Janusz Małłek
Henryk Stroband (1548-1609) :
reformator i współtwórca
Gimnazjum Akademickiego w
Toruniu
Echa Przeszłości 11, 63-68
2010
Janusz Małłek
Instytut Historii i Archiwistyki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
HENRYK STROBAND (1548-1609).
REFORMATOR I WSPÓŁTWÓRCA
GIMNAZJUM AKADEMICKIEGO W TORUNIU
H e n r y k S t r o b a n d z a l i c z a n y j e s t d o g r o n a w y b i t n y c h o b y w a t e l i w d z i e j a c h g r o d u K o p e r n i k a . W h i s t o r i o g r a f i i s z c z e g ó l n i e z w r a c a s i ę u w a g ę n a j e g o w k ł a d w r o z w ó j s z k o l n i c t w a w T o r u n i u n a p r z e ł o m i e 1 6 i 1 7 s t u l e c i a . A b y w p e ł n i z r o z u m i e ć i d o c e n i ć z a s ł u g i H e n r y k a S t r o b a n d a n a t y m p o l u w y p a d a c h o ć b y s k r ó t o w o p r z e d s t a w i ć j e g o s y l w e t k ę . H e n r y k S t r o b a n d u r o d z i ł s i ę 1 4 l i s t o p a d a 1 5 4 8 r. w T o r u n i u 1. J e g o o jc ie c J a n S t r o b a n d 2 ( 1 5 1 1 - 1 5 8 5 ) b y ł o d r o k u 1 5 5 1 d o r o k u 1 5 8 5 3 b u r m i s t r z e m t o r u ń s k i m i w i e l o l e t n i m b u r g r a b i ą k r ó l e w s k i m . J e g o p o r t r e t , m ę ż c z y z n y w p o d e s z ł y m w i e k u z ł y s i n ą i s p i c z a s t ą b r o d ą , m o ż n a o g l ą d a ć n a ś c i a n i e w S a l i M i e s z c z a ń s k i e j R a t u s z a S t a r o m i e j s k i e g o w T o r u n i u , o b o k i n n y c h p o r t r e t ó w b u r m i s t r z ó w i r a j c ó w z 1 6 , 1 7 i 1 8 s t u l e c i a . S z c z e g ó l n e m i e j s c e w t e j g a l e r i i z a j m u j e n a t u r a l n i e t o r u ń c z y k , W i e l k i A s t r o n o m M i k o ł a j K o p e r n i k , a n i e c o d a l e j w i s i p o r t r e t n a s z e g o b o h a t e r a , p r z y s t o j n e g o H e n r y k a S t r o b a n d a z c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a t y c h c z a s ó w k r y z ą o b e j m u j ą c a s z y j ę . W r ó ć m y j e d n a k d o j e g o o jc a , J a n a . O tó ż z o s t a ł o n n o b i l i t o w a n y w 1 5 6 9 r. p r z e z k r ó l a p o l s k i e g o Z y g m u n t a A u g u s t a . W h e r b i e m a c z e r w o n ą r ó ż ę , m o ż e t y l k o p r z y p a d k o w o n a w i ą z u j ą c ą t e ż d o ró ż y , a l e b i a ł e j w h e r b i e M a r c i n a L u t r a . 2 2 g r u d n i a 1 5 5 8 r. T o r u ń u z y s k a ł o d k r ó l a Z y g m u n t a A u g u s t a p r z y w i l e j „ n a s w o b o d n e / e w a n g e l i c k i e / g ł o s z e n i e S ł o w a B o ż e g o ... i p r z y j m o w a n i e C i a ł a P a ń s k i e g o p o d o b y d w o m a p o s t a c i a m i ”4 . W u z y s k a n i u
1 B. Dybaś, S tro b a n d H en ryk, w: Toruński sło w n ik b iograficzn y, pod red. K. M ikulskiego. Toruń 2002, s. 211-217.
2 E. Bahr, Jo h a n n S tro b a n d , w: A ltp reu ssisch e B iograph ie, B. II, M arburg 1969, s. 710. 3 K. M ikulski, U rzędn icy m iejscy Torunia 1 4 5 4 -1 6 5 0 , cz. II, Toruń 2001, s. 211.
