• Nie Znaleziono Wyników

View of Zarządcy parafii diecezji poznańskiej w pierwszej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Zarządcy parafii diecezji poznańskiej w pierwszej połowie XVII wieku (w świetle wizytacji kościelnych)"

Copied!
37
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m X X X , zeszyt 2 - 1982

S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K

ZARZĄD CY PARAFII DIECEZJI POZNAŃSKIEJ

W PIERWSZEJ POŁOWIE XVII WIEKU

(W ŚWIETLE WIZYTACJI KOŚCIELNYCH)

J a k k o l w i e k z a g a d n i e n i e k l e r u p a r a f i a l n e g o w P o l s c e s t a n o w i ł o j u ż n i e j e d n o k r o t n i e p r z e d m i o t b a d a ń h i s t o r y k ó w K o ś c i o ł a , n i e d o c z e ­ k a ł o s i ę j e d n a k b a r d z i e j p e ł n e g o o p r a c o w a n i a ' . D l a d i e c e z j i p o z n a ń ­ s k i e j p r o b l e m t e n z n a l a z ł c z ę ś c i o w o s w o j e o d b i c i e w o b s z e r n e j p r a c y D z i e j e A r c h i d i e c e z j i P o z n a ń s k i e j p i ó r a k s . J ó z e f a N o w a c k i e g o . O b r a z d u c h o w i e ń s t w a p r z e d s t a w i o n y w t y m d z i e l e j e s t j e d n a k f r a g m e n t a r y c z n y I n f o r m a c j e n a t e m a t k l e r u d i e c e z j a l n e g o r o z p r o s z o n e s ę p r z y o p i s a c h p o s z c z e g ó l n y c h p a r a f i i , a t y l k o k r ó t k i e p o d s u m o w a n i e , d o t y c z ą c e p o s ­ t a w i o n e g o p r z e z n a s z a g a d n i e n i a n a p r z e s t r z e n i t y s i ą c a l a t , m i e ś c i 2 s i ę n a n i e s p e ł n a d z i e s i ę c i u s t r o n i c a c h . S t ą d r o d z i s i ę p o t r z e b a p r z y j r z e n i a s i ę b l i ż e j d u c h o w i e ń s t w u , s z c z e g ó l n i e p a r a f i a l n e m u , o d s t r o n y j e g o p o c h o d z e n i a i k a r i e r y . N i ­ n i e j s z y e l a b o r a t j e s t w s t ę p n ą p r ó b ą z m i e r z a j ą c ą w p o w y ż s z y m k i e r u n ­ k u i o g r a n i c z a s i ę t y l k o d o u c h w y c e n i a z a r z ą d c ó w p a r a f i i (z p o m i n i ę ­ c i e m k l e r u p o m o c n i c z e g o ) w p i e r w s z e j p o ł o w i e X V I I s t u l e c i a . C h r o n o ­ l o g i ę w y z n a c z a p o d s t a w a ź r ó d ł o w a , k t ó r ą s t a n o w i ą n a j s t a r s z e a k t a w i ­ z y t a c j i k a n o n i c z n y c h k o ś c i o ł ó w i p a r a f i i d l a t e r e n u w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j (z p o m i n i ę c i e m a r c h i d i a k o n a t u w a r s z a w ­ s k i e g o ) . J a k k o l w i e k m a t e r i a ł ź r ó d ł o w y , n a k t ó r y m z o s t a ł y o p a r t e n a ­ s z e b a d a n i a , z a w i e r a m n i e j i n f o r m a c j i d o t y c z ą c y c h p o s t a w i o n e g o t e m a -3 t u n i ż n a p r z y k ł a d k s i ę g i ś w i ę c e ń , n i e m n i e j s t a n o w i n a j b o g a t s z e i c e n n e ź r ó d ł o d o b a d a ń n a d ę a g a d n i e n i e m d u c h o w i e ń s t w a . O d t e j s t r o ­ n y n i e z o s t a ł w p e ł n i w y k o r z y s t a n y . J e ś l i i d z i e o w i z y t a c j e k a n o n i c z n e d o t y c z ą c e w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j z p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I s t u l e c i a , t o w A r c h i w u m A r c h i d i e c e z j a l n y m w P o z n a n i u z n a j d u j ą s i ę p o d s t a w o w e c z t e r y k s i ę g i , k t ó r e d o s t a r c z a j ą m a t e r i a ł u d l a w y b r a n e g o z a g a d n i e n i a N a j s t a r s z a o d n o s i s i ę d o j e d n e g o z t r z e c h a r c h i d i a k o n a t ó w w i e l k o p o l ­ s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j , m i a n o w i c i e a r c h i d i a k o n a t u p s z c z e w s k i e g o , w s k ł a d k t ó r e g o w c h o d z i ł y t r z y d e k a n a t y . O b e j m u j e o n a o p i s y 5 7 p a r a f i i n a l e ż ą c y c h d o K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o , k t ó r e z o s t a ł y s p o r z ą

