• Nie Znaleziono Wyników

Henryk Stroband (1548-1609) : reformator i współtwórca Gimnazjum Akademickiego w Toruniu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Henryk Stroband (1548-1609) : reformator i współtwórca Gimnazjum Akademickiego w Toruniu"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Janusz Małłek

Henryk Stroband (1548-1609) :

reformator i współtwórca

Gimnazjum Akademickiego w

Toruniu

Echa Przeszłości 11, 63-68

2010

(2)

Janusz Małłek

Instytut Historii i Archiwistyki

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

HENRYK STROBAND (1548-1609).

REFORMATOR I WSPÓŁTWÓRCA

GIMNAZJUM AKADEMICKIEGO W TORUNIU

H e n r y k S t r o b a n d z a l i c z a n y j e s t d o g r o n a w y b i t n y c h o b y w a t e l i w d z i e j a c h g r o d u K o p e r n i k a . W h i s t o r i o g r a f i i s z c z e g ó l n i e z w r a c a s i ę u w a g ę n a j e g o w k ł a d w r o z w ó j s z k o l n i c t w a w T o r u n i u n a p r z e ł o m i e 1 6 i 1 7 s t u l e c i a . A b y w p e ł n i z r o z u m i e ć i d o c e n i ć z a s ł u g i H e n r y k a S t r o b a n d a n a t y m p o l u w y p a d a c h o ć b y s k r ó t o w o p r z e d s t a w i ć j e g o s y l w e t k ę . H e n r y k S t r o b a n d u r o d z i ł s i ę 1 4 l i s t o p a d a 1 5 4 8 r. w T o r u n i u 1. J e g o o jc ie c J a n S t r o b a n d 2 ( 1 5 1 1 - 1 5 8 5 ) b y ł o d r o k u 1 5 5 1 d o r o k u 1 5 8 5 3 b u r m i s t r z e m t o r u ń s k i m i w i e l o l e t n i m b u r g r a b i ą k r ó l e w s k i m . J e g o p o r t r e t , m ę ż c z y z n y w p o d e s z ł y m w i e k u z ł y s i n ą i s p i c z a s t ą b r o d ą , m o ż n a o g l ą d a ć n a ś c i a n i e w S a l i M i e s z c z a ń s k i e j R a t u s z a S t a r o m i e j ­ s k i e g o w T o r u n i u , o b o k i n n y c h p o r t r e t ó w b u r m i s t r z ó w i r a j c ó w z 1 6 , 1 7 i 1 8 s t u l e c i a . S z c z e g ó l n e m i e j s c e w t e j g a l e r i i z a j m u j e n a t u r a l n i e t o r u ń c z y k , W i e l ­ k i A s t r o n o m M i k o ł a j K o p e r n i k , a n i e c o d a l e j w i s i p o r t r e t n a s z e g o b o h a t e r a , p r z y s t o j n e g o H e n r y k a S t r o b a n d a z c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a t y c h c z a s ó w k r y z ą o b e j m u j ą c a s z y j ę . W r ó ć m y j e d n a k d o j e g o o jc a , J a n a . O tó ż z o s t a ł o n n o b i l i t o ­ w a n y w 1 5 6 9 r. p r z e z k r ó l a p o l s k i e g o Z y g m u n t a A u g u s t a . W h e r b i e m a c z e r w o n ą r ó ż ę , m o ż e t y l k o p r z y p a d k o w o n a w i ą z u j ą c ą t e ż d o ró ż y , a l e b i a ł e j w h e r b i e M a r c i n a L u t r a . 2 2 g r u d n i a 1 5 5 8 r. T o r u ń u z y s k a ł o d k r ó l a Z y g m u n ­ t a A u g u s t a p r z y w i l e j „ n a s w o b o d n e / e w a n g e l i c k i e / g ł o s z e n i e S ł o w a B o ż e g o ... i p r z y j m o w a n i e C i a ł a P a ń s k i e g o p o d o b y d w o m a p o s t a c i a m i ”4 . W u z y s k a n i u

1 B. Dybaś, S tro b a n d H en ryk, w: Toruński sło w n ik b iograficzn y, pod red. K. M ikulskiego. Toruń 2002, s. 211-217.

2 E. Bahr, Jo h a n n S tro b a n d , w: A ltp reu ssisch e B iograph ie, B. II, M arburg 1969, s. 710. 3 K. M ikulski, U rzędn icy m iejscy Torunia 1 4 5 4 -1 6 5 0 , cz. II, Toruń 2001, s. 211.

