Stan badań mezozoiku NW i N obrzeżenia Gór Świętokrzyskich

HENRYK JURKIEWICZ Oddział SWiętokrz;vskl

la

STĄN

BADAR MEZOZOIKU NW I N OBRZE2ENIA GOR

SWIĘTOKRZVSKICH UKD 581.02:550.834+5150.822.8(091)(438-191.2:26-192.2-181-1'1' Góry Swiętokrz;vskie)

Bildania geologiczne obrzeżenia Gór Swf.ętokrzy- margli senonu w zachodniej części obrzeżenia Gór skich datują się od czasów J. Puscha (18, 36, 17), kt6- Swiętokrzyskich .. Rozkład elementów tektonicznych ry przedstawił SChematyczny obraz, rejestr 1 opis osłony mezozoicznej przeanalizował po raz pierwszy wychodni wapienia muszlowego i ogólny rys stratY-:- A. Sobolew· (1910) i równocześnie wykazał możliwość grafii mezozoiku rejonu Prżedborza. W rejonie Kóń- odtwarzania struktur starszych na podstawie układu skich prowadził badania F. Roemer (1866, 1868), a \Ił młodsZych mas mezozoicznych. J. Lewiński (1908, okOlicach Przedborza A. Michalski (1884-1885). Usta- 1912, 11, 12) omówił stratygrafię i litologię, a także !ił on pozycję stratygi"aficzną piaskowców albu i tekton~ę . utwor6w jurajskich i wydzielił szereg

nos tek tektoniczn~h niższego rzędu. J. Czarnocki (1919) dał syntezę stratygraficzno-tektoniczną bezpo-średniej osłony paleozoiku Gór Swiętokrzyskich. W 1927 l'. C. Kuiniar analizuje budowę geologiczną oko-lic Radoszyc, J. Samsonowicz (1937) stwierdza istnie-nie wielkiej linU dyslokacyjnej wzdłuż doliny Pilicy i dorzuca nieco nowych danych do znajomości ceno-manu i triasu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich.

W czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu prowadzone były prace -kartograficzne, w wyniku których żostał wydany (1961) atlas map geologicz-nych zakrytych i odkrytych (skala 1:100 000) dla re-gionu Świętokrzyskiego. Wiele nowych danych do znajomości budowy geologicznej osłony permsko-me-zozoicznej wniosły prace J. Czarnockiego, systema-tycznie publikowane od 1923 do 1958 r., H. Senkowi-czowej z okresu od 1956 do 1963, W. Karaszewskiego (1962), J. Kopika (1963) i L. Malinowskiej (1963). Syn-tezę całości badań geologicznych wykonanych do 1969 r. w obszarze obrzeżenia mezozoicznego Gór Świętokrzyskich ujmuje zbiorowe opracowanie "Bu-dowa Geologiczna Polski", tom I stratygrafia, część 2 mezozoik (1973).

Niezależnie od badań geologicznyCh, głównie po II wojnie .światowej, prowadzone były w ograniczo-nym zakresie prace geofizyczne, magnetyczne, grawi-metryczne i sejsmiczne.

Rezultatem. badań magnetycznych była przeglą­ dowa mapa magnetyczna Polski w skali l: 300 000 w ujęciu tymczasowym. Mapa ta przedstawia dla obsza-ru obrzeżenia Gór świętokrzyskiCh obraz spokojny, niezaburzony, a linie równych natężeń anomalii skła­ dowej pionowej nakładają się na ogół równomiernie wyznaczając przebieg NW-SE. Wartości -izodynam wzrastają w kierunku NE.

W 1958 r. Zakład GeOfizyki Instytutu Geologicz-nego zakończył wydanie Przeglądowej mapy grawi-metrycznej Polski. Wyniki badań grawimetrycznych przedstawione na tej mapie dają pewien pogląd na budowę geologiczną omawianego obszaru. Wyższe

8-l\II-nK I

wal'tości anomalii związane są głównie ze struktu-rami paleozoicznymi pokrytymi niewielkim nadkła­ dem mezozoiku, co potwierdziły liczne wiercenia. Anomalie niskich wartości wiążą się z centrami nie-cek i są efektem znacznej miąższości skał o mał!')j gęstoścL Przebieg anomalii grawimetryc~h jest ogólnie zbliżony do równoleżnikowego.

