Cyfrowe zasoby geoinformacyjne Pañstwowego Instytutu Geologicznego
podstawowym Ÿród³em informacji geologicznej
Tomasz Na³êcz
1, Jacek Kocy³a
1The digital geoinformation resources of the Polish Geological Institute as the main source of geological information. Prz. Geol., 63: 1410–1417.
A b s t r a c t: The great variety of information, possibilities of spatial analyses, implementation and open access to public data have become solid foundation to establish the new information society in the 21st century. Information must be valid, reliable and accessible. The majority of thematic geological data providing by Polish Geological Institute is now available and published on-line by internet applications. Detailed Geological Map of Poland, Hydrogeologi-cal Map of Poland and Geoenvironmental Map of Poland at 1 : 50 000 sHydrogeologi-cale are the biggest cartographic national projects which have been implemented in last years. Now, the web PGI Geoportal enables access to map browsers, databases and other services (Web Map Service -WMS, Web Feature Service – WFS, Catalog Service for Web – CSW – metadata catalog). The most important thematic databases in PGI are: Central Geological Database (CBDG), Landslide Counteracting System (SOPO), Detailed Geological Map of Poland (SMGP), Hydrogeological Map of Poland (MHP), Central Hydrogeological Data Bank (HYDRO BANK), mineral deposits (MIDAS), engineering-geological atlases of urban agglomerations and many more.
Keywords: geoinformation, geological information, Spatial Data Infrastructure
W ci¹gu ostatnich 25 lat dwukrotnie byliœmy œwiadka-mi rewolucyjnych zœwiadka-mian w tradycyjnej kartografii. Pierw-sza z nich dokona³a siê w Polsce w pierwszej po³owie lat 90. XX w., kiedy do powszechnego u¿ytku wprowadzone zosta³y Systemy Informacji Przestrzennej. Analogiczne zmiany mia³y miejsce w krajach zachodnich kilka lat wczeœ-niej. Poprzez wprowadzenie oprogramowania kompute-rowego sta³o siê mo¿liwe nak³adanie dowolnej iloœci warstw informacyjnych i wytwarzanie map uwzglêdnia-j¹cych zró¿nicowane potrzeby u¿ytkowników. Zosta³o tak¿e u³atwione przeprowadzanie analiz przestrzennych.
Rewolucja o znacznie wiêkszym zasiêgu, która doty-czy praktycznie wszystkich grup spo³eczeñstwa, rozgrywa siê obecnie na naszych oczach dziêki wprowadzeniu us³ug umo¿liwiaj¹cych prezentacjê informacji geograficznej po-przez internet, równie¿ na urz¹dzeniach mobilnych.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e zmiany te by³yby niemo¿liwe bez metamorfozy stosunku pañstwa do szeroko pojêtej informacji. Jeszcze do niedawna materia³y kartograficzne by³y jednym z podstawowych zasobów administracji pu-blicznej i podlega³y szczególnej ochronie. Do tej pory wie-le materia³ów, w tym mapy geologiczne, nosi znamiê po-przedniej epoki w postaci skreœlonych b¹dŸ zamazanych piecz¹tek z napisem „Tajne” lub „Poufne”. Oczywiœcie w polskich realiach niebagatelne znaczenie mia³ poprzedni system polityczny, który wymusza³ przesadn¹ ochronê informacji. Jednak¿e metamorfoza dotyczy³a nie tylko na-szego kraju. W ca³ej Europie, a tak¿e w wiêkszoœci krajów demokratycznych œwiata, w drugiej po³owie XX w. stwier-dzono, ¿e otwarcie dostêpu do informacji publicznej, czyli takiej która jest wytwarzana przez w³adze publiczne i insty-tucje realizuj¹ce zadania publiczne (Szpor, 2009), powinno przynieœæ wiele korzyœci spo³eczeñstwu. W tym te¿ czasie powsta³ i zosta³ rozpowszechniony termin „spo³eczeñstwo informacyjne”. Jego standardy mia³y stanowiæ kolejny krok cywilizacyjny (Bujakowski & Pyka, 2009) po okresie
spo-³eczeñstwa agrarnego, a póŸniej przemys³owego. Dostêp do informacji sta³ siê podstaw¹ do realizacji za³o¿eñ spo-³eczeñstwa informacyjnego i znalaz³ trwa³y zapis w postaci Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka zapewniaj¹cej wolnoœæ informacyjn¹ (Szpor, 2009).
