M A R IA C H Y Ż E W S K A
W Y N IK I W S T Ę P N Y C H B A D A N A R C H E O L O G IC Z N Y C H W P IO T R A W IN IE PO W . O P O L E L U B E L S K IE
P ra c e w y k o p a lis k o w e w P io tr a w in ie p o d ję to z r a m ie n ia K a te d r y A rc h e o lo g ii P o ls k i K U L . B a d a n ia d o ty c z y ły s ta n o w is k a z w ią z a n e g o z je d n y m z n a js ta rs z y c h k o ściołów p a r a f ia ln y c h n a L u b elszc zy źn ie. S ieć n a js ta r s z y c h o ś ro d k ó w k o ś c ie ln y c h w y z n a c z a zesp o ły o sad w c z e sn o śre d n io w ie c z n y c h , k tó r e w in n y b y ć p r z e b a d a n e m e to d a m i a rc h e o lo g ic z n y m i. Z d ru g ie j s tro n y c h o d z iło o u c h w y c e n ie m ie js c a k o śc io ła w zesp o le o sad n iczy m .
B a d a n ia a rc h ite k to n ie z n o -a rc h e o lo g ic z n e ł i a d ty m i z a g a d n ie n ia m i, z a a w a n s o w a n e w z a c h o d n ie j M a ło p o ls c e 1 w o d n ie s ie n iu d o te r e n u L u b e lsz c z y z n y , n ie zo stały d o ty ch cz as p o d j ę t e 8. N a le ż y je d n a k za u w a ż y ć , że p r o b le m a ty k a i z a d a n ia , ja k ie s to ją p rz e d b a d a c z e m L u b elszc zy zn y , są n ie c o in n e n iż w w y p a d k u M a ło p o lsk i z a ch o d n iej. W y n ik a to m ię d z y in n y m i z fa k tu , ż e n a p o ło ż o n y c h n a w sc h ó d od W isły te r e n a c h a rc h id ia k o n a tó w lu b e ls k ie g o i z a w ic h o jsk ie g o n ie są d o tą d z n a n e n a j s t a r sze p o s ta c ie ko ścio łó w . M a ją c n a u w a d z e z a ró w n o w ia d o m o ś c i ze ź ró d e ł p is a n y c h , ja k i d o ty c h c z a so w y s ta n b a d a ń n a d a r c h i te k t u r ą , m o ż n a są d z ić , ż e b u d o w n ic tw o sa k r a ln e L u b e lsz c z y z n y b y ło do p o ło w y X IV w . p rz e d e w s z y s tk im d r e w n i a n e 3. W y ją tk ie m b y ł t u k o śció ł św . M ic h a ła w L u b lin ie , je d n a k ż e n a js ta r s z e z a c h o w a n e jego p a rtie p o ch o d z ą d o p ie ro z II p o ło w y X I I I w .4 S tw a r z a to s p e c y fic z n ą s y tu a c ję b a d a w c z ą , u w a ru n k o w a n ą n ie trw a ło ś c ią m a te r ia łu . N ie w o ln o o c zy w iście re z y g n o w a ć z p o sz u k iw a n ia w z a c h o w a n y c h b u d y n k a c h ic h n a js ta r s z y c h p a r tii. N a le ż y j e d n a k stw ie rd z ić , iż g łó w n ą m e to d ą z d o b y c ia p e w n y c h in f o r m a c ji o w c z e sn y c h o ś ro d k a c h o rg a n iz a c ji p a ra f ia ln e j n ie są p r a c e a rc h ite k to n ic z n e , le c z b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e n a d o sa d a m i k o śc ie ln y m i. P o z w o li to z je d n e j s tro n y n a w y p ra c o w a n ie o b r a zu w ie js k ic h o śro d k ó w p a ra f ia ln y c h w o k re s ie d o p o ło w y X IV w ., ż d ru g ie j zaś b ęd zie re a ln y m w k ła d e m w p o z n a n ie o s a d n ic tw a L u b e lsz c z y z n y z p ó ź n ie jsz e j fa z y w czesnego śre d n io w ie c z a . O sa d n ic tw o to w o b e c o g ro m u p ro b le m a ty k i z n a n e je s t b o w ie m c iąg le jeszcze fra g m e n ta ry c z n ie .
P o d ję c ie b a d a ń n a d p rz e d s ta w io n y m z a g a d n ie n ie m m o ż liw e je s t w o p a rc iu o p r a c e h is to ry c z n e z a ró w n o d o ty c z ą c e p o szc z e g ó ln y c h m iiejsoow ości, j a k — i to p rz e d e w s z y s tk im — w o p a rc iu o p r a c e , o m a w ia ją c e p o c z ą tk i sieci p a r a f i a l n e j 5. 1 P o r . n p . E . D ą b r o w s k a , S t u d i a n a d o s a d n i c t w e m w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n y m Z i e m i W i ś l i c k i e j , W r o c ła w —W a r s z a w a —K r a k ó w 1965. * N ie b i o r ę t u p o d u w a g ę Z i e m i c h e ł m s k o - b e ł s k i e j . 3 N p . w o d n i e s i e n i u d o P i o t r a w i n a — J . D ł u g o s z , L i b e r b e n e f i c i o r u m c r a c o v i e n s i s , t . II, S. 511— 512 i S. 561—562. 4 J . E . D u t k i e w i c z , O d k r y c i e f u n d a m e n t ó w d . k o ś c i o ł a ś w . M i c h a ł a w L u b l i n i e w r . 1936—1938, [W :] K s i ę g a p a m i ą t k o w a k u c z c i J e g o E k s c e l e n c j i X B i s k u p a M . L . F u l m a n a , cz. I I I , L u b l i n 1939. ? P . S z a f r a n , R o z w ó j ś r e d n i o w i e c z n e j s i e c i p a r a f i a l n e j w L u b e l s k i e m , L u b l i n 1958; H . G r o c h o l s k i , P o w s t a n i e a r c h i d i a k o n a t u z a w i c h o j s k i e g o i j e g o n a j s t a r s z e k o ś c i o ł y d o p o ł o w y X I V w i e k u , „ R o c z n i k i H u m a n i s t y c z n e ” , X I I I (1965), z. 2.