(2)

4 4 S T A N IS Ł A W K - O L C Z A K . 4 d z o n e w l a t a c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 p o d c z a s w i z y t a c j i F e l i k s a P o m o r s k i e g o . N a s t ę p n a k s i ę g a z a w i e r a o p i s y 8 5 p a r a f i i a r c h i d i a k o n a t u ś r e m s k i e g o ( b e z d e k a n a t u k o ź m i ń s k i e g o ) o r a z 4 p a r a f i i i k o ś c i o ł a k a t e d r a l n e g o z d e k a n a t u p o z n a ń s k i e g o ( a r c h i d i a k o n a t p o z n a ń s k i ) . K s i ę g a t a p o w s t a ­ ła w w y n i k u p r z e p r o w a d z o n e j w l a t a c h 1 6 1 0 i 1 6 1 9 w i z y t a c j i K a s p r a H a p a i j e g o k o n t y n u a t o r a M a r c j a n a z I w a n o w i c ^ . Z a r ó w n o P o m o r s k i , j a k i H a p z e s w o i m n a s t ę p c ę d o k o n y w a l i w i z y t a c j i w p r z e c i ą g u d o ś ć d ł u ­ g i e g o c z a s u . T o t e ż n i e k t ó r e p a r a f i e p p s i a d a j ą p o d w ó j n e o p i s y . Z i c h t r e ś c i w y n i k a , że z a c h o d z i ł y w w i e l u w y p a d k a c h p e w n e z m i a n y p e r s o n a l ­ n e , j e ś l i i d z i e o k l e r z a r z ą d z a j ą c y p a r a f i a m i . Z e w z g l ę d u n a b r a k d a t p r z y p o s z c z e g ó l n y c h z a p i s a c h n i e d a s i ę u c h w y c i ć r ó ż n i c y l a t m i ę d z y j e d n y m s p o r z ą d z e n i e m a k t a n a s t ę p n y m ^ . T r z e c i a r c h i d i a k o n a t - p o z n a ń ­ s k i - b y ł w i z y t o w a n y p r z e z Ś w i ę t o s ł a w a S t r z a ł k o w s k i e g o , r a z w l a t a c h 1 6 2 8 - 1 6 2 9 , d r u g i r a z , p o c z ę ś c i (4 d e k a n a t y n a 8 i s t n i e j ą c y c h ) , w l a - * t a c h 1 6 3 8 — 1 6 3 9 ^ a w i ę c w d z i e s i ę ć l a t p ó ź n i e j . P i e r w s z a k s i ę g a w i z y ­ t a c j i S t r z a ł k o w s k i e g o , z a w i e r a j ą c a o p i s y 9 8 p a r a f i i , z e w z g l ę d u n a z n a c z n ą z d a w k o w o ś ć z a p i s ó w , n i e z o s t a ł a w n i n i e j s z y m e l a b o r a c i e w y k o ­ r z y s t a n a ^ . K s i ę g a t e g o ż w i z y t a t o r a , s p o r z ą d z o n a p o d c z a s d r u g i e j j e g o w i z y -Q t a c j i , z a w i e r a o p i s y 61 p a r a f i i . W l a t a c h 1 6 4 0 - 1 6 4 1 o d b y ł a s i ę w i z y ­ t a c j a k a n o n i c z n a J a n a B r a n e c k i e g o i j e g o d e l e g a t ó w : A n d r z e j a S w i n a r - s k i e g o i F e l i k s a M i e t 1 i c k i e g o . Z o s t a ł y w ó w c z a s z w i z y t o w a n e 1 0 4 p a r a ­ f i e : 6 4 z t r z e c h d e k a n a t ó w a r c h i d i a k o n a t u p s z c z e w s k i e g o i 3 9 z d w ó c h d e k a n a t ó w a r c h i d i a k o n a t u p o z n a ń s k i e g o , k t ó r e n i e z o s t a ł y o p i s a n e 9 w d r u g i e j k s i ę d z e S t r z a ł k o w s k i e g o . W o p a r c i u o w y m i e n i o n e w i z y t a c j e ś l e d z i ć b ę d z i e m y z a r z ą d c ó w p a ­ r a f i i z c a ł e g o n i e m a l t e r e n u w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń ­ s k i e j , p o s i a d a j ą c p o n a d t o d l a a r c h i d i a k o n a t u p s z c z e w s k i e g o d w a p r z e ­ k r o j e w o d s t ę p i e n i e s p e ł n a 4 0 l a t . Z a z n a c z y ć w y p a d a , ż e w m a t e r i a l e ź r ó d ł o w y m , j a k i s t a n o w i ą a k t a w i z y t a c j i k a n o n i c z n y c h , w i d o c z n e są n i e k i e d y l u k i w i n f o r m a c j a c h o k l e r z e , a t a k i e w y s t ę p u j e n i e j e d n o l i ­ t o ś ć z a p i s ó w . L u k i d o t y c z ą 5 , 5 % o p i s a n y c h p a r a f i i i k o ś c i o ł ó w ; c o d o n i e k t ó r y c h m o ż e z a c h o d z i ć w ą t p l i w o ś ć , c z y s p e ł n i a ł y o n e j e s z c z e w ó w ­ c z a s f u n k c j e p a r a f i i . N i e c o w i ę k s z y o d s e t e k ( 6 , 5 % ) s t a n o w i ą p a r a f i e , w k t ó r y c h w i z y t a t o r z y s t w i e r d z i l i „ v a c a t " p l e b a n a , n i e w s p o m i n a j ą c p r z y t y m o o s o b i e z a s t ę p u j ą c e j . M a m y z a t e m i n f o r m a c j e o 8 8 % k l e r u w z w i z y t o w a n y c h k o ś c i o ł a c h i p a r a f i a c h . S t a n t e n w p o s z c z e g ó l n y c h k s i ę g a c h w i z y t a c y j n y c h o b r a z u j e t a b e l a .