Obecnie, zgodnie ze œwiatowymi trendami, coraz czêœ-ciej mamy do czynienia z pragmatyk¹ otwartych danych publicznych (Open Data) zapocz¹tkowan¹ kilka lat temu w USA. Przesadna ochrona zasobów informacyjnych pañ-stwa okaza³a siê iluzj¹ poprzez dewaluacjê podejœcia cha-rakteryzuj¹cego siê zbyt du¿ym zakresem ochrony zasob-ów (Zalewski, 2008). Otwartoœæ w zakresie dostêpu do informacji cechuje szereg niezaprzeczalnych zalet. Po pierw-sze dostêp do informacji wytwarzanych przez sektor publicz-ny umo¿liwia kontrolê jakoœci dokumentów, jak równie¿ samej pracy urzêdników. Jednoczeœnie wp³ywa na elimina-cjê mo¿liwych patologii. Po drugie aktywizuje spo³eczeñ-stwo dziêki rozszerzaniu jego wiedzy. Po trzecie umo¿li-wia przetwarzanie informacji i tworzenie wartoœci dodanej, stanowi¹c zachêtê do innowacyjnoœci i realizacji nielimito-wanych, kreatywnych i co najwa¿niejsze praktycznych po-mys³ów rozwijanych poprzez proces ponownego wykorzy-stania danych publicznych.
Niniejszy artyku³ ma za zadanie przedstawienie tema-tyki zwi¹zanej z zasobami cyfrowej informacji geologicz-nej w kontekœcie aktualnych uwarunkowañ prawnych, jak równie¿ dynamicznie zmieniaj¹cego siê otoczenia i wyma-gañ zwi¹zanych z budow¹ infrastruktury informacji prze-strzennej. Ma te¿ stanowiæ swoisty przewodnik wskazu-j¹cy dostêp do serwisów informacyjnych oferowanych przez pañstwow¹ s³u¿bê geologiczn¹ i pañstwow¹ s³u¿bê hydrogeologiczn¹. Szereg zagadnieñ zwi¹zanych z geoin-formacj¹, poruszanych w tym artykule, zosta³o szerzej wyjaœnionych w felietonach opublikowanych na ³amach Przegl¹du Geologicznego w 2014 r. w rubryce „Geoinfor-macja” (Na³êcz, 2014a–d).
T. Na³êcz J. Kocy³a
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; tomasz.nalecz@pgi.gov.pl, jacek.kocyla@pgi.gov.pl.
ZAPOTRZEBOWANIE NA INFORMACJÊ
Decyduj¹cym czynnikiem determinuj¹cym wzrasta-j¹ce zapotrzebowanie na informacjê, w tym przestrzenn¹, jest proces globalizacji. Pochodn¹ globalizacji jest zwiêkszaj¹ca siê w ostatnich latach mobilnoœæ geogra-ficzna i zawodowa obywateli, jak równie¿ konkurencyj-noœæ podmiotów, szczególnie w zakresie us³ug. Kolejnym efektem tego procesu jest zwiêkszone zapotrzebowanie spo³eczne na wiedzê, któr¹ uto¿samiaæ mo¿na z informa-cj¹. Zwiêksza siê zrozumienie i wra¿liwoœæ na strategiczne znaczenie danych, informacji i wiedzy, przede wszystkim w dziedzinach przyrodniczych, które do niedawna spe³-nia³y jedynie role pomocnicze. W kontekœcie ekonomicz-nym coraz czêœciej wspomina siê wrêcz o gospodarce opar-tej na wiedzy. Aby zrealizowaæ tak postawione za³o¿enie nale¿y dostarczyæ danych lub te¿ znacznie precyzyjniejszej informacji, jak¹ stanowi¹ przetworzone dane (Michalak, 2003). Informacja musi spe³niaæ trzy podstawowe zasady: aktualnoœci, wiarygodnoœci i dostêpnoœci.
Rozwa¿aj¹c problematykê zwi¹zan¹ z zapotrzebowa-niem na informacjê nale¿y ponownie wróciæ do czasów, gdy zasoby informacyjne by³y w przewa¿aj¹cej mierze domen¹ pañstwa. Jest to istotne, poniewa¿ zawsze w okre-sach przejœciowych mamy do czynienia z silnym oddzia-³ywaniem uwarunkowañ zdefiniowanych w przesz³oœci. Podobnie jest w przypadku informacji przestrzennej. W cza-sach, gdy instytucje pañstwowe mia³y monopol dyspono-wania informacj¹, jako jedyne zajmowa³y siê te¿ jej dystry-bucj¹. Obecnie nastêpuje zmiana podejœcia i otwieranie dostêpu do zasobów pañstwowych, co jednoczeœnie nie zmienia pozycji organizacji rz¹dowych jako gwaranta tej informacji.