162
S P R A W O Z D A N IA I M A T E R IA Ł YM iejsco w o ść P io tra w in , p o ło ż o n a w p o b liż u w ę z ła k o m u n ik a c y jn e g o S olec — K a m ie ń b y ła w a ż n ą o s a d ą ju ż w p o ło w ie X I I w. I s tn ia ła ta m k o m o ra celna, k tó r ą k s ią ż ę H e n r y k S a n d o m ie rs k i n a d a ł w r a z z je j d o c h o d a m i k la s z to ro w i b e n e d y k ty n ó w w S ie c ie c h o w ie 6. P io tr a w in z w ią z a n y b y ł w te d y z sy s te m e m p rz e p r a w p rzez W isłę. W ieś b y ła w ła s n o ś c ią k s ią ż ę c ą i p rz y p u s z c z a się, że ró w n ie ż f u n d a c ja i u p o
-»
sa ż e n ie k o ś c io ła b y ły d z ie łe m k sięcia. W 1310 r., k ie d y k o m o r a c e ln a w P io tra w i- n ie ju ż n ie is tn ia ła , W ła d y s ła w Ł o k ie te k p rz e k a z a ł w ieś b is k u p s tw u k ra k o w s k ie m u 7. B is k u p s tw o to ro ściło sotbie p r a w a do P io tr a w in a ju ż w p o ło w ie X III w., o czym ś w ia d c z y w s p o m n ia n a n iż e j le g e n d a o w sk rz e s z e n iu ry c e rz a P io tra . O z n a c z e n iu wisi m o ż e św ia d c z y ć z n a c z n e s k u p ie n ie w c z e s n o śre d n io w ie c z n y c h sta n o w isk a rc h e o lo g ic z n y c h w p o b liż u P i o t r a w i n a 8 o ra z p rz e b ie g g ra n ic y m ięd zy a rc h id ia k o n a te m lu b e ls k im a z a w ic h o js k im . G ra n ic a ta , z n a n a w X IV w. z ra c h u n k ó w ś w ię to p ie trz a , w y ra ź n ie z m ie n ia k ie r u n e k p o p rz e k ro c z e n iu W isły i z a k re ś la ją c g łę b o k i łu k p o z o s ta w ia P io tr a w in po s tro n ie z a w ic h o js k ie j9. J a k w y n ik a z m ap y Ł a d o g ó rsk ie g o , n a p o c z ą tk u X IV w . P io tr a w in n a le ż y d o n a jg ę ś c ie j z a lu d n io n y c h p a r a f ii L u b e lsz c z y z n y 10. Is tn ie n ie k o ś c io ła w P io tr a w in ie tr a d y c ja d a tu je ju ż n a X I w .11 N a js ta rs z a w z m ia n k a o k o ś c ie le z n a jd u j e się w y i t o M in o r św . S ta n is ła w a n a p is a n y m p rzez W in c e n te g o z K ie lc W k ró tce po r. 1242 d la c e ló w k a n o n iz a c y jn y c h 12. D otyczy o n a w y p a d k ó w s p r z e d r. 1079 i z a w a r ta z o s ta ła w o p is ie tz w . c u d u p io tra w iń s k ie g o — w s k rz e s z e n ia ry c e r z a P io t r a p o c h o w a n e g o w m ie js c o w y m ko ściele. P rz y jm u je ' się, Że le g e n d a o c u d z ie p io tra w iń s k im p o w s ta ła n a jp r a w d o p o d o b n ie j p ó ź n ie j n iż k r o n ik a W in c e n te g o K a d łu b k a , k tó r y o w y d a rz e n iu ty m n ie w sp o m in a . N ie m n ie j, skoro W in c e n ty z K ie lc n ie w a h a się p is a ć w te n sp o só b o k o ło r. 1242 o k o śc ie le w P io tr a w in ie , m o ż n a p rz y ją ć , że k o śc ió ł is tn ia ł ju ż p rz e d u ro d z e n ie m a u to r a , a w po ło w ie X I I I w . u w a ż a n y b y ł z a b a rd z o s ta ry . D zięk i te m u cz a s p o w s ta n ia p ierw szeg o k o śc io ła w P io tr a w in ie m o ż n a b y co fn ą ć co n a jm n ie j d o p o c z ą tk ó w X I I w .18
S zczeg ó ło w e in f o r m a c je o ty m k o ś c ie le p o d a je D ługosz. Ś w ią ty n ia b y ła do r. 1441 d re w n ia n a . W ty m ż e ro k u b is k u p Z b ig n ie w O le śn ic k i w z n ió sł n a je j m ie js c u k o ś ciół m u r o w a n y 14. D re w n ia n y kościół, ś w ia d e k cu d u , m ia ł b y ć p rz e n ie sio n y do B isk u p ic , g d z ie O le śn ic k i u fu n d o w a ł w 1444 r. p a r a f i ę 15. S p ra w a n ie je s t je d n a k z u p e łn ie ja s n a . M iędzy p o d ję c ie m b u d o w y ś w ią ty n i m u r o w a n e j w P io tra w in ie a f u n d a c ją b is k u p ie k ą u p ły n ę ło k il k a la t. M oże w ię c s t a r y k o śció ł n ie s ta ł n a ty m sa m y m m ie js c u co k o śc ió ł w y b u d o w a n y p rz e z O leśn ick ieg o . W lite r a tu r z e o p a rte j o p ó ź n ie jsz e ź ró d ła s p o ty k a się o p in ię, iż n a m ie js c u ś w ią ty n i d re w n ia n e j p o w sta ł n ie d z is ie jsz y k o śc ió ł p a r a f ia ln y , le c z w z n ie s io n a ró w n ie ż p rz e z O leśnickiego k a p lic a — n a g ro b e k r y c e r z a P io tr a (w p ó ź n ie jsz y c h ź ró d ła c h zw an eg o t a k ja k s K o d e k s d y p l . K a t e d r y K r a k o w s k i e j , t. I, s. 42, n r 34. * 7 T a m ż e , t. I, n r 117. 8 S . N o s e k , M a t e r i a ł y d o b a d a ń n a d h i s t o r i ą s t a r o ż y t n ą i w c z e s n o ś r e d n i o t o i e c z n ą m i ę d z y r z e c z a W i s ł y i B u g u , , ,A n n a l e s U M C S , S e c tio F ” , v o l. V I, 1951. S t a n o w i s k a t e w y m a g a j ą j e d n a k s p r a w d z e n i a w t e r e n i e . 9 G r o c h o l s k i , o p . c i t ., s . 154; S z a f r a n , o p . c i t ., m a p k a n a k o ń c u * p r a c y . 18 T . Ł a d o g ó r s k i , S t u d i a n a d z a l u d n i e n i e m P o l s k i X I V w i e k u , W r o c ła w 1958. 11 V i t a S . S t a n i s l a i C r a c o v i e n s i (V ita M in o r ) , [W :] M o n u m e n t a P o l o n i a e H i s t ó r i c a , t. IV , L w ó w 1884, s. 262. 12 M . P 1 e z i a , O d A r y s t o t e l e s a d o Z ł o t e j l e g e n d y , W a r s z a w a 1958, s. 452 n . 18 G r o c h o l s k i , o p . c i t ., s. 161. 14 D ł u g o s z , o p . c i t ., t . I I , s . 511 n . i s. 561 n . 15 J . D ł u g o s z , C a t a l o g u s e p i s c o p o r u m C r a c o v i e n s i u m . IW :] O p e r a o m n i a , t . I, s. 425; p o r . te ż L i b e r b e n . , t . II , s. 549.
