Stanis³aw Krajewski
– geolog karpacki i naftowy, redaktor i historyk geologii
Jerzy B. Miecznik
1Stanis³aw Krajewski – Carpathian and petroleum geologist, publishing editor and geological historian. Prz. Geol., 67: 227–234.
A b s t r a c t. Polish geologist, Dr. Stanis³aw Krajewski (1890–1968), studied geology and geography at the Jan Kazimierz University of Lwów (Lviv) and geology at the University of Lausanne under the guidance of Professor Maurice Lugeon. He participated in World War I as a Polish Legion soldier. After the war, Stanis³aw Krajewski worked as a petroleum geologist at Borys³aw (Boryslav), which was the major petroleum mining center in the Polish Carpathians. He also conducted research on the geological structure of the Flysch Carpathians in terms of pro-specting for crude oil and natural gas occurrences. In 1931, Stanis³aw Krajewski was employed at the Polish Geo-logical Institute (PGI) in Warsaw for editing and publishing jobs, while not abandoning seasonal geoGeo-logical investigations in the Carpathians, which he continued until the outbreak of World War II in 1939 and later during the wartime. In 1945, he returned to work as a publishing editor at the PGI, and participated in the post-war reorganization of the Polish geology. In the pe-riod of 1951–1961, Stanis³aw Krajewski was a lecturer at the Faculty of Geology, University of Warsaw. In 1953, he became the Editor--in-Chief of the newly formed Wydawnictwa Geologiczne, in which he worked until his death, dealing with the history and populariza-tion of geological sciences.
Keywords: the Carpathians, petroleum geology, Geological Station at Borys³aw (Boryslav), Polish Geological Institute in Warsaw, history of geological sciences
Stanis³aw Marian Krajewski (1890–1968), geolog kar-packi i naftowy, redaktor i wydawca oraz wyk³adowca aka-demicki, zapisa³ siê w pamiêci ludzi, którzy go znali, jako cz³owiek powszechnie ceniony i lubiany za swoj¹ prawoœæ, otwartoœæ, ¿yczliwoœæ oraz bezinteresownoœæ, a tak¿e wiel-kie zaanga¿owanie w sprawy geologii. Profesor Edward Passendorfer pisa³ o nim: Dr Krajewski by³ ¿yw¹ kronik¹
geologiczn¹. ¯adne wa¿niejsze wydarzenie w Polsce czy œwiecie nie usz³o jego uwagi. Znalaz³o to odbicie w jego
dorobku w dziedzinie popularyzacji nauk geologicznych i historii geologii, s³abo dziœ pamiêtanym (Passendorfer, 1969; Mioduszewska, 1969, 1971; Wójcik; 1969; Barczyk, 2002a, b; Garbowska, 2004).
Krajewski pochodzi³ z urzêdniczej rodziny o ziemiañ-skich korzeniach, od kilku pokoleñ osiad³ej we Lwowie, jego ojciec Izydor Krajewski by³ urzêdnikiem s¹dowym. Urodzi³ siê 18 listopada 1890 r. w uzdrowisku Obermais pod Meranem, w ówczesnym po³udniowym Tyrolu w Austrii (obecnie Maia Alte w Merano, Górna Adyga, W³ochy), gdzie jego matka Olga z domu Rodakowska2
przebywa³a na leczeniu, osierocaj¹c go kilka miesiêcy po porodzie. Po wczesnej œmierci ojca w 1894 r. wychowanie ma³ego Stasia wziê³y na siebie jego ciotki. Od dziesi¹tego roku ¿ycia mieszka³ na stancjach. Na poziomie szko³y powszechnej i pierwszych lat gimnazjalnych nauki pobie-ra³ w domu, a jednym z jego nauczycieli by³ Jan Nowak, student geologii na Uniwersytecie Lwowskim (ULw), w przysz³oœci profesor Uniwersytetu Jagielloñskiego (UJ). To on rozbudzi³ w swoim podopiecznym zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Pocz¹wszy od trzeciej klasy Kra-jewski uczêszcza³ do IV Gimnazjum we Lwowie, gdzie przyrody (historii naturalnej) uczy³ Wilhelm Friedberg, póŸniejszy profesor paleontologii na uniwersytetach w
Poznaniu i Krakowie. Kontakty z Nowakiem Krajewski odnowi³ w wy¿szych klasach gimnazjum, odbywaj¹c z nim wycieczki geologiczne w rejonie Lwowa. Podczas wakacji 1908, 1909 i 1911 r. w po³udniowej okolicy Miechowa zbiera³ faunê senoñsk¹, któr¹ Jan Nowak opisa³ wraz ze zbiorami Zejsznera. Maturê zda³ z odznaczeniem w 1909 r. i wst¹pi³ na ULw, podejmuj¹c studia przyrodnicze, g³ównie geologiê u prof. Rudolfa Zubera i geografiê u prof. Eugeniusza Romera.
1
Emerytowany pracownik Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego; jerzybartm@gmail.com
2
Spokrewniona z Henrykiem Rodakowskim (Wroñska B., 2018 – inf. ustna).
Wiosn¹ 1913 r. wyjecha³ na dalsze studia do Szwaj-carii, do Lozanny do s³awnego ju¿ wówczas Maurice’a
Lugeona, wielkiego badacza tektoniki alpejskiej i twórcy p³aszczowinowej teorii budowy Tatr i Pienin w 1903 r. Lugeon – wspomina³ Krajewski – by³ wielkim przyjacielem Polski i skupia³ ko³o siebie polskich geologów, jako swych uczniów. Przede mn¹ by³ tam Mieczys³aw Limanowski, a jednoczeœnie ze mn¹ – Ferdynand Rabowski, Ludwik Horwitz i Bohdan Œwiderski. Odbywa³em liczne wycieczki po Alpach z Lugeonem i jego uczniami. Wnet otrzyma³em (...) temat pracy doktorskiej dotycz¹cy pewnego odcinka Jury Szwajcarskiej w okolicy jeziora Lac de Joux i mia-steczka Vallorbe na granicy francuskiej (Krajewski, 1967,
1970; Miecznik, 2017).
Wybuch I wojny œwiatowej spowodowa³, ¿e Krajewski podj¹³ decyzjê o przerwaniu studiów i szybkim powrocie do Polski. Wst¹pi³ do Legionów w sk³adzie tzw. plutonu szwajcarskiego, z³o¿onego g³ównie ze studentów i robot-ników, których wojna zaskoczy³a w Szwajcarii, i walczy³ w 2 pu³ku piechoty Karpackiej Brygady. W maju 1915 r. pod Mamajowcami k. Czerniowców na Bukowinie dosta³ siê do niewoli rosyjskiej, w której spêdzi³ ponad cztery lata. Do Lwowa powróci³ w sierpniu 1919 r. (Krajewski, 1952, 1953a, 1967, 1970).
