hłopskiej”, D rze w iecki ogran iczy ł się do działalności politycznej. Niecko i Rek n a d a l łą czyli działalność polityczną z p racą dziennikarską, W róbel po ko lejnych 2 lata ch spędzonych w aparacie SL pracow ał jako rad c a p raw n y i adw o kat. Szczaw iej z a ją ł się pracą literack ą. Secom ski, S ty ś i po 8 lata ch w ięzienia Buczek w rócili do in sty tu tó w naukow ych.
17 Protokóły posiedzeń W ydziału W ykonawczego ZZDzRP w dniach 19 IX, 21 X i 11 XII 1946 r., AAN, ZZDzRP, sygn. 14; relacje S. M i e r z w y z 30 IX 1981 r. i K. B u c z k a z 1 X 1981 r.; R. B u c z e k , Na przełomie dziejów. Polskie S tron
nictw o Ludow e w laatch 1945—1947, Toronto 1983, s. 249, 381; S. К l u z , W po trzasku d zie jo w y m . WiN na szlaku A K . Rozważania i dokumentacja, Londyn 1978,
s. 73; Proces krakow ski. Niepokólczycki, M ierzw a i inni przed sądem R zeczypo
spolitej, W arszawa 1948.
18 Protokół posiedzenia W ydziału W ykonawczego ZZDzRP w dniu 19 IX 1946 r., AAN, ZZDzRP, sygn., 14; R. B u c z e k , op. cit., s. 250, 381; Proces redaktora
Augustyńskiego, „Gazeta Ludowa”, 1947, nr 214 z 6 VIII, s. 4; W yrok w sprawie red. Zygm un ta Augustyńskiego, „Gazeta Ludowa”, 1947, nr 215 z 7 VIII, s. 2.