4 K. M aliszewski, S to su n k i religijne w Toruniu, w: H isto ria Torunia, pod red. M. Biskupa, t. II, cz. II, Toruń 1994, s. 260, przypis 13.
6 4 Ja n u sz M ałłek t e g o p r z y w i l e j u m i a ł z p e w n o ś c i ą d u ż e z a s ł u g i b u r m i s t r z J a n S t r o b a n d . B y ł o n z d e c y d o w a n y m l u t e r a n i n e m . W ś r ó d b u r m i s t r z ó w - j a k p i s z e E r n s t B a h r 5 - w y r ó ż n i a ł s i ę d o k o ń c a s w e g o ż y c i a r e g u l a r n y m u c z e s t n i c t w e m w n a b o ż e ń s t w a c h w l u t e r a ń s k i m w ó w c z a s k o ś c i e l e N M P a n n y . Z a b u r m i s t r z o w a n i a J a n a S t r o b a n d a d o s z ł o d o e r y g o w a n i a 6 - k l a s o w e g o G i m n a z j u m T o r u ń s k i e g o w r. 1 5 6 8 6 , k t ó r e j u ż w l a t a c h 7 0 . X V I w . p r z e ż y w a ł o k r y z y s . K l a s y n i ż s z e m i e ś c i ł y s i ę w d a w n y c h p o m i e s z c z e n i a c h s z k o ł y p r z y k o ś c i e l e św . J a n ó w , a w y ż s z e w o p u s z c z o n y m p r z e z f r a n c i s z k a n ó w k l a s z t o r z e p r z y k o ś c i e l e N M P a n n y . B u r m i s t r z J a n z a d b a ł o s t a r a n n e w y k s z t a ł c e n i e , s w e g o n a j s t a r s z e g o s y n a H e n r y k a ( p r z e d n i m m i a ł p i ę ć c ó r e k ) , n i e ż a ł u j ą c p r z y t y m p i e n i ę d z y . P o n a u c e w S z k o l e S t a r o m i e j s k i e j w T o r u n i u , a p o t e m w g i m n a z j u m w Ś w i d n i c y H e n r y k i m m a t r y k u l o w a ł s i ę w r o k u 1 5 6 6 j a k o 1 8 - l a t e k n a u n i w e r s y t e c i e l u t e r a ń s k i m w e F r a n k f u r c i e n a d O d r ą . T u s t u d i o w a ł f ilo z o f ię , p r a w o i n a u k i - j a k b y ś m y j e d z i s i a j n a z w a l i - p o l i t y c z n e . K o l e j n e 2 l a t a 1 5 6 6 - 1 5 6 8 s p ę d z i ł n a u n i w e r s y t e c i e w T y b i n d z e , k o n c e n t r u j ą c s i ę n a s t u d i a c h p r a w a ; w 1 5 7 0 r. s t u d i o w a ł t e o l o g i ę w W i t t e n b e r d z e . P o t e m u d a ł s i ę do S t r a s b u r g a , g d z i e n a u c z a ł s ł y n n y p e d a g o g J a n S t u r m . P o b y t w S t r a s b u r g u z a o w o c o w a ł p ó ź n i e j r e f o r m ą G i m n a z j u m T o r u ń s k i e g o , p r z e p r o w a d z o n ą p r z e z H e n r y k a S t r o b a n d a . M ł o d y S t r o b a n d d o t a r ł j e s z c z e d o s z w a j c a r s k i e j B a z y l e i , a l e z a n a m o w ą o j c a z r e z y g n o w a ł z o d w i e d z e n i a F r a n c j i . B y ć m o ż e w i