Badania sejsmiczne (ryc. 1) w północnej części obrzeżenia Gór ŚwiętokrzySkich datUją się od 1957 r. Pierwszy profil Annopol-Lublin miał długość 65 km. Wyniki badań były bardzo słabe, jeden tylko hory-zont odnoszący się do przystropowej części jury moż­ na było śledzić na całej długości profilu. Biegnie on równolegle do niższych horyzontów jurajskich. Pro-fil Puławy-Starachowice posiada długość 75 km. Na odcinku Puławy-Starachowice wyniki są bardzo sła­ be, a obserwowane refleksy nie tworzą ciągłYch po-ziomów. W latach 1960-1961, PGPN podejmuje te-mat dotyczący północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i wykonuje tam prace o charakte-rze regionalnym. W tym czasie został wykonany rów-nież profil refleksyjny RadoszyceL-Radom oraz trzy krótkie profile w rejonie Szydłowca - Końskich. W Cibsza1'Ze Radoszyc wyniki są bardzo słabe dopiero na NE od Końskich, śledzą się dwa poziomy prze-wodnie, jeden w obrębie triasu i drugi prawdopo-dobnie w cechsztynie. Następne 7 profilów wykonano w rejonie Końskie-Przysucha-Bzydłowiec, które zo-stały dowiązane do profUów z 1960 r. Wyniki oma-wianyCh badań są również słabe i trudne do inter-pretacji geologicznej. Pozwoliły one jednak na udo-kumentowanie szeregu bloków i -stref dyslokacyj-nych,. świadczących o dużym zaangażowaniu tekto-nicznym obszaru badań. W 1968 r. wykonano (ppG) regionalny profil sejstniczny Nowe' Miasto-Sulejów. Obserwuje się w nim dwa ciągi refleksów - górny w obrębie wapienia muszlowego i dolny w obrębie ceChsztynu, zostały one potwierdzone otworem Stu .. d2lianna IG-2. W latach 1969-1970 realiżowany jest temat Włoszczowa-Radoszyce, gdzie prace

sejsmicz-·2.5 S.O ! ,

<r

4.

~---~---.

---Ryc. 1. Szkic wykonanych prac sejsmicznych w pół­ nocnym obrzeżeniu G6r SwiętokrZ1Jskich.

l - symbole profilów sejsmicznych wykonanych przez

przemysł naftowy, :a - przez PPG. 3 - profile refrakcyjne, ł - otwory wiertu1cze wykonane.

Fig. 1. Sketch

of

seismic sUr'Ve1l8 carried out

on

nor-thern margin ot the HoZ'II Cross Mts. 1 - symbols ot selsmic prorues made by oil industrYJ :I

-made by PPG, 3 - refraction profiles, 4 - complete4 bo-reboles.

ne wykonano metodą refleksyjną (w tym również

ROK) oraz w rejonie KońSkich i Opoczna. Na

zle-cenie Oddziału SwiętokrzySkiego wykonano dwa

pro-file w ł'ejonie Radwanowa-Radoszyc przy użyciu

aparatury z zapisem magnetycznym. Uzyskane

wyni-ki oceniono jako słabe i ZTezygnowano z dalszych

prac sejsmicznych w tym obszarze. W NE części

ele-mentu rawsko-gielnioW'Skiego w latach 1970-1972

przemysł naftowy prowadził intensywne badania

sejs-miczne aparaturą z zapisem magnetycznym stosując

metodę pojedynczego, 6- i 12..Jkrotnego pokrycia. Na

profilach tych daje się pn:eśledzić niemal ciągła

gra-nica w obrębie triasu dolnego i cechsztynu. Wyniki

te pozwoliły na wYkreślenie mapy strukturalnej

przewodnich horyzontów dla triasu i cechsztynu.

W 1972 r. na zlecenie Oddziału Swiętokrzyskiego

IG przeprowadzono badania sejsmiczne w rejonie

Iłży, SzydłQwca, któryCh celem było prześledzenie

przebiegu mezozoiC7lIlych form strukturalnych,

okre-ślenie grubości pokrywy permsko-mezozoicznej i

wy-krycie wgłębnych stref dYSlokacyjnych. Ze względu

na słabą jakość rejestracji i trudne warunki

tereno-we wykonano. tylko część zaplanowanych zadań.

Badania głębszego podłoia w -bliskiej osłonie Gór

Swiętokrzysldch rozpoczęto wierceniami jeszcze przed I wojną światową. W 1938 r. głębiono otwory

Rado-I!ZYce l i 2, które zatrzymane zostały w obrębie

utworów triasu. Następne otwory zostały wykonane

dopiero po 1949 r. Do nich należy otwór Radoszyce 3,

do głębokości 2436,0 m. W latach 1950-1953

zreali-zowno kilka otworów wiertniczych w rejonie

Tum-lina i Cmińska, Annopola i Studzianny , a w 1964 r.

w okolicach Ostalowa.

Uwzględniając wyniki uzyskane z badań

'karto-graficznych, geofizycznych i wiertniczych w 1964 r.

opracowano w Oddziale Swiętokrzyskim IG projekt

badań geologicznych i geofizycznych w p6łnocno-za­

chodnm obrzeżeniu G6r Swiętokrzyskich. Na jego

podsta'Wf,e odwiercono otwór Boża Wola !G-l do głę­

bokości 2413,7 m i Łopuszno IG-1 do głębokości

2073,0 m. W tym samym czasie z inicjatywy S.