m u f cmentarny
i
i
*
k
*
k
k s k a > p a w y la n a * r r T r r r r T T T T T T T t r’
R y c . 1. P l a n s y t u a c y j n y w y k o p ó w w P i o t r a w i n i e . N u m e r y w y k o p ó w o z n a c z o n e s ą c y f r a m i r z y m s k i m i . T r ó j k ą t y o z n a c z a j ą w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n ą c e r a m i k ę z n a l e z i o n ą n a p o w i e r z c h n i . A — k o ś c ió ł p a r a f i a l n y , B — k a p l i c a , C — o d k r y t e f u n d a m e n t y s i e d e m n a s t o w i e c z n e j b u d o w l i .164
S P R A W O Z D A N IA I M A T E R IA Ł Yo s a d a — P io t r a w i n e m ) 18. S tą d o b a p ię tn a s to w ie c z n e k o ścio ły w y z n a c z a ją s ta n o w is k a a rc h e o lo g ic z n e w a r te z b a d a n ia . *
O b e c n ie P io tr a w in je s t n ie d u ż ą w s ią p o ło ż o n ą n a p ra w y m b rz e g u W isły. Z a b u d o w a n ia z a jm u ją k ilk u s e tm e tro w y o d c in e k k r a w ę d z i n ie w y so k ie j s k a r p y o p a d a ją c e j n a ogół s tro m o k u rzece. N a p ó łn o c n y m k r a ń c u w si, tu ż p rz y k ra w ę d z i w y so czy zn y z n a jd u je się k a p lic a g ra b o w a ry c e r z a P io tr a o ra z k o śció ł p a ra f ia ln y , z b u d o w a n e w o b e c n e j p o s ta c i p rz e z Z b ig n ie w a O le śn ic k ie g o w p o ło w ie X V w . Z g o d n ie z p r z e w id y w a n ia m i, n a śla d y o s a d n ic tw a w c z e sn o śre d n io w ie c z n e g o n a tr a fio n o p rzy k o śc ie le n a n ie w ie lk ie j te r a s ie p o ło żo n ej m ię d z y k o śc io łe m a k o ry te m W is ły 17 (ryc. 1). T e r a s a ta , w n a t u r a l n y sp o só b z m n ie js z a ją c w y so k o ść s k a r p y , b y ła szczegól n ie d o g o d n a d o o s a d n ic tw a i w y k o rz y s ty w a n a w ró ż n y c h o k re sa c h . J a k się o kazało w tr a k c ie w y k o p a lis k , p rz y c z y n ą in te n s y w n e g o w y k o rz y s ta n ia te r a s y by ło n a ło ż e n ie się n a w a p ie n n y p o d k ła d g ru b e j w a r s tw y p ia s k u . W c a łe j o k o licy n a to m ia s t z w ie tr z a ła s k a ł a w a p ie n n a w y s tę p u je n a g łęb o k o ści o d k ilk u n a s tu do k ilk u d z ie s ię c iu n a jw y ż e j c e n ty m e tró w . P r a c e w y k o p a lis k o w e w P io tr a w in ie tr w a ł y od 1 do 31 V II 1969 r. C ałość p ra c z o s ta ła w y k o n a n a p rz e z zesp ó ł s tu d e n tó w K U L p o d k ie r u n k ie m a u to r k i n in ie jsz e g o a rty k u łu . N a s ta n o w is k u zało ż o n o 5 w y k o p ó w o łą c z n e j p o w ie rz c h n i n ieco p o n a d 60 m £. B a d a n ia m i o b ję to c m e n ta rz p rz y k o ś c ie le i k a p lic y o ra z o p is a n ą te ra sę . W ykopy o c h a r a k t e r z e so n d a ż o w y m zało ż o n o w p o b liż u p r e z b ite r iu m k o ścio ła, p rz y k a p lic y g ro b o w e j P io tr a w in a o ra z n a te ra s ie , p o ło żo n ej n a zac h ó d od o b u b u d y n k ó w .
W y k o p n r 1 o w y m ia r a c h 5X 2,5 rń u s y tu o w a n o w o d leg ło ści 10 m od p re z - ’ b ite r iu m k o śc io ła . Je g o ce le m b y ło ro z p o z n a n ie c h ro n o lo g ii n a w a r s tw ie ń p rz y g o ty c k im k o śc ie le o ra z m o ż liw ie p e łn e p o z n a n ie c m e n ta rz a p rz y k o ś c ie ln e g o w p o b liżu p ó łn o c n e j ś c ia n y k o ścio ła. W p r o f ilu w y k o p u w y ró ż n io n o 4 w a rs tw y . P o d p ró c h n ic ą w s p ó łc z e s n ą g ru b o ś c i 10 c m w y s tą p iła n a z n a c z n e j p o w ie rz c h n i w y k o p u c ie n k a w a r s tw a g ru z u w a p ie n n e g o i z a p ra w y , n a jp r a w d o p o d o b n ie j z n o w o ży tn eg o re m o n tu k o śc io ła . P o n iż e j, do p o z io m u 1,60 m z a le g a ła je d n o lita w a r s tw a c z a rn e j ziem i z n is z c z o n a lic z n y m i w k o p a m i g ro b o w y m i. W a r s tw a t a z a w ie ra ła m a te r ia ł j c e ra m ic z n y n o w o ż y tn y (X V II w .). F ra g m e n ty c e ra m ik i p o c h o d z ą w y łą c z n ie z n aczy ń to czo n y c h , siw y c h , z o r n a m e n te m w y g ła d z a n y c h p asm . P o cząw szy od głębokości 1,10 m , p o z a lu ź n y m i k o ś c ia m i lu d z k im i, w y s tą p iły n ie n a r u s z o n e fr a g m e n ty szk ie le tó w ze ś la d a m i d r e w n ia n y c h tr u m ie n . W sz y s tk ie s z k ie le ty le ż a ły g ło w a m i w k ie r u n k u z a c h o d n im b ą d ź p ó łn o c n o -z a c h o d n im . N a g łęb o k o ści 1,20 m o d k ry to 4 g ro b y n ie n a r u s z o n e , o o r ie n ta c ji N W , ze z m a r ły m i u ło ż o n y m i n a w z n a k , z rę k o m a w y c ią g n ię ty m i w z d łu ż c ia ła b ą d ź u ło ż o n y m i n a b io d r a c h . P r z y s z k ie le ta c h zn ale zio n o o b rą c z k ę i m e d a l i k i 18. " R - B r y k o w s k i, ' K o ś c i ó ł p a r a f i a l n y w P i o t r a w i n i e , „ R o c z n i k i H u m a n i s t y c z n e ” , V I (1958), z. 4, S. 47—56. 17 P o r . M . C h y ż e w s k a , P e r s p e k t y w y b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h w P i o t r a w i n i e p o lu . O p o l e L u b e l s k i e , „ S p r a w o z d a n i a z C z y n n o ś c i W y d a w n i c z e j i P o s i e d z e ń N a u k o w y c h K U L ” , n r 17. 