Znaczenie dekontaminacji sprzętu i powierzchni w zapobieganiu zakażeniom szpitalnym w placówkach udzielających świadczeń zdrowotnych

(1)

FORUM ZAKAŻEŃ 2019;106:421424 © Evereth Publishing, 2019

MAŁGORZATA CICHOŃSKA | DOROTA MACIĄG | MONIKA BOREK

ZNACZENIE DEKONTAMINACJI SPRZĘTU I POWIERZCHNI

W ZAPOBIEGANIU ZAKAŻENIOM SZPITALNYM W PLACÓWKACH

UDZIELAJĄCYCH ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH

THE IMPORTANCE OF EQUIPMENT AND SURFACE DECONTAMINATION IN THE PREVENTION OF

NOSOCOMIAL INFECTIONS IN HEALTHCARE FACILITIES

PRACA POGLĄDOWA

ORCID*: 0000-0003-3088-4460 | 0000-0002-7914-7827 | 0000-0002-0428-4309

Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim

} MAŁGORZATA CICHOŃSKA

Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim, ul. Akademicka 12, 27-400 Ostrowiec Świętokrzyski, e-mail: malgosia1307@op.pl Wpłynęło: 29.11.2019 Zaakceptowano: 17.12.2019 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2019062 *według kolejności na liście Autorów

STRESZCZENIE: Nieożywione środowisko szpitalne niepoddawane skutecznej dekontamina-cji jest źródłem patogenów i może przyczyniać się do wzrostu liczby zakażeń. Powierzchnie skontaminowane przez drobnoustroje chorobotwórcze stanowią istotny problem epidemio-logiczny. Do wystąpienia infekcji mogą przyczynić się: powietrze, woda, sprzęt, aparatura me-dyczna, powierzchnie, żywność i napoje, ale także dodatkowe wyposażenie, a nawet przegro-dy architektoniczne w pomieszczeniach. Intensywne zabiegi i działania zapobiegające zaka-żeniom, takie jak dekontaminacja powierzchni i sprzętu, mają za zadanie uniemożliwić pato-gennym drobnoustrojom namnażanie się, przetrwanie w środowisku szpitalnym i przemiesz-czanie z jednego miejsca w inne. Istotne znaczenie ma także efektywne sprzątanie w szpitalu, a także rodzaj materiałów, z jakich wykonane są myte i dezynfekowane powierzchnie. Działania zapobiegające zakażeniom szpitalnym poprzez dekontaminację powierzchni i sprzętu obej-mują dezynfekcję: dozowników, podajników, łóżek, szafek chorych, ram łóżek, stolików przy-łóżkowych, klamek, powierzchni w łazienkach i toaletach pacjentów.

SŁOWA KLUCZOWE: dekontaminacja, powierzchnie, sprzęt, środowisko, zakażenia szpitalne, zapobieganie

ABSTRACT: The inanimate hospital environment which cannot be eﬀectively decontaminated is a source of pathogens and can generate infections. Surfaces contaminated by pathogenic micro-organisms can be a source of epidemiological problems. The following can contribute to infec-tions: air, water, equipment, medical equipment, surfaces, food and beverages, as well as additio-nal equipment and even architectural partitions in rooms. Intensive procedures which are aimed at preventing infections i.e. decontamination of surfaces and equipment are supposed to inhibit the growth, survival and movement of pathogenic microorganisms in the hospital environment. Eﬀective cleaning procedures, the type of materials from which the disinfected and cleaned sur-faces are made are also key factors. Operations to prevent nosocomial infections by decontami-nating surfaces and equipment include: disinfecting dispensers, beds, patient’s personal drawers, bed frames, bedside tables, surfaces in bathrooms and toilets.