Pa-włoWH1rlego odwiereono otwór w Rudzie Strawczyń­

sklej do głębokości około 1000 m. W latach 1970-1974

opracowano dwa następne projekty badań dla pół­

nocnego i p6łnocno-zachodniego obrzeżenia G6r Swię­

tokrzyBkich. W ramach tych projektów odwiercono

otwór studiianna IG-2 do głębokości 4060,7 m,

MnIszków IG-l do głębokości 3028,0 m i Radwan6w

IG-l do głębokości 2585,2 m. Równocześnie w ramach

badań mineralizaCji kruszcawej i obadań

hydrogeolo-gicznych utworów paleozoicznych i mezozoicznych

wykonano na zlecenie Odd1liału SWiętokrzyskiego IG

szereg otworów przebijających utwory mezozoiczne,

jak np. w rejonie niecki piekoszowskiej, Szczu'kowic,

Występy i rejonu Zagnańska, Nałęczowa, Szarotki

i Nieczulic. Przemysł naftowy w 1974 r. zakończył

głębienie otworu Przysucha l, który na głębokości

2216,0 m osiągnął podłoże mezozaiku.

Wymienione badania wiertniczo-geologiczne i

geo-fizyczne wniosły wiele nowych danych do znajomości

rozwoju litostratygratii, miąższości i Charakterystyki

strukturalnej utworów mezozoicznych, kt6re zos'taną

poruszone w dalszej części artykułu.

Trias: miąższość i głębokość zalegania w

otwo-rach wiertniczych poszczeg6lnych ogniw triasu przed-stawia tabela I.

Piaskowiec pstry na arnawdanym obszarze

rozwi-nięty jest klasycznie. Jego młątBzość jest zróżnico­

wana i znacznie wzrasta w kierunku północnym od

Gór Swiętokrzyskich. Szczególnie silnie rozbudowany

jest dolny piaskowiec: pstry, który na omawianym

obszarze wykształcony jest w całości w facji lądowej

o charakterze pustyIiiowym. Na pograniczu domego

i środkowego piaskowca pstrego występują utwory

piaszczysto-węglanowe, a nawet wapienie

oolltycz-ne, jak

to

ma miejsce w otworze studzianna IG-2.

Również i miąższość środkowego piaskGwca pstrego

wzrasta w kierunku północnym i północno-zachod­

nim. Wzrost miąższości spowodowany jest silną

roz-budawą utworów mułowcawo-ilastych z ldcznymi

druzami gipsu o charakterze .płytkomorSkim lub

la-gunowy-m. Utwory te mają miąższość do 210 m, jak

np. w otworze Studzianna 1G-2 lub Mniszków IG-l,

gdy w otworach w południowej częśc1 obszaru brak

serii mułowcowo-ilastej. z gipsami.

452

Tabela I

Nazwa otworu , Ogniwa stra., tygrafiozne Głębokość legania za·

I

Upad .

(Stratygrafia) miąższość w m warstw

Boża

WOJa,IG.ll 2115,7-1944,0 26--30·

171,7

Łopuszno IG-I _{LI518,1~1039,8 10- 15"}

RadwanówIG-l 1366,6- 601,8 478,3 6--8° Radoszyoe 3 _{Piaskowiec 1340,0- 415,0} 764,8 _20-30° Piekoszów IG-l pstry dolny 925,0 i środkowy 483,0- 242,6 8-12° 240,4 Piekoszów IG·2 274,3--- 42,0 10-15° 232,3 Przysucha 1 2216,0-1290,0 6--8· 926,0 Btud.zianna IG-2 3142,0-2060,0 6--15° 1082,0

Boża WoJa IG·I , } 944,0-1828,0 6--10°

116,0

ŁOpUSZDO IG-l 1039,8- 921,0 10D

117,O

Radwanów IG·l 601,8- 363,0 5--12D

238,0

Radoszyoe 3 _{Ret (górny} 415,0- 250,0 10°

piaskowiec 165,0 Piekoszów IG·l pstry) 242,6-146,0 6--8° 96,0 Przysuoha l 1290,0-1121,0 5D 169,0 Studzilmna 1G.2 2060,0-1846 .4-80 .. 214,0 Mniszków IQ-l 3024,0-2803,0 15--20° --2~ Łopuszno IG-l 921,0- 726,0 10· 195,0

-

... ..

-Radwanów IQ·I 363,0-222,6 5-8° 140,4 Radoszyce l Wapień 250,0- 95,0 15--20· muszlowy 155,0 Piekoszów IG·l 146,0- 3,3 8-10· 142,7 Przysucha 1 1121,0-1018,0 4-8· 103,0 Studzianna IG·2 .2803,0-2671,0 12-18° 132,0 Mniszków IG-l

Boża Wola IG·l 1399,0-1167,0 10-211°

232,0 Brzegi IG·I 1267.0-1109,5 10-15° 157,5 Łopu.szno IG·l 726,0- 358,0 10-15° : 368,0 Ost8łów 1 Kajper 698,0- 525,0 10-16° 173,0 Przysucha 1 1018,0- 906,0 5--8°

I

8tudzianna IG-2 112,0 1694,0-1216.0 2,15° 479,0 Mniszków IQ-l 2671,0-1801,0 5--10° 870,0

Boża WoJa IG·I , 11117,0- 851,0 8-12° ;

306,0 ! BrzegiIG·I 1109,0- 857,2 10-15° 252,0 Ostałów l 925,0- 298,0 ~9-=-12· Retyk 227,0 Przysucha l 906,0- 730,0 8-12° 176,0

8tudzianna IG·2 1216,0-1081,0 U-115°

134,0

Mniszków IQ·l 1801,0-1483,0 10-215°

Miąższość utworów retu jest dość stała. Wyraźny jej wzrost obserwuje się w otworze Radwanów IG-l 1 MnJszków IG-l. Jest to spowodowane siln.ie roz-budowaną serią ewaporatów wynoszącą około 90 m i utworami mułowcowo-piaszczysto-marglistymi w

dolnej .części wymienionego ogniwa triasu. Utwory retu w wymienionych w tabeli profilach wierceń można w ogólnych zarysach pOdporządkować pod7li.a-łowi przeprowadzonemu przez H. Senkowiczową (1961, 1973).

