Rye. 12. Jaspisy (zwiry okolie Lw6wka). Fig. 12. Jaspers from gravels from the Lw6wek area.
Wydaje si~, ze mozna uzy~ae kam-ienie ozdobne - szezeg6lnie lldyty, jaspisy i kameole - jako pro-dukt uboazny w crzasie eksploatacji niekt6rych zwi-r6w wydobywanych dla innych cel6w gospodar-czych. NiewCltpliwie w miar~ post~pujClcych badafl skal okruchowych b~zie si~ notowalo dalsrze punkty z wystClPieniami k-amieni szlacChetny~h. Ich odzysk takie ze skal litych moze bye znaCOLllie ulatwiony, ~~ki za·S'1iosowaniu nowego przY'J."Z"ldu zwanego "de-=tegratorean" oraz metody opatentowanej w Insty-tucie Nauk Geologicznych UWIl'. (pat. 167847).
SUMMARY
Both primary and secon>dary deposits of precious and ornamental stones are known from the Lower Silesia. The concentration of the precious and orna-mental stones in secondary deposits is usually of negligible economic significance at present so th y may be only considered interesting from the mine-ralogical standpoint. Petroarcheological studies have
shown that the stones were used for ornamental
purposes since the Neolithic Age, mostly due to the easiness of isolating them from loose detrital rocks forming the secondary deposits.
Three groups of minerals an<l rocks are dis tingui-shed and discussed: (1) precious stones as corundum, some varietes of zircon, spinel, garnets, cbrysob e-ryls, topazes, iserines, amethysts and rock crystal,
(2) valuable stones of organic origin - amber and pearls, (3) ornamental stones - lidites, jaspers and carnelians.
LITERATURA
1. C h ~ t n i k A. - Polski jantar. Prz. geol., 1961.
nr 5.
2. ~eda.k J., .Magdz,iarz A. - Zloto w stre-fie wletrzema masywu ultrazasadowego GogO -16w - Joroan6w na Dolnym SICjSku Ibidem 197?
nr 6. . ,~,
3. G rod z i c kJi A. Piaski z,!otonosne okolic Zlotoryi. A-rch. miner., 1963, z. 2.
4. G rod z i c k i A. - Geneza .i sklad piask6w zlo-tonosnych okoldc Lw6wka SICjskiego - Boleslaw-ca; Acta Univ. Wratislaviensis nr 86. Pr. geol.-mmer.
n.
1969.5. Gr.odzicki A., Sachanbinski M - Wy-st\l>powanie korundu na Dolnym SICjsku. ·Pm. geol.,
1975, nr 5.
6. G r ~ d ~ i c k i A. - Rozsy;piskowe wystClpienia kalnlenl srzlachetnych i ozdobnych na Dolnym S.l"l ku. Materialy i streszczenie referat6w na
se-sJ~ naukowCl pt.: Wyst~powanie i wykorzystanie polskich kamieni szlachetnych i ozdobnych. Wro-claw, 1975.
7. J. ~ a z m Y kM., K a n a si e w i c z J. - Sklad 'lllin.eralny aluwi6w doliny Kwisy w rejonie L e-sneJ. KW&rt. geol., 1970, nr 3. .
8. J ~ c z m y k M. ' - Kasyteryt i in ne mincraly ci~iJklie w aluwiach potoku Bl'usznik. Ibidem,
1971, nr 3.
9. M as] an k i e w i c z K. - Kamienie szlachetlle. Warszawa, 1967.
10. R 0 Z d IL i e fi & k i W. - Officina Ferraria. 1612,
wydanie: Wr<>claw, 1962.
11. Sa r a m a M. - ByIi takze polawiacze perel na Dolnym Sl!\sku. Przekroj, 1973. nr 1457.
1~. T r a u b e H. - D'e Mineralien Schlesiens. Wro-claw, 1888.