e ś c i o k r w a w e j r o z p r a w i e z h u g e n o t a m i p o d c z a s N o c y Ś w i ę t e g o B a r t ł o m i e j a w P a r y ż u w 1 5 7 2 r. o d w i o d ły g o o d t e j p o d r ó ż y . W d r o d z e p o w r o t n e j d o k r a j u S t r o b a n d j e s z c z e r a z z a t r z y m a ł s i ę w W i t t e n b e r d z e , a b y n a p o c z ą t k u 1 5 7 4 r. p o j a w i ć s i ę w r o d z i n n y m m i e ś c i e . D o ś w i a d c z e n i a z e s t u d i ó w n a u n i w e r s y t e t a c h z a c h o d n i o e u r o p e j s k i c h j u ż w t e d y m u s i a ł y g o p r z e k o n a ć , iż s z k o l n i c t w o t o r u ń s k i e w i n n o l e p i e j p r z y g o t o w y w a ć d o s t u d i ó w , a w i ę c w y m a g a r e f o r m y 7 . P i s a ł , iż m i m o z a p a ł u i d o b r y c h c h ę c i d o ś w i a d c z y ł g o r z k i c h p o r a ż e k w c z a s i e s t u d i o w a n i a t r u d n y c h i z a w i ł y c h z a g a d n i e ń p r a w n y c h , g d y ż n i e p o s i a d a ł w y s t a r c z a j ą c y c h p o d s t a w , a b y j e z g ł ę b i a ć . B y ł z d a n i a , i ż t a k i e p o d s t a w y m ł o d z i e ż p o w i n n a z d o b y ć j u ż w g i m n a z j u m , w s w o i m r o d z i n n y m m i e ś c i e . P o p o w r o c i e d o T o r u n i a j u ż 9 m a j a 1 5 7 4 r. 2 6 - l e t n i w ó w c z a s H e n r y k S t r o b a n d p o ś l u b i ł K a t a r z y n ę S o l d a u , c ó r k ę k u p c a g d a ń s k i e g o , z k t ó r ą m i a ł 1 2 d z ie c i . N a j w i ę k s z ą k a r i e r ę s p o ś r ó d n i c h z r o b i ł n a j s t a r s z y s y n H e n r y k I I 8 ( 1 5 7 5 - 1 6 2 6 ) . W r a c a j ą c d o p o s t a c i H e n r y k a ( I ) S t r o b a n d a t o w e d ł u g u s t a l e ń K r z y s z t o f a M i k u l s k i e g o 9 j u ż w r o k p o p o w r o c i e d o T o r u n i a w y b r a n o g o ł a w n i k i e m w S ą d z i e S t a r o m i e j s k i m , a p o ś m i e r c i o j c a w 1 5 8 5 r. j u ż w n a s t ę p n y m r o k u z o s t a ł r a j c ą . Z k o l e i o d 1 5 8 7 r. a ż d o ś m i e r c i w 1 6 0 9 r. b y ł j e d n y m z b u r m i s t r z ó w T o r u n i a , a w i e l o k r o t n i e p r e z y d u j ą c y m b u r m i s t r z e m . B y ł - p o d o b n i e j a k o jc i e c b u r g r a b i ą k r ó l e w s k i m , a w i ę c m u s i a ł c i e s z y ć s i ę z a u f a
-5 E. Bahr, op. cit. s. 710.
6 S. Tync, D zieje G im n a zju m Toruńskiego (1 5 6 8 -1 7 7 2 ), t. I, Toruń 1928, s. 36. 7 Ibidem , s. 121.
8 B. Dybaś, Stroband H enryk (II), Toruński słow n ik Biograficzny, t. 3, Toruń 2002, s. 217-218. 9 K. M ikulski, op. cit., s. 211.
