drobne fałdki sedymentacyjne i inne; d) pewna od-rębność cech teksturalnych, przejawiająca się ten-dencją do uzyskiwania bardziej logarytmo-normal-nych rozkładów ziarnowych; e) urozmaicenie składu frakcji ciężkiej i in. Piaskowce te stanowią niewąt-pliwie transgresywny osad morza cechsztyńskiego, powstały w rezultacie redepozycji osadów wydmo-wych w warunkach strefy zmywu i wyższego lite-rału. Wiele z ich cech wyjaśnić można warunkami wybrzeża zdominowanego przez rażim fal (por. np. 4).
Piaskowce białego spągowca są zatem w swej istocie poligeniczne. Ich dolna część stanowi osad eoliczny, gdy część górna uformowana została w wa-runkach płytkomorskich. W przyjmowanym modelu sedymentacji obie te facje wykazują ścisłe relacje przestrzenne i czasowe, i w tym sensie osady tych facji można traktować jako równowiekowe (tzn. współwystępujące w czasie).
Z oczywistych względów piaskowce białego spą-gowca nie stanowią — w sensie formalnym — for-macji stratygraficznej. Na obecnym etapie rozpozna-nia badanych utworów jedynie osad poziomu tzw. łupków miedzionośnych spełnia takie kryteria, a przyszłe badania powinny wykazać, czy podobne cechy można przypisać także górnemu członowi pias-kowców białego spągowca. Również granica między dolnym i górnym członem tych piaskowców nie mo-że być traktowana jako granica stratygraficzna po-między dolnym i górnym permem. Ta ostatnia wyda-je się być typowym przykładem granicy diachro-nicznej.
L I T E R A T U R A
1. A l e x a n d r o w i c z S. W., S ł u p c z y ń s k i K. — O występowaniu L i n g u l a c r e d n e r i Geinitz w osadach cechsztynu okolic Ostrowa
Wielkopol-skiego. Acta geol. pol. 1970, vol. 20.
2. B ł a s z c z y k J. K., P r y m k a W. — Pierwsze stanowiska fauny w białym spągowcu monokliny
przedsudeckiej. Kwart, geol., 1973, nr 2.
3. J e r z y k i e w i c z T., K i j e w s k i P., M r o c z -k o w s -k i J., T e i s s e y r e A. K. — Geneza osa-dów białego spągowca monokliny przedsudeckiej. Geol. Sudetica, 1976, vol. 11.
4. N e m e с H. — Petrogeneza i charakterystyka se-dymentologiczna piaskowców białego spągowca rejonu między Borzęcinem a Radziądzem (mo-noklina przedsudecka), ze szczególnym uwzględ-nieniem analizy minerałów ciężkich. Praca ma-gisterska, Arch. Inst. Nauk Geol. Uniw. Wrocł., 1976.
5. N e m e с H., S o l e c k i A., N e m e c W. — O dwudzielności piaskowców białego spągowca w środkowej części monokliny przedsudeckiej w świetle wyników analizy dyskryminacyjnej składu ich frakcji ciężkiej. Prz. geol., 1976, nr 2. 6. N e m e с W. — Charakterystyka
sedymentologicz-na i środowisko sedymentacji utworów dolno-permskich w okolicach Zielonej Góry. Acta Univer. Wratislav., Rocznik Geol.-Mineral. 197<3 z. VI.
7. N e m e c W., P o r ę b s k i S. J. — Weissliegendes sandstones: a transition from fluvial-aeolian to shallow-marine sedimentation (Permian of the Fore-Sudetic Monocline). Geol. Sudetica vol. 12. (w druku).
8. O b è r e J., T o m a s z e w s k i J. — Niektóre za-gadnienia stratygrafii i podziału cechsztynu mo-nokliny wrocławskiej. Prz. geol., 1963, nr 12. 9. P r y o r W. A. — Petrology of the
Weissliegen-des sandstones in the Harz and Werra-Fulda areas, Germany. Geol. Rundsch. 1971, vol. 60. 10. S m i t h D. B. — Discussion to Pryor's
"Petro-logy of the Weissliegendes sandstones in the Harz and Werra-Fulda areas, Germany" in Geol. Rundsch. vol. 60, 1971. Geol. Rundsch. 1971, vol. 60.
11. W a l k e r T. R. — Formation of red beds in modern and ancient deserts. Geol. Soc. Amer Bull. 1967, vol. 59.
12. W y ż y k o w s k i J. — Utwory czerwonego spą-gowca na Przedgórzu Sudetów. Prz. geol. 1964 nr 12.
LESZEK BOJARSKI, ZENOBIUSZ PŁOCHNIEWSKI, JADWIGA STACHOWIAK Instytut Geologiczny
SAMOPŁYW SOLANKI O ANOMALNYM CIŚNIENIU Z UTWORÓW CZERWONEGO SPĄGOWCA
W zachodniej części woj. bydgoskiego w czasie głę-bienia otworu wiertniczego „Szubin IG 1" uzyskano samowypływ solanki o anomalnie wysokim ciśnieniu. Wiercenie zlokalizowano w południowej części wału pomorskiego, w celu rozpoznania cechsztynu i jego podłoża. Tymczasowy skrócony profil stratygraficzny wg A. Raczyńskiej i A. Ryli przedstawia się następu-jąco:
0,0 — 92,0 m czwartorzęd, 92,0 — 2150,0 m jura + trias, 2150,0 — 4317,0 m cechsztyn,
4317,0 -— 5001,0 m czerwony spągowiec (wiercenie w toku).