18 G r ó b n r 2: k r z y ż y k ł a c i ń s k i , o d l e w w y k o n a n y z m o s i ą d z u , u g ó r y u c h w y t z o t w o r k i e m , w k t ó r y m s ą r e s z t k i k o l u s z k a . N a a w e r s i e C h ry is tu s u k r z y ż o w a n y , n a r e w e r s i e p o s ta ć M a t k i B o ż e j z r ę k o m a z ło ż o n y m i d o m o d l i t w y , w d ł u g i e j s z a c ie , p o d s t o p a m i p r a w d o p o d o b n i e k s i ę ż y c . F o r m a o c h a r a k t e r z e p r y m i t y w n y m z p e w n y m i c e c h a m i b a r o k u w s k a z u j ą c y m i n a I p o ł o w ę X V II w . A n a l o g i c z n y k r z y ż y k o t y c h s a m y c h m o t y w a c h i c e c h a c h s t y l i s t y c z n y c h z n a l e z i o n o w K a z i m i e r z u n a d W is łą (w z b i o r a c h p r y w a t n y c h ) . W t y m s a m y m g r o b ie z n a l e z i o n o o b r ą c z k ę , g ł a d k ą o p r z e k r o j u s p ł a s z c z o n e g o 'p ó ł k o l a w y k o n a n ą p r a w d o p o d o b n i e z e s t o p u c y n y . G r ó b n r 3: K r z y ż y k w f o r m i e k w i a t u , z b l i ż o n y k s z t a ł t e m d o k r z y ż a g r e c k i e g o . W ś r o d
M a te ria łu w c z e sn o śre d n io w ie c z n e g o w w y k o p ie n ie stw ie rd z o n o . N a p o d s ta w ie ch ro n o lo g ii c e ra m ik i o ra z z n a le z io n y c h m e d a lik ó w n a le ż y sądzić, ż e s k ła d a n ie z m a rły c h w te j części c m e n ta rz a , p o ło żo n ej n a p ó łn o c od k o śc io ła , p r z y p a d a d o p ie ro n a w ie k X V II i t r w a n a jp r a w d o p o d o b n ie j do p rz e ło m u X V II I i X I X w., k ie d y c m e n ta rz p rz e n ie sio n o p o z a w ieś. W y d a je się, ż e c m e n ta r z w c z e śn ie jsz y n a le ż y lo k a liz o w a ć po p o łu d n io w e j s tro n ie k o śc io ła o ra z w o k ó ł k a p lic y b ę d ą c e j g łó w n y m m ie jsc e m k u ltu św . S ta n isła w a .
P e w n e d a n e n a te n te m a t p rz y n ió s ł m a te r ia ł u z y s k a n y w w y k o p a c h n r 2 i 4, p o ło żo n y ch n a zach ó d od k a p lic y . P o z a n ie w ą tp liw ie p ó ź n y m i p o c h ó w k a m i w z a c h o w a n y c h d re w n ia n y c h tr u m n a c h o d k ry to ta m ró w n ie ż p o c h ó w k i z O kresu X V —X V II w. P o d s ta w ą c h ro n o lo g ii ty c h o s ta tn ic h je s t a n a liz a s tra ty g r a fic z n a .
R y c . 2. W y k o p 3, p r o f i l S —N . 1 — p r ó c h n i c a w s p ó ł c z e s n a , 2 — w a r s t w a p r z e m i e s z a n a p r z e z w k o p y g r o b o w e p o p o ło w ie X V w ., 3 — w a r s t w a z ie m i b r u n a t n e j , z a w i e r a j ą c e j n i e n a r u s z o n e s z k i e l e t y s p r z e d p o ło w y X V w ., 4 — c a l e c , 5 — k a im ie ń , 6 — c e g ł a . N a jc ie k a w sz y c h m a te ria łó w d o ty c z ą c y c h c m e n ta rz a p rz y k o ś c ie ln e g o d o s ta rc z y ł w y k o p n r 3. W y k o p te n o w y m ia r a c h 2,5X 2,5 m u s y tu o w a n o w o d le g ło śc i 4 m od p o łu d n io w e j śc ia n y k a p lic y . P o d p ró c h n ic ą w s p ó łc z e s n ą g ru b o ś c i 10 c m w y s tą p iła w a r s tw a p rz e m ie s z a n a , p o w s ta ła w w y n ik u w k o p ó w g ro b o w y c h . Z a w a r to ś ć w a rs tw y s ta n o w iła c ie m n o sz a ra i b r u n a t n a s y p k a z ie m ia p rz e m ie s z a n a z d u ż ą ilo śc ią d ro b n eg o g ru z u w a p ie n n e g o i fr a g m e n ta m i g o ty c k ie j cegły. G ru z w a p ie n n y n ie n o sił śla d ó w o b ró b k i lu b z a p ra w y ; p o p rz e z a n a lo g ię z o d k ry c ia m i w w y k o p ie n r 2, ‘poło żo n y m w o d leg ło ści około 25 m , m o ż n a p rz y p u szczać, że g ru z w a p ie n n y p o ch o d zi z p o zio m u o sad n iczeg o , d a to w a n e g o c e ra m ik ą i f r a g m e n ta m i ce g ie ł n a X IV —X V w. P o zio m te n w w y k o p ie n r 2 s k ła d a ł się ze z w a rte g o b r u k u w a p ie n nego. N a to m ia s t w y s tę p u ją c e n a ca łe j g łęb o k o ści cegły p o c h o d z ą z a p e w n e z p o zo
k u , w f o r m i e k o l a i n i c j a ł m a r y j n y , n a o d w r o c i e — n i e c z y t e l n y . P o l a k r z y ż a w y p e ł n i o n e o b u s t r o n n i e l i t e r a m i n i e t w o r z ą c y m i w y r a z u . B y ć m o ż e j e s t t o m e d a l i k , o d z n a k a j a k i e g o ś b r a c t w a l u b z g r o m a d z e n i a m a r y j n e g o z p o c z ą t k o w y m i l i t e r a m i r e g u ł y ; m a t e r i a ł — c y n a l u b s t o p m e t a l u m i ę k k i e g o , b i a łe g o . P o n a d t o w g r o b i e z n a l e z i o n o b l a c h ę m i e d z i a n ą , o w a l n ą o w y m i a r a c h 75 m m X 65 m m X 0,5 m m . B l a c h a s t a n o w i ł a z a p e w n e c z ę ś ć o z d o b y s t r o j u , b e z ł a d n e w y p u k ł o ś c i b y ć m o ż e s t a n o w i ł y m o t y w d e k o r a c y j n y b e z ż a d n y c h c e c h s t y l o w y c h , n i e t w o r z ą c e o r n a m e n t u . Z n a l e z i o n e w r a z z o d z n a k ą w s k a z u j ą n a t e n s a m c z a s p o w s t a n i a . P r z e d s t a w i o n e z a b y t k i o k r e ś l i ł m g r J . W z o r e k .