n i e m k r ó l ó w p o l s k i c h . B r a ł u d z i a ł w p o s i e d z e n i a c h s e n a t u i s e j m i k u g e n e r a l n e g o P r u s K r ó l e w s k i c h . J e ź d z i ł w p o s e l s t w a c h n a s e j m y R z e c z y p o s p o l i t e j , r e p r e z e n t u j ą c i n t e r e s y s w o je g o m i a s t a i d z i e l n i c y p r u s k i e j 10. N a l e ż y w t y m m i e j s c u d o d a ć , ż e z n a j o m o ś ć j ę z y k a p o l s k i e g o p r z y s p r a w o w a n i u t y c h m i s j i b y ł a n i e o d z o w n a . W i e l k i e m i a s t a p r u s k i e c o p r a w d a n i e z a s i a d ł y w s e j m i e R z e c z y p o s p o l i t e j , co m o g ł o m i e ć m i e j s c e d o p i e r o p o z a w a r c i u u n i i p a r l a m e n t a r n e j P r u s K r ó l e w s k i c h z K o r o n ą w r o k u 1 5 6 9 , a l e w y s y ł a ł y t a m s w o i c h o b s e r w a t o r ó w . H e n r y k S t r o b a n d z o s t a ł j u ż w l 5 8 7 r. p r o t o s c h o l a r c h ą i d z i a ł a l n o ś ć n a t y m u r z ę d z i e n a j b a r d z i e j n a s i n t e r e s u j e . B y ł t o u r z ą d 3 -o s o b o w y . P r o t o s c h o - l a r c h ę ( s c h o l a r c h a r i u m p r i m a r i u s ) , c z y l i p r z e w o d n i c z ą c e g o o r a z p o z o s t a ł y c h d w ó c h s c h o l a r c h ó w w y b i e r a l i 4 b u r m i s t r z o w i e s p o ś r ó d s i e b i e , j e d n e g o w y b i e r a l i r a j c y i j e d n e g o - ła w n ic y . Z a d a n i e m t e g o u r z ę d u b y ł a a d m i n i s t r a c y j n y n a d z ó r n a d s z k o ł a m i . U r z ą d t e n p o w o ł y w a ł r e k t o r a , d z i s i a j p o w i e d z i e l i b y ś m y d y r e k t o r a g i m n a z j u m o r a z n a u c z y c i e l i , u s t a l a j ą c t a k ż e i c h p e n s j e . M ó g ł i c h t a k ż e d y m i s j o n o w a ć . S p r a w d z a ł s t a n b u d y n k ó w k o ś c i e l n y c h , k o n t r o l o w a ł f i n a n s e . N a d z ó r p e d a g o g i c z n y n a d g i m n a z j u m s p o c z y w a ł w r ę k a c h s z e r s z e g o g r e m i u m - r a d y s z k o l n e j ( c o n s i l i u m s c h o l a s t i c u m ) . W j e j s k ł a d - o p r ó c z s c h o l a r c h ó w - w c h o d z i li : r e k t o r , j e d e n z p r o f e s o r ó w i n a j s t a r s z y s p o ś r ó d n a u c z y c i e l i k l a s n i ż s z y c h 11. W s p o m i n a m o t y m , a b y u p r z y t o m n i ć , j a k i m i u p r a w n i e n i a m i H e n r y k S t r o b a n d d y s p o n o w a ł p r z y r e f o r m o w a n i u G i m n a z j u m T o r u ń s k i e g o . W e d ł u g o p i n i i S t a n i s ł a w a T y n c a 12 n a d z ó r n a d g i m n a z j u m t o r u ń s k i m - o d m i e n n i e n i ż w p r z y p a d k u g i m n a z j u m g d a ń s k i e g o - p o z o s t a ł w r ę k a c h ś w i e c k i c h a ż d o 1 7 9 3 r. M o ż n a t o t ł u m a c z y ć u t w o r z e n i e m d o p ie r o w r. 1 6 0 5 G e i s t l i c h e M i n i s t e r i u m w T o r u n i u , c z y l i u r z ę d u k o ś c i e l n e g o n a d z o r u j ą c e g o k o ś c i o ł y e w a n g e l i c k i e w T o r u n i u i o k o lic y . W j e g o s k ł a d w c h o d z iło 9 k s i ę ż y p a s t o r ó w (7 z T o r u n i a o r a z p o 1 z G ó r s k a i G r ę b o c i n a ) . N a j e g o c z e l e s t a ł k s i ą d z s e n i o r z k o ś c i o ł a N M P a n n y 13. D o d a j m y , ż e e l i t y t o r u ń s k i e ( a n a w e t c z ę ś ć p a s t o r ó w ) , w t y m t a k ż e H e n r y k S t r o b a n d 14, s y m p a t y z o w a ł y z k a l w i n i z m e m , n a t o m i a s t p r z e c i ę t n i o b y w a t e l e m i a s t a p o z o s t a w a l i w i e r n i l u t e r a n i z m o w i . Z a s a d n i c z a r ó ż n i c a t k w i ł a w i n t e r p r e t a c j i k o m u n i i ś w i ę t e j . D l a l u t e r a n b y ł o t o „ p r a w d z i w e c i a ł o i k r e w P a n a N a s z e g o J e z u s a C h r y s t u s a ” , a d l a k a l w i n i s t ó w k o m u n i a ś w i ę t a „ o z n a c z a c i a ł o i k r e w P a ń s k ą ” 15. J e d n a k n a b o ż e ń s t w a b y ł y o d p r a w i a n e w e d ł u g l i t u r g i i l u t e r a ń s k i e j , w ię c
10 E. Bahr, op. cit. s. 710.
11 S. Tync, op. cit, t. 1. s. 174; t. 2, Toruń 1949, s. 6. 12 Ibidem . t. 2, s. 6.
13 J . M ałłek, K ościół M a ria ck i w Toruniu w okresie p ro testa n ck im , w: D zieje i skarby kościoła M ariackiego w Toruniu, red. K atarzy n a Kluczwajd, Torun 2005, s. 254.