PE3IOME
B HI11KHen CJilJ1e31111 npe,ltCTaBJ1ellbl He 'l'OJ1bKO 311,!lO-renHble MecTOpoJK,!leHI1$1 .zu>aroQeHHblX M nO,lteJIO'llibIX KaMHeJli', HO TaK1Ke MX POCcbIDHble CKOnJ1eHJoUI. Poc-CbIDM B HaCTO$lIl.\ee BpeM$I He JolMelOT npOMblllIJIeHI{OrO 3Ha'leHJoUI Jol npe,ltCTaBJJffiOT JIJolll.Ib MJoUiepaJJOrl1'1eCKYlo ~eHHoCTb. HMelOTCH neTpOapXeoJ10rJol'IeCKJole YKa3aHJoUI, '1TO 3TJol RaMHJol ,!l06bISaJ1KCb 3,lteCb c t1eOJ1I1Ta M npJol-MemiJ1JolCb ~leJ10BeKOM B Ka'leCTB.e yKpawe~"I!J.1:. 3TOMY CIJOC06CTBOBaJ1a CpaBHJolTeJJbHO npoc-ral'l ,lt06bl"la IcaM-Hen J-13 POCCbIDHl>IX 3aJ1eJKeJli'.
Onl1CaHMe npOse,lteHO no TpeM rpynnaM nopo,lt Jol MJol-HepaJ1OB: 1) ,!lparO~eHHble KaMHJ1: - IWPYU,n, lieKOTO-Pble pa3HOBJof,ltHOC'lJof QMpRoHa, IlIn~IHeJlb, rpaHaT, XpJof-306ePKJJJI, TOna3, Jof3eplofH, aMeTJofCT, roPlibU"" xpycTaJlb; 2) KaMUH opraml"leCKOrO npoJolCXOJK,!leHJof$l - $lHTSPb, JKeM'Iyr; 3) nO,lteJlO'lHble KaMHJof _. JIlof,!lJofTbT, $IIlIMbT, KapHeOJL
WIESLA W HEFLIK Akademia G6rniczo-Hutnlcza
SERPENTYNITY DOLNOSL.t\SKIE
I MOZLIWOSCI ICH ZASTOSOW
ANIA
JAI{O KAMIENI
DEKORACYJNYCH
Serpentynit jest skal!\ metamorficznCj, kt6ra po-wstala wsklLtek przeobrazenia ultrazasadowych skal
gl~binowych, g16wnie perydotytu lub dunitu. Odzna-cza si~ ona barw!\ zielon!4, zielonoczarn"l, z6ltll, bru-natnll. brunatIloczerwonll tub czarnCj; cz~sto jest pla-mi·sta, niekiedy pr~gowata. Jest zbudowana gl6~nie z minera16w antygorytu (Mgs[Si20G](OH).) i nieraz za-wiera resztki mine-ral6w slkaly pierwotnej - oliwi -nu, bronzy tu, diallagu, diopsydu, hornblendy.
Pod-l'!Z~dnie i akcesorycznie w serpentynitach wyst~P\lj!4:
magnezyt lub breiineryt, chromit, apatyt, granat, opal i in. Sll to skaly 0 strukturze alweolarnej, siatkowej lub kelofitowej i 0 teksturze zbitej, lupk{)wej lub oczkowej; s!\ rozpowszechnione w przyrodzie.
132
UKD 552.47.001.8:553.99:553.543.003.1(438-14 Dolny SlllSk)
Serpentynity znajdujll zastosowanie gl6wnie jako kamienie >do budownictwa dr6g. Odmiany szczeg6lnie bogate w MgO, odz.naczajllce si~ nieznacznym waha-niem sklad,u chemicznego, Sll stosowane jako s u-.rowce do produ.kcji magnezowych (forsterytowych)
materia16w ogniotrwalych. Korzysta z nich r6wnie:i przemysl artystyczno-monumentalny. Dotyczy to zwlaszcza tych odmian serpentynit6w, kt6re cechuje zbita budowa, daj"l si~ dobrze obrabiae, a po wypo-lerowaniu ujawniaj!\ ciekaw~ ·desenie delkoracyjne. W niniejszym artykule chodzi autorowi 0 zwr6cenie srzczeg6Inej uwagi na te odmiany i 0 wskazanie miejsc ich wystE}powania na terenie Dolnego SIl\Ska.
we, nadajrtt. ... charakterystyczne desenie pasiaste rub pla.nmste barwy biahweloneJ. SI\ to skaly 0 cen-nych walorach delroracyjcen-nych. Podobnie tnrteresu:jf&Cc
odmiany mannurow z przerostam! serpentynit6w znane ISIl z wystl\Pien w Rogozce kolo Stronia Slll-skiego.
PODSUMOWANJE
Z treSc:i. niniejszego artykulu wynika, ze
Skal
ser-pentynitowych wyst®uj(J:Ych na terenie Polski jest du:lx>, jednak moZ1iw~ci ichzastosowania w postaci ka.1nieni dekoraeyjnych Sll bardzo ograniczone. W wif:kszok.i 811 to skaly silnie zwietrzale i malo zwt*:-zle. Nie moZna z nich wycinai! p!yt i bl0k6w 0 okre-'Alonycb formatach, z tych samych wzgl~6w Die moz-na ieh rOwniez polerowai!.