Zmianê priorytetów zwi¹zanych z budow¹ spo³eczeñ-stwa informacyjnego w Europie widaæ bardzo dobrze w kontekœcie strategii realizowanej w ramach projektu iEuro-pe (Luterek, 2006). W pierwszych latach XXI w. reali-zowane projekty koncentrowa³y siê g³ównie na budowie infrastruktury technicznej. W ostatnich latach zrobiono nas-têpny krok – akcentowana jest przede wszystkim treœæ i zawartoœæ powstaj¹cych zasobów informacyjnych. Zo-sta³o to zaakcentowane m.in. w dyrektywie INSPIRE (Dy-rektywa, 2007) czy te¿ strategii iEurope. Opisuj¹c aspekty zwi¹zane z informacj¹ przestrzenn¹ nale¿y jasno rozgrani-czyæ dwie grupy, a mianowicie wytwórców (pozyskiwanie oraz archiwizacja danych) i beneficjentów (wykorzysty-wanie zgromadzonych zasobów). Jest to o tyle istotne, ¿e w przesz³oœci nastêpowa³o przenikanie siê tych grup, co nie pozostaje bez wp³ywu na obecn¹ sytuacjê. Bardzo czêsto wytwórca by³ tak¿e podstawowym u¿ytkownikiem danych i w minimalnym stopniu uwzglêdnia³ potrzeby grup zew-nêtrznych u¿ytkowników. Obecnie taka sytuacja ulega dy-namicznej zmianie.
G³ównym wytwórc¹ danych zarówno w Polsce, jak i w wiêkszoœci innych krajów s¹ instytucje rz¹dowe, reali-zuj¹ce zadania publiczne. Ich zadaniem jest pozyskanie danych oraz zarz¹dzanie zasobami i udostêpnianie infor-macji. Nale¿y podkreœliæ, ¿e instytucje te wykonuj¹ zada-nia zlecane oraz finansowane przez pañstwo, a jakoœæ wyt-warzanej informacji w wiêkszoœci przypadków jest wprost proporcjonalna do wysokoœci œrodków finansowych kiero-wanych na te cele, a tak¿e zale¿y od sprawnoœci organizacji prac. Beneficjentami informacji publicznych jest ogó³ spo-³eczeñstwa, czyli ka¿dy obywatel maj¹cy potrzebê skorzy-stania z danych oraz sektor prywatny, który wykorzystuje dane do celów biznesowych. W tym momencie czytelna
staje siê podstawowa przyczyna powoduj¹ca lawinowy wzrost zapotrzebowania na informacjê. Firmy prywatne, nastawione przede wszystkim na zysk, widz¹ perspektywy wykorzystania informacji publicznych, w tym zasobów przestrzennych, do us³ug dalszego przetwarzania i tworze-nia nowych produktów czy us³ug (wartoœæ dodana). Nale¿y pamiêtaæ, ¿e przy pewnych za³o¿eniach, wytwórca danych mo¿e byæ tak¿e pozycjonowany podobnie jak firmy pry-watne i prowadziæ w³asne projekty komercyjne. Jednak¿e jest to bardzo delikatna materia i w tym momencie musz¹ byæ zachowane zasady równego dostêpu do informacji oraz transparentnoœci ich udostêpniania dla obydwu grup (Fedorowicz-Jackowski, 2001).
Obecnie informacja publiczna znajduje zastosowanie przede wszystkim w aplikacjach zwi¹zanych z nawigacj¹ i transportem, jak równie¿ us³ugami wykorzystuj¹cymi dane meteorologiczne. Nowe pomys³y i chêæ zysku, gene-rowane g³ównie przez sektor prywatny, bêd¹ wytwarzaæ coraz to wiêksze zapotrzebowanie na dane. W ostatnich latach zauwa¿a siê tak¿e wzrost zainteresowania informa-cj¹ przestrzenn¹ w administracji rz¹dowej i samorz¹dowej, gdzie coraz bardziej docenia siê mo¿liwoœci jej wykorzy-stania w ró¿norodnych analizach wspieraj¹cych procesy decyzyjne. Rozwój rynku powoduje tak¿e potrzebê usyste-matyzowania procesów zachodz¹cych w zakresie tworze-nia danych i zmian w organizacji, a tak¿e zarz¹dzatworze-nia zbiorami poprzez wprowadzenie odpowiednich przepisów i regulacji prawnych, których celem jest zarówno bezpie-czeñstwo i ochrona praw wytwórców, jaki i stworzenie równych, transparentnych zasad dostêpu do informacji.
INFORMACJA GEOLOGICZNA
Zgodnie z ustaw¹ Prawo geologiczne i górnicze (Usta-wa, 2015) informacj¹ geologiczn¹ s¹ dane oraz próbki uzy-skane w wyniku prowadzenia prac geologicznych. Prac¹ geologiczn¹ jest projektowanie i wykonywanie badañ w celu ustalenia budowy geologicznej kraju, a zw³aszcza poszukiwania i rozpoznawania z³ó¿ kopalin, wód podziem-nych, okreœlania warunków geologiczno-in¿ynierskich, a tak¿e sporz¹dzanie map, dokumentacji geologicznych oraz projektowanie i wykonywanie badañ na potrzeby wy-korzystania ciep³a Ziemi lub ujmowania wód podziem-nych. W dalszej czêœci ustawy jest definiowany w³aœciciel zasobów poprzez stwierdzenie, ¿e prawo do informacji uzyskanych w wyniku prac geologicznych przys³uguje Skarbowi Pañstwa.