14 M.G. M üller, Z w eite R eform ation u n d stä n d isch e A u ton om ie im K ön iglich en Preussen. D an zig, E lb in g u n d Thorn in d e r Epoche K onfession alisieru n g (1 5 5 7 -1 6 6 0 ), B erlin 1997, indeks (zob. Stroband).
15 M a ły K a tec h izm d o k to ra M a rcin a L u tra , objaśnił ks. A leksander Schoeneich, Łódź 1937, s. 163, 164, 172.
6 6 Ja n u sz M ałłek w ś r ó d w i e r n y c h p r z e z d ł u ż s z y c z a s n i e w y w o ł y w a ł o t o p r o t e s t ó w , a s p o r y d o t y c z y ł y j e d y n i e te o lo g ó w . P r z e c h o d z ę t e r a z d o z a s a d n i c z e j c z ę ś c i t e g o a r t y k u ł u , a w i ę c d o c h a r a k t e r y s t y k i p o c z y n a ń r e f o r m a t o r s k i c h b u r m i s t r z a S t r o b a n d a n a p o l u s z k o l n i c t w a t o r u ń s k i e g o . Z a g a d n i e n i u t e m u p o ś w i ę c i ł o s o b n y a r t y k u ł H e n r y k R i e t z 16. B ę d ę s i ę d o j e g o u s t a l e ń o d w o ł y w a ł , u z u p e ł n i a j ą c j e o b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w ą c h a r a k t e r y s t y k ę k o n c e p c j i p e d a g o g i c z n e j J a n a S t u r m a z e S t r a s b u r g a , k t ó r a l e g ł a u p o d s t a w r e f o r m y g i m n a z j u m t o r u ń s k i e g o , p r z e p r o w a d z o n e j z i n i c j a t y w y H e n r y k a S t r o b a n d a . S t a n i s ł a w T y n c w s w o i c h d w u t o m o w y c h d z i e j a c h g i m n a z j u m t o r u ń s k i e g o p o d k r e ś l a n i e z w y k ł ą c i e r p l i w o ś ć i k o n s e k w e n c j ę b u r m i s t r z a S t r o b a n d a p r z y w d r a ż a n i u r e f o r m y t e j u c z e l n i . P i e r w s z y m k r o k i e m b y ło u p o w s z e c h n i e n i e w i e d z y o n o w y c h t r e n d a c h w ó w c z e s n e j p e d a g o g i c e . W t y m c e l u n a l e ż a ł o o g ło s ić d r u k i e m p r a c e s a m e g o J a n a S t u r m a i i n n y c h p e d a g o g ó w . D z i ę k i p r z e j ę c i u k o n t r o l i n a d z a d ł u ż o n y m w a r s z t a t e m d r u k a r s k i m M e l c h i o r a N e h r i n g a , S t r o b a n d m ó g ł d e c y d o w a ć , j a k i e k s i ą ż k i b ę d ą w y c h o d z i ć s p o d t e j t ł o c z n i . I t a k j u ż w 1 5 8 3 r. u N e h r i n g a u k a z a ł y s i ę d r u k i e m d i a l o g i J a n a S t u r m a , z a o p a t r z o n e p r z e d m o w ą b u r m i s t r z a S t r o b a n d a , w k t ó r e j i n f o r m o w a ł o d e c y z j i r a d y m i e j s k i e j , d o t y c z ą c e j w p r o w a d z e n i a r e f o r m y w g i m n a z j u m t o r u ń s k i m . W l a t a c h 1 5 8 6 - 1 5 8 8 u k a z a ł y s i ę z i n i c j a t y w y S t r o b a n d a 3 t o m y I n s t i t u - t i o n e s L i t