4 K. M aliszewski, S to su n k i religijne w Toruniu, w: H isto ria Torunia, pod red. M. Biskupa, t. II, cz. II, Toruń 1994, s. 260, przypis 13.

(3)

6 4 Ja n u sz M ałłek t e g o p r z y w i l e j u m i a ł z p e w n o ś c i ą d u ż e z a s ł u g i b u r m i s t r z J a n S t r o b a n d . B y ł o n z d e c y d o w a n y m l u t e r a n i n e m . W ś r ó d b u r m i s t r z ó w - j a k p i s z e E r n s t B a h r 5 - w y r ó ż n i a ł s i ę d o k o ń c a s w e g o ż y c i a r e g u l a r n y m u c z e s t n i c t w e m w n a b o ż e ń ­ s t w a c h w l u t e r a ń s k i m w ó w c z a s k o ś c i e l e N M P a n n y . Z a b u r m i s t r z o w a n i a J a n a S t r o b a n d a d o s z ł o d o e r y g o w a n i a 6 - k l a s o w e g o G i m n a z j u m T o r u ń s k i e g o w r. 1 5 6 8 6 , k t ó r e j u ż w l a t a c h 7 0 . X V I w . p r z e ż y w a ł o k r y z y s . K l a s y n i ż s z e m i e ś c i ł y s i ę w d a w n y c h p o m i e s z c z e n i a c h s z k o ł y p r z y k o ś c i e l e św . J a n ó w , a w y ż s z e w o p u s z c z o n y m p r z e z f r a n c i s z k a n ó w k l a s z t o r z e p r z y k o ś c i e l e N M P a n n y . B u r m i s t r z J a n z a d b a ł o s t a r a n n e w y k s z t a ł c e n i e , s w e g o n a j s t a r ­ s z e g o s y n a H e n r y k a ( p r z e d n i m m i a ł p i ę ć c ó r e k ) , n i e ż a ł u j ą c p r z y t y m p i e n i ę ­ d z y . P o n a u c e w S z k o l e S t a r o m i e j s k i e j w T o r u n i u , a p o t e m w g i m n a z j u m w Ś w i d n i c y H e n r y k i m m a t r y k u l o w a ł s i ę w r o k u 1 5 6 6 j a k o 1 8 - l a t e k n a u n i ­ w e r s y t e c i e l u t e r a ń s k i m w e F r a n k f u r c i e n a d O d r ą . T u s t u d i o w a ł f ilo z o f ię , p r a w o i n a u k i - j a k b y ś m y j e d z i s i a j n a z w a l i - p o l i t y c z n e . K o l e j n e 2 l a t a 1 5 6 6 - 1 5 6 8 s p ę d z i ł n a u n i w e r s y t e c i e w T y b i n d z e , k o n c e n t r u j ą c s i ę n a s t u ­ d i a c h p r a w a ; w 1 5 7 0 r. s t u d i o w a ł t e o l o g i ę w W i t t e n b e r d z e . P o t e m u d a ł s i ę do S t r a s b u r g a , g d z i e n a u c z a ł s ł y n n y p e d a g o g J a n S t u r m . P o b y t w S t r a s b u r g u z a o w o c o w a ł p ó ź n i e j r e f o r m ą G i m n a z j u m T o r u ń s k i e g o , p r z e p r o w a d z o n ą p r z e z H e n r y k a S t r o b a n d a . M ł o d y S t r o b a n d d o t a r ł j e s z c z e d o s z w a j c