KEY WORDS: decontamination, environment, equipment, hospital infections, prevention, surfaces

WSTĘP

W placówkach udzielających świadczeń zdrowotnych czę-sto dochodzi do zanieczyszczenia powierzchni i sprzętów drobnoustrojami chorobotwórczymi. Istnieje wówczas moż-liwość przeniesienia patogenów na podatnego na zakażenie

chorego. Istotnym elementem zapobiegania infekcjom jest zmniejszenie ekspozycji pacjenta na drobnoustroje. Może to nastąpić poprzez właściwe i regularne stosowanie dekonta-minacji. W placówkach medycznych wykorzystuje się różne metody dekontaminacji: sanityzację, dezynfekcję i steryliza-cję, a dobór metod zależy od ryzyka przeniesienia zakażenia. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

(2)

FORUM ZAKAŻEŃ 2019;106

422 © Evereth Publishing, 2019

Wysokie ryzyko przeniesienia zakażenia występuje, gdy sprzęt medyczny (np. narzędzia chirurgiczne, cewniki) sty-ka się z jałowymi tsty-kansty-kami – w takim wypadku sprzęt musi być bezwzględnie jałowy. Średnie ryzyko zainfekowania ma miejsce w przypadku kontaktu sprzętu (np. endoskopy, zesta-wy do intubacji) z błonami śluzozesta-wymi lub uszkodzoną skó-rą – wówczas przed użyciem sprzęt należy poddać sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego stopnia (w zależności od możliwo-ści technicznych). Niskie ryzyko przeniesienia zakażenia ist-nieje, gdy sprzęt pozostaje w kontakcie z nieuszkodzoną skórą (np. baseny, mankiety do mierzenia ciśnienia) – w takich sy-tuacjach konieczne jest mycie i dezynfekcja. Niskim ryzykiem zainfekowania cechują się powierzchnie nieożywione, które mogą przyczyniać się do nawet 20% zakażeń szpitalnych (ang. hospital-acquired infections – HAI) [2, 17].

Wszystkie czynności obejmujące mycie i dezynfekcję po-wierzchni nieożywionych powinny być przeprowadzane rzetelnie, przez przeszkolony personel, w oparciu o opra-cowane procedury szpitalne oraz plan higieny, zawierający wykaz preparatów stosowanych do mycia i dezynfekcji po-wierzchni oraz sprzętu medycznego [9].

POWIERZCHNIE I SPRZĘT SZPITALNY JAKO

ŹRÓDŁA ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

Mikroorganizmy oporne mogą przeżyć na powierzch-niach szpitalnych, sprzęcie medycznym oraz w otoczeniu chorego przez określony czas i być przenoszone za pośred-nictwem personelu, od pacjenta do pacjenta oraz bezpo-średnio ze skażonych powierzchni na wrażliwych i podat-nych chorych, wywołując zakażenia.

Bakterie mogą przetrwać w środowisku szpitalnym od kilku godzin do nawet kilku miesięcy, np. spory Clostridio-ides (Clostridium) difficile mogą przetrwać >5 miesięcy, Aci-netobacter spp. – od 3 dni do 11 miesięcy, Enterococcus spp. łącznie z VRE (ang. vancomycin-resistant Enterococcus) – od 5 dni do >46 miesięcy, Pseudomonas aeruginosa – od 6 godzin do 16 miesięcy, Klebsiella spp. – od 2 godzin do >30 miesięcy, Staphylococcus aureus łącznie z MRSA (ang. methicillin-resistant S. aureus) – od 7 dni do >12 miesięcy, a norowirusy od 8 godzin do >2 tygodni [10].

Najczęściej skażeniu ulegają powierzchnie często dotyka-ne, takie jak: klamki, włączniki światła, poręcze łóżek czy kurki od wody [1]. Środowiskowymi źródłami zakażeń szpi-talnych mogą być także: powietrze, woda, sprzęt, aparatu-ra medyczna, powierzchnie oaparatu-raz żywność i napoje [6]. Po-wierzchnie środowiskowe mogą przyczynić się do wzajem-nej transmisji patogenów, powodując kontaminację rąk per-sonelu wskutek kontaktu z zakażonymi powierzchniami, sprzętem medycznym lub pacjentami.

Chory skolonizowany lub zakażony szczepem szpital-nym stanowi źródło rozprzestrzeniania się takiego szczepu

poprzez swoją skórę, odzież i wyposażenie najbliższego oto-czenia, a inni wrażliwi pacjenci mogą nabyć patogen w wy-niku bezpośredniego kontaktu z powierzchnią, aparaturą lub za pośrednictwem rąk personelu [8].

W związku z powyższym sprzęt, powierzchnie oraz wy-posażenie szpitalne wymagają intensywnych zabiegów i działań, które mają na celu usunięcie z nich patogenów szpitalnych poprzez mycie i dezynfekcję środowiska, mającą na celu przerywanie dróg transmisji [6, 9].