Również i wapień muszlowy posiada zbliżoną miąższość. Jedynie w otworze Łopuszno IG-l i Boża Wola IG-2 jest ona nieco większa niż w profilach pozostałych otworów. Jest to związane z rozwojem ewaporatów w obrębie środkowego wapienia muszlo-wego.

Kapr posiada zróżndcowaną mią?'.szOŚć, która w

kierunku NW od cokołu paleozoiczne~ Gór Swięto­ krzyskich bardzo szybko wzrasta. Maksimum osiąga w otworze Mniszków IG-l. Jeszcze większej miąż­ szości tych utworów należy sit: spodziewać jak wy-nika z sejsmiki (do 1500 m) w kierunku Tomaszowa Mazowieckliego.

Utwory kajpru są wyrafnie zróżnicowane. Kaj-per dolny w bliSlk,im obrzeżeniu Gór Swiętokrzyskich jest znaczni€: zredukowany i W'Y'llosi od kilku metrów (np. w otworze Brzegi IG-1) do ponad 100 m w otwo-rze Studzianna IG-2 (120 m) lub otwootwo-rze Mniszków IG-l (180 m). Jest on rozwinięty jako seria piasz-czysto-mułowcowa z wkładkami piaskowców szaro-zielonawych·~r-az ciemnych łupków z florą, szczegól-nie dQbrze zaznaczonych w otworze Studzianna IG-2.

Kajper górny od dołu rozwinięty jest jako seria anhydrytowo-marglista, wyżej jako piaskowcowo--mułowcowa (piaskowiec trzcinowy), a następnie ja-ko pstre utwory ilasto-mułowcowe z druzami lub wkładkami I§i.psów i anhydrytów. Zwiększona miąż­ szość kajpru górnego w otworze Mniszków i w kie-r~nklu NW od niego spowodowana jest rozbud:ową pstrych utworów ilasto-mułowcowych leżących ponad piaskowcem trzcinowym. .

RetYk z wyjątkiem otworu Przysucha 1 i Stu-dzianna IG-2 ma zbliżoną miąższość. Nie wykazuje on tendencji wzrostu miąższości w określonych kie-runkach jak w przYPadku kajpru. Podkreślić należy, że pewne różnice w miąższości mogą być

spo\Wdo-Tabela II

głębokoś~ za1e-

I

Upady

Nazwa otworu Stratygrafia

g~

I

i miąŻ8Z;ŚĆ w m warstw

l 2 4

Boża Wola IQ-l 781,3- 851,0

119,7 5-100 Mniszków IQ-l 1115,0-1850,0 5-160 235,0 Przysucha 1 23,0- 730,0 5-800 695,0

Studzi&nna IQ-l _liB.'! 1311,5-1081,0

3---5° 949,0

Ostałów l 3,2- 298,0 _2-50

295,0 Bo~a Wola IQ-l 630,0- 731,3

101,3 8_100 Brzegi IQ·l dogger 886,0- 857,2 21,2 10-15° Mniszków IQ-l 853,0-1115,0 _3-60 262,0 Boża Wola IQ· l , 99,0- 630,8

581,8 5-80 Brzegi IQ·l 25,0- 886,0 10-120 malm 811,0 . Bąkowa 945,9-1859,0 8--100 403,1 Mniszków IQ-l 21,0- 853,0 _3-80 832,0

wane również niejednolitym1 kryteriami przyjmo-wania granicy kajper-retyk przez różnych geologów. Retyk jest mało zrÓŻnicowany litologicznie, a od górnego kajpru rÓŻni się brakiem gipsów i nieco jaśniejszą barwą osadów. Budują gO utwory ilasto--piaszczyste pstre z różną ilością wkładek zlepień­ ców śrÓdformacyjnych oraz utworów marglisto-do-lomitycznych w dolnych jego ogniwach.

Miąższość triasu jest zmienna. Największa osią­ gnięta w otworze Studzianna IG-2 wyn'Osi 2061,0 m, zaś najmniejsza poSJiadająca wszystkie ogniwa straty-graficzne występuje w otworze Brzegi IG-1 i wy-nosi 7~,O m.

Jora: pokłady jurajskie zostały przewiercone otworami Brzegi, Boża Wola, Mniszków, Studzianna, częściowo Ostałów i Przysucha. Miąższość i głębo­ kość zalegania poszczególnych ogniw przedstawia ta-bela II.