Z doty.chC7lll6 przepcrowadzonych badan tych skal
wyndka, Ze kIOrzystnymi wlasnosciami, jako surowiec pmydatny w przemy81e dekoracyjnym. w"rlr.indajll si~ serpentynlty z okolic Naslawdc, Jordanowa SlllSkiego, ze wzg6rz Raduni (kolo Tqpadel) oraz z okolic Zlo-tego Stoku. Dajl\ one pi~e wzory i desenie, widocz-ne zwlaszaza po oszlifuwaniu. Motna z nich produ-kOWIII.i! wazy, lichtarze, popielniczki, sa:achY, kolumny O"1Jdobne, plyty nagrobkowe i in. Przed pn:y&tqpd.e-niem do ien eksploataeji pow'inno sit: doldadnie
okre-§lii! geologir:zne warunki. ich wystt:POwania i (cho-ciatby w przybliZeniu) w.ielkoSi! ich zasobOw.
Rf:kno wyr0b6w serpen,tynltowych podI2liWoia6 mot-na m. in. w jednym z najwi~klszych muze6w swia-ta - ~Uazu w Leningradzie. W Polsce niestety
wy~w artystycznych wykonany'ch 'z~ei1pentyj;Wt6w
dotychc.zas prawie nie Ma. W Awietle niniejSlZeg\) ar-tykuhl nale!y stwierctLi6, Ze wystwnjll u nas szla-chetniejsze odmiany serpentynit6w, z kt6ryeh moZnll by produkowai! wyroby artystycin.o-O'lldobne na . za· spolrojende wlasnych potrzeb, jak r6wndeZ z prlZema·· czeniem na eiksport.
SUMMARY
Tbe paper presents geological-mineralogical cba-racteristlcs 'of the Lower Silesian serpentinites with regard to the Possibility of their use as ornamental stones. Serpent1nites from the deposits occurring in
the vicinities of Jordan6w Slllski, Naslawice, Radu-nia hills (TllPBdla area) and ~oty Stok area have
been found the most suitable for ornamentation purposes. They may be used in the produdion of artistic-ornamentational objects for both -:.. ' home market and export.
LITERATURA
1. Hieflik W. - Nefryt. Nauka dla W6Zystkich.
PAN -:-' Oddz. w Krakowie, nr 229. 1974.
2. H'e f 1 1 k W. - Studium mineralog.ic:mo .. ip'~#Q_ grafrozne leukokratycznej strefy przeobraioneJ okolic Jordanowa (Oolny Slll'Sk). P.r.
UlIDer.
~iI. Nauk mlner. PAN, Oddz.
w
Krak6lW'i~;1967, nr 10. . '.' .:~',
3. H~fl ilk W. - Zasadowe i uluazasadowe
skalY
z oirolie Wolioorrz:a kolo Nowej Rodt na Dolny~
SlllSku.
Spraw.z
Poo. Komis. Naukminer. p~; Odk!&. Klrak6w, XVI12, 1912. . :, . . : .... ~4. Hefl~k W., Stenzel A. - wst~ wynild
badatl *Ill ultrazasadowych Dolnego Sl~ w aspekcie nroZliw:osci ich zastosowama do prodJuk.-eji klinkieru forsterytowego. Mater. ognIotrw.
'1968, nr 3. . . .'
5. BeUlk W., Wyszomirski P. - Reakeje wyso1rot.emperalturowe w nlekt6rY'ch perydot;rtaC'h
i serpentynitach Dolnego Sl . . ka. Ibidem, 1969, nr4.
6. K owahlkt W. M. -Skaly metamorficzne ze
ZIo~ Stoku (Dol. SlltSk), Pr. geol. Komis. Nauk
geoJ.., PAN, Oddz. w Krakowie. 1967,
z.
42.7. K ubi c z A. - ZmiennoM petrografioczna skal serpentymtowych okolicy Grochowej i Braswwie
jalro ogniotrwalych surowc6w
krZemienowo-ma-gnerz;owych. A.l"ch. nUner. 1966,
z.