(3)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 4 5 T a b . 1. I n f o r m a c j e o z a r z ą d z a j ą c y c h p a r a f i a m i z a w a r t e w k s i ę g a c h w i z y t a c j i p o z n a ń s k i c h z p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w. W i z y t a c j a p a r a f ie z w i z y t o w a n e z i n f o r m a c j ą o z a r z ą d c a c h w a k u j ą c e z b r a k i e m d a n y c h a / w l i c z b a c h b e z w z g l ę d n y c l ' i 1 6 0 3 - 1 6 0 7 5 7 54 1 2 ! 1 6 1 0 , 1 6 1 9 8 5 77 8 1 6 3 8 - 1 6 3 9 61 4 7 1 2 2 i 1 6 4 0 - 1 6 4 1 1 0 4 9 2 , 7 5 r a z e m 3 0 7 2 7 0 2 0 1 7

...

b / w o d s e t k a c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 1 0 0 9 4 , 7 1 , 8 3 , 5 1 6 1 0 , 1 6 1 9 1 0 0 9 0 , 6 9 , 4 1 6 3 8 - 1 6 3 9 1 0 0 7 7 , 0 1 9 , 7 3 , 3 1 6 4 0 - 1 6 4 1 1 0 0 8 8 , 5 6 , 7 4 , 8 r a z e m ś r e d n i a 1 0 0 8 8 , 0 6 , 5 5 , 5 U w z g l ę d n i a j ą c p o d w ó j n e z a p i s y s p o r z ą d z o n e p o d c z a s w i z y t a c j i P o ­ m o r s k i e g o ( 1 6 0 3 - 1 6 0 7 ) i H a p a ( 1 6 1 0 , 1 6 1 9 ) , l i c z b a i n f o r m a c j i o z a r z ą d ­ c a c h p a r a f i a m i u l e g n i e z w i ę k s z e n i u z 2 7 0 d o 2 8 3 (11 d l a a r c h i d i a k o n a ­ t u p s z c z e w s k i e g o i 2 d l a ś r e m s k i e g o ) ' ^ . W t a b e l i n a t o m i a s t z o s t a ł y p o m i n i ę t e t e , o p i s a n e w k s i ę g a c h w i z y t a c y j n y c h p a r a f i e , p r z y k t ó r y c h w i z y t a t o r z y w y r a ź n i e s t w i e r d z i l i z a j ę c i e k o ś c i o ł ó w p r z e z p r o t e s t a n t ó w , 1 1 w z g l ę d n i e i c h c a ł k o w i t ą r u i n ę Z a p o z n a j ą c s i ę b l i ż e j z t r e ś c i ą i n f o r m a c j i o z a r z ą d z a j ą c y c h p a ­ r a f i a m i , z a w a r t y c h w k s i ę g a c h w i z y t a c y j n y c h , z a u w a ż a m y , ż e s p o r z ą d z a ­ j ą c y a k t a z r e g u ł y p o d a j ą n a z w ę s p r a w o w a n e j f u n k c j i , u ż y w a j ą c p r z y t y m r ó ż n e j t e r m i n o l o g i i , n a s t ę p n i e w y m i e n i a j ą i m i ę i m i e j s c o w o ś ć , z j a k i e j p o c h o d z i ł d a n y d u c h o w n y l u b t e ż j e g o n a z w i s k o . N i e k i e d y p o n a d t ' o n o t u ­ j ą t y t u ł y g r z e c z n o ś c i o w e , r o k o b j ę c i a b e n e f i c j u m , r z a d z i e j r o k ś w i ę ­ c e ń . Z w r a c a j ą t a k ż e n i e r z a d k o u w a g ę n a d o k u m e n t y w y s t a w i o n e p r z e z b i s ­ k u p a , z e z w a l a j ą c e n a s p r a w o w a n i e f u n k c j i k a p ł a ń s k i c h w k o n k r e t n y c h p a ­ r a f i a c h d u s z p a s t e r s k i c h (,; a c t u p r e s b y t e r " , „ l i t t e r a f o r m a t a ” , j(1 i 11 e r a