a r s k i e j B a z y l e i , a l e z a n a m o w ą o j c a z r e z y g n o w a ł z o d w i e d z e n i a F r a n c j i . B y ć m o ż e w i e ś c i o k r w a w e j r o z p r a w i e z h u g e n o t a m i p o d c z a s N o c y Ś w i ę t e g o B a r t ł o m i e j a w P a r y ż u w 1 5 7 2 r. o d w i o d ły g o o d t e j p o d r ó ż y . W d r o d z e p o w r o t n e j d o k r a j u S t r o b a n d j e s z c z e r a z z a t r z y m a ł s i ę w W i t t e n b e r d z e , a b y n a p o c z ą t k u 1 5 7 4 r. p o j a w i ć s i ę w r o d z i n n y m m i e ś c i e . D o ś w i a d c z e n i a z e s t u d i ó w n a u n i w e r s y t e ­ t a c h z a c h o d n i o e u r o p e j s k i c h j u ż w t e d y m u s i a ł y g o p r z e k o n a ć , iż s z k o l n i c t w o t o r u ń s k i e w i n n o l e p i e j p r z y g o t o w y w a ć d o s t u d i ó w , a w i ę c w y m a g a r e f o r m y 7 . P i s a ł , iż m i m o z a p a ł u i d o b r y c h c h ę c i d o ś w i a d c z y ł g o r z k i c h p o r a ż e k w c z a s i e s t u d i o w a n i a t r u d n y c h i z a w i ł y c h z a g a d n i e ń p r a w n y c h , g d y ż n i e p o s i a d a ł w y s t a r c z a j ą c y c h p o d s t a w , a b y j e z g ł ę b i a ć . B y ł z d a n i a , i ż t a k i e p o d s t a w y m ł o ­ d z i e ż p o w i n n a z d o b y ć j u ż w g i m n a z j u m , w s w o i m r o d z i n n y m m i e ś c i e . P o p o w r o c i e d o T o r u n i a j u ż 9 m a j a 1 5 7 4 r. 2 6 - l e t n i w ó w c z a s H e n r y k S t r o b a n d p o ś l u b i ł K a t a r z y n ę S o l d a u , c ó r k ę k u p c a g d a ń s k i e g o , z k t ó r ą m i a ł 1 2 d z ie c i . N a j w i ę k s z ą k a r i e r ę s p o ś r ó d n i c h z r o b i ł n a j s t a r s z y s y n H e n r y k I I 8 ( 1 5 7 5 - 1 6 2 6 ) . W r a c a j ą c d o p o s t a c i H e n r y k a ( I ) S t r o b a n d a t o w e d ł u g u s t a l e ń K r z y s z t o f a M i k u l s k i e g o 9 j u ż w r o k p o p o w r o c i e d o T o r u n i a w y b r a n o g o ł a w ­ n i k i e m w S ą d z i e S t a r o m i e j s k i m , a p o ś m i e r c i o j c a w 1 5 8 5 r. j u ż w n a s t ę p n y m r o k u z o s t a ł r a j c ą . Z k o l e i o d 1 5 8 7 r. a ż d o ś m i e r c i w 1 6 0 9 r. b y ł j e d n y m z b u r m i s t r z ó w T o r u n i a , a w i e l o k r o t n i e p r e z y d u j ą c y m b u r m i s t r z e m . B y ł - p o ­ d o b n i e j a k o jc i e c b u r g r a b i ą k r ó l e w s k i m , a w i ę c m u s i a ł c i e s z y ć s i ę z a u f a