ZASADNOŚĆ DEKONTAMINACJI

POWIERZCHNI I SPRZĘTU W ŚRODOWISKU

SZPITALNYM

Powierzchnie w szpitalu, otaczające zakażonych i skolo-nizowanych pacjentów, są w dużym stopniu zanieczyszczo-ne szpitalnymi szczepami bakterii [16].

Dekontaminacja powierzchni i sprzętu jest skutecznym ssobem zapobiegania zakażeniom. Udowodniono, że mycie po-mieszczeń szpitalnych za pomocą podchlorynu powoduje zmniejszenie częstości infekcji C. difficile, a częstsze i skuteczniej-sze czyszczenie wiąże się z redukcją zakażeń MRSA oraz VRE [5].

Wzrost jakości sprzątania może przyczynić się do spadku liczby zakażeń o 66%, a także redukcji kolonizacji VRE (w przy-padku podniesienia jakości codziennego czyszczenia otocze-nia) o 75%. W wyniku poprawy sprzątania o 80% możliwa jest także redukcja kolonizacji MRSA o 50% i VRE o 28% [6].

Analizując znaczenie i zasadność dekontaminacji sprzętu oraz powierzchni w zapobieganiu HAI w placówkach udzie-lających świadczenia zdrowotne, uwzględniając pozycję po-wierzchni i sprzętu szpitalnego w klasyfikacji Spauldinga, można stwierdzić, że sprzęt mający kontakt wyłącznie z nie-naruszoną skórą, bez kontaktu z błonami śluzowymi (baseny, mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia, stetoskopy, kule inwalidzkie czy komputery), stanowi ważne ogniwo w szerze-niu się zakażeń szpitalnych [3, 7]. Przedmioty te mogą być czyszczone z wykorzystaniem standardowych preparatów myjących i przecierane środkiem dezynfekcyjnym, jednak ich częste używanie zwiększa częstość krzyżowego przeno-szenia patogenów szpitalnych. Powierzchnie szpitalne – takie jak podłogi, blaty stolików przyłóżkowych czy powierzchnie łóżek – klasyfikowane jako niekrytyczne, wymagają według klasyfikacji mycia z użyciem detergentu, jednak doświadcze-nia, opinie i wyniki badań potwierdzają zasadność stosowa-nia dezynfekcji, gdyż ryzyko transmisji drobnoustrojów jest w takim przypadku bardzo prawdopodobne [13, 14].

Obserwacje i wyniki badań w tym zakresie przyczyniły się do wprowadzenia specjalnych procedur dezynfekcji wy-posażenia sal chorych i łóżek szpitalnych, na których leże-li skolonizowani lub zakażeni pacjenci, polegających na de-kontaminacji z wykorzystaniem gorącej pary wodnej lub nadtlenku wodoru [6].

Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

(3)

SPOSOBY ZAPOBIEGANIA ZAKAŻENIOM

SZPITALNYM POPRZEZ DEKONTAMINACJĘ

POWIERZCHNI I SPRZĘTU

W celu zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim osobom przebywającym w placówkach opieki zdrowotnej niezwykle istotne jest utrzymanie czystości powierzchni w środowisku szpitalnym. W związku z powyższym konieczne jest rzetel-ne opracowanie procedur higienicznych, dostosowanych do realnych warunków, zastosowanie odpowiednich, profesjo-nalnych środków chemicznych i zapewnienie przeszkolo-nego personelu oraz odpowiedniego nadzoru.

Poprawność oraz efektywność realizacji procedur dekon-taminacji powierzchni i sprzętu medycznego powinna być weryfikowana za pomocą znaczników UV [12]. W celu oce-ny jakości sprzątania najczęściej stosowana jest także ocena wzrokowa, polegająca na potarciu dłonią lub jednorazową chusteczką przedmiotu i obserwacji zebranego z powierzch-ni zaz powierzch-nieczyszczez powierzch-nia – tzw. test białej rękawiczki. Metoda-mi uzupełniającyMetoda-mi wizualną metodę badania skuteczności sprzątania – poza znacznikami UV – są także badania ziomu obciążenia białkowego powierzchni i pobieranie po-siewów mikrobiologicznych ze środowiska szpitalnego (po-siewy ilościowe i/lub jakościowe).