(4)

4 6 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K i n s t i t u t i o n i s " , „ l e g i t i m e i n s t i t u t u s " ) . W w i z y t a c j a c h z n a j d u j ą s i ę t a k ż e w z m i a n k i s t w i e r d z a j ą c e o b e c n o ś ć w z g l ę d n i e a b s e n c j ą p l e b a n ó w 1 2 w p a r a f i i ; w p r z y p a d k u d r u g i m p o d a j ą z a z w y c z a j i c h z a s t ę p c ó w P o s z c z e g ó l n e p r o b l e m y w y n i k a j ą c e z i n f o r m a c j i o z a r z ą d z a j ą ­ c y c h p a r a f i a m i , s t a n ą 'się p r z e d m i o t e m n a s z y c h d o c i e k a ń , u j ę t e w z a ­ r ó w n o t a b e l e o g ó l n e , j a k i w b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w e , s t a n o w i ą c e z a ł ą c z n i k . J e d n o z p i e r w s z y c h z a g a d n i e ń , j a k i e s i ę n a s u w a i p o s ł u ż y d o d a l s z y c h r o z w a ż a ń , z w i ą z a n e j e s t z t e r m i n a m i u ż y t y m i p r z e z p o s z c z e ­ g ó l n y c h w i z y t a t o r ó w n a o k r e ś l e n i e f u n k c j i s p r a w o w a n e j w p a r a f i i p r z e z k l e r z a r z ą d z a j ą c y . T a b . 2. T e r m i n y u ż y t e p r z e z w i z y t a t o r ó w n a o k r e ś l e n i e f u n k c j i z a r z ą d z a j ą c y c h p a r a f i a m i w p i e r w s z e j p o ł o w i e X V I I w. O k r e ś l e n i e ' w i z y t a c j e z a r z ą d c y p a r a f i i 1 6 0 3 -- 1 6 0 7 1 6 1 0 , 1 6 1 9 1 6 3 8 -- 1 6 3 9 i 1 6 4 0 - - 1 6 4 1 r a z e m a / w l i c z b a c h b e z \ z g l ę d n y c h a d m i n i s t r a t o r 1 1 2 c o m m e n d a r i u s 9 14

5

10 38 p a r o c h u s 2 1 3 1 5 4 70 p l e b a n u s 47 22 2 71 p o s s e s o r 2 3 6 3 41 p r a e p o s i t u s 4 4 r e c t o r 2 16 3 3 24 z ł o ż o n e * 2 7 1 10 r a z e m 6 3 74 45 78 2 6 0 b r a k d a n y c h 2 5 3 1 3 2 3 o g ó ł e m 6 5 79 4 8 91 2 8 3 b / w o d s e t k a c h a d m i n i s t r a t o r 1 , 6 1 , 3 0 , 8 c o m m e n d a r i u s 1 4 , 3 1 8 , 9 1 1 , 1 1 2 , 8 1 4 , 6 p a r o c h u s 3 , 2 1 6 , 6 2 , 2 6 9 , 2 2 6 , 9 p 1 e b a n u s 7 4 , 6 2 9 , 7 2 , 6 2 7 , 3

(5)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 4 7 p o s s e s o r 2 , 8 8 0 , 0 3 , 9 1 5 , 8 p r a e p o s i t u s 5 , 2 1 ,5

.