Jura dolna rozwinłęta jest podobnie litologicznie i miąŻS'Zościowo w profilu Stud7lianna i Przysucha. Wydzielone poszczególne serie korelują się z wy-dzielonymi senami w liasie przez W. Karaszewskie-go (8) dla północnego obrzeżenia Gór Swiętokrzy­ sklich. W otworze Boża Wola pomimo znacznie zre-dulkowanej miąższości liasu w stosunku np. do pro-filu Studzianny można również zdaniem W. Kara-szewskiego (informacja ustna) wydzielić WS'ZysVkie odpowiedniki dolnej jury charakterystyczne dla pół­ nocnego obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich.

Miąższość liasu znacznie maleje zarówno na

za-chód, jak i na połudme od Studziannej. Potwierdzają to otwory wykonane w rejonie Mniszkowa i Toma-szowa Mazowieckiego, jak i w rejonie Przedborza.

Jura środkowa jest zarówno miąższościowo, jak i litologicznie zróżnicowana. Najlepiej rozwiniętym poziomem jest baton.

W otworze Boża Wola i Mniszków rozwinięte są wszystktle piętra doggeru. W Mniszkowie nawiercono 14,5 m dolomitycmo-chalcedonitowego keloweju, 80,5 m piaszczysto-mułowcowego z wkład·kami wapieni ba-tonu, 77,0 m iłowcowo-mułowcowego z licznymi Wkładkami syderytu wezulu (facja rudna), 38,0 m piaszczystego bajosu i 52,0 m mułowcowo-ilastego z przewarstwieniami piaS'kowców aalerm. Poszczegól-ne piętra doggeru w otworze Boża Wola są znacz-nie cieńsze, a w obrębie keloweju występuje wy-ra1ma warstwa bulaBta. Natomiast bMon rozwinięty jest w postaci piaszczysto-mułowcowej z warstew-kami wapieni zawierających oolity żelllZ'iste. W otwo-rze Botwo-rzegi dogger jest wyratnde zredukowany. Brak jest aalenu, bajosu i wezulu. Kelowej ro~winięty jest w .postaci wapieni piaszczystych o miąższości 5 m, a baton jako seria iłowcowa zawierający również wkładlki wapieni z ooli!tami żelazistymi. Baton w omawianym otworze występuje w postaci zlepieńca podstawowego na utworach retyku.

Podobnie jak w liasie obserwuje się również znaczną redukcję doggeru w kierunku południowym i zachodnim. Np. w otworze Mniszków dogger po-siada miąższość 262,0 m, w Bożej Woli 101,3 m, a w otworze Brzegi tylko 2.1,2 m.

Malm na całym omawianym obszarze rozwinięty jest podobnie. Reprezentują go: oksford o miąższości 469,0 m w otworze Mniszków, 448,0 m w Bożej Woli, 566,0 m w otworze Brzegi i 289,3 m w otworze Bą­ kowa oraz kimeryd dolny wynoszący w otworze Brzegi 245,0 m, Boża Wola 91,0 ro, Mniszków 363,5 m i w otworze Bąkowa 125,0 m. Oksford reprezentują od dołu utwory marglfsto-w~ienne, wapiende pla-miste (często z krzemieniami), wapienie pylaste sza-re i szaroniebieskawe oraz w części najwyższej wa-pienie rafowe i oolitowe. W dolnej części oksfordu obserwuje się 1u1ci str&tygratic:zme wyrażające się najczęściej brakiem newizu. Ogólnie należy stwier-dzić, że w profilach uzyskanych z omawianych otworów wiertniczych nie ma zasadniczych różnic w rozwoju litologicznym od profilów znanych z li-teratury.

Mniejsza miąższość malmu w otworze Bąkowa spoW'Odowana jest redukcją erozyjną utworów kime-rydu i luką stratygraficzną w dolnej części oksfordu.

Wyczerpujące dane o rozwoju jury w strefie po-między Radomiem, Zawlich'OStem i Kraśnikiem na podstawie badań terenowych podaje W. Powyski (16). Liczne nowe spostrzeżenia na ten temat

warte są w pracy zbiorowej: Budowa geologiczna Polski - stratygrafia mezozoiku (1973).

Kreda: utwory kredy interesującego nas obszaru zostały wyczerpująco omówione przez W. POŻ'ary­ skiego (15, 16) i W pracy zbiorowej "Budowa geolo-.giczna Polski - stratygrafia mezowiku" (1973). Naj-lepiej miąższ-ość kredy górnej i częściowo dolnej zo-stała poznana w otworze Bąkowa IG-l. Jest ona znaC7l11a i wynosi 935,9 m. Reprezentują je od głęb. 10,0---'l35,3 m warstwy kredy górnej, zaś od 935,3--945,9 m warstwy kredy dolnej - walanżynu. Po-między walanżynem a cenomanem występuje luka stratygraficzna. W otworze Boża Wola IG-l stwier-dzono od głębokości 490-99,0 m utwory piaszczyste albu w Obniżonej strefie przyuskokowej, co zostało omówione w publikacji H. Jurkłewicza (6).