W odnalezieniu siê w nowej sytuacji pomóg³ Krajew-skiemu jego szkolny nauczyciel Jan Nowak, wówczas komendant geologiczno-naftowy w Kroœnie3, który skiero-wa³ go do Borys³awia, najwiêkszego oœrodka górnictwa naftowego w polskich Karpatach, gdzie dr Konstanty To³-wiñski przygotowywa³ reaktywacjê zniszczonej podczas wojny Stacji Geologicznej. Pracê w stacji Krajewski roz-pocz¹³ w marcu 1920 r. na stanowisku asystenta, a nastêp-nie geologa, ale wczeœnastêp-niej wraz ze swoim szefem To³wiñskim krótko pracowa³ w Pañstwowym Instytucie Geologicznym (PIG). W maju 1920 r. obaj zostali wspó³pracownikami Pañstwowego Urzêdu Naftowego, a¿ do jego zamkniêcia w 1923 r. (Wdowiarz, 1960; Krajewski, 1967; Miecznik, 2018).
W dramatycznym roku 1920 Krajewski wróci³ jeszcze na krótko do wojska (sierpieñ–wrzesieñ) i uczestniczy³ w prze³omowym momencie wojny polsko-bolszewickiej, s³u¿y³ w 54 pu³ku piechoty Strzelców Kresowych.
Dzia³alnoœæ Krajewskiego w Stacji Geologicznej w Borys³awiu (przekszta³conej póŸniej w Karpacki Instytut Geologiczno-Naftowy) by³a wielokierunkowa, co wyni-ka³o z rozleg³oœci zadañ tej placówki o charakterze s³u¿by geologicznej. G³ównym celem powo³anej w 1912 r. stacji by³a fachowa obs³uga geologiczna górnictwa naftowego i ochrona z³ó¿ przed rabunkow¹ gospodark¹ i zawodnie-niem, a jednoczeœnie rozpoznawanie budowy geologicznej Karpat na potrzeby przemys³u naftowego, czyli odkrywa-nie nowych z³ó¿. Jako geolog kopalniany Krajewski gro-madzi³ i porz¹dkowa³ materia³y wiertnicze, próbki z wierceñ, dane z dzienników wiertniczych na temat objawów ropy, gazu, wód s³odkich i solanek oraz postêpów wiercenia, a tak¿e dane o wielkoœci produkcji. Materia³y by³y wy-korzystywane w ró¿nych ekspertyzach geologiczno-tech-nicznych, na ich podstawie powstawa³y mapy i przekroje geologiczne, monografie kopalñ i pól naftowych oraz
opra-cowania stosunków geologicznych i fizykochemicznych z³ó¿ ropy, gazów i towarzysz¹cych im solanek (Krajewski, 1958, 1967; Miecznik, 2018).
Równolegle Krajewski uczestniczy³ w badaniach bu-dowy geologicznej Karpat Wschodnich, prowadz¹c prace kartograficzne g³ównie w skali 1 : 25 000. W roku 1924 doktoryzowa³ siê na podstawie rozprawy Szkic geologiczny
okolicy Opaki (arkusz Stary Sambor) na Uniwersytecie
Jana Kazimierza (UJK) u prof. Wojciecha Rogali, jej kore-ferentem (recenzentem) by³ prof. Józef Siemiradzki (Kra-jewski, 1924, 1952). Swoimi badaniami terenowymi obj¹³ nastêpnie fragmenty arkuszy Turka i Skole (Krajewski, 1927a, 1928). Warto wspomnieæ, ¿e arkusz Skole by³ jed-nym z dwóch opracowanych i opublikowanych w latach miêdzywojennych arkuszy karpackich Ogólnej mapy
geo-logicznej Polski w skali 1 : 100 000 i pierwsz¹ seryjn¹
map¹ geologiczn¹ Karpat od czasu wydania Atlasu
geolo-gicznego Galicji. G³ównym autorem arkusza by³ K.
To³-wiñski, ale udzia³ Krajewskiego w jego przygotowaniu by³ znacz¹cy (To³wiñski, 1935; Krajewski, 1967; Ksi¹¿kie-wicz, 1960; Skoczylas, 1985, 2009).
W roku 1925 w Borys³awiu odby³ siê I Zjazd Asocjacji Karpackiej powo³anej podczas XIII Sesji Miêdzynarodo-wego Kongresu Geologicznego w Brukseli w 1922 r. dla rozwiniêcia wspó³pracy geologów Polski, Rumunii, Cze-chos³owacji i Jugos³awii. Pierwotnie zjazd by³ planowany na 1923 r., a organizacja mia³a nale¿eæ do Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, jednak do realizacji przedsiêwziê-cia nie dosz³o (Goetel, 1923; Geologiczna konferencja..., 1923; Gawe³, 1963). Z pewnoœci¹ do urz¹dzenia zjazdu Stacja Geologiczna w Borys³awiu by³a najlepiej predys-ponowana, dysponowa³a doœwiadczeniem we wspó³pracy z przemys³em naftowym. Jej szef To³wiñski by³ jednoczeœ-nie (od 1923 r.) kierownikiem Wydzia³u Naftowo-Solnego PIG (z siedzib¹ w Borys³awiu), a dzia³alnoœæ jego i sku-pionych wokó³ niego geologów karpackich (Bujalski, Jab³oñski, Krajewski, Weigner i in.) oraz Œwiderskiego przynios³a, jak pisa³ Stanis³aw Wdowiarz: szereg
dosko-na³ych nowoczesnych opracowañ kartograficznych do dziœ bêd¹cych podstaw¹ znajomoœci niektórych czêœci Karpat
(Wdowiarz, 1960). Wykorzystano je do przygotowania na zjazd Mapy geologicznej polskich Karpat wschodnich (od Borys³awia do Prutu) w skali 1 : 200 000 (Bujalski i in., 1925), cenionej do dziœ (Jawor, Kruczek, 1994). Obok PIG, który partycypowa³ w finansowaniu prac kartograficznych, udzia³ w doprowadzeniu do I Zjazdu Asocjacji Karpackiej mia³y tak¿e katedry geologii uniwersytetów z Krakowa i Lwowa oraz prominentni profesorowie: Walery Goetel i Jan Nowak (Ksi¹¿kiewicz, 1960; Wdowiarz, 1960; Ga-we³, 1963). Rola Krajewskiego by³a wa¿na zarówno na eta-pie organizacji, jak i realizacji zjazdu w Borys³awiu i zwi¹-zanych z nim licznych wycieczek geologicznych. Pani Ewa Górska-Schumacher, wnuczka Konstantego To³wiñskiego, dobrze zapamiêta³a nazwisko Krajewskiego, wspominane-go przez dziadka jako najbli¿szewspominane-go i najbardziej zaufanewspominane-go wspó³pracownika (Górska-Schumacher E., 2017 – inf. ustna). W kolejnych latach Krajewski kartowa³ w Karpatach œrodkowych, g³ównie w rejonie Sanoka (Krajewski, 1929, 1930, 1931).W roku 1927 bra³ udzia³ w II ZjeŸdzie
Asocja-3
Podczas wojny Nowak s³u¿y³ w armii austriackiej jako oficer. Wskutek odniesionych ran zosta³ wycofany z frontu i zatrudniony przy zmilitaryzowanych komendach naftowych Zag³êbia Borys³awskiego i Kroœnieñskiego jako referent geologiczny. Po upadku Austro-Wêgier dalej prowadzi³ sprawy naftowe w Kroœnie, tyle ¿e w wojsku polskim, na stanowisku komendanta geologiczno--naftowego, a¿ do zwolnienia z wojska w grudniu 1919 r. (Maœlankiewicz, 1964).