r e c t o r 3 , 2 2 1 , 6 6 , 6 3 , 9 9 , 2 z ł o ż o n e * 3 , 2 9 , 5 1 ,3 3 , 8 r a z e m 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 i o o , r> 9 4 , 3 b r a k d a n y c h 5 , 7 o g ó ł e m 1 0 0 , ( p l e b a n u s - p a r o c h u s p l e b a n u s - r e c t o r e c c l e s i a e p o s s e s o r - p r n e p o s i t u s N a p i e r w s z y r z u t o k a w s z y s t k i e u ż y t e p r z e z w i z y t a t o r ó w t e r m i ­ n y w y d a j ą s i ę b y ć z a m i e n n e . N i e w ą t p l i w i e o z n a c z a j ą o n e z a r z ą d c ó w p a r a f i i , w z g l ę d n i e o s o b y s p r a w u j ą c e k i e r o w n i c t w o n a d d a n ą p l a c ó w k ą k o ś c i e l n ą , w z a s t ę p s t w i e c z y t e ż p o d n i e o b e c n o ś ć p l e b a n a , c z y t e ż w ó w c z a s , k i e d y p a r a f i a v a c a t . W t a b e l i d a j e s i ę j e d n a k ł a t w o z a u w a ż y ć , że j a k k o l w i e k p o s z c z e g ó l n i w i z y t a t o r z y u ż y w a l i r ó ż n y c h t e r m i n ó w n a o k r e ś l e n i e r z ą d c ó w p a r a f i i , t o j e d n a k n i e k t ó r y c h u ż y w a l i z d e c y d o w a ­ n i e c z ę ś c i e j . I t a k u P o m o r s k i e g o ( 1 6 0 3 - 1 6 0 7 ) p r z e w a ż a w y r a ź n i e t e r ­ m i n „ p l e b a n u s " ( 7 5 % ) , u S t r z a ł k o w s k i e g o ( 1 6 3 8 - 1 6 3 9 ) „ p o s s e s o r " ( 8 0 % ) , z k o l e i u B r a n e c k i e g o ( 1 6 4 0 - 1 6 4 1 ) „ p a r o c h u s ” ( 6 9 % ) . J a k k o l w i e k w i ­ z y t a t o r H a p ( 1 6 1 0 , 1 6 1 9 ) n a j c z ę ś c i e j u ż w a ł s ł o w a „ p l e b a n u s " ( 3 0 % ) , s t o s o w a ł t a k ż e t e r m i n „ r e c t o r " , „ r e c t o r e c c l e s i a e " ( 2 2 % ) , c z y t e ż 1 3 „ p a r o c h u s " ( 1 8 % ) . P o w y ż s z e t e r m i n y o k r e ś l a j ą z a r ó w n o z a r z ą d c ó w p a

-.

14 r a f i i w i e j s k i c h , j a k i p a r a f i i z o ś r o d k i e m w m i e ś c i e . M o ż n a s ą d z i e , ż e w y m i e n i o n e t e r m i n y : „ p l e b a n u s " , „ r e c t o r " , „ p o s s e s o r " c z y „ p a r o ­ c h u s " b y ł y u ż y w a n e p r z e z w i z y t a t o r ó w z a m i e n n i e . P o t w i e r d z e n i e z n a j d u ­ j e m y w s a m y c h o p i s a c h w i z y t a c y j n y c h ( w t a b e l i k o l u m n a „ z ł o ż o n e " ) . I t a k d l a p r z y k ł a d u m o ż n a p o d a ć d w a o p i s y p a r a f i i B u k , d o k o n a n e p r z e z t e g o s a m e g o w i z y t a t o r a P o m o f s k i e g o ( 1 6 0 3 - 1 6 0 7 ) . W y m i e n i a j ą c o s o b ę P i o t r a K o n s t a n t y n o w i c z a r a z n a z w a ł g o „ p l e b a n u s " , d r u g i r a z „ p a r o c h u s " . T o s a m o u c z y n i ł w o p i s i e p a r a f i i P n i e w y , g d z i e c z y t a m y : „ p l e b a n u s e i u s e c c l e s i a e e s t p a r o c h u s [ . . . ] " 1 6 . N a t o m i a s t H a p ( 1 6 1 0 , 1 6 1 9 ) u ż y ł t r z y r a z y z a m i e n n i e t e r m i n ó w „ p l e b a n u s " i „ r e c t o r e c c l e s i a e " 1 6 . T e r m i n „ p r a e p o s i t u s " u ż y t y n a o k r e ś l e n i e z a r z ą d c y p a r a f i i , z n a j d u j e s i ę w y ­ ł ą c z n i e w w i z y t a c j i B r a n e c k i e g o i j e g o d e l e g a t ó w ( 1 6 4 0 1 6 4 1 ) . W y s t ę

(6)