1-2.B. Os~rowieki B. - Mineraly nik;lu .strl;}fy. ~ie-: ti"zeinia serpentyDlit6w w Szklarach. Pr. mirier. Komrs. Nauk miner. PAN, Oddz. w Krakowie. 1965,
nr
1.9. Spa n g El n b erg K. - Die Chromerzlagerstiitten van Tompadel am Zobten. Zeitschr. f. prail:. Geol.,
1943. H. 51.
iO.
Sz,u m 1 a s F. - Nikiel, kobalt l chrom wser-~tynita'Ch okolie Soli6tki ns Dolnym .. Sl~u.
Arch. miner. 1968, Zo· 1. PE3IOME'
B ~aTLe ~3Ha reonoro-KOP4lonorH'leCIaUl
xapaI[-TepJI:C'l'HKa cepneHTHHHTOB HmltHeA CHJIe3HH .B acnex:,.
Ta HCnOJJD30BaHHB HX B Ka'lec'l'Be nO,l{Emo'IHoro KaKHB,
Jf.~ xy,ltOlKf:C'l'BeHHbIX D;eneA ooo6eHHO npHl'O;z{Hbl
cep-nefl'l'HHH'l'bI paAoaa HOp~HYB-Cn~HCKH, BaCJ1aB~e,
TOMIIa,l{JXa H pa:lioaa 3nO'l'hl-C'l'OK. OBH. MOry'l' .~';'
MeHaTLCJI .~mI npoH3BO,l{C'l'Ba xy,l{OlKeC'l'B!i!Ha~:. H3,l{eJIHA
H yX:PaweHHA He TOJIDltO B' C'l'paae; BO H C npeWIlPHa~
'IeHHeM ,n;na sx:cnopra.
WIESLAW HEFLIK, Wl.ODZIMIERZ PARACHONIAK, MACIEJ PA WLIKOWSKI··
'Akademla G6rmczo-Humlcza
WYSTlWOW ANIE I GENEZA TURKUSU.z PUSTKOWIA WILCZKOWSKIEGO
KOWWROCIAWIA
Turk-us (kalait) -
CuAle
[OHla [PO.],. 4H.<>
two-rzy clUIY szereg izomotficzny.z chalkosyderytem CuFe
[OHls (PO.],· 4H.O. Jest
to
mineral krystalizujllcy w uklad7J.e tr6jsk:oAcym w ldaaie pinakoddalnej. Wprzy-rodzie, najcz*:ac.iej wyst~puje on wpostaci skupien ibitych i skrytoktystalicznych, a takZe naskorup1en, naclek6w i lronkrecji, rzadlm jest spotykany wpo-stacl slupk:6w; posiada lupliw~c doskonalll wedlug (001) i wyramll wecUllg (010), przelam mwmowy, tward066 5-6, c. wl. 2,6, polysk szklisty lub wosko-wy. Barwa turkusu jest niebieska, a chalkosyderytu bardziej zielona. W §Wietle przeehodzl:lcyan turkus wykaa;uje ·slaby pleochroizm
w
odcieniach niebie-Skich, a sferosyderyt - zielODa~h. Ws.p6~ynniki za!amania ~wia.tla wynoszll: n4 -l,61a-l,775, n#=
= 1,62a-1,840, n),
=
1,650-1,844. Wi~ze wartoAci dotYcrLll chalkosyderytu.UKD 549.'166.348.02.08
Wielkie %loZe turkusll w g6rach Ali-Mirsa-Kuh kolo Maden w poblltu Nishapur w Iranie jest
elm-ploatowane jut od stal."OZytnosci. Znane sll r6wniez zloZa ,na· p6iwyspie Synaj oraz w Wadi Magbara (Egi:pt). Ciekawe od.miany tego mineralu wystepuj14 takZe w okolicy Kar:kalinska kolo. Semipalatyil.ska
oraz
w okoUcy Samarkandy w ZSRR. W Polscen.ie-wie1kie ilo6ci turkllsu, jalk podaje H. Traube (7) i A. Bolewslti (4), stwi~o podezas eksploa.tacji ne-frytu kohl J orrdanowa na Dolnym SlllSlru oraz wSrM
lupk6cw kwarcytowych w Grabinie kolo Swidinicy, a
takZe w Go7xinie koto Zloooryi oraz w Damiancrwicach
i Pustkowie Wilezlrowskim ko}o Wroclawda. .
Dominujll(:ym typem skaly macierzystej, w kt6rej wystpje tur\k1l'S w okoUcach Pustkowia WilczkoW-skiego