e r a t a e , t a k ż e w d r u k a r n i N e h r i n g a . B y ł y t o o p a s ł e to m y , k a ż d y l i c z ą c y p o 8 0 0 s t r o n d r u k u , z a w i e r a j ą c e u s t a w y , p r o g r a m y s z k o l n e , a t a k ż e z a l e c e n i a d y d a k t y c z n e . P r z y p r a c a c h n a d t ą e d y c j ą z g r o m a d z i ł S t r o b a n d p r o f e s o r ó w t o r u ń s k i e g o g i m n a z j u m : K a s p r a F r i e s e , U l r y k a S c h o b e r a , A n d r z e j a T o b o ls k i e g o i M e l c h i o r a P i r n e s i u s a . W y p a d a w t y m m i e j s c u z a p y t a ć , n a c z y m p o l e g a ł a r e f o r m a s z k o l n a w e d ł u g k o n c e p c j i J a n a S t u r m a 17, k t ó r ą w p r o w a d z a ł S t r o b a n d . G d y b y s p o j r z e ć n a n i ą z d z i s i e j s z e j p e r s p e k t y w y , w y d a w a ł a b y s i ę n a m o n a co n a j m n i e j d z i w n a . R e f o r m a S t r o b a n d a s p r o w a d z a ł a s i ę b o w i e m d o k s z t a ł c e n i a - j a k d z i s i a j b y ś m y p o w i e d z i e l i - l a t y n i s t ó w . B r a k u j e n a m w p r o g r a m i e n a u c z e n i a p r z e d m i o t ó w p r z y r o d n i c z y c h c z y tz w . n a u k ś c i s ł y c h , a l e t e - j a k w i e m y - r o z w i n ę ł y s i ę w k o l e j n y c h w i e k a c h , a n a w e t b r a k m a t e m a t y k i . C e l e m k s z t a ł c e n i a b y ło w y e d u k o w a n i e m ł o d z i e ń c a b i e g ł e g o w p i s a n i u i c z y t a n i u o r a z w w y g ł a s z a n i u m ó w w c y c e r o ń s k i e j k o n w e n c j i . M u s i m y p a m i ę t a ć , iż w X V I i p o c z . X V I I w. „ s k a r b n i c ą m ą d r o ś c i ” d l a ó w c z e s n y c h l u d z i b y ł d o r o b e k i n t e l e k t u a l n y s t a r o ż y t n o ś c i i w p e w n y m s t o p n i u ś r e d n i o w i e c z a . A b s o l w e n t g i m n a z j u m m ó g ł b y ć w i ę c s e k r e t a r z e m , k a n c e l i s t ą , d y p l o m a t ą , p o s ł e m d o p a r l a m e n t u , b o d o t y c h f u n k c j i b i e g ł a z n a j o m o ś ć j ę z y k a ł a c i ń s k i e g o b y ł a n i e o d z o w n a , t a k j a k d z i s i a j j ę z y k a n g i e l s k i d l a p o s ł ó w d o P a r l a m e n t u E u r o p e j s k i e g o .
16 H. Rietz, B u r m is tr z H enryk S tro b a n d (1548-1609).T w órca toruń skiego G im n a zju m A k a dem ickiego. K sięg a P a m ią tk o w a 400-lecia Toruńskiego G im n a zju m , red. Z. Zdrójkowski t. I, Toruń 1972, s. 13-39.
17 S. Kot, H is to r ia w ych o w a n ia , wyd. III, W arszaw a 1995, s. 221-228; Z. P ietrzyk,
W kręgu S tra sb u rg a . Z p eregryn acji m ło d zie ży R zeczyp o sp o lite j p o lsk o -lite w sk iej w la ta c h 1538 -1 6 2 1 , Kraków, s. 23 i n.