Informacja geologiczna ma dwie istotne cechy, wa¿ne z punktu widzenia tematyki poruszanej w tym artykule. A mianowicie, w przewa¿aj¹cej czêœci s¹ to dane posia-daj¹ce lokalizacjê geograficzn¹, co sprawia, ¿e nale¿¹ do grupy informacji przestrzennych. Z drugiej strony, infor-macja geologiczna jest informacj¹ publiczn¹, poniewa¿ w polskich warunkach instytucje odpowiedzialne za jej pozy-skiwanie i archiwizacjê wykonuj¹ przede wszystkim zada-nia publiczne, a w³aœcicielem jest Skarb Pañstwa.
Przedstawione powy¿ej cechy maj¹ kluczowe znacze-nie w aspekcie zagadznacze-nieñ prawnych decyduj¹cych o szero-kim dostêpnie do informacji geologicznej, w szczególnoœci w kontekœcie bezpieczeñstwa informacji oraz ustalenia pre-cyzyjnych zasad dostêpu. Dlatego te¿ tak istotna jest trafna identyfikacja wartoœci chronionej, poniewa¿ zbyt szeroki zakres tajnoœci mo¿e powodowaæ dewaluacjê informacji (Zalewski, 2008). Maj¹c na uwadze powy¿sze, dla efek-tywnego zarz¹dzania informacj¹ geologiczn¹ i jej udo-stêpniania przepisy w tym zakresie powinny niew¹tpliwie
ulec ujednoliceniu i dostosowaniu do standardów œwiato-wych, gdzie coraz czêœciej wspomina siê o otwartych danych publicznych i ich szerokim wykorzystaniu przez spo³eczeñstwo.
BAZY DANYCH I DOSTÊP DO INFORMACJI GEOLOGICZNEJ
Wiêkszoœæ zasobów informacji geologicznej groma-dzonych przez Pañstowy Instytut Geologiczny – Pañstowy Instytut Badawczy (PIG-PIB) jest w³asnoœci¹ Skarbu Pañ-stwa i w zwi¹zku z tym, zgodnie z przepisami dostêpu do informacji publicznej (Ustawa, 2001), podlega zasadom udostêpniania tam zawartym. Obywatele mog¹ uzyskaæ dostêp do danych poprzez z³o¿enie odpowiedniego formu-larza lub te¿ mog¹ wyszukiwaæ, przegl¹daæ i pobieraæ geo-infomacje poprzez serwisy internetowe PIG-PIB. Stale roz-wijany oraz poszerzany bezp³atny internetowy dostêp do baz stanowi najszybszy bezpoœredniego sposób dotarcia do informacji o geologii Polski, które s¹ gromadzone w archiwach. Stosowne informacje na temat warunków i za-sad dostêpu do danych mo¿na znaleŸæ na stronie inter-netowej instytu (http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/por-tal/PIGMainExtranet/dane).
Nale¿y podkreœliæ, ¿e na przestrzeni ostatnich dwu-dziestu lat Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstowy Instytut Badawczy zrealizowa³ trzy najwiêksze w kraju projekty kartograficzne: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski (SMGP), Mapa Hydrogeologiczna Polski (MhP) oraz Mapa Geoœrodowiskowa Polski (MgœP), wszystkie w skali 1 : 50 000. Oczywiœcie to tylko czêœæ zasobów infor-macyjnych oferowanych przez PIG-PIB. Nale¿y jeszcze wymieniæ Centraln¹ Bazê Danych Geologicznych (CBDG),
bank danych o z³o¿ach – MIDAS, System Ochrony Prze-ciwosuwiskowej (SOPO), atlasy geochemiczne, Baza Da-nych Geologiczono-In¿ynierskich (BDGI), bank HYDRO i wiele innych niezmiernie cennych zasobów. Wiêkszoœæ danych tematycznych jest obecnie udostêpniana poprzez aplikacje internetowe. Dla u³atwienia dostêpu do ró¿nych aplikacji oferuj¹cych wgl¹d w zasoby geologiczne PIG-PIB informacja o tych zasobach zosta³a usystematyzowana na stronie internetowej w zak³adce Bazy danych (ryc. 1), gdzie mo¿na uzyskaæ krótk¹ charakterystykê zbioru da-nych oraz dotrzeæ do konkretda-nych treœci.
Aby poruszanie siê w labiryncie informacji by³o mniej skomplikowane zosta³ tak¿e uruchomiony Geoportal IKAR (ryc. 1), którego zadaniem jest grupowanie serwisów infor-macyjnych instytutu, u³atwiaj¹ce dostêp do informacji. Podobnie jak w przypadku baz danych dostêp do Geoporta-lu IKAR odbywa siê poprzez zak³adkê na stronie g³ównej PIG-PIB.