-5 E. Bahr, op. cit. s. 710.

6 S. Tync, D zieje G im n a zju m Toruńskiego (1 5 6 8 -1 7 7 2 ), t. I, Toruń 1928, s. 36. 7 Ibidem , s. 121.

8 B. Dybaś, Stroband H enryk (II), Toruński słow n ik Biograficzny, t. 3, Toruń 2002, s. 217-218. 9 K. M ikulski, op. cit., s. 211.

(4)

n i e m k r ó l ó w p o l s k i c h . B r a ł u d z i a ł w p o s i e d z e n i a c h s e n a t u i s e j m i k u g e n e r a l ­ n e g o P r u s K r ó l e w s k i c h . J e ź d z i ł w p o s e l s t w a c h n a s e j m y R z e c z y p o s p o l i t e j , r e p r e z e n t u j ą c i n t e r e s y s w o je g o m i a s t a i d z i e l n i c y p r u s k i e j 10. N a l e ż y w t y m m i e j s c u d o d a ć , ż e z n a j o m o ś ć j ę z y k a p o l s k i e g o p r z y s p r a w o w a n i u t y c h m i s j i b y ł a n i e o d z o w n a . W i e l k i e m i a s t a p r u s k i e c o p r a w d a n i e z a s i a d ł y w s e j m i e R z e c z y p o s p o l i t e j , co m o g ł o m i e ć m i e j s c e d o p i e r o p o z a w a r c i u u n i i p a r l a m e n ­ t a r n e j P r u s K r ó l e w s k i c h z K o r o n ą w r o k u 1 5 6 9 , a l e w y s y ł a ł y t a m s w o i c h o b s e r w a t o r ó w . H e n r y k S t r o b a n d z o s t a ł j u ż w l 5 8 7 r. p r o t o s c h o l a r c h ą i d z i a ł a l n o ś ć n a t y m u r z ę d z i e n a j b a r d z i e j n a s i n t e r e s u j e . B y ł t o u r z ą d 3 -o s o b o w y . P r o t o s c h o - l a r c h ę ( s c h o l a r c h a r i u m p r i m a r i u s ) , c z y l i p r z e w o d n i c z ą c e g o o r a z p o z o s t a ł y c h d w ó c h s c h o l a r c h ó w w y b i e r a l i 4 b u r m i s t r z o w i e s p o ś r ó d s i e b i e , j e d n e g o w y b i e ­ r a l i r a j c y i j e d n e g o - ła w n ic y . Z a d a n i e m t e g o u r z ę d u b y ł a a d m i n i s t r a c y j n y n a d z ó r n a d s z k o ł a m i . U r z ą d t e n p o w o ł y w a ł r e k t o r a , d z i s i a j p o w i e d z i e l i b y ś m y d y r e k t o r a g i m n a z j u m o r a z n a u c z y c i e l i , u s t a l a j ą c t a k ż e i c h p e n s j e . M ó g ł i c h t a k ż e d y m i s j o n o w a ć . S p r a w d z a ł s t a n b u d y n k ó w k o ś c i e l n y c h , k o n t r o l o w a ł f i ­ n a n s e . N a d z ó r p e d a g o g i c z n y n a d g i m n a z j u m s p o c z y w a ł w r ę k a c h s z e r s z e g o g r e m i u m - r a d y s z k o l n e j ( c o n s i l i u m s c h o l a s t i c u m ) . W j e j s k ł a d - o p r ó c z s c h o l a r c h ó w - w c h o d z i li : r e k t o r , j e d e n z p r o f e s o r ó w i n a j s t a r s z y s p o ś r ó d n a u c z y c i e l i k l a s n i ż s z y c h 11. W s p o m i n a m o t y m , a b y u p r z y t o m n i ć , j a k i m i u p r a w n i e n i a m i H e n r y k S t r o b a n d d y s p o n o w a ł p r z y r e f o r m o w a n i u G i m n a ­ z j u m T o r u ń s k i e g o . W e d ł u g o p i n i i S t a n i s ł a w a T y n c a 12 n a d z ó r n a d g i m n a z j u m t o r u ń s k i m - o d m i e n n i e n i ż w p r z y p a d k u g i m n a z j u m g d a ń s k i e g o - p o z o s t a ł w r ę k a c h ś w i e c k i c h a ż d o 1 7 9 3 r. M o ż n a t o t ł u m a c z y ć u t w o r z e n i e m d o p ie r o w r. 1 6 0 5 G e i s t l i c h e M i n i s t e r i u m w T o r u n i u , c z y l i u r z ę d u k o ś c i e l n e g o n a d z o ­ r u j ą c e g o k o ś c i o ł y e w a n g e l i c k i e w T o r u n i u i o k o lic y . W j e g o s k ł a d w c h o d z iło 9 k s i ę ż y p a s t o r ó w (7 z T o r u n i a o r a z p o 1 z G ó r s k a i G r ę b o c i n a ) . N a j e g o c z e l e s t a ł k s i ą d z s e n i o r z k o ś c i o ł a N M P a n n y 13. D o d a j m y , ż e e l i t y t o r u ń s k i e ( a n a w e t c z ę ś ć p a s t o r ó w ) , w t y m t a k ż e H e n r y k S t r o b a n d 14, s y m p a t y z o w a ł y z k a l w i n i z m e m , n a t o m i a s t p r z e c i ę t n i o b y w a t e l e m i a s t a p o z o s t a w a l i w i e r n i l u t e r a n i z m o w i . Z a s a d n i c z a r ó ż n i c a t k w i ł a w i n t e r p r e t a c j i k o m u n i i ś w i ę t e j . D l a l u t e r a n b y ł o t o „ p r a w d z i w e c i a ł o i k r e w P a n a N a s z e g o J e z u s a C h r y s t u ­ s a ” , a d l a k a l w i n i s t ó w k o m u n i a ś w i ę t a „ o z n a c z a c i a ł o i k r e w P a ń s k ą ” 15. J e d n a k n a b o ż e ń s t w a b y ł y o d p r a w i a n e w e d ł u g l i t u r g i i l u t e r a ń s k i e j , w ię c

10 E. Bahr, op. cit. s. 710.

11 S. Tync, op. cit, t. 1. s. 174; t. 2, Toruń 1949, s. 6. 12 Ibidem . t. 2, s. 6.

13 J . M ałłek, K ościół M a ria ck i w Toruniu w okresie p ro testa n ck im , w: D zieje i skarby kościoła M ariackiego w Toruniu, red. K atarzy n a Kluczwajd, Torun 2005, s. 254.