166
S P R A W O Z D A N IA I M A T E R IA Ł Ysta w io n y c h n a p la c u b u d o w y r e s z te k m a te r ia łu z w iezio n eg o do w y s ta w ie n ia k ap licy . N a jc ie k a w s z e z n a le z is k a teg o ro d z a ju to d a c h ó w k a (tzw . h o le n d e rk a ), p ro filo w a n a ż e b ró w k a , a n a lo g ic z n a do w id o c z n e j w sk le p ie n iu k a p lic y , o ra z k s z ta łtó w k a , u ży w a n a d o f o r m o w a n ia g zy m su . W w a r s tw ie te j o d k ry to je d e n g ró b n ie n a ru sz o n y , w d o s k o n a le z a c h o w a n e j d r e w n ia n e j tru m n ie . P o p rz e z a n a lo g ię do g ro b u z w y p o s a ż e n ie m w w y k o p ie n r 4 w s p o m n ia n y g ró b m o ż n a d a to w a ć n a w ie k X V III b ą d ź n a p o c z ą te k w ie k u X IX . N a ty m sa m y m ‘p o zio m ie o d k ry to jesz c z e d w a fra g m e n ty tr u m ie n , p ra w d o p o d o b n ie z teg o sam eg o o k re su . O d k ry te n iż e j n ie n a ru s z o n e g ro b y b y ły b e z tr u m i e n ; w y d a je się, ż e te n p o z io m m o ż n a d a to w a ć n a o k re s od X V do X V II w .
N a g łę b o k o śc i 1,7 m w a r s t w a z a w ie r a ją c a ś re d n io w ie c z n y m a te r ia ł z a n ik a , n a je j m ie js c e p o ja w ia się w a r s tw a z iem i b ru n a tn o -ż ó łte j p o w s ta ła n a s k u te k w k opów g ra b o w y c h , n ie w ą tp liw ie je d n a k w c z e śn ie jsz y c h n iż p o zio m g o tycki. T ę w z g lę d n ą c h ro n o lo g ię m o ż n a b y ło u s ta lić b io r ą c p o d u w a g ę b r a k g ru z u w a p ie n n e g o i c e g la n eg o o ra z w y r a ź n ą ró ż n ic ę w z a b a r w ie n iu o b u w a rs tw . D zięk i te m u d o ln a g ra n ic a •p ó źn o śred n io w ieczn y ch i n o w o ż y tn y c h w k o p ó w g ro b o w y c h je s t d o s k o n a le u c h w y tn a . G ro b y n iższeg o p o z io m u b y ły b e z tr u m ie n , ze z m a r ły m i u ło ż o n y m i n a w z n a k , gło w a m i n a zac h ó d , z n ie w ie lk im o d c h y le n ie m k u p o łu d n io w i. R ęce w y c ią g n ię te w z d łu ż ‘cia ła . W g ro b ie n r 9, p rz y le w e j .d ło n i z m a rłe g o o d k ry to f r a g m e n t p rz e d m io tu ż ela zn eg o , s iln ie s k o ro d o w a n e g o (nóż?). O p isy w a n y c m e n ta rz b y l in te n s y w n ie w y k o rz y s ty w a n y , o czym św ia d c z y o d k ry c ie 4 g ro b ó w , n a p o w ie rz c h n i 3,5 m 2 w w a r s tw ie g ru b o ś c i 20— 40 cm . P o ło ż o n e b liż e j p o w ie rz c h n i p a r t i e w c z eśn iejszeg o c m e n ta r z a z o sta ły z a p e w n e z n isz c z o n e śre d n io w ie c z n y m i w k o p a m i g ro b o w y m i. M a te r ia łó w d a tu ją c y c h n a js ta r s z e g ro b y n ie z n a le z io n o . P o z io m te n je s t je d n a k n ie w ą tp liw ie s ta rs z y o d w a r s tw y z a w ie ra ją c e j g ru z c e g la n y i w a p ie n n y i je s t p ra w d o p o d o b n ie fr a g m e n te m c m e n ta rz a w c z e sn o śre d n io w ie c z n e g o , w cześn iejszeg o od c m e n t a r z a z w ią z a n e g o z g o ty c k im i b u d y n k a m i s a k r a ln y m i. C h rz e ś c ija ń s k i o b rz ą d e k p o g rz e b o w y (je d n o lita o rie n ta c ja , p r a w ie z u p e łn y b r a k w y p o sa ż e n ia ) w sk a z u je , iż g ro b y n iższeg o p o z io m u p o c h o d z ą z c m e n ta r z a p rz y k o ścieln eg o , co p o śre d n io m oże w s k a z y w a ć n a is tn ie n ie w c z e śn ie jsz e g o k o ś c io ła w ła ś n ie n a m ie js c u k a p lic y . N a u w a g ę z a s łu g u je te ż C h a ra k te ry sty c z n y u k ła d c m e n ta rz a , k tó r y się g a ł ty lk o n a o d le g ło ść 4,5 m od śc ia n y , p rz y czym n a jg łę b s z y c h w k o p ó w d o k o n y w a n o od stro n y k a p lic y .
W ś w ie tle p rz e d s ta w io n y c h w y n ik ó w r y s u je się p o trz e b a o d sło n ię c ia w ięk szy ch p a r t i i c m e n ta r z a i z b a d a n ia je g o zasięg u . S zczeg ó ln ie is to tn e z n a c z e n ie b ę d z ie m iało d o p ro w a d z e n ie w y k o p u do ś c ia n y k a p lic y .
N a b a c z n ą u w a g ę z a s łu g u je te ż z a o b s e rw o w a n e w s tro p ie c a lc a w y ż ło b ie n ie w y p e łn io n e z ie m ią z b liż o n ą do z a w a rto ś c i ja m g ro b o w y c h n iższeg o poziom u. R o w ek o sz e ro k o śc i 0,3 m , g łę b o k o śc i k ilk u c e n ty m e tr ó w , p rz e b ie g a ł w k ie r u n k u ' N -S, p ro s to p a d le do p o łu d n io w e j ś c ia n y k a p lic y . W p o łu d n io w e j części w y k o p u ro w e k z o s ta ł p rz e c ię ty p rz e z ja m ę o n ie w y ja ś n io n e j fu n k c ji.
