Jolanta Wilsz
Intuicja jako czynnik sprzyjający
trafności podejmowanych decyzji
Edukacja - Technika - Informatyka nr 1(11), 177-182177
Jolanta W
ILSZUczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie, Polska
Intuicja jako czynnik sprzyjający trafności
podejmowanych decyzji
Wstęp
Ze względu na proces bezustannych, trudnych do przewidzenia burzliwych zmian dokonujących się w otoczeniu, złożoność współczesnego świata, ko-nieczność podejmowania decyzji pod presją czasu przy braku niezbędnych in-formacji, przy jednoczesnym zalewie informacjami, które nie są przydatne przy rozwiązywaniu określonego problemu, intuicję należy uznać za bardzo ważną zdolność niezbędną przy podejmowaniu decyzji, szczególnie decyzji twórczych. Obecnie intuicję uważa się za bardzo ważny składnik procesu podejmowania decyzji – głównie w zarządzaniu.
Niewątpliwą zaletą intuicji jest to, że „z każdego poziomu prowadzi nas do tego, co nowe lub nieznane. Bez względu na to, na jakim poziomie pracujemy i jaką drogą kroczymy, intuicja i tak wyprowadzi nas poza granice tego, co kie-dyś wiedzieliśmy, w obszar nowych odkryć” [Goldberg 1998: 76] – intuicja jest więc niezbędnym elementem procesu twórczego. Towarzyszy dokonywaniu odkryć pojawiających się nagle, jako olśnienie, przebłysk myślowy, natchnienie, wspaniała idea, przekonanie w pewnej sprawie bez świadomego rozumowania, przeczucie czy proces bezpośredniego pozyskiwania wiedzy. Badacze intuicji Ch. Weisbach i U. Dachs apelują, by zaufać intuicji, „gdyż jest ona najwrażliw-szym i najbardziej niezawodnym barometrem uczuć” [Weisbach, Dachs 2000: 22].
Poglądy na temat intuicji i jej definicje
Istnieje wiele definicji intuicji, będącej pojęciem interdyscyplinarnym. Przy-toczę niektóre z nich:
– według H. Bergsona intuicja jest to rodzaj instynktu, nie ma ona nic wspól-nego z intelektem; za jej pomocą poznajemy bezpośrednio rzeczy i wydarze-nia jak gdyby od wewnątrz, a poznanie intuicyjne jest nie tylko różne od inte-lektualnego, ale i doskonalsze, a nawet jest jedynie prawdziwe [Słownik
filo-zofii 2009: 255];
– intuicja jest to „szybkie pojęcie prawdy niewidocznej na pierwszy rzut oka lub widocznej dopiero po długim roztrząsaniu i zastanawianiu” [Clausewitz 1995: 48];
– „w umyśle człowieka intuicja jest względnie niezależną funkcją poznawczą, swoistym «operatorem» świadomości wykorzystywanym w sytuacjach
wy-178
magających szybkiej oceny i decyzji w warunkach niepewności oraz frag-mentaryczności informacji” [Nosal 2002: 39];
– intuicja oznacza „czysto intelektualną działalność, intelektualny ogląd czy widzenie tak jasne i wyraźne, że nie pozostawia miejsca na wątpliwości” [Copleston 1995: 75].
Według S. Galata „intuicja w triadzie: chcieć–wiedzieć–móc jest swoistą
mikstura magica (magiczną mieszaniną) zdolności intelektualnych, zdobytej
i dostępnej do wykorzystania wiedzy, cech psychofizycznych (zdrowie, cechy charakterologiczne), czynników środowiskowych (rodzina, praca, szeroko pojęte kontakty towarzyskie) i czynników (nierozpoznanych jak dotąd) określanych mianem szczęścia” [Galata 2004: 87].
M. Karwowski uważa, że naukowe podejście do intuicji można sprowadzić do kilku charakterystycznych nurtów czy też koncepcji badawczych:
– intuicja jako zespół preferencji poznawczych rozumianych tak jak w teorii Junga,
– intuicja jako jeden z wymiarów osobowości,
– intuicja jako zdolność poznawcza – możliwa do badania metodami ekspery-mentalnymi [Karwowski 2005: 31].