14 M.G. M üller, Z w eite R eform ation u n d stä n d isch e A u ton om ie im K ön iglich en Preussen. D an zig, E lb in g u n d Thorn in d e r Epoche K onfession alisieru n g (1 5 5 7 -1 6 6 0 ), B erlin 1997, indeks (zob. Stroband).

15 M a ły K a tec h izm d o k to ra M a rcin a L u tra , objaśnił ks. A leksander Schoeneich, Łódź 1937, s. 163, 164, 172.

(5)

6 6 Ja n u sz M ałłek w ś r ó d w i e r n y c h p r z e z d ł u ż s z y c z a s n i e w y w o ł y w a ł o t o p r o t e s t ó w , a s p o r y d o t y c z y ł y j e d y n i e te o lo g ó w . P r z e c h o d z ę t e r a z d o z a s a d n i c z e j c z ę ś c i t e g o a r t y k u ł u , a w i ę c d o c h a r a k t e ­ r y s t y k i p o c z y n a ń r e f o r m a t o r s k i c h b u r m i s t r z a S t r o b a n d a n a p o l u s z k o l n i c t w a t o r u ń s k i e g o . Z a g a d n i e n i u t e m u p o ś w i ę c i ł o s o b n y a r t y k u ł H e n r y k R i e t z 16. B ę d ę s i ę d o j e g o u s t a l e ń o d w o ł y w a ł , u z u p e ł n i a j ą c j e o b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w ą c h a r a k t e r y s t y k ę k o n c e p c j i p e d a g o g i c z n e j J a n a S t u r m a z e S t r a s b u r g a , k t ó r a l e g ł a u p o d s t a w r e f o r m y g i m n a z j u m t o r u ń s k i e g o , p r z e p r o w a d z o n e j z i n i c j a t y ­ w y H e n r y k a S t r o b a n d a . S t a n i s ł a w T y n c w s w o i c h d w u t o m o w y c h d z i e j a c h g i m n a z j u m t o r u ń s k i e g o p o d k r e ś l a n i e z w y k ł ą c i e r p l i w o ś ć i k o n s e k w e n c j ę b u r ­ m i s t r z a S t r o b a n d a p r z y w d r a ż a n i u r e f o r m y t e j u c z e l n i . P i e r w s z y m k r o k i e m b y ło u p o w s z e c h n i e n i e w i e d z y o n o w y c h t r e n d a c h w ó w c z e s n e j p e d a g o g i c e . W t y m c e l u n a l e ż a ł o o g ło s ić d r u k i e m p r a c e s a m e g o J a n a S t u r m a i i n n y c h p e d a g o g ó w . D z i ę k i p r z e j ę c i u k o n t r o l i n a d z a d ł u ż o n y m w a r s z t a t e m d r u k a r ­ s k i m M e l c h i o r a N e h r i n g a , S t r o b a n d m ó g ł d e c y d o w a ć , j a k i e k s i ą ż k i b ę d ą w y ­ c h o d z i ć s p o d t e j t ł o c z n i . I t a k j u ż w 1 5 8 3 r. u N e h r i n g a u k a z a ł y s i ę d r u k i e m d i a l o g i J a n a S t u r m a , z a o p a t r z o n e p r z e d m o w ą b u r m i s t r z a S t r o b a n d a , w k t ó ­ r e j i n f o r m o w a ł o d e c y z j i r a d y m i e j s k i e j , d o t y c z ą c e j w p r o w a d z e n i a r e f o r m y w g i m n a z j u m t o r u ń s k i m . W l a t a c h 1 5 8 6 - 1 5 8 8 u k a z a ł y s i ę z i n i c j a t y w y S t r o b a n d a 3 t o m y I n s t i t u - t i o n e s L i t e r a t a e , t a k ż e w d r u k a r n i N e h r i n g a . B y ł y t o o p a s ł e to m y , k a ż d y l i c z ą c y p o 8 0 0 s t r o n d r u k u , z a w i e r a j ą c e u s t a w y , p r o g r a m y s z k o l n e , a t a k ż e z a l e c e n i a d y d a k t y c z n e . P r z y p r a c a c h n a d t ą e d y c j ą z g r o m a d z i ł S t r o b a n d p r o ­ f e s o r ó w t o r u ń s k i e g o g i m n a z j u m : K a s p r a F r i e s e , U l r y k a S c h o b e r a , A n d r z e j a T o b o ls k i e g o i M e l c h i o r a P i r n e s i u s a . W y p a d a w t y m m i e j s c u z a p y t a ć , n a c z y m p o l e g a ł a r e f o r m a s z k o l n a w e d ł u g k o n c e p c j i J a n a S t u r m a 17, k t ó r ą w p r o w a ­ d z a ł S t r o b a n d . G d y b y s p o j r z e ć n a n i ą z d z i s i e j s z e j p e r s p e k t y w y , w y d a w a ł a b y s i ę n a m o n a co n a j m n i e j d z i w n a . R e f o r m a S t r o b a n d a s p r o w a d z a ł a s i ę b o ­ w i e m d o k s z t a ł c e n i a - j a k d z i s i a j b y ś m y p o w i e d z i e l i - l a t y n i s t ó w . B r a k u j e n a m w p r o g r a m i e n a u c z e n i a p r z e d m i o t ó w p r z y r o d n i c z y c h c z y tz w . n a u k ś c i ­ s ł y c h , a l e t e - j a k w i e m y - r o z w i n ę ł y s i ę w k o l e j n y c h w i e k a c h , a n a w e t b r a k m a t e m a t y k i . C e l e m k s z t a ł c e n i a b y ło w y e d u k o w a n i e m ł o d z i e ń c a b i e g ł e g o w p i s a n i u i c z y t a n i u o r a z w w y g ł a s z a n i u m ó w w c y c e r o ń s k i e j k o n w e n c j i . M u s i m y p a m i ę t a ć , iż w X V I i p o c z . X V I I w. „ s k a r b n i c ą m ą d r o ś c i ” d l a ó w c z e ­ s n y c h l u d z i b y ł d o r o b e k i n t e l e k t u a l n y s t a r o ż y t n o ś c i i w p e w n y m s t o p n i u ś r e d n i o w i e c z a . A b s o l w e n t g i m n a z j u m m ó g ł b y ć w i ę c s e k r e t a r z e m , k a n c e l i s t ą , d y p l o m a t ą , p o s ł e m d o p a r l a m e n t u , b o d o t y c h f u n k c j i b i e g ł a z n a j o m o ś ć j ę z y ­ k a ł a c i ń s k i e g o b y ł a n i e o d z o w n a , t a k j a k d z i s i a j j ę z y k a n g i e l s k i d l a p o s ł ó w d o P a r l a m e n t u E u r o p e j s k i e g o .