Stan techniczny otworu:
rury ф 13 3/8" na głęb. 0,0 — 1022,0 m, rury ф 9 5/8" na głęb. 0,0 — 3368,0 m, rury ф 7" na głęb. 0,0 — 4875,0 m. Pierwsze przejawy istnienia solanki o anomalnym ciśnieniu stwierdzono przewiercając piaskowce czer-wonego spągowca na głębokości 4971—4974 m. Zazna-czyły się one 13 X 1976 r. wypływem płuczki z otworu przy jednoczesnym spadku jej c. wł. z 1,60 do 1,50 g/cm3. Ciśnienie na głowicy wzrastało do 200 at.
U K D 553.7:551.761.1(438—17)
Próby zatłoczenia otworu ciężką płuczką o c. wł. 2,0 g/cm3 nie dały rezultatu i otwór sukcesywnie w y -pełniał się solanką o c. wł. 1,2117 g/cm3. W celu za-bezpieczenia otworu przed wysokim ciśnieniem do-datkowo dorurowano górną część otworu rurami 7", założono prewenter oraz głowicę Halliburtona. Przy takim stanie technicznym otworu zdecydowano się przeprowadzić pomiary hydrogeologiczne mimo spo-dziewanych wysokich ciśnień. W tym czasie otwór wypełniony był już solanką.
Program badań ustalili autorzy przy ścisłej współ-pracy z opiekunem otworu dr A. Raczyńską, kierow-nikiem otworu inż. G. Bartnickim oraz techkierow-nikiem geologiem Z. Sowińskim. 16—18 XI1976 r.
przeprowa-dzono wstępne badanie w celu całkowitego oczyszcze-nia solanki z płuczki wiertniczej. W ciągu tego okresu wypłynęło z otworu około 82 m3 solanki w ilości 1,3 rn'/h. Pomiary wydajności przeprowadzono przez prze-lew Thomsona oraz dodatkowo mierząc ilość wody wypełniającej zbiornik w określonym czasie mierzo-nym stoperem. Następnie zapuszczano przewód wiert-niczy do głębokości 4853 m, w celu zmniejszenia obję-tości wody w otworze z 82 do 26 m3, co miało wpłynąć na zmniejszenie stopnia oziębienia się solanki. Pomiary
wykonane na samowypływie przedstawiają się na-stępująco: 19X176 — 22 XI 76 — 23 XI 76 — data-godz. wydajność 700 14°" 2200 600 14°" 22°° goo 1,3 1,3 1,3 1 , 3 1,3 1,3 1,3 temperatura 19°C 19°C 19°C 19°C 19°C 19°C 19°C Z otworu wypłynęło 63,7 m3 solanki.
W dniu 21XI 1976 r. wykonano na manometrze gło-wicy Halliburtona pomiary ciśnienia:
godz. U40 — 0,0 at. 16°° — 330 at. 2000 — 360 at.
12»o _ 70 at. 17»» — 342 at. 21»° — 366 at.
1400 _ 295 at. 18°° — 350 at. 22»» — 370 at. 15°» — 317 at. 19»° — 350 at. 221» — 372 at. Ekstrapolowane ciśnienie głowicowe wynosi 386 at., stała wydajność 1,3 m3/h na samowypływie i świadczy o średnich własnościach kolektorskich piaskowców czerwonego spągowca. Tak samo nie zmienia się war-tość temperatury, która jest funkcją wydajności. Tem-peratura solanki w złożu (głęb. 4974 m) jest bardzo wysoka +160°C, a jej oziębienie na samowypływie dochodzące do 19°C wiąże się ze zbyt długim czasem wypływu solanki na powierzchnię, wynoszącym ok. 20 godz. W przypadku polepszenia własności
zbiorni-kowych skał istnieje możliwość uzyskania w tym re-gionie gorących solanek. Wykorzystanie ich jednak byłoby niepewne ze względu na brak możliwości od-prowadzenia wód zużytych (tzw. „zrzutów") oraz na problematyczne ilości zasobów wód.
Najciekawszym uzyskanym tu parametrem jest anomalnie wysokie ciśnienie solanki. Ciśnienie głowi-cowe Pg = 386 at przy otworze wypełnionym solanką 0 c. wł. 1,2117 g/cm2. Z wyliczenia wynika, że ciśnie-nie złożowe Pdz = 990 at, co wskazuje na istciśnie-nieciśnie-nie bardzo wysokiego gradientu ciśnienia 1,98 KG/cm2/10 m niespotykanego dotychczas w czerwonym spągowcu. Tak wysokie gradienty ciśnień występują przeważnie w szczelinowatym poziomie dolomitu głównego. W czerwonym spągowcu gradienty ciśnień wynosiły
ok. 1,1 KG/cm2/10 m, a jedynie w otworze Zabartowo 1 położonym niedalego Szubina były nieco podwyż-szone — do 1,3 KG/cm2/10 m.