Przedstawi'Ona zmodyfikowana mapa spągu utwo-rów triasu (ryc. 2) informUje nie tylko o struktural-nym zróżnicowaniu wymienionych utwor6w, ale tak-że o miąższości pokrywy mezozoiku, jeśli uwzględ­ nimy _wysokość nad poziom morza w odpOwiednich punktach. Na jej podstawie widać dobitnie syste-matYC2lnie wzrastającą miąższość mez-ozoiku w stre-fie kontaMowej z utworami pennu lub starszego paleozoiku Gór Swiętokrzyskdch do 483,0 m w niecce piekoszowskiej, 1518,1 m w Łopusznie IG-l, 2115,7 m

-2Q1,4.0 2

~

3

Ryc. 2. Szkic strukturalny spągu piaskowca pstrego na obszarze N i NW obrzeżenia GÓT Swtętokrzyskich. 1 - izobaty spągu piaSkowca pstrego, 2 - bezwzględna

głębokość zalegania spągu piaskowca pstrego, 3 - przy-puszczalny zasięg· utworów cechsztynu, 4 - dyslokacje,

II - wYkonane otwory wiertnicze, 6 - czwartorzęd, .,

-trias, 8 - piaskowiec pstry dolny, 9 - piaskowiec pstry, 10 - cyklotem eller, 11 - ceChsztyn, 12 - dewon środkowY.

w Bożej Woli IG-l, 1577,0 m w Brzegach IG-l 1165,0 m, Ostałowie, 1340,0 m w Radoszycach 3, 1366,6 m w Radwan'Owie IG-l, 2216,0 w Przysuch ej 1, 3142,0 m w otworze StudZ'ianna IG-2, do około 3600 m w otworze MniS'Z'ków IG-l (według danych sejsmicz-nych) i do około 4300 m w rejonie Tomaszowa Ma-zowieckiego (co również wynika z badań geofizycz-nych). W Bą:kowej IG-1 miąższość mezozoiku wynosi 1339,3 m, a więc maleje w kierunku północno­ -wschodnim w stosunku do otworu Studzianna i Przysucha. Stwierdzić należy, :te największe miąt­ szości mezozoiku mimo brakU utwor6w kredy lub częściowo jury i całej kredy (Stuocma.nna IG-2) wy-stępują w strefie Studzianna-Mniszk6w-Tomasz6w Mazowiedkd lub nieco na N od wymienionej linii. Ten kierunek największego wzrostu miąższości prze-de wszystkim utworów kajpru jest nieco skośny do rozciągłOŚCi wału kujawsko-pomor&1dego, a r6wno-legły do rozciągłości osi kredowej niecki tomaszow-skiej.

Na podstawie Skonstruowanej mapy struktural-nej (ryc. 2) spągu triasu można z dużym prawdo-podobieństwem określić przebieg elementów struktu-ralnyCh i ich zasięg. Bardzo dobrze w badaniach sejsmicznych u~ględnia się s:terokopromienna anty-klina Ostałowa-Studz1annej. Jest ona pocięta

podłuż-\

I

,

5 , 10 , ł5 . :lOkm ,

Fig. 2. StructuraZ sketch ot the base ot the Bundsand-stein in areas ot northern and north-western margins

ot the H oZy Cross Mts.

l - lsobaths ot the base ot the Bundsandstein, 2 - absolute depth of the basa ot the Bundsandstein, 3 - inferred extent ot zechsteln, 4 - dlslocatlons, II - boreholes made, 6 - Quaternary, ., - Trlassic, 8 - Lower Bundsandsteln, 9 - Bundsandsteln, 10 - Aller cyclothem, 11 - ZechBteln,

nymi dyslokacjami na wyraźne bIokli głębokościowo

zróżn'icawane zaczynające się od Szydb:Jwca i

zanu-rzające s1ę systematycznie w kierunku Inowłodza.

Blokowa budowa omawianego elementu w obrębie

mezozoiku została udokumentowana sejsmicznie, jak

również .otworami wiertniczymi Ostałów, studzianna i Przysucha.

Następnym elementem strukturalnym wynikają­

cym z interpretacji sejsmikd jest podniesiona ant y-klinalna stlrefa: Błasz!k6w-N-ieśw'.iń-opoczno. Strefa ta najlepiej zaznaczona jest sejsmicznie pomiędzy Nieświniem a Opocznem i kontynuuje się w kie-runku na N od' Tomaszowa MaZ'Owieckiego. Element ten jest jedną z najclekawszych form strukturalnych obok antykliny Studziannej na obszarze północno­

-zachodniego obrzezenli.a Gór Św'iętokrzyekich i wy-maga rychłego rozpoznania otworami wiertniczymi. Oprócz wymienionych elementów mozna tu wyróż­

nić takZe podniesione strefy strukturalne, jak: anty-klinę Radoszyc, Skarżyska-Kamiennej, Krasnej 1 RR-dwanoW'a.