16 H. Rietz, B u r m is tr z H enryk S tro b a n d (1548-1609).T w órca toruń skiego G im n a zju m A k a ­ dem ickiego. K sięg a P a m ią tk o w a 400-lecia Toruńskiego G im n a zju m , red. Z. Zdrójkowski t. I, Toruń 1972, s. 13-39.

17 S. Kot, H is to r ia w ych o w a n ia , wyd. III, W arszaw a 1995, s. 221-228; Z. P ietrzyk,

W kręgu S tra sb u rg a . Z p eregryn acji m ło d zie ży R zeczyp o sp o lite j p o lsk o -lite w sk iej w la ta c h 1538­ -1 6 2 1 , Kraków, s. 23 i n.

(6)

D e w i z ą r e f o r m y S t u r m a b y ło „ s a p i e n s a t q u e e l o q e n s p i e t a s ” ( p o b o ż n o ś ć r o z u m n a i w y m o w n a ) . C o j e d n a k w p r a k t y c e o z n a c z a ł a t a r e f o r m a w g i m n a ­ z j u m t o r u ń s k i m ? P r z e d e w s z y s t k i m l i k w i d o w a ł a c h a o s w d o t y c h c z a s o w y m n a u c z a n i u . P o s z e r z a ł a n a u c z a n i e z 6 d o 1 0 l a t . W p r o w a d z o n o p r z y p r o m o c j i z k l a s y d o k l a s y o b o w i ą z k o w y e g z a m i n . D z i s i e j s z ą p i e r w s z ą k l a s ą s z k o l n ą b y ł a d z i e s i ą t a , c z y li „ d e c i m a ” a o s t a t n i ą „ p r i m a ”. U c z e ń w c i ą g u n a u k i s z k o l ­ n e j m i a ł s i ę n a u c z y ć o k . 2 0 t y s . s ł ó w ł a c i ń s k i c h , k a ż d e g o d n i a m i a ł „ w k u w a ć ” z e s p e c j a l n e g o d z i e n n i c z k a p e w n ą l i c z b ę s ł ó w e k . T a t r e s u r a k s z t a ł c i ł a j e d n a k w y c z u c i e i s m a k j ę z y k o w y i w r a ż l i w o ś ć n a p i ę k n o j ę z y k a . M o ż e d l a t e g o j e s t e ­ ś m y t a k w y c z u l e n i n a o d s t ę p s t w a w m o w i e o d j ę z y k a l i t e r a c k i e g o . I z n ó w p r z y p o m n i j m y , iż w X V I w . d o s t ę p d o d z i e ł n a u k o w y c h b e z z n a j o m o ś c i ł a c i n y b y ł p r a w i e n i e m o ż l i w y . J ę z y k i n a r o d o w e w r a z z p r z e k ł a d e m B i b l i i p r z e z M a r c i n a L u t r a n a j ę z y k n i e m i e c k i z a c z y n a ł y p o w o l i u m a c n i a ć s w o j ą p o z y c ję . J e d n a k w 1 5 4 3 r ., a w i ę c n a 5 l a t p r z e d u r o d z e n i e m H e n r y k a S t r o b a n d a K o p e r n i k o p u b l i k o w a ł D e r e v o l u t i o n i b u s w j ę z y k u ł a c i ń s k i m . A le w r ó ć m y d o r e f o r m y S t r o b a n d a . N i e p o p r z e s t a ł o n n a w p r o w a d z e n i u n o w e g o p r o g r a m u n a u c z a n i a , a l e z a d b a ł o u t w o r z e n i u b i b l i o t e k i g i m n a z j a l ­ n e j , k t ó r e j z b i o r y s ą d z i s i a j d o s t ę p n e w B i b l i o t e c e K o p e r n i k a ń s k i e j w T o r u n i u ( w d a w n e j K s i ą ż n i c y M i e j s k i e j ) , z a a d a p t o w a