Sposobem na skuteczną dekontaminację jest użycie od-powiedniego preparatu do mycia i/lub dezynfekcji po-wierzchni oraz sprzętu. Chemiczne środki dezynfekcyjne, stosowane podczas opieki nad pacjentem oraz po jej zakoń-czeniu, obejmują m.in: alkohole, aldehyd glutarowy, nad-tlenek wodoru, kwas nadoctowy, czwartorzędowe związki amoniowe i chlor.

Dezynfekcja jest procesem niezbędnym w celu zagwa-rantowania bezpieczeństwa zarówno pacjentów, jak i per-sonelu. Wybór środka dezynfekcyjnego, jego stężenia i cza-su ekspozycji jest uzależniony od ryzyka zakażenia oraz od innych czynników. Istotne jest, aby materiały miały ciągłą powierzchnię, były odporne na zanieczyszczenia i łatwe do umycia. Warto rozważać skorzystanie w obszarze higieny szpitalnej z nowych rozwiązań uwzględniających nowocze-sne materiały z powłoką antybakteryjną lub pokryte mie-dzią, co skutkuje (według wyników badań) zmniejszeniem liczby HAI nawet o ponad 50% [15].

W dekontaminacji powierzchni i wyposażenia pomiesz-czeń szpitalnych zastosowanie znajdują nowe technologie, zalecane jako alternatywne z powodu problemów związa-nych ze skutecznością konwencjonalzwiąza-nych sposobów sprzą-tania oraz dezynfekcji. Wprowadzono szereg nowych me-tod dekontaminacji, a jedną z nich jest automatyczny sys-tem wykorzystujący promieniowanie UV [10].

Alternatywą w zakresie poprawy skuteczności dekon-taminacji otoczenia szpitalnego jest dezynfekcja bezdo-tykowa z zastosowaniem H₂O₂, postrzegana jako system eliminujący niedoskonałości związane z ludzką pracą.

Ten rodzaj dezynfekcji cechuje się skutecznością zarów-no w zmniejszaniu ryzyka kolonizacji pacjenta szcze-pami MDR (ang. multidrug-resistant), jak i kontamina-cji otoczenia [11]. Jednak system dezynfekkontamina-cji bezdotyko-wej H₂O₂ posiada ograniczenia wynikające z konieczno-ści opróżnienia i zamknięcia sali na czas przeprowadzania procedury [3, 6, 11].

PODSUMOWANIE

Powierzchnie i wyposażenie szpitalne to istotne wektory transmisji zakażeń szpitalnych w obszarze udzielania świad-czeń medycznych. Konieczność dekontaminacji powierzch-ni i sprzętu w środowisku szpitalnym uzasadpowierzch-nia fakt po-wszechnego bytowania opornych drobnoustrojów w pla-cówkach medycznych.

Podstawą skutecznej dekontaminacji otoczenia i wypo-sażenia szpitalnego w toku przygotowania bezpiecznego miejsca pobytu w szpitalu dla kolejnego pacjenta jest wy-szkolony personel dbający o higienę szpitalną, prowadzony monitoring i ciągłe doskonalenie praktyki utrzymania czy-stości powierzchni szpitalnych.

W celu poprawy skuteczności działań realizowanych w ra-mach zapewnienia bezpiecznego otoczenia szpitalnego ko-nieczne jest opracowywanie i wdrażanie nowych sposobów pracy, metod oraz technik doskonalących dotychczas stoso-wane sposoby dbania o czystość w środowisku szpitalnym.

Ze względu na fakt istnienia w środowisku szpitalnym specyficznych miejsc bytowania opornych i wymagają-cych wyjątkowych sposobów eliminowania drobnoustro-jów oraz ich właściwości, a także możliwości przetrwania, obszar higieny szpitalnej musi być nieustannie rozwijany. Konieczne jest poszukiwanie nowych skutecznych sposo-bów zapewnienia warunków bezpiecznego pobytu odbior-com świadczeń.

Znaczenie dekontaminacji sprzętu i powierzchni w pobieganiu zakażeniom szpitalnym potwierdza siła za-leceń i rekomendacji odnoszących się do specyficznych środowisk szpitalnych oraz rekomendacje postępowania w przypadku obecności u chorego lub/i nosiciela szcze-pów wysoce opornych. Wytyczne wskazujące skuteczne działania zapobiegające zakażeniom szpitalnym poprzez dekontaminację powierzchni i sprzętu obejmują zalece-nia dezynfekcji: dozowników, podajników, łóżek, szafek chorych, ram łóżek, stolików przyłóżkowych, powierzch-ni w łazienkach i toaletach pacjentów, klamek oraz za-pewnienie warunków do realizacji dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego.

KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.

(4)

PIŚMIENNICTWO

1. Bańska J, Bielecka E, Bysiek J et al. Wielokierunkowa strategia zapobiegania roz-przestrzeniania się pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae wytwarzających karba-penemazy (CPE) w podmiotach leczniczych miasta stołecznego Warszawy. Naro-dowy Program Ochrony Antybiotyków (online) 2018; http://antybiotyki.edu.pl/ wp-content/uploads/2019/02/Post%C4%99powanie-CPE_M.st_.Warszawa.pdf 2. Bober-Gheek B, Fleischer M. Podstawy Pielęgniarstwa Epidemiologicznego.

Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2006.

3. Brett M, Digney W, Locket P, Dancer SJ. Controlling methicillin resistant

Staphy-lococcus aureus (MRSA) in a hospital and the role of hydrogen peroxide

de-contamination: an interrupted time series analysis. BMJ Open 2014;4:e004522. 4. Cozad A, Jones RD. Disinfection and the prevention of infectious disease. Am

J Infect Control 2003;31(4):243–254.

5. Donskey CJ. Does improving surface cleaning and disinfection reduce health care-associated infections? Am J Infect Control 2013;41(Suppl. 5):S12–S19. 6. French GL. Praktyczny przewodnik monitorowania środowiska w szpitalach.

Biomérieux (online); https://www.biomerieux.pl/sites/subsidiary_pl/ﬁles/ ksiazeczka_kontrola_srodowiska_polska_stronami.pdf

7. Guinto CH, Bottone EJ, Raﬀalli JT, Montecalvo MA, Wormser GP. Evaluation of dedicated stethoscopes as a potential source of nosocomial pathogens. Am J Infect Control 2002;30(8):499–502.

8. Hryniewicz W, Kusza K, Ozorowski T et al. Strategia zapobiegania lekoopor-ności w oddziałach intensywnej terapii Rekomendacje proﬁlaktyki zakażeń w oddziałach intensywnej terapii. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków (online) 2013; http://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomenda-cje/Rekomendacje_proﬁlaktyki_zakazen_w_OIT.pdf

9. Martirosian G, Hryniewicz W, Ozorowski T, Pawlik K, Deptuła A. Zakażenia

Clo-stridioides (Clostridium) diﬃcile: epidemiologia, diagnostyka, terapia,

proﬁ-laktyka. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków (online) 2018; http://

antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/clostridium-diffici-le-2018-3_12_net.pdf, p. 17.

10. Otter JA, Yezli S, Salkeld JA, French GL. Evidence that contaminated surfaces contribute to the transmission of hospital pathogens and an overview of stra-tegies to address contaminated surfaces in hospital settings. Am J Infect Con-trol 2013;41(Suppl. 5):S6–S11.

11. Passaretti CL, Otter JO, Reich NG et al. An evaluation of environmental de-contamination with hydrogen peroxide vapor for reducing the risk of patient acquisition of multidrug-resistant organisms. Clin Infect Dis 2013;56(1):27–35. 12. Piwowarczyk J. Kontrola czystości powierzchni w placówkach medycznych.

MediNews 2019;1(4):4–6.

13. Ruden H, Daschner F. Should we routinely disinfect ﬂoors? J Hosp Infect 2002;51(4):309.

14. Rutala WA, Weber DJ; Healthcare Infection Control Practices Advisory Commit-tee (HICPAC). CDC guideline for disinfection and sterilization in healthcare fa-cilities, 2008. CDC (online) 2019; https://www.cdc.gov/infectioncontrol/pdf/ guidelines/disinfection-guidelines-H.pdf

15. Salgado CD, Sepkowitz KA, John JF et al. Copper surfaces reduced the rate of healthcare-acquired infections in the intensive care unit. Infect Control Hosp Epidemiol 2013;34(5):479–486.

16. Weber DJ, Anderson D, Rutala WA. The role of the surface environment in heal-thcare-associated infections. Curr Opin Infect Dis 2013;26(4):338–344. 17. Willyard C. The drug-resistant bacteria that pose the greatest health threats.

Nature 2017;543(7643):15.