cji Karpackiej w Rumunii oraz w II ZjeŸdzie Geografów i Etnografów S³owiañskich w Polsce, jako organizator wy-cieczek geologicznych w okolicach Borys³awia, do których przygotowa³ drukowany przewodnik (Krajewski, 1927b). Uczestniczy³ tak¿e w przygotowaniu I Zjazdu Geologicz-no-Naftowego we Lwowie w 1929 r. (Pamiêtnik..., 1930). Osobn¹ dzia³alnoœæ dr. Krajewskiego stanowi³a dydak-tyka. W latach 1920–1931 by³ nauczycielem mineralogii i geologii, najpierw w reaktywowanej po wojnie œredniej Szkole Górniczej i Wiertniczej w Borys³awiu, a po jej li-kwidacji, od roku 1928, w nowej Pañstwowej Szkole Wiert-niczej (Krajewski, 1967; Kapa³a, 1995). Jednoczeœnie pro-wadzi³ w Karpatach letnie kursy terenowe dla studentów geologii z Uniwersytetów Jagielloñskiego i Warszawskie-go oraz Akademii Górniczej w Krakowie, wœród których znaleŸli siê póŸniejsi profesorowie: Antoni Gawe³, Zbi-gniew Sujkowski, Henryk Œwidziñski, Stefan ZbiZbi-gniew Ró¿ycki, Stanis³aw Jaskólski.
Na szczególn¹ uwagê zas³uguje jego udzia³ w pracach redakcyjnych i wydawniczych w Stacji Geologicznej, które obejmowa³y: mapy, atlasy, biuletyny i wa¿ny miesiêcznik naftowy Statystyka Naftowa (w latach 1926–1930), potem kilkakrotnie zmieniaj¹cy tytu³ (Krajewski, 1958, 1967; Mioduszewska, 1969; Wójcik, 1969; Paw³owski, 1995b).
W roku 1928 Krajewski rozpocz¹³ pracê w PIG, nie opuszczaj¹c Stacji Geologicznej. Do rozstania dosz³o w 1931 r., gdy podj¹³ decyzjê o przeniesieniu siê do Warsza-wy. Nie zrezygnowa³ z sezonowej pracy terenowej, zajmu-j¹c siê kartowaniem ró¿nych fragmentów Karpat fliszowych (m.in. na arkuszach: Skole, Tuchla, Stary Sambor, Turka, Smorze, Dobromil, Dynów) i kartowaniem uzupe³niaj¹cym do przygotowywanej przez dr. Henryka Œwidziñskiego
Przegl¹dowej mapy geologicznej polskich Karpat Œrodko-wych w skali 1 : 200 000 (na ark. Sanok i Gorlice), która
zosta³a przekazana do druku w 1939 r. (Bohdanowicz, 1946; Ksi¹¿kiewicz, 1960; Tyska, 1960; Krajewski, 1967). G³ównym jego zajêciem sta³a siê jednak praca redakcyjna w Wydziale Wydawniczo-Kartograficznym u doc. Jana Samsonowicza. Z chwil¹ objêcia przez Samsonowicza katedry paleontologii na UJK we Lwowie Krajewski zosta³ redaktorem wydawnictw tekstowych PIG4(1935). W 1933 r. o¿eni³ siê z Kazimier¹ z Krukiewiczów, nauczycielk¹ geo-grafii w warszawskich szko³ach œrednich.
Wkrótce po przyjeŸdzie do Warszawy Stanis³aw Kra-jewski zetkn¹³ siê z Tadeuszem Wiœniowskim, profesorem Politechniki Lwowskiej, wybitnym geologiem i history-kiem nauk geologicznych, który po przejœciu na emeryturê osiad³ w Warszawie (Miecznik, 2017). Kontakty z Wiœ-niowskim przyczyni³y siê do rozwiniêcia zainteresowañ Krajewskiego histori¹ geologii i by³y dobr¹ okazj¹ do wprowadzenia go w arkana metodyki badañ historycznych (Wójcik, 1969).
Na krótko przed wybuchem wojny, wiosn¹ 1939 r., Sta-nis³aw Krajewski zosta³ sekretarzem Pañstwowej Rady
Geologicznej5, powsta³ej w wyniku reorganizacji polskiej s³u¿by geologicznej (Rühle, 1960; Wójcik, 1997).
W pierwszych dniach wojny dr Krajewski znalaz³ siê w grupie pracowników PIG ewakuowanych na polecenie ministra przemys³u i handlu na Wo³yñ i do Lwowa, sk¹d wraz z innymi wróci³ do Warszawy w listopadzie 1939 r. Po wstêpnym rozpoznaniu, PIG jako s³u¿ba geologiczna o du¿ym potencjale kadrowym i technicznym zosta³ przez Niemców w³¹czony do Urzêdu Rzeszy do Badañ Ziemi (Reichstelle für Bodenforschung) z zachowaniem polskie-go personelu, najlepiej znaj¹cepolskie-go geologiê okupowanepolskie-go terenu, co okaza³o siê bardzo korzystne zarówno z punktu
4
Redakcjê wydawnictw kartograficznych obj¹³ dr Henryk Œwidziñski (Krajewski, 1967).