A. Motycka zwraca uwagę, że „to, co w jungowskim wizerunku człowieka nie jest rozumem (funkcjonującym w płaszczyźnie świadomości), jest obszarem o złożonej (finezyjnie wyrafinowanej) organizacji, rozporządzającym własnym i niezależnym od rozumu, odrębnym organem, jakim jest intuicja, dzięki której rozum może być w określonych okolicznościach zasilany treścią archetypową, bez której nie są możliwe działania i procesy twórcze” [Motycka 2005: 20].
Według J.D. Waltersa „intuicja jest wrodzoną zdolnością każdego z nas do bezpośredniego postrzegania prawdy, do uświadomienia sobie i odczuwania rzeczywistości bez analiz i bez szukania logicznych uzasadnień – po prostu przez wewnętrzne «poświadczenie». [...] Intuicja jest wewnętrzną zdolnością widzenia poprzez zewnętrzną formę i możliwością docierania do istoty rzeczy leżącej poza ową formą” [Walters 2003: 13].
A. Kolańczyk przypisuje pozytywnemu nastrojowi pojawienie się intuicji, którą według niej cechuje h o l i s t y c z n e p r z e t w a r z a n i e i n -f o r m a c j i. Towarzyszy temu wgląd twórczy, strategia kon-firmacyjna, jawne poszukiwanie informacji spójnych z celem. Negatywnemu nastrojowi przypisuje myślenie analityczne; towarzyszy mu strategia falsyfikacyjna, jawne poszuki-wanie informacji niespójnych z celem [Kolańczyk 2009: 56]. Autorka ta już wcześniej zwraca uwagę na to, że nieodłącznym atrybutem poznania intuicyjne-go jest „ujmowanie zjawisk i obiektów całościowo, z uwzględnieniem ich zmienności. Podczas gdy «„intelekt» czy «rozum» ujmuje stosunki między obiektami, analizuje rzeczy i rozbija je na części, intuicja prowadzi do holistycz-nego odzwierciedlania sytuacji” [Kolańczyk 1991: 8].
179 P. Peirce uważa, że „proces intuicyjny czy też to, co nazywamy «bezpo-średnią wiedzą», jest naturalną ludzką zdolnością, a nie domeną garstki wybrań-ców” [Peirce 2001: 19]. Według tego autora „obserwując, jak działa intuicja i jakie jej towarzyszą odczucia, możemy dostrzec następujące zasady: korzysta-jąc z intuicji, dowiadujemy się tego, czego potrzeba, i właśnie wtedy, kiedy po-trzeba. [...] Intuicja podsuwa nam określone informacje wtedy, kiedy ich potrze-bujemy, ani chwili za wcześnie, ani za późno, i aby do nas dotrzeć, posługuje się wszelkimi dostępnymi środkami” [Peirce2001: 66].
A. Einstein ma następujące poglądy na temat intuicji:
– „Na drodze do odkrycia intelekt ma niewiele do roboty. Następuje przeskok świadomości, nazwij go intuicją albo jak tylko sobie życzysz, i rozwiązanie przychodzi do ciebie, a ty nie wiesz skąd ani dlaczego” [Peirce2001: 63]. – „Człowiek otoczony faktami i niedopuszczający do siebie żadnej
niespo-dzianki, żadnego przebłysku intuicji, żadnej wielkiej hipotezy, żadnego ryzy-ka tkwi w zamkniętej celi. Niewiedza nie może skuteczniej zapieczętować umysłu i wyobraźni” [Peirce2001: 73].
Uważam, że ranga intuicji w procesie podejmowania decyzji będzie rosła ze względu na konieczność całościowego, globalnego i wieloaspektowego ujmo-wania problemów, a taką możliwość daje tylko intuicja.
Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji
W 2009 r. podkreślałam, że „badania w dziedzinie rozwiązywania proble-mów i podejmowania decyzji – ze względu na ich wyjątkową złożoność, niezli-czoną ilość czynników mających wpływ na rozwiązywany problem, prioryteto-wą rolę czynnika ludzkiego, dynamikę zmian dokonujących się w otoczeniu, w którym osadzony jest rozpatrywany problem itd. – powinny mieć charakter interdyscyplinarny, gwarantujący uwzględnianie wszystkich jego istotnych aspek-tów [Wilsz 2009: 161].
Proces podejmowania decyzji zależy przede wszystkim od: – kwalifikacji, doświadczenia i cech psychofizycznych decydenta, – sposobu podejmowania decyzji,
– jakości dostępnych informacji, – charakteru problemu decyzyjnego, – sytuacji decyzyjnej,
– możliwości systemów wspomagających podejmowanie decyzji w przedsię-biorstwie [Markowski 2012: 27].