-4 8 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K p u j e j e d y n i e w o p i s a c h p a r a f i i z o ś r o d k i e m w m i e ś c i e : c z t e r y r a z y s a m o d z i e l n i e ( G r o d z i s k W i e l k o p o l s k i , C h o d z i e ż , M i ę d z y r z e c , S z a m o t u ­ ł y ) i r a z w p o ł ą c z e n i u „ p o s s e s o r p r a e p o s i t u s " ( Z b ą s z y n ) ^ . W i ą z a ł o s i ę t o z a p e w n e n i e t y l k o z o k r e ś l e n i e m f u n k c j i p r o b o s z c z a , a l e t a k ż e z z a z n a c z e n i e m p r e p o z y t u r , k t ó r e d a n e o s o b y p i a s t o w a ł y . W z e s t a w i e p r e p o z y t u r u c z y n i o n y m p r z e z k s . J. N o w a c k i e g o b r a k j e d n a k G r o d z i s k a i M i ę d z y r z e c a , w o p i s a c h k t ó r y c h t o p a r a f i i d o k o n a n y c h p r z e z w i z y -1 3 t a t o r ó w w y s t ę p u j e o m a w i a n y t e r m i n „ p r a e p o s i t u s " N i e c o i n a c z e j c h y b a p r z e d s t a w i a ł a s i ę r z e c z z z a r z ą d c a m i p a ­ r a f i i , k t ó r y c h w i z y t a t o r z y o k r e ś l a l i j a k o „ c o m m e n d a r i " . Ś w i a d c z y 0 t y m t r e ś ć w i e l u z a p i s ó w , m i m o ż e w a k c i e p a r a f i i B r o n i k o w o w i z y -1 9 t a t o r w 1 6 1 0 r. z a z n a c z y ł „ r e c t o r s e u c o m m e n d a r i u s " . I t a k n a p r z y ­ k ł a d w o p i s a c h w i z y t a c y j n y c h p a r a f i i : K o n o j a d , C e r a d ź K o ś c i e l n y , D o -m a c h o w o i B u k c z y t a -m y , ż e „ p l e b a n u s n o n r e s i . d e t , c o -m -m e n d a r i u s [ . . . ] "

.

.

2

0

1 d a l e j w y m i e n i a n e s ą i m i o n a i n a z w i s k a l u b m i e j s c e p o c h o d z e n i a W p a r a f i i P r o c h y w e d ł u g w i z y t a c j i z 1 6 0 3 r. „ P l e b a n u s C r a c o v i a m f u -2 1 g i t , c o m m e n d a r i u s e s t B a r t h o l o m e u s V o l s z t i n e n s i s " . P r z y k ł a d y te ś w i a d c z y ł y b y , ż e t e r m i n „ c o m m e n d a r i u s " o k r e ś l a ł z a s t ę p c ę p l e b a n a , k t ó r y n i e r e z y d o w a ł p r z y k o ś c i e l e p a r a f i a l n y m . W i ą ż e s i ę z t y m o c z y ­ w i ś c i e z a g a d n i e n i e p o d z i a ł u p r e b e n d y . A l e w w i z y t a c j a c h s ą t a k ż e l i ­ c z n e p r z y k ł a d y o d n o s z ą c e s i ę t a k d o p a r a f i i w i e j s k i c h , j a k i, r z a ­ d z i e j n i e c o , d o p a r a f i i z o ś r o d k i e m w m i e ś c i e , k i e d y y o p i s a c h p a r a ­ f i i n i e m a w z m i a n k i o n i e r e z y d u j ą c y c h p r o b o s z c z a c h , a p a r a f i a p o w i e

-22

r z o n a b y ł a j e d y n i e k o m e n d a n u s z o m . S ą t a k ż e t a k i e s y t u a c j e , g d y 2 3 d a n e p a r a f i e „ v a c a n t " . N i e k i e d y n a d p a r a f i ą , w k t ó r e j a l b o p r o ­ b o s zc z n ie r e z y d u j e, a l b o „ v a c a t " , „ c o m m e n d a m h a b e t " p r o b o s z c z z i n n e j p a r a f i i , n i e z a w s z e n a w e t s ą s i e d n i e j , j a k n a p r z y k ł a d m a t o m i e j s c e 2 4 w p a r a f i i C e r a d ź K o ś c i e l n y . B y ć m o ż e , ż e s y t u a c j a t a k a w i ą z a ł a s i ę w ó w c z a s j e d y n i e z p r e b e n d ą . P o d o b n e z n a c z e n i e , d o t e g o j a k i e w y r a ż a t e r m i n „ c o m m e n d a r i u s " m a z a p e w n e s ł o w o „ a d m i n i s t r a t o r " . U ż y ł g o t y l k o j e d e n r a z P o m o r s k i ( 1 6 0 3 ) i t a k ż e j e d e n . r a z B r a n e c k i ( 1 6 4 0 ) w o p i s i e p a r a f i i C z ł o p a , g d z i e c z y t a m y , ż e t ą p l a c ó w k ą „ a d m i n i s t r â t v e n e r a b i l i s M a r t i n u s C i -. -. -. „ 2 5 m e r m a n , p a r o c h u s T u c z n e n s i s , v i c i n i o r , A z a t e m z a r z ą d z a j ą c y c h p a r a f i a m i w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e ­ c e z j i p o z n a ń s k i e j , w o p a r c i u o t e r m i n o l o g i ę u ż y t ą p r z e z w i z y t a t o r ó w , m o ż n a p o d z i e l i ć z a s a d n i c z o n a d w i e g r u p y : p r o b o s z c z ó w ( „ p a r o c h u s " , „ p l e b a n u s " , „ p o s s e s o r " , „ p r a e p o s i t u s " , „ r e c t o r " , „ r e c t o r e c c l e s i a e " ) i z a r z ą d z a j ą c y c h w z a s t ę p s t w i e , z a z w y c z a j z p o w o d u n i e r e z y d o w a n i a