W w y k o p i e n r 3 o d k ry to ró w n ie ż m a te r ia ły ty p u o sad n iczeg o , d a to w a n e ro b o czo n a m ło d sz ą fa z ę w czesn eg o śre d n io w ie c z a . N ie b r a k ta k ż e 'p e w n y c h p rz e s ła n e k o o s a d n ic tw ie z fa z y sta rs z e j.
N a c e r a m ik ę s k ł a d a ją się fr a g m e n ty k ilk u n a s tu n a c z y ń z d o b io n y ch n a ogół o r n a m e n te m p o z io m y c h ż ło b k ó w . W k ilk u w y p a d k a c h w y s tę p u je o rn a m e n t w ielo k r o tn e j lin ii f a lis te j. B a r w a p o w ie rz c h n i je s t w w ięk szo ści w y p a d k ó w b ru n ą tn o - - s z a r a lu b b r u n a t n a , w p rz e ło m ie n a jc z ę śc ie j c z a rn a . D o m ieszk a d ro b n eg o piask u . K ilk a d o b rz e z a c h o w a n y c h d e n ze ś la d a m i le p ie n ia i o b ta c z a n ia . W id o czn e ró w n ież ś la d y s to s o w a n ia p o d s y p k i b ą d ź o d c in a n ia od ta rc z y k o ła. P o ś r o d k u d n a n a c z y n ia
z b ia łe j g lin y o b a r w ie z e w n ę trz n e j s z a r e j i in te n s y w n ie c z a r n e j z n a jd u j e się sła b o ' czy te ln y z n a k g a r n c a r s k i w p o s ta c i ró w n o ra m ie n n e g o k rz y ż a , u ję te g o w koło. W śród c e ra m ik i w y s tę p u ją te ż f r a g m e n ty n a c z y ń g ru b o ś c ie n n y c h z d o m ie sz k ą d ro b n e g o tłu c z n ia , ze ś la d a m i s ła b e g o o b ta c z a n ia , k tó r e m o ż n a e w e n tu a ln ie d a to w ać nieco w c z e śn ie j. N a p o g ra n ic z u w a r s tw y g o ty c k ie j i w c z e s n o ś re d n io w ie c z n e j o d k ry to f r a g m e n t sła b o o b ta c z a n e g o n a c z y n ia o w k lę s ły m d n ie . O p is a n y m a t e r i a ł p ochodzi p ra w d o p o d o b n ie z w a r s tw y k u ltu r o w e j w c z e s n o ś re d n io w ie c z n e j o sad y , zniszczonej w k o p a m i g ra b o w y m i. O sa d ę m o ż n a ro b o czo d a to w a ć n a X I I — X I I I w .
W y k o p n r 2. D a lsz e m a te r ia ły o sa d n ic z e o d k ry to w w y k o p ie n r 2. W y k o p te n , po czątk o w o o c h a r a k te r z e so n d a ż o w y m , z a ło ż o n o n a te r a s ie m ię d z y k o śc io łe m a k o ry te m W isły. T e ra s ę z a m ie rz a n o p rz e b a d a ć a ż d o s k a r p y sz e re g ie m w y k o p ó w s o n d a żow ych, k a ż d y o w y m ia r a c h 5X 1,5 m . P r a c ę p la n o w a n o ro z p o c z ą ć o d s tro n y w sc h o d n ie j, w o d leg ło ści około 10 m o d z a c h o d n ie j sz c z y to w e j ś c ia n y k a p lic y . P o n ie s p o d z ie w a n y m o d k ry c iu k o ro n y n ie z n a n e g o m u r u , k tó r a w y s tą p iła n a g łęb o k o ści 0,4 m , z d ecy d o w an o się n a p o sz e rz e n ie w y k o p u d o ro z m ia ró w 5 X 5 m , a n a s tę p n ie zało ż en ie d w u d a lsz y c h w y k o p ó w w c e lu z b a d a n ia z a ło ż e n ia b u d o w la n e g o , p rz e b a d a n ie te r a s y p o z o s ta w ia ją c do p rz y sz łe g o sezonu. o 1 m — I R y c . 3. W y k o p 2, p r o f i l S—N z p r z e k r o j e m p r z e z j a m ę 1 . 1 — p r ó c h n i c a w s p ó ł c z e s n a , 2 — w a r s t w a z ie m i b r u n a t n e j z m a i ą il o ś c i ą o k r u c h ó w c e g l a n y c h , 3 — b r u k w a p i e n n y ( t a k ż e f r a g m e n t y c e g i e ł) p r z e m i e s z a n y z c z a r n ą z i e m i ą — g o t y c k i p o z io m u ż y t k o w y , 4 — w a r s t w a k u l t u r o w a : c i e m n o b r u n a t n a z i e m i a ż z a w a r t o ś c i ą c e r a m i k i , k o ś c i z w i e r z ę c y c h , k r z e m i e n i i k a m i e n i z p a l e n i s k , 5 — c a l e c , ż ó ł t y p i a s e k , 6 — c a l e c , m a r g i e l i s k a ł a w a p i e n n a , 7 — f u n d a m e n t m u r u , 8 — w a r s t w a g r u z u c e g l a n e g o . W w y k o p ie s tw ie rd z o n o n a s tę p u ją c e n a w a r s tw ie n ia . P o d p r ó c h n ic ą w sp ó łc z e s n ą g ru b o ści 0,3 m z n a jd o w a ła się w a r s tw a z w a rte g o g ru z u w a p ie n n e g o i ceg lan eg o . W a rs tw a ta , g ru b o ści 0,10— 0,25 m p o c h o d z i z o k re s u .b u d o w y o d k ry te g o w w y k o p ie fu n d a m e n tu z X V II w. N a p o zio m ie k o ro n y m u r u w y s tą p iła c ie n k a w a r s t w a p ró c h - niczn a, z a w ie ra ją c a n ie w ie lk ie ilości d ro b n y c h f r a g m e n tó w cegieł, sz k ła i p o le w a n e j ce ra m ik i. K o le jn a w a rs tw a , g ru b o ś c i k il k u n a s t u c e n ty m e tró w s k ła d a ła się ze z w a r
168
S P R A W O Z D A N IA I M A T E R IA Ł Yteg o g r u s u w a p ie n n e g o , b e z z a p ra w y , p rz e m ie s z a n e g o z in te n s y w n ie c z a rn ą ziem ią. W w a r s tw ie w y s tę p o w a ły p o łu p a n e k o śc i z w ie rz ę c e i fr a g m e n ty c e ra m ik i żło b k o w a n e j. W s tro p ie w a r s tw y w y s tę p o w a ły m o cn o o b tłu c z o n e fr a g m e n ty cegieł. Z a n a liz y p r o f ilu w y n ik a , iż o p is y w a n e m u p o zio m o w i w sp ó łc z e sn e b y ło w y p ełn isk o ja m y 1. W y p e łn isk o ja m y o d p a d k o w e j, n a k t ó r ^ w y k o rz y s ta n o le j k ra s o w y , s k ła d a ło się ze z w a rte g o g ru z u w a p ie n n e g o i in te n s y w n ie c z a rn e j ziem i. W ja m ie z n a le z io n o k o śc i z w ierzęce, n ie lic z n e fr a g m e n ty c e ra m ik i w c z e sn o śre d n io w ie c z n e j, k tó re d o s ta ły się ta m z a p e w n e p rz y p a d k o w o , o ra z in te r e s u ją c ą c e ra m ik ę z b ia łe j gliny, s iw io n ą lu b m a lo w a n ą , ze ś la d a m i p o le w y . W y s tę p u ją te ż fr a g m e n ty n a c z y ń p o le ro w a n y c h . F r a g m e n ty d e n w y k a z u ją z a sto so w a n ie ró ż n y c h te c h n ik g a rn c a rs k ic h , p rz e d e w s z y s tk im le p ie n ia ze sto s o w a n ie m p o d sy p k i. D n a n a c z y ń p ła s k ie . N a d o b rze z a c h o w a n y m f r a g m e n c ie d n a w id o c z n y je s t z n a k g a rn c a r s k i w fo rm ie ró w n o ra m ie n n e g o k rz y ż a . F r a g m e n t te n p o c h o d z i z n a c z y n ia z b ia łe j glin y , s iln ie o b ta c z a - nego. W ja m ie w y s tę p o w a ły ró w n ie ż f r a g m e n ty cegieł. O p isa n y p o zio m w ra z z ja m ą n r 1 m o ż n a d a to w a ć ro b o czo n a X IV —X V w., p rz y czym n a le ż y z astrzec, iż c e ra m ik a z ja m y w y k a z u je ce c h y n ie c o p ó źn iejsze.