Geoportal IKAR powsta³ jako czêœæ projektu realizo -wanego od 2006 r. w Pañstwowym Instytucie Geologicz-nym na zlecenie Ministerstwa Œrodowiska. Geoportal jest odpowiedzi¹ instytutu na obowi¹zki wynikaj¹ce z dyrekty-wy INSPIRE i udostêpnianie us³ug sieciodyrekty-wych zgodnie z okreœlonymi standardami. IKAR jest dostêpny od 2007 r. Docelowo narzêdzie to bêdzie stanowi³o g³ówny kana³ komunikacyjny PIG-PIB, w ramach którego portal zosta-nie przekszta³cony w miejsce dostêpu do ca³ej informacji zawartej w bazach danych instytutu. Obecnie umo¿liwia on dostêp (ryc. 1) do przegl¹darek mapowych, systemów dziedzinowych (bazy danych), a tak¿e us³ug: Web Map Service – WMS, Web Feature Service – WFS, Catalog Service for Web – CSW – katalog metadanych.
Ryc. 1. Dostêp do geoinformacji PIG-PIB poprzez Geoportal IKAR (zak³adki dostêpne tak¿e z poziomu strony g³ównej www.pgi.gov.pl 1 – zak³adka Bazy danych, 2 – zak³adka Geoportal IKAR)
Dla ³atwiejszego poruszania siê pomiêdzy ró¿nymi sys-temami baz danych PIG-PIB czêœæ z nich zosta³a zgrupowa-na zgrupowa-na portalu CBDG w postaci systemów dziedzinowych (http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/PIGMainExtra-net/systemy; ryc. 2). Serwisy te grupuj¹ strony informacyjne, na których znajduj¹ siê bardziej szczegó³owe wiadomoœci o poszczególnych zagadnieniach.
Dane przestrzenne udostêpniane przez PIG-PIB publi-kowane s¹ poprzez przegl¹darki mapowe dostêpne on-line: aplikacja mapowa CBDG (http://bazagis.pgi.gov.pl/websi-te/cbdg/viewer.htm), GeoLOG aplikacja dedykowana na urz¹dzenia mobilne (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/m.cbdg/#map-page), ale dostêpna tak¿e na zwyk³ych przegl¹darkach (http://m.bazagis.pgi.gov.pl/cbdg/#/landing ).
Oprócz mo¿liwoœci przegl¹dania danych i informacji zawartych w serwisie internetowym PIG-PIB jest tak¿e mo¿liwe bezpoœrednie skorzystanie z serwisów informacji przestrzennej udostêpnianych poprzez us³ugi WMS i WFS. Dziêki nim u¿ytkownik mo¿e wczytaæ przydatne
informa-cje przestrzenne bezpoœrednio do swojej aplikacji (Arc-GIS, Geomedia, Quantum GIS itp.) i wyœwietliæ pozyskane dane na podk³adach rastrowych udostêpnianych np. przez popularne serwisy Google Maps czy Open Street Maps. Zestawienie dostêpnych us³ug zosta³o przedstawione na stronie Serwisy GIS: http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/pa-ge/portal/PIGMainExtranet/serwisy_gis. Po wybraniu od-powiedniego serwisu tematycznego wyœwietla siê on w przegl¹darce mapowej w postaci interaktywnej warstwy tematycznej. Inn¹ form¹ pozyskiwania informacji prze-strzennej PIG-PIB jest pobieranie gotowych warstw infor-macyjnych (format ESRI Shape file) udostêpnianych przez menad¿era pobierania plików: http://dm.pgi.gov.pl/dm/Dow-nloadManager_v1.aspx. Warstwy te po pobraniu mo¿na otworzyæ w dowolnej aplikacji GIS.
Dla u³atwienia wyszukiwania informacji na stronach internetowych PIG-PIB ogólny schemat dostêpu do zasob-ów informacyjnych, poprzez ró¿ne punkty dostêpowe (Portal CBDG, Bazy Danych, Geoportal IKAR), w postaci graficznej zosta³ przedstawiony na rycinie 3.
TEMATYCZNE BAZY DANYCH PIG-PIB Dane geologiczne
Centralna Baza Danych Geologicznych – CBDG
(http://baza.pgi.gov.pl/) jest najwiêkszym w Polsce zbio-rem cyfrowych danych geologicznych. S¹ to, m.in. szcze-gó³owe informacje o otworach wiertniczych, archiwalnych dokumentacjach geologicznych i ró¿nego typu badaniach geofizycznych.
Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski – SMGP
(http://web3.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm ) w skali 1 : 50 000 stanowi kompendium wiedzy o powierzchnio-wej budowie geologicznej kraju. Zawiera, m.in. szcze-gó³owe informacje o litologii, stratygrafii i genezie ska³, przekroje i profile geologiczne oraz opis budowy geolo-gicznej obszaru badañ zawarty w objaœnieniach do³¹cza-nych do arkusza mapy. Arkusze SMGP s¹ dostêpne w przegl¹darkach mapowych w postaci rastrowej oraz istnie-je mo¿liwoœæ ich zamówienia (w ró¿nych formatach) w Narodowym Archiwum Geologicznym.
Dane hydrogeologiczne
Serwisy informacyjne pañstwowej s³u¿by hydrogeolo-gicznej zapewniaj¹ do szeregu informacji hydrogeologicz-nych poprzez system przetwarzania dahydrogeologicz-nych PSH (SPD PSH; http://spdpsh.pgi.gov.pl/PSHv7/). W ramach aplika-cji mo¿na uzyskaæ dostêp do danych atrybutowych (tabela-rycznych) oraz informacji przestrzennej (mapy). W ramach SPD PSH publikowane s¹ nastêpuj¹ce zasoby danych (ryc. 3):
Monitoring Wód Podziemnych – dane dotycz¹ce sieci
punktów badawczych monitoringu wód podziemnych, po-miarów wysokoœci zwierciad³a wód podziemnych, wyni-ków analiz chemicznych. S³u¿¹ równie¿ do wspomagania oceny stanu wód podziemnych – iloœciowego i jakoœciowego.
Centralna Baza Danych Hydrogeologicznych (Bank HYDRO) – baza danych hydrogeologicznych, w której
gromadzone s¹ dane dokumentacyjne o odwiertach, ujê-ciach i Ÿród³ach wód podziemnych zwyk³ych, mineralnych oraz termalnych.
G³ówne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) –
zawiera charakterystykê i klasyfikacjê GZWP wg stopnia wykorzystania zasobów, przeobra¿eñ antropogenicznych, odpornoœci na zanieczyszczenia, ekonomicznego aspektu zaleceñ ochronnych oraz wskaŸników op³at wodnych.
Pobory – zawiera dane o poborze rejestrowanym wód
podziemnych z ujêæ na obszarze ca³ego kraju, tzn. poborze realizowanym w ramach szczególnego korzystania z wód podziemnych i wymagaj¹cym pozwolenia wodno-prawne-go (art. 31, 36, 37 oraz 122 ustawy Prawo wodne).
Baza danych Mapy Hydrogeologicznej Polski – to
podstawowe informacje z bazy danych Mapy Hydrogeolo-gicznej Polski 1 : 50 000 o u¿ytkowych poziomach zwyk³ych wód podziemnych wraz z szersz¹ interpretacj¹ g³ównego ich piêtra lub te¿ poziomu wodonoœnego, stanowi¹cego naj-wa¿niejsze Ÿród³o zaopatrzenia w wodê. Uzupe³nieniem tej bazy s¹ zasoby Mapy Hydrogeologicznej Polski 1 : 50 000 – pierwszy poziom wodonoœny – wystêpowanie i hydrodyna-mika, obejmuj¹ce wybrane elementy charakterystyki hydro-geologicznej pierwszej od powierzchni terenu warstwy wodonoœnej lub zespo³u warstw wodonoœnych wykazu-j¹cych dobr¹ ³¹cznoœæ hydrauliczn¹, osi¹gawykazu-j¹cych suma-ryczn¹ mi¹¿szoœæ co najmniej 2 m przy œrednim stanie retencji wód podziemnych. Dane s¹ udostêpniane w ra-mach portalu e-PSH (http://epsh.pgi.gov.pl/epsh/; ryc. 3). Pañstwowa s³u¿ba hydrogeologiczna publikuje tak¿e infor-macje o obszarach zagro¿onych podtopieniami, a tak¿e wodach leczniczych, termalnych i solankach (http://mine-ralne.pgi.gov.pl/).
Dane o surowcach mineralnych
MIDAS
(http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/por-tal/MIDASGIS/start) – serwis stanowi podstawowe Ÿród³o informacji o surowcach mineralnych Polski oraz eksploa-tacji z³ó¿. Oferuje dostêp do informacji o z³o¿ach, gospo-darce surowcami, a tak¿e obszarach i terenach górniczych oraz koncesjach. Aplikacja umo¿liwia wyszukanie wszyst-kich dostêpnych publicznie danych, w tym prezentacji ich na mapie (ryc. 4).
InfoGeoSkarb (http://geoportal.pgi.gov.pl/igs) – baza
danych, która umo¿liwia uzyskanie informacji o
lokaliza-Ryc. 3. Schemat prezentuj¹cy dostêp do zasobów geoinformacji PIG-PIB poprzez Portal CBDG, zak³adkê Bazy danych oraz Geoportal IKAR
cji z³ó¿ kopalin i ujêæ wód, ich dokumentacjach geolo-gicznych, koncesjach, a tak¿e o prawach w³asnoœci do infor-macji geologicznych i ograniczeniach tych praw.