(7)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 4 9 p r o b o s z c z ó w l u b w w y p a d k u , k i e d y p a r a f i a „ v a c a t " l „ c o m m e n d a r i u s ", „ a d m i n i s t r a t o r " ) . P o u ś c i ś l e n i u z n a c z e n i a t e r m i n ó w , k t ó r y m i w i z y t a t o r z y o k r e ś ­ l a l i z a r z ą d c ó w p a r a f i i , n a s u w a s i ę n o w e z a g a d n i e n i e , k t ó r e d o t y c z y o b s a d y p a r a f i i i c o s i ę z t y m w i ą ż e , s p r a w y d u s z p a s t e r s t w a . T a b . 3. O b s a d a p a r a f i i w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j w ś w i e t l e w i z y t a c j i z I p o ł o w y X V I I w. W i z y t a c j a P a r a f i e , w k t ó r y c h z a r z ą d z a j ą P a r a f ia „ v a c a t " i b e z k o m e n d a - r i u s z a ' i R a z e m p r o b o s z c z k o m e n d a r i u s z z a k o n ­ n i k r e z y ­ d u j ą - c y n i e r e z y d u j ą c y r e z y ­ d u j ą - c y p l e b a n z i n n e j p a r a f ii z z a s ­ t ę p c ą b e z z a ­ s t ę p c y a / w l i c z p a c h be z w z g 1 ęc n y c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 44 5 5 2 A 2 5 8 1 6 1 0 , 1 6 1 9 49 4 1 1 3 1 7 75 i 1 6 3 8 - 1 6 3 9 38 2 5 2

1

13 61 ! 1 6 4 0 - 1 6 4 1 6 6 2 1 6 6 5 7 9 3 R a z e m ,19 7 " 4 29 9

15

22 2 8 7 b / w o d s e t k a c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 7 5 , 9 8 , 6 8 , 6 3 , 4 ,3 '4 j 1 0 0 1 6 1 0 , 1 6 1 9 6 5 , 3 5 , 3 1 , 3 1 7 , 3 1 ,3 9 , 3 i 1 0 0 1 6 3 8 - 1 6 3 9 6 2 , 3 3 , 3 8 , 2 3 , 3 1 , 6 2 1 , 3 1 0 0 1 6 4 0 - 1 6 4 1 7 1 , 0 2 , 2 2 , 2 6 , 5 6 , 5 5 , 4 7 , 5 1 0 0 R a z e m 6 8 , 6 3 , 8 1 , 4 1 0 , 1 3, 1 5 , 2 1 7 , 7 1 0 0 ś r e d n i a ! w i z y t a t o r i n f o r m u j e , ż e p r o b o s z c z w B u k o w n i e z m a r ł , a w i ę c p a r a f i a z a l i c z o n a d o g r u p y „ v a c a t " . W p o w y ż s z e j t a b e l i w k o l u m n i e „ k o m e n d a r i u s z r e z y d u j ą c y " z n a l a ­ z ł y s i ę o s o b y z a r z ą d z a j ą c e t y m i p a r a f i a m i , w o p i s a c h k t ó r y c h w i z y t a

(8)

-5 0 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K t o r z y n i e w s p o m n i e l i o p r o b o s z c z a c h , a c o n a j w y ż e j p o i n f o r m o w a l i , ż e d a n a p l a c ó w k a j e s t n i e o b s a d z o n a ( „ v a c a t " ) . P a r a f i a t a z a t e m , m a ­ j ą c s w e g o k o m e n d a r i u s z a , n i e z n a j d u j e s i ę j u ż w k o l u m n i e t a b e l i „ p a ­ r a f i a v a c a t " . N a l e ż y t a k ż e z a z n a c z y ć , ż e d o g r u p y k o m e n d a r i u s z y r e ­ z y d u j ą c y c h p r z y s w y c h k o ś c i o ł a c h , n a l e ż y z a 1 i c z y ć r ó w n i e ż z a s t ę p c ó w n i e - r e z y d u j ą c y c h p r o b o s z c z ó w , j a k k o l w i e k w t a b e l i z o s t a l i o n i r o z b i c i n a d w i e g r u p y . R ó w n i e ż d o t e j g r u p y n a l e ż y z a l i c z y ć w i ę k s z ą c z ę ś ć z a k o n n i k ó w s p r a w u j ą c y c h f u n k c j e d u s z p a s t e r s k i e . P r z e ł o ż e n i k l a s z t o ­ r ó w b y l i b o w i e m n a o g ó ł p r o b o s z c z a m i w p a r a f i a c h i m p o d l e g ł y c h . W s w o i m z a s t ę p s t w i e w y z n a c z a l i o n i j e d n e g o z o j c ó w , k t ó r y s t a w a ł s i ę k o m e n d a r i u s z e m . D l a p o d k r e ś l e n i a f a k t u , ż e d a n a p a r a f i a b y ł a o b ­ s ł u g i w a n a w ł a ś n i e p r z e z z a k o n n i k a , a n i e p r z e z k a p ł a n a d i e c e z j a l n e g o ,