W e w s c h o d n ie j części w y k o p u , w w a r s tw ie g ru zu , n a sto su n k o w o n ie d u ż e j głęb o k o ści w y s tą p iły s z k ie le ty (bez tr u m ie n , s k ie ro w a n e g ło w a m i n a zac h ó d z od c h y le n ie m n a p ó łn o c), k tó r e m o ż n a u w a ż a ć za p o zo stało ść po sz e sn a sto w ie c z n y m c m e n ta rz u . K o le jn y p o zio m o sa d n ic z y tw o rz y w a r s tw a k u ltu r o w a g ru b o śc i BO SO cm , z a w ie r a ją c a m a te r ia ł p rz e d e w s z y s tk im w c z e sn o śre d n io w ie c z n y z X I— X III w, N a m a te r ia ł s k ła d a się C e ram ik a (z o r n a m e n te m d o o k o ln y c h ż ło b k ó w , fra g m e n ty d e n ze ś la d a m i sła b e g o o b ta c z a n ia i z d o m ie sz k ą d ro b n e g o tłu c z n ia ), p o łu p a n e k o śc i z w ie rz ę c e , f r a g m e n t n o ż a żela zn eg o , p rz e p a lo n e k a m ie n ie z p a le n is k (ryc. 4).
W
»
R y c . 4. P r o f i l e c e r a m i k i w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e j z w y k o p ó w 2 i 3.
N a p o g ra n ic z u w a r s tw y k u ltu r o w e j i c a lc a w y s tą p iła c e ra m ik a k u ltu r y trz c in ie c - k ie j z I I o k re s u e p o k i b rą z u . N a u w a g ę z a s łu g u je te ż d u ż a ilo ść w ió ró w , od łu p - k ó w i rd z e n i z k r z e m ie n ia św ie c ie c h o w s k ie g o o ra z o d k ry c ie re s z te k w a rs z ta tu k rz e m ie n ia rs k ie g o w p o s ta c i k ilk u d z ie s ię c iu o d łu p k ó w , zło żo n y c h w n ie w ie lk ie j ja m c e . P o z d ję c iu w a r s tw y k u ltu ro w e j w y s tą p iły d o łk i słu p o w e z c e ra m ik ą k u ltu ry tr z c in ie c k ie j, m a ją c e je d n a k w p r o f ilu n a w ią z a n ia z g o ty c k im p o zio m em u ż y tk o w y m . Z u w a g i n a p o ło ż e n ie .w ykopu w b e z p o ś re d n im s ą s ie d z tw ie n ie w y so k ie j co p r a w d a sk a rp y , o d d z ie la ją c e j te r a s ę o d w ysoczyzny, n a k tó r e j sto i k a p lic a , zro zu m ia ły je s t c h a r a k t e r o d k ry te g o o s a d n ic tw a w p o sta c i je d y n ie w a r s tw y k u ltu ro w e j. S ta ły c h o b ie k tó w (dom ów , ja m ) n a le ż y się sp o d z ie w a ć n a b a rd z ie j p ła s k ie j p a rtii
te ra sy , b liż e j k o r y ta W isły. W sk a z u je n a to ró w n ie ż ro z m ie sz c z e n ie c e ra m ik i n a p o w ie rz c h n i. N a to m ia s t w y d a je się, ż e o s a d a k u lt u r y tr z c in ie c k ie j z n a jd u j e s ię n a p ó łn o c od w y k o p u n r 5. W w y k o p ie n r 2 o d k ry to ró w n ie ż n a jw ię k s z y f r a g m e n t w s p o m n ia n e g o ju ż n o w o ży tn eg o m u ru . M u r z b u d o w a n y b y ł z a sa d n ic z o z g ła z ó w n a rz u to w y c h łą c z o n y c h z a p ra w ą w a p ie n n ą . P rz e r w y m ię d z y k a m ie n ia m i w y p e łn io n o g ru b y m g ru z e m ceg la n y m . B r a k lic o w a n ia m u r u w w yikopie n r 2 o ra z c h a r a k te r y s ty c z n y u k ła d s tra ty g ra fic z n y , o m ó w io n y p o w y ż e j, p o z w a la ją sąd zić, ż e m a m y do c z y n ie n ia z p a r t ią f u n d a m e n to w ą p o d n ie w ą tp liw ie p o tę ż n ą b u d o w lę . S z ero k o ść m u r u w y n o si 2,4 m , g ru b o ść ■— 1,2 m.
R y c . 5. W y k o p 2, p r o f i l W—E z w i d o c z n y m o d k r y t y m f u n d a m e n t e m (7). L e g e n d a p r z y r y c . 3.