ł p o m i e s z c z e n i a d a w n e g o k l a s z ­ t o r u f r a n c i s z k a ń s k i e g o n a c e l e d y d a k t y c z n e , d o p r o w a d z i ł d o w y b u d o w a n i a n a u l . P i e k a r y e k o n o m i i ( b u r s y ) d l a u c z n i ó w g i m n a z j u m , t a k ż e t y c h u b o g i c h , a l e z d o l n y c h . U d o s t ę p n i o n o j ą m ł o d z i e ż y w 1 6 0 1 r. J e g o a m b i c j e s i ę g a ł y d a l e j i z m i e r z a ł y d o u t w o r z e n i a w T o r u n i u s z k o ł y p ó ł w y ż s z e j . U t w o r z e n i e k l a s y „ s u p r e m a c u r i a ” (1 1 r o k n a u k i ) o z n a c z a ł o p o d n i e s i e n i e w 1 5 9 4 r. s t a t u s u s z k o ł y d o r a n g i G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e g o 18. S t r o b a n d c z y n i ł s t a r a n i a w c e l u u t w o r z e n i a w y ż s z e j s z k o ł y p r o t e s t a n c k i e j ( u n i w e r s y t e t u ?) z m y ś l ą t a k ż e o m ł o d z i e ż y p r o t e s t a n c k i e j z K o r o n y i L it w y . U z y s k a ł n a w e t w s p a r c i e d l a t y c h p l a n ó w n a s e j m i k u w M a l b o r k u w 1 5 9 4 r. i n a s y n o d z i e r ó ż n o w i e r - c ó w w T o r u n i u w 1 5 9 5 r . 19 S t r o b a n d m u s i a ł li c z y ć s i ę z k o n k u r e n c j ą n a o d c i n k u s z k o l n i c t w a z e s t r o n y j e z u i t ó w t o r u ń s k i c h , k t ó r z y z a d o m o w i l i s i ę w T o r u n i u w 1 5 9 6 r. T o , j a k s i ę w y d a j e , j e s z c z e b a r d z i e j a k t y w i z o w a ł o j e g o d z i a ł a n i a . N a s z a w i e d z a o d z i e j a c h G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e g o o p i e r a s i ę w g łó w n e j m i e r z e n a ź r ó d ł a c h n o r m a t y w n y c h , a w i ę c n a r e g u l a m i n a c h . C z ę ­ s t o ż y c ie c o d z i e n n e n i e c o o d b i e g a ł o o d p r z y j ę t y c h z a s a d . W r e g u l a m i n i e g i m ­ n a z j u m w s f e r z e w y c h o w a w c z e j co n a j m n i e j r a z i w p r o w a d z e n i e i n s t y t u c j i „ c o r y c a e u s a c u r i a l i s ” ( z a u s z n i k a n a u c z y c i e l a , c z y li d o n o s i c i e l a ) 20. N i e w i e m y t y l k o , c z y b y ł t o o f i c ja l n y , c z y t a j n y d o n o s i c i e l . W k o ś c i o ł a c h b y ło p r z y j ę t e , iż b y ł o f i c j a l n y n a d z o r c a , k t ó r y o b s e r w o w a ł o b e c n o ś ć n a n a b o ż e ń s t w a c h . A le j e g o o b o w i ą z k i b y ł y z n a n e w i e r n y m . Z g o n b u r m i s t r z a S t r o b a n d a w 1 6 0 9 r., w w i e k u 6 1 l a t , n a z a p a l e n i e p ł u c p o z b a w i ł G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e o d d a n e ­ g o i m o ż n e g o p r o t e k t o r a i m e c e n a s a .