D e w i z ą r e f o r m y S t u r m a b y ło „ s a p i e n s a t q u e e l o q e n s p i e t a s ” ( p o b o ż n o ś ć r o z u m n a i w y m o w n a ) . C o j e d n a k w p r a k t y c e o z n a c z a ł a t a r e f o r m a w g i m n a z j u m t o r u ń s k i m ? P r z e d e w s z y s t k i m l i k w i d o w a ł a c h a o s w d o t y c h c z a s o w y m n a u c z a n i u . P o s z e r z a ł a n a u c z a n i e z 6 d o 1 0 l a t . W p r o w a d z o n o p r z y p r o m o c j i z k l a s y d o k l a s y o b o w i ą z k o w y e g z a m i n . D z i s i e j s z ą p i e r w s z ą k l a s ą s z k o l n ą b y ł a d z i e s i ą t a , c z y li „ d e c i m a ” a o s t a t n i ą „ p r i m a ”. U c z e ń w c i ą g u n a u k i s z k o l n e j m i a ł s i ę n a u c z y ć o k . 2 0 t y s . s ł ó w ł a c i ń s k i c h , k a ż d e g o d n i a m i a ł „ w k u w a ć ” z e s p e c j a l n e g o d z i e n n i c z k a p e w n ą l i c z b ę s ł ó w e k . T a t r e s u r a k s z t a ł c i ł a j e d n a k w y c z u c i e i s m a k j ę z y k o w y i w r a ż l i w o ś ć n a p i ę k n o j ę z y k a . M o ż e d l a t e g o j e s t e ś m y t a k w y c z u l e n i n a o d s t ę p s t w a w m o w i e o d j ę z y k a l i t e r a c k i e g o . I z n ó w p r z y p o m n i j m y , iż w X V I w . d o s t ę p d o d z i e ł n a u k o w y c h b e z z n a j o m o ś c i ł a c i n y b y ł p r a w i e n i e m o ż l i w y . J ę z y k i n a r o d o w e w r a z z p r z e k ł a d e m B i b l i i p r z e z M a r c i n a L u t r a n a j ę z y k n i e m i e c k i z a c z y n a ł y p o w o l i u m a c n i a ć s w o j ą p o z y c ję . J e d n a k w 1 5 4 3 r ., a w i ę c n a 5 l a t p r z e d u r o d z e n i e m H e n r y k a S t r o b a n d a K o p e r n i k o p u b l i k o w a ł D e r e v o l u t i o n i b u s w j ę z y k u ł a c i ń s k i m . A le w r ó ć m y d o r e f o r m y S t r o b a n d a . N i e p o p r z e s t a ł o n n a w p r o w a d z e n i u n o w e g o p r o g r a m u n a u c z a n i a , a l e z a d b a ł o u t w o r z e n i u b i b l i o t e k i g i m n a z j a l n e j , k t ó r e j z b i o r y s ą d z i s i a j d o s t ę p n e w B i b l i o t e c e K o p e r n i k a ń s k i e j w T o r u n i u ( w d a w n e j K s i ą ż n i c y M i e j s k i e j ) , z a a d a p t o w a ł p o m i e s z c z e n i a d a w n e g o k l a s z t o r u f r a n c i s z k a ń s k i e g o n a c e l e d y d a k t y c z n e , d o p r o w a d z i ł d o w y b u d o w a n i a n a u l . P i e k a r y e k o n o m i i ( b u r s y ) d l a u c z n i ó w g i m n a z j u m , t a k ż e t y c h u b o g i c h , a l e z d o l n y c h . U d o s t ę p n i o n o j ą m ł o d z i e ż y w 1 6 0 1 r. J e g o a m b i c j e s i ę g a ł y d a l e j i z m i e r z a ł y d o u t w o r z e n i a w T o r u n i u s z k o ł y p ó ł w y ż s z e j . U t w o r z e n i e k l a s y „ s u p r e m a c u r i a ” (1 1 r o k n a u k i ) o z n a c z a ł o p o d n i e s i e n i e w 1 5 9 4 r. s t a t u s u s z k o ł y d o r a n g i G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e g o 18. S t r o b a n d c z y n i ł s t a r a n i a w c e l u u t w o r z e n i a w y ż s z e j s z k o ł y p r o t e s t a n c k i e j ( u n i w e r s y t e t u ?) z m y ś l ą t a k ż e o m ł o d z i e ż y p r o t e s t a n c k i e j z K o r o n y i L it w y . U z y s k a ł n a w e t w s p a r c i e d l a t y c h p l a n ó w n a s e j m i k u w M a l b o r k u w 1 5 9 4 r. i n a s y n o d z i e r ó ż n o w i e r - c ó w w T o r u n i u w 1 5 9 5 r . 