5
Zgodnie z dekretem Prezydenta RP o pañstwowej s³u¿bie geologicznej z dnia 31 marca 1938 r. s³u¿bê tê stanowi³y: Pañstwowa Rada Geologiczna i Pañstwowy Instytut Geologiczny. Przewodnicz¹cym Rady zosta³ Karol Bohdanowicz, który pe³ni³ jednoczeœnie funkcjê dyrektora PIG, co wynika³o z autorytetu jakim cieszy³ siê w sferach rz¹dowych (wojskowych) i w œrodowisku geologicznym (Rühle, 1960; Zamêcki, 2008).
Ryc. 2. Stanis³aw Krajewski z ¿on¹ Kazimier¹, 1933 r.
widzenia bezpieczeñstwa polskich pracowników, jak i inte-resów polskiej geologii i Polskiego Pañstwa Podziemnego6. Anga¿ Krajewski dosta³ w grudniu, zim¹ pracowa³ przewa¿-nie w Warszawie, latem zaœ w Karpatach z siedzib¹ w Jaœle.
W tym czasie – wspomina³ Krajewski – zrobi³em zestawie-nie arkusza Sanok 1 : 100 000 wraz z tekstem, wykona³em kartotekê miejscowoœci z makrofaun¹ (Metazoa) w pó³noc-nych Karpatach fliszowych wraz z tekstem oraz kontynu-owa³em dorywczo zdjêcia geologiczne w Karpatach fliszo-wych, na arkuszach: Dynów, Jas³o i Strzy¿ów (Krajewski,
1967). Po ucieczce Niemców w sierpniu 1944 r. przebywa³ pod Brzozowem, w listopadzie rozpocz¹³ pracê w tworzo-nym Instytucie Naftowym w Kroœnie (Paw³owski, 1995a), gdzie pozostawa³ do paŸdziernika 1945 r., kartuj¹c na arkuszu Sanok. W grudniu 1944 r. wzi¹³ udzia³ w ZjeŸdzie Naftowym w Kroœnie, w odleg³oœci kilkunastu kilometrów od linii frontu (Krajewski, 1967).
W listopadzie 1945 r. dr Krajewski wróci³ do Pañstwo-wego Instytutu Geologicznego, który z powodu odbudowy zrujnowanej podczas powstania warszawskiego siedziby w stolicy okresowo wraz z dyrekcj¹ znajdowa³ siê w Krako-wie. Przeprowadzka do Warszawy rozpoczê³a siê w
listo-padzie 1946 r. Krajewski obj¹³ stanowisko redaktora wy-dawnictw, przygotowuj¹c pierwsze powojenne publikacje i tworz¹c zespó³ wspó³pracowników. Wobec ostrego defi-cytu wykwalifikowanej kadry wyk³ada³ tak¿e kartografiê geologiczn¹ dla pracowników PIG (w 1950 r.), a w zwi¹zku z projektowan¹ budow¹ warszawskiego metra prowadzi³ wyk³ady z geologii dla pracowników organizowanego przed-siêbiorstwa „Metrobudowa” (1950/1951). W 1950 r. zosta³ skierowany do wspó³pracy z ekip¹ geologów z ZSRR, wys³an¹ do Polski w celu zreorganizowania polskiej geolo-gii wg wzorów sowieckich. Konsekwencj¹ tego by³o jego czasowe przeniesienie (wrzesieñ 1952–kwiecieñ 1953) do nowo utworzonego Centralnego Urzêdu Geologicznego (CUG), gdzie zajmowa³ siê administracj¹ oraz jako naczel-nik wydzia³u w Biurze Dokumentacji Geologicznej staty-styk¹ i bilansem zasobów surowców mineralnych (Kra-jewski, 1952, 1967).
W maju 1953 r. Stanis³aw Krajewski rozpocz¹³ pracê w nowym przedsiêbiorstwie – Wydawnictwach Geologicz-nych, na stanowisku redaktora naczelnego, a od roku 1957 g³ównego doradcy naukowego. Wczeœniej podj¹³ wyk³ady na organizowanym Wydziale Geologii Uniwersytetu
War-6
Zainteresowanych szczegó³ami odsy³am do literatury (np. Janczewski, 1946; Nakielski, 1985; Rühle, Tyski, 1989; Jaworowski, 1989, 2005; Ró¿ycki, 1995; G³azek, Znosko 2003; Graniczny i in., 2012; Miecznik, 2017).
Ryc. 4. Pracownicy Pañstwowego Instytutu Geologicznego w dniu objêcia funkcji dyrektora naczelnego przez Jana Czarnockiego w 1947 r. Siedz¹ od lewej: Henryk Œwidziñski, Tadeusz Olczak, Józef Jakub Zieliñski, Edward Rühle (wicedyrektor), Jan Czarnocki (dyrektor), Stanis³aw Doktorowicz-Hrebnicki, Józef Krzy¿kiewicz, Roman Krajewski. W drugim rzêdzie pi¹ty od lewej stoi Stanis³aw Krajewski, szósty W³adys³aw Bobrowski, za nim po prawej Ludwik Watycha. W czwartym rzêdzie, czêœciowo na tle kolumny (prawej) stoi Julia Hrebnicka, na ostatnim planie przy prawej kolumnie W³adys³aw Po¿aryski (z w¹sami). Druga na lewo od Po¿aryskiego (w g³êbi, z przedzia³kiem) Walentyna Mioduszewska. Na tle lewej kolumny widoczny Józef Go³¹b, w górnej czêœci na lewym skrzydle W³adys³aw Karaszewski (strza³ka)
szawskiego, w katedrze Geologii Ogólnej, pocz¹tkowo jako samodzielny pracownik naukowy, a od wrzeœnia 1954 r. jako zastêpca profesora. By³y to wyk³ady ze wstêpu do geologii, geologii dynamicznej i historycznej oraz mono-graficzne wyk³ady z geologii naftowej dla studentów wy¿-szych roczników. Profesor Edward Passendorfer tak wspomina³ jego dzia³alnoœæ: Wyk³ady prowadzone ¿ywo,
poparte licznymi przyk³adami z w³asnych doœwiadczeñ cie-szy³y siê du¿¹ popularnoœci¹, a wielka ¿yczliwoœæ jedna³a mu serca studentów (Passendorfer, 1969). O dr.
Krajew-skim z sympati¹ i uznaniem wypowiadaj¹ siê dawni stu-denci: prof. Zbigniew Wójcik, dr Wojciech Salski, dr Maciej Podemski, podkreœlaj¹c jego erudycjê, kulturê oso-bist¹ i ¿yczliwoœæ (inf. ustne, 2018). Pracê na UW zakoñ-czy³ po osi¹gniêciu wieku emerytalnego w 1961 r., natomiast w Wydawnictwach Geologicznych pozosta³ do ostatnich chwil ¿ycia, jako doradca naukowy (Krajewski, 1967; Mioduszewska, 1969, 1971; Wójcik, 1969; Barczyk, 2002b).