Wykonana wstępna analiza wykazała, że jest to solanka chlorkowo-sodowa o mineralizacji 320 g/l. Wśród kationów oprócz sodu stwierdzono 34,6 g/l wapnia oraz 2,2 g/l magnezu.
Występowanie na tak dużej głębokości silnie stę-żonych solanek o anomalnie wysokich ciśnieniach na-leży wiązać z okresem tworzenia się wału kujawsko--pomorskiego, gdzie naciski tektoniczne powodowały lokalne zrównywanie się ciśnień hydrostatycznych i geostatycznych.
GEOLOGIA
qftxnicc^
ANDRZEJ KOZŁOWSKI
Uniwersytet Warszawski
SYMPOZJUM: „WĘGIEL I JEGO ZWIĄZKI W ENDOGENICZNYCH PROCESACH POWSTAWANIA MINERAŁÓW"
Pierwsze sympozjum: „Węgiel i jego związki w endogenicznych procesach powstawania minerałów (na podstawie wyników badań fluidalnych inkluzji w minerałach)" odbyło się we Lwowie 30 września i 1 października 1975 г., było ono zorganizowane przez Akademię Nauk Ukraińskiej SRR, Oddział Nauk o Ziemi, Instytut Geologii i Geochemii Kopalin Energetycznych. Komitet organizacyjny składał się z 19 członków z przewodniczącym członkiem-kores-pondentem AN Ukr. SRR G. N. Dolenko, zastępcą dr W. A. Kaliużnym i sekretarzem dr G. M. Giga-szwili. Program przewidywał zaprezentowanie 62 re-feratów, z których 47 zostało wygłoszonych. W se-sjach uczestniczyło ponad 130 geologów różnych spe-cjalności z ośrodków naukowych ZSRR. Zagranicz-nymi uczestnikami byli doc. dr hab. Z. Walenceak oraz autor, reprezentujący IGMiP Wydziału Geolo^ gii UW. Tom obszernych streszczeń referatów w ję-zyku rosyjskim, zawierający 72 pozycje (1), został przygotowany do dyspozycji uczestników, niezależnie od programu zredagowanego w językach: ukraińskim i rosyjskim. Planowane jest wydanie tomu pełnych tekstów referatów wygłoszonych na sympozjum, jak również regularne organizowanie co 3 lata sympo-zjów o analogicznej tematyce.
ZAGADNIENIA GENETYCZNE
Tematyka sympozjum łączyła dwa kierunki nauk geologicznych: geochemię i fizykochemię związków węgla w skałach magmowych i ich dyferenejatach, a także utworach hydrotermalnych różnej genezy, oraz badania inkluzji fluidalnych w minerałach,
da-UKD 549.01.08:550.41:061.31(477.83—25),,1975.09.30/.10.01"
jące możliwość uzyskiwania liczbowych wartości pa-rametrów fizykochemicznych roztworów macierzy-stych minerałów. Połączenie obydwu kierunków wy-datnie poszerza ich możliwości badawcze i interpre-tacyjne, co dobitnie uzewnętrzniło się w zakresie za-gadnień poruszanych w prezentowanych na sympo-zjum referatach.
Magmowe skały wylewne w pierwotnych
in-kluzjach składających się ze szkliwa i fazy gazowej, a występujących w fenokryształach kwarcu, z tem-peraturą homogenizacji (TH — odpowiada minimalnej temperaturze krystalizacji minerału-gospodarza) oko-ło 1300°C (porfiryty diorytowe), 1500—U50°C (porfi-ry granodio(porfi-rytowe) i około 1400°C (hialodacyty), za-"wierają związki węgla w fazie gazowej w
następu-jących proporcjach: C02 = 18—98% obj„ CH4 = = 1—11% obj. Ku stropowi pokryw skał wylewnych ilość C02 zmniejsza się, natomiast stropowe partie batolitów są w niego w sposób istotny wzbogacone (B. D. Żowtula). Główna ilość węgla w inkluzjach w skałach magmowych przypada na C02, zawartość związków organicznych jest niska, wyjąwszy alkalicz-ne skały agpaitowe (masywy: Chibiny, Łowoziero, Kija-Szałtyr, Illimaussaq), gdzie koncentracja CH4 dochodzi do 100 cm3/kg skały.
Według badań Petersilie, związki organiczne pow-stały na drodze abiogenicznej syntezy w stygnących skałach intruzywnych. Metan z inkluzji w minerałach skał agpaitowych wzbogacony jest w ciężki izotop wę-gla (5C13 = —0,9%, wzorzec międzynarod.). Rozkład izo-topów С między frakcjami węglowodorów gazowych jest odwrotny niż dla gazów skał osadowych, np. dla Chibin: <5C13(CH4) = —0,32 ,5C13(C2H6) = —0,91