Dane geoœrodowiskowe
Baza danych geoœrodowiskowych
(http://em-gsp.pgi.gov.pl/emgsp/) – zawiera informacje o z³o¿ach ko-palin oraz górnictwie i przetwórstwie koko-palin, wodach powierzchniowych oraz podziemnych, warunkach pod³o¿a budowlanego, ochronie przyrody i zabytkach kultury,
a tak¿e o geochemii œrodowiska i sk³adowaniu odpadów. Zgromadzone zasoby s¹ wynikiem realizacji projektu Mapa Geoœrodowiskowa Polski.
Dane geochemiczne (http://www.mapgeochem.pgi.gov.pl/)
– prezentowane zasoby s¹ efektem prac w zakresie karto-grafii geochemicznej, prezentuj¹cych stan chemiczny gleb, osadów rzecznych, strumieniowych i jeziornych oraz wód w kraju.
System Os³ony Przeciwosuwiskowej – SOPO
(http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO) – za-wiera informacje o rozpoznaniu i udokumentowaniu
osu-Ryc. 4. System Przetwarzania Danych PSH
wisk Polski. Dane o osuwiskach oraz terenach potencjalnie zagro¿onych ruchami masowymi w Polsce prezentowane s¹ na mapach w skali 1 : 10 000.
Pañstwowa s³u¿ba geologiczna udostêpnia tak¿e dane Centralnego rejestru geostanowisk Polski (http://geo-portal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/geostanowiska) oraz informacje o odpadach wydobywczych (http://geopor-tal.pgi.gov.pl/odpady).
Dane geologiczno-in¿ynierskie
Baza danych geologiczno-in¿ynierskich – BDGI
(http://geoportal.pgi.gov.pl/atlasy_gi) – stanowi zbiór da-nych z archiwalda-nych kart otworów badawczych oraz otwo-rów i sondowañ wykonanych podczas realizacji atlasów geologiczno-in¿ynierskich najwiêkszych oœrodków miej-skich Polski. Obejmuje szczegó³owe informacje pozyskane z dokumentacji geologiczno-in¿ynierskich, geotechnicznych, hydrogeologicznych oraz profili otworów wiertniczych.
PODSUMOWANIE
Szeroki, szybki i nieograniczony przepisami dostêp do geoinformacji jest jednym z filarów realizacji celów spo-³eczeñstwa informacyjnego. Taka wizja przyœwieca tak¿e EuroGeoSurveys, organizacji zrzeszaj¹cej europejskie s³u¿by geologiczne, która proces zarz¹dzania geoinformacj¹ i bu-dowê infrastruktury danych zdefiniowa³a jako jeden z trzech strategicznych celów na najbli¿sze lata. Dostêpne zasoby danych przestrzennych, tak¿e z zakresu geologii, stanowi¹ podstawê zrównowa¿onego rozwoju, umo¿liwiaj¹c prowa-dzenie wszechstronnych analiz wspieraj¹cych procesy de-cyzyjne. Geoinformacja jest niezbêdna do podejmowania decyzji zarówno przez urzêdników administracji rz¹dowej i samorz¹dowej, przedsiêbiorcom podejmuj¹cym ryzyko inwestycyjne, a tak¿e zwyk³ym obywatelom w codzien-nych sprawach. Informacja geologiczna ma bardzo szero-kie zastosowania w wielu bran¿ach, niejednokrotnie wp³y-wa na wydatkowp³y-wanie znacznych œrodków finansowych lub te¿ na ich oszczêdnoœci. Z drugiej strony precyzyjne infor-macje o procesach geologicznych mog¹ decydowaæ o bez-pieczeñstwie inwestycji wra¿liwych (elektrownie atomo-we i inne obiekty strategiczne), ale tak¿e w niektórych przypadkach pozwalaj¹ uchroniæ ludzkie ¿ycie w przypad-ku wyst¹pienia procesów geologicznych o sprzypad-kutkach kata-stroficznych (sejsmika, wulkanizm, osuwiska). We wszyst-kich tych przypadkach dane s¹ kluczowym elementem i ich jakoœæ mo¿e wp³ywaæ na podjêcie prawid³owych decyzji.