Krajewski chêtnie wraca³ do bliskiej mu problematyki karpackiej. By³ inicjatorem i uczestnikiem badañ (w latach 1951, 1955, 1956) w rejonie nieistniej¹cego ju¿ Bukowca w pobli¿u Prze³êczy U¿ockiej, w najbardziej zdewastowa-nej, bezludnej i dzikiej wówczas czêœci Bieszczad, co da-wa³o wyprawom egzotyczny posmak. Ich celem by³o wy-jaœnienie pozycji geologicznej odkrytej w 1926 r. przez prof. Wojciecha Rogalê œwietnie zachowanej fauny eoceñ-skiej. Wyniki badañ zosta³y przedstawione przez dr. Andrzeja Œl¹czkê, prof. Wilhelma Kracha i doc. Stanis³awa Liszkê w 1 zeszycie Rocznika PTG XXXI (Krajewski, 1967). W roku 1958 Krajewski uczestniczy³ w pierwszym po wojnie ZjeŸdzie Asocjacji Karpacko-Ba³kañskiej, zorga-nizowanym na Ukrainie. Ukoñczy³ i opublikowa³ w 1964 r. obszern¹ pracê o znaleziskach fauny w pó³nocnych Karpa-tach fliszowych, któr¹ przygotowa³ w laKarpa-tach okupacji nie-mieckiej. Ze wzglêdu na koniecznoœæ wprowadzenia po wojnie ró¿nych zmian i uzupe³nieñ, skorzysta³ z pomocy mgr Jadwigi Urbaniak z UJ. W pracy znajduje siê opis ok. 430 miejscowoœci z 500 miejscami wystêpowania makrofau-ny (ok. 1600 form), oparty na 250 publikacjach 120 autorów z lat 1837–1963 (Krajewski, Urbaniak, 1964).
W dorobku dr. Stanis³awa Krajewskiego istotn¹ rolê odgrywa popularyzacja historii nauk geologicznych – na szersze zajmowanie siê histori¹ geologii brakowa³o mu czasu i warunków, ale i tu mia³ osi¹gniêcia. Dzia³alnoœæ w tym zakresie podj¹³ przed wojn¹, zainspirowany przez prof. Tadeusza Wiœniowskiego. Pocz¹tkowo by³y to g³ównie wspom-nienia poœmiertne o polskich geologach: T. Wiœniowskim, G. Bukowskim, S. Weignerze, a póŸniej o L. Horwitzu, J. Czarnockim i innych. Jako nauczyciel uniwersytecki wiele informacji historycznych wprowadza³ do swoich wyk³adów, szczególnie ze Wstêpu do geologii (Wójcik, 1969). Wiedzê tê przela³ nastêpnie na karty obu wydañ podrêcznika akademickiego pod redakcj¹ E. Passendorfera
Ryc. 5. Stanis³aw Krajewski i Antoni Gawe³ na XXVIII ZjeŸdzie Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Szczecinie w 1955 r., fot. Kazimierz Maœlankiewicz
Ryc. 6. Na ZjeŸdzie Asocjacji Karpacko-Ba³kañskiej na Ukrainie, wrzesieñ 1958 r. Na pierwszym planie z papierosem Henryk Œwidziñski, na prawo od niego Stanis³aw Krajewski, tu¿ za nim Zbigniew Obuchowicz (?), nieco dalej w prawo w jasnym kapeluszu Marian Ksi¹¿kiewicz. Fot. ze zbiorów rodzinnych B. Wroñskiej
Wstêp do nauk geologicznych (wyd. I) i Zarys nauk geolo-gicznych (wyd. II) (Krajewski, 1956, 1968) oraz Informa-tora geologa (Krajewski, 1965). Do wa¿nych pozycji w jego
dorobku nale¿¹ Ÿród³owe prace biograficzne o M. Lugeo-nie (Krajewski, 1955) i E. Suessie (Krajewski, 1966).
Krajewski nie by³ popularyzatorem historii geologii w szerokim tego s³owa znaczeniu, choæ pisywa³ do popular-nonaukowych Problemów (np. artyku³ o udziale polskich geologów w badaniu fliszu, Krajewski, 1969a), by³ autorem biogramów polskich i zagranicznych geologów do Ma³ej
Encyklopedii Powszechnej PWN (od 1959 r.) i Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN (od 1962) (Krajewski,
1967), zaœ w Polskim Radiu w 1968 r. przedstawi³ swoje wspomnienia o M. Limanowskim i L. Horwitzu (Wójcik, 1969). Z powodu œmierci nie uda³o mu siê zrealizowaæ pomys³u nazwania dwóch ulic w Zakopanem imieniem Rabowskiego i Lugeona w celu upamiêtnienia ich zas³ug dla geologii Tatr (Passendorfer, 1969). Wiêkszoœæ arty-ku³ów, komunikatów i notatek kierowa³ do œrodowiska geologicznego publikuj¹c je g³ównie w Przegl¹dzie Geolo-gicznym. Jego rozleg³e znajomoœci w œrodowisku
geolo-gicznym – wspomina³a redaktor Walentyna Mioduszewska
– niezwyk³a pamiêæ do ludzi i wydarzeñ, serdecznoœæ
i przyjaŸñ, jak¹ darzy³ wielu swych znajomych, wzajemna sympatia i ¿yczliwoœæ, jak¹ cieszy³ siê powszechnie – wszystko to stwarza³o szczególny klimat najpierw w Za-k³adzie Wydawnictw Pañstwowego Instytutu Geologiczne-go, a nastêpnie Wydawnictwach Geologicznych. Dziêki temu klimatowi, dziêki bezpoœrednim, ¿ywym i serdecznym kontaktom dr. Krajewskiego z wielu obecnie czynnymi geo-logami, dziêki wspomnieniom i opowiadaniom o tych, któ-rzy ju¿ odeszli – znajomoœæ œrodowiska geologicznego u nas, m³odszych pracowników, znacznie siê rozszerzy³a. Nazwiska geologów ju¿ nie ¿yj¹cych przesta³y byæ dŸwiê-kiem kojarz¹cym siê tylko z krótsz¹ czy d³u¿sz¹ list¹ publikacji. Okreœla³y one konkretnych ludzi o bogatej oso-bowoœci, czêsto zaakcentowanej interesuj¹c¹ anegdot¹
(Mioduszewska, 1969). Rozbudzanie przez Krajewskiego zainteresowañ historycznych wœród geologów uchroni³o przed zniszczeniem wiele niepowtarzalnych materia³ów dotycz¹cych dziejów nauk geologicznych w Polsce, dziêki przekazaniu ich do archiwów Muzeum Ziemi PAN i innych instytucji (Wójcik, 1969). W 1964 r. Krajewski nawi¹za³ kontakt z osobami z krêgu redakcji historycznej Prac
Muzeum Ziemi, wtedy to uda³o siê Zbigniewowi Wójcikowi
namówiæ go do opublikowania w ca³oœci cennego artyku³u o Polakach studiuj¹cych geologiê w Szwajcarii (Krajew-ski, 1970). Profesor Wójcik pisa³ potem: ¯a³owaæ nale¿y,
Ryc. 8. Stanis³aw Krajewski w warszawskich £azienkach (?). Fot. Marcin Jab³oñski. Ryc. 1–5 i 7–8 z zasobów PAN Muzeum Ziemi
i¿ nie znalaz³o siê dlañ miejsce, gdzie zaj¹³by siê intensyw-nie dziejami nauk geologicznych. Nawet gdy na Uniwersy-tecie Warszawskim w 1952 r. powo³ano do ¿ycia Wydzia³ Geologii z licznymi katedrami i zak³adami, zapomniano stworzyæ Katedrê Historii Nauk Geologicznych. Stani-s³awowi Krajewskiemu powierzono wtedy wyk³adanie <Wstêpu do geologii>. Nie pamiêtano o jego pasji histo-rycznej, sam zaœ by³ zbyt skromny, œwiadomy swego dorob-ku historycznego <o bardzo ró¿nej wielkoœci i znaczeniu>, aby wyst¹piæ z projektem zorganizowania takiego warsztatu dzia³alnoœci naukowej i dydaktycznej (Wójcik, 1969).