19 S t r o b a n d m u s i a ł li c z y ć s i ę z k o n k u r e n c j ą n a o d c i n k u s z k o l n i c t w a z e s t r o n y j e z u i t ó w t o r u ń s k i c h , k t ó r z y z a d o m o w i l i s i ę w T o r u n i u w 1 5 9 6 r. T o , j a k s i ę w y d a j e , j e s z c z e b a r d z i e j a k t y w i z o w a ł o j e g o d z i a ł a n i a . N a s z a w i e d z a o d z i e j a c h G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e g o o p i e r a s i ę w g łó w n e j m i e r z e n a ź r ó d ł a c h n o r m a t y w n y c h , a w i ę c n a r e g u l a m i n a c h . C z ę s t o ż y c ie c o d z i e n n e n i e c o o d b i e g a ł o o d p r z y j ę t y c h z a s a d . W r e g u l a m i n i e g i m n a z j u m w s f e r z e w y c h o w a w c z e j co n a j m n i e j r a z i w p r o w a d z e n i e i n s t y t u c j i „ c o r y c a e u s a c u r i a l i s ” ( z a u s z n i k a n a u c z y c i e l a , c z y li d o n o s i c i e l a ) 20. N i e w i e m y t y l k o , c z y b y ł t o o f i c ja l n y , c z y t a j n y d o n o s i c i e l . W k o ś c i o ł a c h b y ło p r z y j ę t e , iż b y ł o f i c j a l n y n a d z o r c a , k t ó r y o b s e r w o w a ł o b e c n o ś ć n a n a b o ż e ń s t w a c h . A le j e g o o b o w i ą z k i b y ł y z n a n e w i e r n y m . Z g o n b u r m i s t r z a S t r o b a n d a w 1 6 0 9 r., w w i e k u 6 1 l a t , n a z a p a l e n i e p ł u c p o z b a w i ł G i m n a z j u m A k a d e m i c k i e o d d a n e g o i m o ż n e g o p r o t e k t o r a i m e c e n a s a .
18 S. Tync, op. cit., t. 1, s. 120.
19 W. Sławiński, Toruński syn od gen eraln y 1595 roku, W arszawa 2002, s. 135, 178, 242, 288. 20 Ibidem , t. 1, s. 170.
6 8 Ja n u sz M ałłek Z a s ł u g i S t r o b a n d a d l a T o r u n i a n i e o g r a n i c z a ł y s i ę t y l k o d o s f e r y s z k o l n i c t w a . Z a s ł u g u j ą c a n a o s o b n y a r t y k u ł j e g o d z i a ł a l n o ś ć p r a w o d a w c z a ( r e g u l a m i n o p i e k i n a d s i e r o t a m i , r e g u l a m i n u r z ę d u k w a t e r n e g o , a w n i m p r z e p i s y o d n o ś n i e z a o p a t r z e n i a m i a s t a w w o d ę , o c h r o n ę p r z e c i w p o ż a r o w ą , w i l k i e r z k l u c z a b i e r z g ł o w s k i e g o ) u k a z u j e g o j a k o b u r m i s t r z a m i a s t a - d o b r e g o g o s p o d a r z a . P o d o b n i e j e g o d z i a ł a l n o ś ć p r a w o d a w c z a p r z y k o d y f i k a c j i p r a w a c h e ł m i ń s k i e g o p r z y n o s i m u s p l e n d o r . B u r m i s t r z H e n r y k S t r o b a n d k o r z y s t a ł z p r z y s ł u g u j ą c e j m u w ł a d z y z p o ż y t k i e m d l a r o d z i n n e g o m i a s t a , k t ó r e m u w i e r n i e s ł u ż y ł . S U M M A R Y
Henryk Stroband was one of the most outstanding citizens in the history of Toruń who made a vast contribution to the spread of education in Copernicus' hometown at the turn of the 16th and the 17th century. Stroband's achievements were not limited to the educational arena, however his legislative work (regulations for orphan care, town council regulations, including rules for municipal water supply and fire protection, laws governing the Bierzgłowo territory) deserves also a separate publication, and it paints a picture of Stroband as an effective manager of municipal affairs. Stroband also deserves credit for his contribution to the codification of the Chełmno law. Mayor Henryk Stroband exercised his authority to the benefit of the city which he served with the highest diligence.