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Insty-tut Badawczy w trakcie swojej prawie 100-letniej historii prowadzenia badañ powierzchni ziemi i procesów zacho-dz¹cych w œrodowisku przyrodniczym gromadzi, przetwarza i udostêpnia informacje. Instytucja ta jest depozytariuszem ogromnych zasobów danych geologicznych, hydrogeolo-gicznych i œrodowiskowych usystematyzowanych w te-matycznych bazach danych. Dziœ wiêkszoœæ danych jest udostêpniana spo³eczeñstwu poprzez ró¿norodne kana³y komunikacyjne. PIG-PIB wykorzystuje najnowsze osi¹-gniêcia naukowe i technologiczne, tak ¿eby dostarczaæ
rze-telne i aktualne dane. Jednoczeœnie maj¹c œwiadomoœæ, ¿e inne dane s¹ potrzebne urzêdnikowi, a inne przedsiêbiorcy czy obywatelowi, tak profiluje informacje, aby jak najle-piej s³u¿y³y ka¿dej z tych grup.
Nak³ad pracy w³o¿ony w usystematyzowanie istnie-j¹cych ju¿ zbiorów danych geologicznych oraz budowê baz danych o strukturze zgodnej ze œwiatowymi standarda-mi jest nie do przecenienia. Niemniej jednak przed instytu-tem stoi wiele wyzwañ zwi¹zanych z harmonizacj¹ danych oraz usprawnieniem mechanizmów zarz¹dzania geoinfor-macj¹. Podejmowane dzia³ania bêd¹ stanowi³y istotny ele-ment decyduj¹cy o sprawnym udostêpnianiu zasobów danych geologicznych charakteryzuj¹cych siê wysokim stopniem u¿ytecznoœci spo³ecznej. Realizuj¹c w ostatnich dwóch dekadach lawinowy proces cyfryzacji (digitaliza-cji) geologicznych zasobów przestrzennych nie uda³o siê ustrzec b³êdów. Dlatego te¿ dla osi¹gniêcia pe³nego suk-cesu nale¿y przede wszystkim precyzyjnie zdefiniowaæ i kon-sekwentnie realizowaæ d³ugofalowe cele w zakresie za-rz¹dzania informacj¹ geologiczn¹ (Na³êcz, 2007). Jednym z rozwi¹zañ jakie powinno niew¹tpliwie u³atwiæ i uspraw-niæ zarz¹dzanie geoinformacj¹ w przysz³oœci, a tak¿e udo-stêpnianie precyzyjnych i wiarygodnych danych dedy-kowanych na potrzeby u¿ytkowników bêd¹ prace nad wprowadzeniem mechanizmów architektury korporacyj-nej (Sobczak, 2013) w PIG-PIB.
LITERATURA
BUJAKOWSKI K. & PYKA K. 2009 – Rola INSPIRE w rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego. Rocz. Geomatyki, 7: 7–15. DYREKTYWA 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiaj¹ca infrastrukturê informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE). Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej.
FEDOROWICZ-JACKOWSKI W. 2001 – Rozs¹dek pilnie poszukiwa-ny. Geodeta, 3: 5–9.
LUTEREK M. 2006 – Polityka unii europejskiej w zakresie budowania zasobów elektronicznych (e-content). [W:] Sosiñska-Kalata B., Chu-chro E., Daszewski W. (red.), Informacja w sieci – Problemy, metody, technologie. Wyd. Stow. Bibliotekarzy Polskich – seria Nauka-Dydak-tyka-Praktyka nr 85, Warszawa: 71–82.
MICHALAK J. 2003 – Podstawy metodyczne i technologiczne infra-struktur geoinformacyjnych. Rocz. Geomatyki, Tom I, Zesz. 2. NA£ÊCZ T. 2007 – Integracja danych przestrzennych o œrodowisku naturalnym – wyzwanie dla instytucji z bran¿y ochrony œrodowiska? Rocz. Geomatyki, 5 (1): 81–89.
NA£ÊCZ T. 2014a – Obserwacje GeoInformacyjne. Prz. Geol., 62 (2): 71–72.
NA£ÊCZ T. 2014b – Geoinforamcja zainspirowana? Prz. Geol., 62 (4): 174–175.
NA£ÊCZ T. 2014c – Infrastruktura informacji przestrzennej – kolejny krok w ewolucji kartograficznej. Prz. Geol., 62 (7): 330–331. NA£ÊCZ T. 2014d – Ucywilizowaæ metadane. Prz. Geol., 62 (10/1): 493–494.
SOBCZAK A. 2013 – Architektura korporacyjna. Aspekty teoretyczne i wybrane zastosowania praktyczne. Oœrodek Studiów nad Cyfrowym Pañstwem, Warszawa.
SZPOR G. 2009 – Prawo dostêpu do informacji publicznej jako istotny czynnik rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego. Rocz. Geomatyki, 7: 89–96.
USTAWA z dnia 6 wrzeœnia 2001 r. o dostêpie do informacji publicznej. Dz.U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1198 ze zm.
USTAWA z dnia 11 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. z 2015 r. poz. 196 ze zm.
ZALEWSKI S. 2008 – Ochrona informacji niejawnych jako instrument bezpieczeñstwa politycznego pañstwa, materia³y IV Kongresu „Ochro-na informacji niejawnych i biznesowych”, Katowice.