Cały obsza:r północnego i północno-zachodniego

obrzezenia Gór Świętokrzyskich pocięty jest szere-giem dyslokacji o przebiegu NW -SE i do nich

prosto-padłyCh, przemieszczających w,;ględem siebie poszcze-gólne bloki. Ampli:tuda przemieszczeń jest wyraźnie

zr6żnicowana i waha się w granlJ.cach 100-300 m rzadZiej więcej. Znacznie większe są przemieszczenia pionowe i w płaszl!ZY'Lnach poziomy-ch wzdłuZ dyslo-kacji poprzecznych niZ wzdłuz dyslokacji podłuznych.

Jest to układ niezbyt korzystny dla zachowania się

większych złót ropy naftowej zarówno w mezozoiku, jaik i w jego podłożu. Poszczególne d,uZe strefy dys-lokacyjne mają znaczny zasięg głębokOŚciowy i swoje założenia j:uZ w utworach paleozoiku, np. sŁorefa dys-lokacyJna Frzysucha'-Studzianna. Pogląd ten po-twierdzony jest sejsmiką, jak i profilami otworów Wiertniczych.

Problem badań utworów mezozoicznych jakkol-wiek jest obecnie bardzo daleko posunięty, to jed-nak wymaga d.alszych prac, szczególnie wiertniczych, sięgająCYCh podłoża mezozoiku. Tam tkwi klucz do

rozstrzygnięcia wielu problemów tektonicznych oraz Btruk.tu:ralnych w mezozoiku.

LITERATURA

1 . . C z a r n o c kiJ. - Wyniki badań geologicznych dokonanych w 1924 r. na obsza'l'rI:e mezozoicz-nym zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Po-siedzenie nauk. PIG, 1925, nr 11. .

'2. C z a r n o c kiJ. - Wyndki badań geologicznYCh w południowo-zachodniej i zachodniej części G6r Świętokrzy!ddch. l!bidem, 1926, nr 15.

SUMMARY

The paper presents the history of studies on Me~

$OZoi<: strata of the northern and north-western

mar-gins

ot

the Holy Cross M'ts, carried out with the use of ąeismic and drilling methods. The thickness di!-ferentia:tion of particular links of the Triassic, Ju-rass1c and Cretaceous (see Tables) and directions ol changes in thickness (see structural map ol the base of the Triassic) are discussed. The maximum thick-ness

ot

the Mesozoic was foun'd in the Studzianna -- Mnmz.k6w·- Tomaszów Mazowiecki zone, despite of the lack of the Cretaceous and a part ol Jurassic strata (e.g. borehole Studzianna IG-2). This ls

evi-denced by borehole and seismic data; the Mesozoic cover appears to be 3142,0 m thick in Studzianna IG-2 'borehole (without Cretaceous and Upper Ju-rassic), about 3600 m thick at Mniszków (without Cre-taceous) and about 4100 m at Tomaszów Mazowiec-ki The direction ol the maximum thickness of the Mesozoic is somewhat oblique to the BXis of the Kuiavian-Pomeranian Swell and parallel to that of the Tomaszów Basin.

The final of the paper deals with structural ele-ments recorded by drilling and seismic. The most

3. C z a r n o c kiJ. - Surowce mineralne w Gó-rach Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol. 1958, nr 21. 4. C z a r n o c 'k i J. - Surowce skalne. Ibidem, t. 5. 5. Jurki ew i cz owa J. Lias zaChodniego obneżema Gór ŚWiętok:rzyskich i jego parale-lizacja

z

liasem Wyżyny Krakowsk'o-Częrtochow­ skiej. Biul. Inst. Geol., 1967, nr 200.

6. Jur!k il e w i

c

z H. - Profil wiercenia w Bożej Woli. Prz. geol., 1965, nr 9.

7. Jur k i e w i c z H. - Stratygrafia wyższego triasu w otworze Boża Wola IG-1 w świetle no-wych mater,iałów dak'Umentacyjnych. Ibidem, 1972, nr 6.

8. Kar a 6 z e w s kiW. - Stratygrafia Hasu w pół­

nocnym o'brzeżeniu Gór Śwlętokrzy9ldch. Pr. Inst. Geol, 1962, t. 30, cz. 3.

9. K o p i k J. - Faunistyczne 'kryteria stratygra-ficzne podziału Liasu p6łrl'ocno-zachodniej i środ­ kowej Polski Księga Baroiątkowa ku czci prof. J. Samsonowicza, PAN, Wyd. Geol. 1962.

10. K u ź n i arC. - Sprawozdaruie z ,badań geolo-gicznych wykonanYCh w r. 1927 na obszarze ar-kusza Końskie. Posiedz. nauk. PIG 19/20, 1928.

11. L e w i ń s kiJ. - Pasmo Przed'borskie. Spraw. P.A:U, 1908, nr 1.

12. Lewdński J. - Utwory jurajskie na zachod-nim zboczu Gór Świętoikrzyskich. Spraw. TNW,

1912, nr 5.

13. M a l i n o w s k a L - Jura górna. \[W]: Straty-grafia mezozoiku obrzeżenia Gór Swięt;okrzy­ S'kich. Pr. Inst. Geol., 1970, t. 56.

14. M li

c

h a l s ik ł A. - Badania geologiczne doko-lIlane w 1883 r. w północno-zachodniej części gu-berni radomskiej i kieleckiej. Pam. fizjogr., 1883, t.4.