W procesie podejmowania decyzji w sposób analityczny można wyszcze-gólnić następujące podstawowe etapy:
etap 1 – zdefiniowanie problemu, etap 2 – określenie celu,
etap 3 – zbadanie wariantów wyboru,
etap 4 – przewidywanie możliwych konsekwencji, etap 5 – wybór optymalnego wariantu,
180
etap 6 – wdrożenie wybranego wariantu, etap 7 – obserwacja wyników i ich ocena,
etap 8 – doskonalenie podjętych decyzji [Samuelson, Marks 1998: 21]. S.C. Harper podkreśla, że „menedżerowie korzystają z intuicji we wszyst-kich fazach procesu rozwiązywania problemów: od odkrycia problemu, przez definiowanie go oraz generowanie i wybieranie rozwiązania, aż do wdrażania tego rozwiązania. W rzeczywistości menedżerowie często ignorują sugestie za-warte w racjonalnym modelu linearnej progresji przy podejmowaniu decyzji i przeskakują elastycznie z fazy do fazy, pozwalając kwestiom związanym z wdrażaniem wpływać na definiowanie problemu i pewnie nawet na ogranicza-nie zakresu generowanych rozwiązań” [Harper 1998: 127].
Decyzje podejmowane świadomie analitycznie określane są jako „racjonal-ne” albo „logicz„racjonal-ne”. Decyzje podejmowane intuicyjnie określane są jako „niera-cjonalne”. Ponadto, używane jest określenie „decyzje irracjonalne” w odniesie-niu do decyzji i zachowań będących odpowiedzią na emocje albo odbiegających od działania wybranego w sposób racjonalny.
Wykorzystanie intuicji w procesach decyzyjnych
W teoriach zarządzania i ekonomii często rozważane jest zagadnienie intui-cji, która traktowana jest jako kompetencja albo zdolność umysłowa bardziej złożona od zdolności postrzegania i myślenia. Wielu autorów uważa, że intuicja będąca procesem podświadomym wynika przede wszystkim z doświadczeń na-bytych w wieloletniej praktyce. K. Bolesta-Kukułka uważa, że intuicyjny proces podejmowania decyzji cechuje to, że:
– problemy ujmowane są całościowo, syntetycznie,
– następuje szybka ocena wariantów rozwiązań i eliminowanie rozwiązań intu-icyjnie uznanych za niewłaściwe,
– generowane pomysły mają często charakter niekonwencjonalny,
– proces decyzyjny jest krótki, co nierzadko skutkuje pomijaniem obowiązują-cych procedur i zasad,
– proces decyzyjny z reguły nie jest dokumentowany [Bolesta-Kukułka 2000: 212].
Decyzje, które podejmowane są w sposób intuicyjny, nie wymagają prze-chodzenia przez osiem wymienionych wyżej etapów. Pojawiają się niespodzie-wanie, ale we właściwym momencie, podejmowane są spontanicznie, szybko, bez zastanawiania się i w zasadzie bez większej obawy o to, że będzie to decyzja błędna.
Według W.H. Agora decyzje intuicyjne powinny być podejmowane wów-czas, gdy występuje:
– bardzo wysoki stopień niepewności, – niewiele wcześniejszych precedensów, – ograniczony dostęp do faktów,
181 – wiele możliwych wariantów działania, a za przyjęciem każdego przemawia
wiele uzasadnionych argumentów, – silna presja czasu,
– rozważane zmienne są szybko przewidywalne w sposób naukowy,
– nie ma dobrego punktu odniesienia, żeby określić właściwy kierunek działań, – dane skwantyfikowane są mało użyteczne [Agor 1998: 163–164].
Panuje powszechna zgoda co do tego, że intuicja odgrywa niezmiernie waż-ną rolę w procesie podejmowania decyzji, szczególnie ze względu na to, że na proces podejmowania decyzji wpływają przeżywane emocje. Ponieważ „zarzą-dzanie jest procesem obejmującym mieszaninę działań racjonalnych, logicznych, związanych z rozwiązywaniem problemów i podejmowaniem decyzji oraz dzia-łań intuicyjnych i będących wynikiem osądu. Jest więc zarówno nauką, jak i sztuką” [Armstrong 1997: 16], podobnie jak każdy rodzaj sztuki wymaga więc określonych zdolności – z d o l n o ś c i i n t u i c y j n e g o m y ś l e n i a.