18 S. Tync, op. cit., t. 1, s. 120.

19 W. Sławiński, Toruński syn od gen eraln y 1595 roku, W arszawa 2002, s. 135, 178, 242, 288. 20 Ibidem , t. 1, s. 170.

(7)

6 8 Ja n u sz M ałłek Z a s ł u g i S t r o b a n d a d l a T o r u n i a n i e o g r a n i c z a ł y s i ę t y l k o d o s f e r y s z k o l n i c ­ t w a . Z a s ł u g u j ą c a n a o s o b n y a r t y k u ł j e g o d z i a ł a l n o ś ć p r a w o d a w c z a ( r e g u l a ­ m i n o p i e k i n a d s i e r o t a m i , r e g u l a m i n u r z ę d u k w a t e r n e g o , a w n i m p r z e p i s y o d n o ś n i e z a o p a t r z e n i a m i a s t a w w o d ę , o c h r o n ę p r z e c i w p o ż a r o w ą , w i l k i e r z k l u c z a b i e r z g ł o w s k i e g o ) u k a z u j e g o j a k o b u r m i s t r z a m i a s t a - d o b r e g o g o s p o d a ­ r z a . P o d o b n i e j e g o d z i a ł a l n o ś ć p r a w o d a w c z a p r z y k o d y f i k a c j i p r a w a c h e ł m i ń ­ s k i e g o p r z y n o s i m u s p l e n d o r . B u r m i s t r z H e n r y k S t r o b a n d k o r z y s t a ł z p r z y ­ s ł u g u j ą c e j m u w ł a d z y z p o ż y t k i e m d l a r o d z i n n e g o m i a s t a , k t ó r e m u w i e r n i e s ł u ż y ł . S U M M A R Y

Henryk Stroband was one of the most outstanding citizens in the history of Toruń who made a vast contribution to the spread of education in Copernicus' hometown at the turn of the 16th and the 17th century. Stroband's achievements were not limited to the educational arena, however his legislative work (regulations for orphan care, town council regulations, including rules for municipal water supply and fire protection, laws governing the Bierzgłowo territory) deserves also a separate publication, and it paints a picture of Stroband as an effective manager of municipal affairs. Stroband also deserves credit for his contribution to the codification of the Chełmno law. Mayor Henryk Stroband exercised his authority to the benefit of the city which he served with the highest diligence.

Cytaty

Powiązane dokumenty

The implementation of environmental regulations concerning the energy sector in the European Union Member States direct influences the Polish hard coal mining sector.. Both,

Tak też zwolennicy teorii macicznej (Villermay, Pinel) w swoich opisach ulegali romantycznemu wi- zerunkowi kobiety powielając jej literacką reprezentację, przedstawiciele

P ierw szy zo sta ł zatytułow any: Protestantyzm a życia liturgiczne na Słowacji przed Soborem

agreement an undertaking buys the contract goods or services from one undertaking party to the agreement and sells the contract goods or services to another undertaking party to

ADMINISTRATIVE STATUSES ACTIVE EMPLOYMENT SECONDMENT LEAVE ON PERSONAL GROUNDS NON-ACTIVE STATUS LEAVE FOR MILITARY SERVICE PARENTAL LEAVE / FAMILY LEAVE LEAVE IN THE

Omówio- no zagadnienia nara¿enia i zagro¿enia potencjalnego w kontekœcie przepisów Unii Europejskiej oraz rolê inspektora ochrony radiologicznej w tworzeniu systemu

A class is passed if a student performs all the obligatory measurements and prepares a report based on the results included in a protocol which must be approved by