Opisuj¹c ró¿norodnoœæ dzia³alnoœci Stanis³awa Krajew-skiego, nie mo¿na pomin¹æ jego aktywnoœci w Towarzystwie Muzeum Ziemi (od 1932 r.) i Polskim Towarzystwie Geolo-gicznym, którego cz³onkiem by³ od za³o¿enia w 1921 r. Dzia³alnoœæ w PTG rozwin¹³ po wojnie, kiedy przez 20 lat pe³ni³ ró¿ne funkcje w Oddziale Warszawskim, by³ m.in. dwukrotnie przewodnicz¹cym zarz¹du. Z wielk¹ energi¹
organizowa³ posiedzenia naukowe i wycieczki. Bra³ udzia³ we wszystkich powojennych zjazdach PTG i organizowa³ zjazd w 1952 r., odbywaj¹cy siê w okolicach Warszawy7– wspomina³a Mioduszewska (1971). W 1963 r. otrzyma³ godnoœæ cz³onka honorowego PTG.
Jeden z ostatnich artyku³ów Krajewskiego (1969) pt.
Verba volant, scripta manent (t³um. S³owa ulatuj¹, pismo pozostaje), opublikowany ju¿ po jego œmierci, zosta³
poœ-wiêcony problemowi przepadania cennych materia³ów, rê-kopisów i twórczych koncepcji zgromadzonych dziêki pracy naukowej, wskutek nie wydania ich drukiem. Nie zawsze przyczyn¹ tego s¹ klêski ¿ywio³owe, katastrofy, czy wojny. Powodem mo¿e byæ brak czasu na przygotowanie pracy do publikacji, niechêæ do pisania, trudnoœci wydawnicze, cho-roba, czy œmieræ autora. Powody mo¿na mno¿yæ.
Przygotowuj¹c niniejszy artyku³ odnios³em wra¿enie, ¿e problem ten dotyczy równie¿ dorobku dr. Krajewskiego. Nie chodzi tu o wymienion¹ ju¿ publikacjê o makrofaunie pó³nocnych Karpat fliszowych (Krajewski, Urbaniak, 1964), wydan¹ 20 lat po opracowaniu pierwotnej wersji rêkopisu, o której wspomnia³ w swoim artykule, podaj¹c jako przyk³ad pomyœlnie zakoñczonej sprawy. Praca powsta³a w latach okupacji niemieckiej, kiedy stopieñ ob³o¿enia Krajewskie-go obowi¹zkami by³ mniejszy ni¿ w normalnych czasach i pewnie dlatego jest ona najwiêksza w ca³ym jego dorobku naukowym (236 stron). W normalnych czasach Stanis³aw Krajewski, odznaczaj¹cy siê wysokimi kwalifikacjami za-wodowymi, wielk¹ pracowitoœci¹ i odpowiedzialnoœci¹, by³ rozchwytywany, zaœ jego skromnoœæ, dobroæ i ¿yczli-woœæ wobec wspó³pracowników sprawia³y, ¿e nie umia³ odmawiaæ. W rezultacie wyniki swoich wieloletnich prac terenowych w Karpatach przedstawia³ zazwyczaj w formie krótkich sprawozdañ publikowanych w „Posiedzeniach Naukowych Pañstwowego Instytutu Geologicznego”, o któ-rych tak napisa³ po latach: (...) <Posiedzenia Naukowe>
odgrywa³y podwójnie z³¹ rolê w naszej literaturze geolo-gicznej, gdy¿ – po pierwsze – dawa³y lakoniczne, przewa¿-nie przewa¿-nie udokumentowane ilustracjami informacje, a po drugie
– demoralizowa³y autorów, daj¹c im mo¿noœæ publikowa-nia wprawdzie szybko, lecz nie opracowanego nale¿ycie materia³u z ich badañ (Krajewski, 1969b). Na pewno nie
demoralizowa³y dr. Krajewskiego, po prostu na wiêcej nie wystarcza³o mu czasu.
Stanis³aw Krajewski zmar³ tragicznie 21 grudnia 1968 r., zosta³ pochowany na Starych Pow¹zkach w Warszawie w kwaterze 129.
Pani Barbarze Wroñskiej serdecznie dziêkujê za rozmowy o Wuju oraz udostêpnienie rodzinnych dokumentów. Za przes³ane informacje o Wuju dziêkujê Pani Lidii Trzeciak. Panu prof. Zbigniewowi Wójcikowi jestem wdziêczny za wspomnienia o dr. Krajewskim, pomoc w identyfikacji niektórych osób na ryc. 4 i recenzjê artyku³u. Za rozmowy o dr. Krajewskim dziêkujê tak¿e Panom dr. Maciejowi Podemskiemu i dr. Wojciechowi Salskiemu, a za okazan¹ pomoc Paniom dr Agnieszce Pietrzak i mgr Marii W¹sik z archiwum Muzeum Ziemi PAN oraz Paniom z archiwum Uniwersytetu Warszawskiego.