Podsumowanie
Rola intuicji w procesie podejmowania decyzji jest dziś dla wszystkich oczywista chociażby ze względu na to, że całościowe, globalne i wieloaspekto-we ujęcie problemów daje tylko intuicja. Jej znaczenie wraz z postępem nauko-wo-technicznym generującym coraz to większą ilość informacji będzie rosło. Umiejętność podejmowania decyzji intuicyjnych przez menedżerów uznana jest za jedną z ich podstawowych umiejętności. Przygotowywane są systemy zarzą-dzania intuicją menedżerską a integralnym elementem proponowanego przez W. Jędrzejczyka tego rodzaju systemu „jest przedstawienie idei systemu infor-matycznego wspomagania zarządzania intuicją” [Jędrzejczyk 2013: 286]. Autor ten uważa, że „nakreślona koncepcja systemowego podejścia do zagadnienia zarządzania intuicją menedżerską w przedsiębiorstwie zachęci wielu teoretyków i praktyków zarządzania do podejmowania działań mających na celu efektyw-niejsze wykorzystanie intuicji w procesach decyzyjnych” [Jędrzejczyk 2013: 286]. Uważam, że umiejętności podejmowania decyzji intuicyjnych powinni rozwijać wszyscy ludzie od najmłodszych lat, gdyż wobec ich braku nie będą w stanie skutecznie funkcjonować w życiu zawodowym.
Literatura
Agor W.H. (red.) (1998), Intuicja w organizacji, Kraków. Armstrong M. (1997), Jak być lepszym menedżerem, Warszawa.
Bolesta-Kukułka K. (2000), Decyzje menedżerskie w teorii i praktyce zarządzania, Warszawa. Clausewitz von C. (1995), O wojnie: księgi I–VIII, Lublin.
Copleston F. (1995), Historia filozofii, Warszawa.
Galata S. (2004), Strategiczne zarządzanie organizacjami. Wiedza, intuicja, strategie, etyka, War-szawa.
182
Goldberg P. (1998), Różnorodność doświadczeń intuicyjnych, [w:] Agor W.H. (red.), Intuicja w organizacji, Kraków.
Harper S.C. (1998), Jak myślą menedżerowie wyższego szczebla, [w:] Agor W.H. (red.), Intuicja w organizacji, Kraków.
Jędrzejczyk W. (2013), Intuicja jako kompetencja menedżerska w teorii i praktyce zarządzania przedsiębiorstwem, Toruń.
Karwowski M. (2005), Konstelacje. Zdolności. Typy inteligencji a kreatywność, Kraków. Kolańczyk A. (1991), Intuicyjność procesu przetwarzania informacji, Gdańsk.
Kolańczyk A. (2009), Trójczynnikowy model intuicji twórczej – niejawna samokontrola, uwaga ekstensywna i przewartościowanie znaczeń, [w:] Kozielecki J. (red.), Nowe idee w psycholo-gii. Psychologia XXI wieku, Gdańsk.
Markowski E. (2012), Intuicja jako czynnik wspomagający proces podejmowania decyzji w warun-kach ekstremalnych, [w:] Harasim W. (red.), Zarządzanie kapitałem intelektualnym w organiza-cji inteligentnej, Warszawa.
Motycka A. (2005), Rozum i intuicja w nauce, Warszawa.
Nosal C.S. (2002), Myślenie intuicyjne – fenomenologia i prawdopodobne mechanizmy, „Albo Albo. Problemy Psychologii i Kultury” nr 4.
Peirce P. (2001), Intuicja. Jak słuchać wskazówek wewnętrznego głos, Konstancin-Jeziorna. Samuelson W.F., Marks S.G. (1998), Ekonomia menedżerska, Warszawa.
Słownik filozofii (2009), Warszawa. Walters J.D. (2003), Intuicja, Łódź.
Weisbach Ch., Dachs U. (2000), Inteligencja emocjonalna. Uczucia. Intuicja. Sukces, Warszawa. Wilsz J. (2009), Teoria pracy. Implikacje dla pedagogiki pracy, Kraków.
Streszczenie
W artykule przedstawiono poglądy na temat znaczenia intuicji i jej definicje. Zaprezentowano rolę intuicji w procesie podejmowania decyzji.
Słowa kluczowe: intuicja, procesy decyzyjne.
Intuition as a Factor Contributing to the Accuracy of Taken
Decisions
Abstract
In the article views on the importance of intuition and its definitions were presented. The role of intuition in decision making process was explained.