W- w y k o p ie n r 4 z n a c z n a p a r t i a m u ru , k tó re g o w y so k o ść w y n o si t u 1,8 m p o c ząw szy od sto p y fu n d a m e n tu , je s t lic o w a n a . S u g e ru je to, iż o b ie k t b u d o w a n o b ą d ź n a p o w ie rz c h n i, czyli że p o zio m u ż y tk o w y b y ł n iższy w s to s u n k u do d z isiejszeg o o 1,7 m , a lb o też, że p ra c e p ro w a d z o n o w g łę b o k im w y k o p ie , m a ją c y m z a z a d a n ie z n iw e lo w a n ie ró ż n ic y poziom ów . W y d a je się, że p ie r w s z ą e w e n tu a ln o ś ć n a le ż y o d rz u c ić z u w a g i n a ch ro n o lo g ię o d k ry te g o o b ie k tu . J e d n a k ż e w p r o f ilu w y k o p u , gdzie w a rs tw ę k u ltu r o w ą s ta n o w iła je d n o lic ie s z a ra zie m ia , p rz e m ie s z a n a w ie lo k ro tn y m i w k o p a m i g ro b o w y m i, n ie z d o łan o z a o b se rw o w a ć ś la d u po w k o p ie , k o n ie c z n y m do b u d o w y lic o w a n e j p a r t ii m u r u . In te r e s u ją c y je s t w z a je m n y u k ła d m u ró w k a p lic y i f r a g m e n tu b u d o w li o d k ry te g o w w y k o p ie n r 4. Z b liż e n ie g łę b o k o się g a jąceg o m u r u p o d k ą te m do k a p lic y s u g e ru je , iż k a p lic a z o s ta ła p o s ta w io n a n a k o ro n ie w c z e śn ie jsz e j, n ie d o k o ń c z o n e j b u d o w li. T y m c z a s e m a n a liz a m a t e r i a łu u ży teg o do b u d o w y , p rz e d e w s z y s tk im zaś z e s ta w ie n ie w y m ia r ó w cegieł, w s k a z u je n a c h ro n ologię z n a c z n ie p ó ź n ie j s z ą 19. S ła b o w y p a lo n ą ceg łę o z ró ż n ic o w a n y c h w y m ia r a c h m o ż n a d a to w a ć n a II p o ło w ę X V II lu b I p o ło w ę X V II I w . W ą te k z a sto so w a n y do
19 Z . T o m a s z e w s k i , B a d a n i a c e g ł y j a k o m e t o d a p o m o c n i c z a p r z y d a t o w a n i u o b i e k
t ó w a r c h i t e k t o n i c z n y c h , „ Z e s z y t y N a u k o w e P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j ” , n r 11, B u d o w n i c t w o , (1955), z. 4, s. 41, ta ta l. 5.
170
S P R A W O Z D A N I A I M A T E R IA Ł Yb u d o w y m o ż n a o k re ś lić ja k o k o w a d e łk o w y , u ż y w a n y od w . X V II. T rz e b a w ięc p rz y ją ć , że k a p lic ę p o s ta n o w io n o w łą c z y ć w p ó ź n ie jsz ą b u d o w lę o n ie ro zp o z n a n y m je s z c z e w p e łn i c h a r a k te r z e * 0. L .p . G r u b o ś ć S z e r o k o ś ć D łu g o ś ć L .p . G r u b o ś ć S z e r o k o ś ć D łu g o ś ć 1 60 126 7 135 234 2 53 128 — 8 — 130 295 3 53 143 — 9 — .130 — 4 63 123 250 10 — 130 5 53 135 240 11 50 130 — 6 — 120 283 12 56 134 — T ab . il. W y m ia ry c e g ie ł z w y k o p u rur 2 L .p . G r u b o ś ć S z e r o k o ś ć D łu g o ś ć L .p . G r u b o ś ć S z e r o k o ś ć D łu g o ś ć 1 60 135 310 6 55 150 265 2 5« 120 260 7 63 120 270 3 65 132 258 8 70 123 — 4 60 ¿120 265 9 55 116 255 5 62 130 287 10 60 — — T a b . 2. W y m ia ry ceg ie ł z w y k o p u n r 5
N a u w a g ę z a s łu g u je u ż y c ie d o b u d o w y z n a c z n e j ilo ści ceg ły g o ty c k ie j (około 20% m a te r i a łu ceg la n eg o ). J e j o b ecn o ść s u g e r u je w tó r n e w y k o rz y s ta n ie m a te ria łu z ro z b ió rk i w c z e śn ie jsz e g o b u d y n k u m u ro w a n e g o .
P o d s u m o w u ją c m o ż n a s tw ie rd z ić , ż e p r a c e w y k o p a lis k o w e w P io tr a w in ie p rz y n io s ły is to tn e d a n e n a te m a t o s a d n ic tw a w c z e sn o śre d n io w ie c z n e g o . U stalo n o , że m a te r ia ł w c z e sn o ś re d n io w ie c z n y g r u p u je się p rz y g o ty c k ie j k a p lic y , b r a k n a to m ia s t m a te r i a łu z te g o c z a su p rz y p r e z b ite r iu m ró w n ie ż p ię tn a s to w ie c z n e g o kościoła- p a r a fia ln e g o . T a k ż e w części c m e n ta rz a p rz y k o ś c ie ln e g o , w p o b liż u k a p lic y , w y s tę p u ją n a js ta r s z e g ro b y , s p r z e d p o ło w y X V w ., co s u g e r u je is tn ie n ie k o śc io ła starszeg o w ła ś n ie w ty m m ie js c u . W o b e c n y m e ta p ie p o s z u k iw a ń g łó w n ą u w a g ę n a le ż y s k u p ić n a z b a d a n iu m o ż liw o śc i o d k ry c ia b e z p o ś re d n ic h śladółw p ie r w o tn e j ś w ią ty n i. N a d a ls z e b a d a n ia z a s łu g u je ró w n ie ż w c z e s n o ś re d n io w ie c z n a o sada. » W d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I w . i s t n i a ł y p l a n y r o z b u d o w y k o ś c io ł a . O z a m i e r z e n i a c h ty c h ś w i a d c z ą l e ż ą c e k o l u m n y i k a m i e n n e k a p i t e l e . P o r . B r y k o w s k i , o p . c i t ., s. 48. N a u w a g ę z a s ł u g u j e j e d n a k p r z e d e w s z y s t k i m s i e d e m n a s t o w i e c z n a r e l a c j a c u d z o z ie m c a , U l r y k a W e r d u m o „ w y b u d o w a n y m C a n o n i c o r u m C o ll e g i u m , b a r d z o p i ę k n y m z g r u b e m i m u r a m i i w i e l u w i e ż a m i ” (X , L i s k e , C u d z o z i e m c y w P o l s c e , L w ó w 1876, s . 108). O d k r y t a b u d o w la z o s t a ł a z a p e w n e r o z e b r a n a d o f u n d a m e n t u , a m a t e r i a ł p o w t ó r n i e u ż y t y , m o ż e d o b u d o w y o s i e m n a s t o w i e c z n e j d z w o n n i c y b ą d ź m u r u c m e n t a r n e g o .