LITERATURA
BARCZYK W. 2002a – Stanis³aw Krajewski (1890–1968), z-ca prof. dr – geolog kopalniany, kartograf. Ksiêga Pami¹tkowa Absolwentów Wydzia³u Geologii 1952–2002. Stow. Absolwentów Wydz. Geol. UW, Warszawa: 138–139.
BARCZYK W. 2002b – Kalendarium. Ksiêga Pami¹tkowa Absolwentów Wydzia³u Geologii 1952–2002. Stow. Absolwentów Wydz. Geol. UW, Warszawa: 9–95.
BOHDANOWICZ K. 1946 – Pañstwowy Instytut Geologiczny w latach 1939–1946. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 25: s. 62.
BUJALSKI B., JAB£OÑSKI E., TO£WIÑSKI K., WEIGNER S. 1925 – Mapa geologiczna polskich Karpat Wschodnich 1 : 200 000. Pañstw. Inst. Geol. Wydz. naftowo-solny, Stacja Geologiczna Borys³aw, Biul., 10. GARBOWSKA J. 2004 – Materia³y Stanis³awa Krajewskiego (1890– 1968). [W:] Mat. arch. z zakresu historii nauk o Ziemi w zbiorach Muzeum Ziemi PAN. Cz. VI. PAN Muzeum Ziemi, Warszawa: 54–82. GAWE£ A. 1963 – O za³o¿eniu Asocjacji Karpackiej i jej pierwszym zje-Ÿdzie w Polsce. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33 (1): 5–7.
GEOLOGICZNA konferencja karpacka w Borys³awiu 13–14 maja 1923 r. Stacja Geologiczna w Borys³awiu. Biul. 2, s. 40.
G£AZEK J., ZNOSKO J. 2003 – Profesor Roland Brinkmann (1898–1995); ¿ycie, pomówienia i fakty – przyczynek do okupacyjnej historii geologii w Polsce. Prz. Geol., 51 (4): 299–305.
GOETEL W. 1923 – XII Miêdzynarodowy Kongres Geologiczny w Brukseli w 1922 r. Rocz. Pol. Tow. Geol., 1: 96–99.
GRANICZNY M., MIECZNIK J.B., URBAN H., WO£KOWICZ K., WO£KOWICZ S. 2012 – Losy Pañstwowego Instytutu Geologicznego w czasie II wojny œwiatowej – wspominaj¹c tych, co odeszli. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 448: 479–494.
JANCZEWSKI E. 1946 – Kronika Instytutu od wrzeœnia 1939 do stycznia 1945 r. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 25: 20–27.
JAWOR E., KRUCZEK J. 1994 – Geologia z³ó¿ ropy i gazu. [W:] Wol-wowicz R. (red.), Historia polskiego przemys³u naftowego. T. 1. Wyd. Muzeum Regionalne PTTK im. A. Fastnachta w Brzozowie, Brzozów--Kraków: 61–131.
JAWOROWSKI K. 1989 – Pañstwowy Instytut Geologiczny w bada-niach budowy geologicznej Polski. Kwart. Geol., 33 (1): 26–53. JAWOROWSKI K. 2005 – Edward Rühle – ¿o³nierz Polski podziemnej (1940–1945). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 414: 63–69.
KAPA£A T. 1995 – Zawodowe szkolnictwo naftowe. [W:] Wolwowicz R. (red.), Historia polskiego przemys³u naftowego. T. 2. Wyd. Muzeum Regionalne PTTK im. A. Fastnachta w Brzozowie, Brzozów-Kraków: 303–321.
KRAJEWSKI S. 1924 – Szkic geologiczny okolicy Opaki (z map¹ i prze-krojami). Stacja Geologiczna w Borys³awiu, Biul., 4: s. 34.
KRAJEWSKI S. 1927a – Sprawozdanie z badañ geologicznych wykona-nych w lecie 1926 r. w okolicy Mallmannstahlu (arkusz Turka). Spraw. Pol. Inst. Geol., 4 (1–2): 208–225.
7
XXV Zjazd w Warszawie poœwiêcony problematyce czwartorzêdu Mazowsza i N Lubelszczyzny oraz kry jurajskiej w £ukowie (Krajewski, 1953b; Maœlankiewicz, 1971). Dzisiaj wiadomo, ¿e w okolicy £ukowa wystêpuje co najmniej 12 kier zbudowanych z utworów jurajskich (kelowejskich) i prawdopodobnie triasowych (Wierzbowski i in., 2018)
KRAJEWSKI S. 1927b – Borys³aw i okolice. Przew. Kongr. II Zjazdu Geografów i Etnografów w Polsce.
KRAJEWSKI S. 1928 – Sprawozdanie z badañ geologicznych wykona-nych w lecie 1927 r. w okolicy Zubrzycy na arkuszu Turka. Spraw. Pol. Inst. Geol., 4 (3–4): 536–554.
KRAJEWSKI S. 1929 – Sprawozdanie z robót wykonanych w lecie 1928 r. na arkuszu Brzozów-Sanok. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 24: 5–9. KRAJEWSKI S. 1930 – Sprawozdanie z robót wykonanych w lecie 1929 na arkuszu Brzozów-Sanok. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 27: 8–11. KRAJEWSKI S. 1931 – Sprawozdanie z robót wykonanych w lecie 1930 na arkuszu Brzozów-Sanok. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 30: 27–31. KRAJEWSKI S. 1952 – Odpis ¿yciorysu (z 29 X 1952), maszynopis, s. 1. Teczka osobowa S. Krajewskiego K. 3603. Arch. UW.
KRAJEWSKI S. 1953a – Ankieta personalna z 26 VI 1953, s. 7. Teczka osobowa S. Krajewskiego K. 3603. Arch. UW, Warszawa.
KRAJEWSKI S. 1953b – Zjazdy Polskiego Towarzystwa Geologicznego (1921–1952). Prz. Geol., 5: 6–14.
KRAJEWSKI S. 1955 – Maurice Lugeon (1870–1953). Rocznik Pol. Tow. Geol., 23: 191–209.
KRAJEWSKI S. 1956 – Zarys historii nauk geologicznych. [W:] Passen-dorfer E. (red.), Wstêp do nauk geologicznych. Wyd. Geol., Warszawa: 565–584.
KRAJEWSKI S. 1958 – Konstanty To³wiñski, nestor geologów polskich. Prz. Geol., 6 (1): 22–23.