15. P o żar y s kiW. - Stratygrafia senonu w

prze-łomie Wisły między Rachowem i Puławami.

Biul. PIG, 1938, nr 6.

16. P o żar y s k [ W. - Jura d kreda między Rado-miem, Zawichostem :J. Kraśnikiem. Ibidem, 1948, 46.

17. P u s c h J. - Geologiczny opis Polski oraz in-nych . ,krajów na' północ od Karpat północnYCh.

T. 1-2, Stuttgart, 1836.

18. S a m s o n o w i c z J. - S*ic geologiczny okolic Rachowa nad Wisłą oraz transgresja albu i ce-nomanu w bruildzie północnoeuropejskiej. Spraw. PIG, 1925, t. 3,

z.

1/2.

19. Samsonowicz J. - Wapień muszlowy na północnym obrzeżeniu Gór Św'iętdkrzys'kich. Biul. Inst. Geol., IN." 113.

20. S e III k o w 1 c z o wa H. - Ret i wapień

muszlo-wy na zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzy­ skich. BiuI. Inst. GeoI., 1961, nr 167.

important of these elements inclooe Ostałów, Stu-dziaIlJIla - Nieświn - Opoczno, Radoszyce, Skarżys­

ko-Kamienna, Krasna and Radwan6w anticlines. The :whole area in question is eut by several dis-locations (see Fig. 2) NW -SE oriented and others, parallel to them, which results in translocation of blOCks in relation to one another. Amplitude of translocations is marlkedly differen'tiated, ranging from 100 m to 300 m or even, sometimes, more; hl-gher values ol verUcal and horizonta1 translocations are found along transversal dislocatioD'S.

PE3IOME

B CTaThe npe,llCTaBJIeHbI H'l'OrH J13yąeHMH Me3030~­

CKHX nopo,ll CeBepHOro H ceBepo-3ana,llHOrO o6paM-.

JIeHHJł CBeuTOKDIHCXHX rop no ,llaHHhIl/l ce:A'cMH'łeCKHX

H 6ypoBbIX pa6oT. PaCCMQTPeHbI COO'l'HOweHHJI MO~­

HOCTeA OT,Ile.m.HbIX Hl>yCOB TPHaca, IOphl H MeJIa (CM. Ta6JIHqhI) H HanpaBJlerum H3MeHeHHtł MOIItHOCTH, :tłTO

nOKB3aHo Ha CTPyKTypHO~ ltapre nO,llOWBbI TPHaca. MUCHMaJIhHbIe MOm;HOCTH Jre3030S, HeCMOTp.ll Ha OT-CyTC'l'BHe MeJIa H "IacTH IOpbI (Hanp., B CKBa:HtHHe CTy,ll3SHHa l1r-2). Ha6mo,llaJOTC.II B 30He CTy,ll3młHa

MHl'IWl(ys - TOMawys-Ma30SeL\KH. H-raK, pa3pe3bl

CKSaJKHH nOKa3'lJIH CJIe.llYIO~He MO~HOCTH Me3030Jł:

CTyp,3IłHHa Hr-2 - 3142,0 M (6e3 MeJIa '11 BepxHeJli

10pbl), MHHWKyS - OKono 3600 M (6e3 Mena), a B

paJlioHe r. TOMawys-Ma30BeL\KI1 (no ceJlicMHąeCKI1M

p;aHKblM) MO~HOCTb Me3030JlicKoro ąeXJIa p,oCl'J.lraeT

4100 M. 30l'la Ma.KCKMaJIbHbIX MOU~HOCTeti Me3030Sł

npoCTJq>aeTCJł KOCO no OTHOWeliJ.lIO J{

KyRBCKO-I10-MopCKOMy BaJIy 11 napaJleJIbHoMy npOCTJofpaill'lIO To

-MawoBcKoH MyJlb,l\bI.

BCJł paccMoTpeHHal! nJ!O~a,D;b nepeceąeHa Cl'ICTeMO~1

lioro K lieMy (<pJ1l'. 2), co c lell\eIlKp.MJ-I OTA€JIbHbJX

6JIOKOB no OTHOWeHKI1 .zxpyr K APyry. AMnJIKTYAbI

CMell\eHJ.lH KOJIe6JIIOTCJ'i B npeAeJIaX 100-·300 M, peAKO

AOCTmalOT 60JIbllleJ1: BeJlWiKHbI. Bonee KpynHble

Cp,SK-rl1, KaK BepTKKaJIbHble, TaK J1 rOp}!30HTaJlbllble,

Ha-6nlO,I\aIOTCJł BJtOJlb nonepeą~lbIX C6pOCOB.

B 3aKnlO'lJ.l~·eJlbIIOJ1: 'IaC'fH CTaTbJ1 nepe'IJ1CJlRlOTCJ'I

cTpyKTypHb1e 3JIeMeIlTbI, BibISlsneHllble no 6YPOBblM

K ceJlicMl1ąeCKHM p;aHHbIM. K BaJKHeJliWI'1M 113 BHX

OT-1I0CJłTCSI atlTKKJI11HaJII1 patioHoa OCTanyB -