KRAJEWSKI S. 1965 – Historia nauk geologicznych. [W:] Informator geologa. Wyd. Geol., Warszawa: 53–97.
KRAJEWSKI S. 1966 – Edward Suess (1831–1914). W piêædziesi¹t¹ rocznicê zgonu. Pr. Muz. Ziemi, 8: 125–145.
KRAJEWSKI S. 1967 – Autobiografia (dla Archiwum Muzeum Ziemi), maszynopis, s. 11, ze spisem prac publikowanych S. Krajewskiego, s. 6. Spuœcizna S.K., sygn. S. 21, j. 16. Arch. Muz. Ziemi PAN, Warszawa. KRAJEWSKI S. 1968 – Zarys historii nauk geologicznych. [W:] Passen-dorfer E. (red.), Zarys nauk geologicznych. Wyd. Geol., Warszawa: 821–847.
KRAJEWSKI S. 1969a – Udzia³ polskich geologów w badaniach fliszu. Problemy, 4: 242–245.
KRAJEWSKI S. 1969b – Verba volant, scripta manent. Kwart. Geol., 13 (2): 255–267.
KRAJEWSKI S. 1970 – Notatka o Polakach studiuj¹cych w Szwajcarii nauki geologiczne w latach 1897–1930. Pr. Muz. Ziemi, 15 (1): 21–34. KRAJEWSKI S., URBANIAK J. 1964 – Znaleziska fauny w pó³nocnych Karpatach fliszowych. Cz. I. Wielokomórkowce (Metazoa). Biul. Inst. Geol., 179: 1–236.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1960 – Badania geologiczne w Karpatach. Czter-dzieœci lat Inst. Geol. Prace Inst. Geol., 30 (1): 173–188.
MAŒLANKIEWICZ K. 1964 – Jan Nowak. Wyd. UJ, Kraków, s. 56. MAŒLANKIEWICZ K. 1971 – Piêædziesiêciolecie Polskiego Towarzy-stwa Geologicznego w latach 1921–1971. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41 (1): 5–30.
MIECZNIK J.B. 2017 – O losach polskich geologów. Wokó³ geologii. Wyd. Pañst. Inst. Geol., Warszawa, s. 312.
MIECZNIK J.B. 2018 – Konstanty To³wiñski – wybitny geolog karpacki, organizator poszukiwañ i badañ z³ó¿ nafty i gazu. Prz. Geol., 66 (4): 209–218.
MIODUSZEWSKA W. 1969 – Pó³ wieku pracy wydawniczej. Prz. Geol., 17 (4): 183–184.
MIODUSZEWSKA W. 1971 – Stanis³aw Krajewski (1890–1968). Rocz. Pol. Tow. Geol., 41 (1): 65–67.
NAKIELSKI H. 1985 – Biret i rogatywka. Iskry, Warszawa, s. 200. PAMIÊTNIK Pierwszego Zjazdu Geologiczno-Naftowego we Lwowie, 14–15 grudnia 1929. Pol. Inst. Geol., Karpacka Stacja Geol., War-szawa-Borys³aw-Lwów 1930, s. 185.
PASSENDORFER E. 1969 – Wspomnienie o dr Stanis³awie Krajew-skim. Prz. Geol., 17 (4): 182–183.
PAW£OWSKI W. 1995a – Instytuty i oœrodki badawcze przemys³u naf-towego. [W:] Wolwowicz r. (red.), Historia polskiego przemys³u nafto-wego. T. 2. Wyd. Muzeum Regionalne PTTK im. A. Fastnachta w Brzozowie, Brzozów-Kraków: 322–361.
PAW£OWSKI W. 1995b – Piœmiennictwo naftowe. [W:] Wolwowicz R. (red.), Historia polskiego przemys³u naftowego. T. 2. Wyd. Muzeum Regionalne PTTK im. A. Fastnachta w Brzozowie, Brzozów-Kraków: 362–388.
RÓ¯YCKI S.Z. 1995 – Geologia. [W:] Œródka A. (red.), Historia nauki polskiej, wiek XX. Nauki o Ziemi. PAN Inst. Hist. Nauki, Warszawa: 111–141.
R¥HLE E. 1960 – Przegl¹d dzia³alnoœci Instytutu Geologicznego (1919–1959). Prace Inst. Geol., 31 (1): 5–55.
R¥HLE E., TYSKI S. 1989 – Wspomnienie o losach wojennych pracow-ników i wspó³pracowpracow-ników Pañstwowego Instytutu Geologicznego w czasie drugiej wojny œwiatowej. Kwart. Geol., 33 (1): 13–27.
SKOCZYLAS J. 1985 – Rozwój poznania budowy geologicznej Polski w latach 1918–1939. PAN Inst. Historii Nauki, Oœwiaty i Techniki. Zak³. Nar. Im. Ossoliñskich, Wroc³aw-Warszawa-Kraków, s. 264.
SKOCZYLAS J. 2009 – Polska kartografia geologiczna XX-leciu miê-dzywojennym. Prz. Geol., 57 (5): 369–374.
TO£WIÑSKI K. 1935 – Arkusz Skole. Ogólna mapa geologiczna Polski w skali 1 : 100 000. Wyd. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
TYSKA M. 1960 – Kartografia geologiczna. Czterdzieœci lat Inst. Geol., 30 (1): 391–405.
WDOWIARZ S. 1960 – Badania z³ó¿ ropy naftowej i gazu. Czterdzieœci lat Inst. Geol. 1919–1959. Pr. Inst. Geol., 30 (1): 267–281.
WIERZBOWSKI A., ŒWIDER M., KRZECZYÑSKA M., SZCZYGIE£ W. 2018 – Nowe odkrycie w krach mezozoicznych w okolicach £ukowa i jego znaczenie dla promocji geoturystycznej regionu. Prz. Geol., 66 (11): 706–712.
WÓJCIK Z. 1969 – Stanis³aw Krajewski 1890-1968. Kwart. Hist. Nauki i Techniki, 4: 705–711.
WÓJCIK Z. 1997 – Karol Bohdanowicz. Szkic portretu badacza Azji. Wyd. Pol. Tow. Ludoznawcze, Oficyna Wyd. Biblioteka Zes³añca, Pañstw. Inst. Geol., Warszawa-Wroc³aw, s. 411.
ZAMÊCKI £. 2008 – Reorganizacja Pañstowego Instytutu Geolo-gicznego w latach poprzedzaj¹cych II wojnê œwiatow¹ – w obliczu koniecznoœci zmiany polityki surowcowej pañstwa. Prz. Geol., 56 (3): 209–211.