2

6

z o s t a ł a w y o d r ę b n i o n a o s o b n a k o l u m n a J a k k o l w i e k w t a b e l i z o s t a ł a t a k ż e w y o d r ę b n i o n a k o l u m n a z p a r a ­ f i a m i , w k t ó r y c h „ c o m m e n d a m h a b e n t " p r o b o s z c z o w i e z i n n y c h p a r a f i i , w w i z y t a c j a c h z n a j d u j ą s i ę p r z y k ł a d y , n i e l i c z n e w p r a w d z i e , k t ó r e ś w i a d c z ą o t y m , ż e w n i e k t ó r y c h z t y c h p l a c ó w e k b y l i z a t w i e r d z e n i o f i c j a l n i e p r o b o s z c z o w i e n i e r e z y d u j ą c y p r z y s w y c h k o ś c i o ł a c h p a r a f i a -2 7 . . . l n y c h . N a l e ż y j e s z c z e z a z n a c z y ć , z e j a k k o l w i e k t a b e l a j e s t m o ż e z b y t t r u d n o c z y t e l n a , k a ż d y p r o b o s z c z i k o m e n d a r i u s z w y s t ę p u j ą t y l k o j e d e n r a z . C e l e m t e j t a b e l i j e s t u k a z a n i e b a r d z o w a ż n e g o , j a k s i ę w y d a j e , z j a w i s k a , m i a n o w i c i e p o d z i a ł u p a r a f i i n a t e , k t ó r e p o s i a d a ­ ły n a s t a ł e r e z y d u j ą c y c h ' p r o b o s z c z ó w l u b k o m e n d a r i u s z y i n a t a k i e , w k t ó r y c h f u n k c j e d u s z p a s t e r s k i e b y ł y w a k o n y w a n e w d ł u ż s z y c h o d c i n ­ k a c h c z a s u d o r y w c z o . J a k k o l w i e k p r o b l e m t e n w y m a g a u w z g l ę d n i e n i a w b a d a n i a c h k l e r u p o m o c n i c z e g o , k t ó r y m ó g ł s p r a w o w a ć f u n k c j e d u s z p a ­ s t e r s k i e z a n i e o b e c n y c h r z ą d c ó w p a r a f i i , n i e m n i e j d a j e s i ę j u ż u c h w y ­ c i ć w o p a r c i u o p o w y ż s z ą t a b e l ę p e w i e n s t a n r z e c z y . I t a k , s u m u j ą c w t a b e l i k o l u m n y z a w i e r a j ą c e l i c z b ę p a r a f i i , w k t ó r y c h p r o b o s z c z n i e r e z y d o w a ł i n i e p o s i a d a ł s w o j e g o z a s t ę p c y , p a r a f i e , w k t ó r y c h o p i e ­ k ę s p r a w o w a ł p r o b o s z c z i n n e j p a r a f i i , a . t a k ż e p a r a f i e w a k u j ą c e i b e z k o m e n d a r i u s z y , m o ż n a s t w i e r d z i ć , ż e w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e ­ z j i p o z n a ń s k i e j w p i e r w s z e j p o ł o w i e X V I I w. w s u m i e b y ł y n i e o b s a d z o - n e s t a ł y m i d u s z p a s t e r z a m i 4 4 p a r a f i e ( n a 2 8 9 ) , c z y l i o k o ł o 1 5 % . N a j g o r z e j p o d t y m w z g l ę d e m p r z e d s t a w i a ł a s i ę s y t u a c j a w l a t a c h 1 6 3 8 - 1 6 3 9 w c z t e r e c h d e k a n a t a c h a r c h i d i a k o n a t u p o z n a ń s k i e g o . N a 6 0 p a ­ r a f i i a ż 16 n i e m i a ł o s t a ł y c h d u s z p a s t e r z y , c o s t a n o w i 2 7 % . N a o g ó ł b y ł y t o p a r a f i e w i e j s k i e , w k t ó r y c h n i e b y ł o t a k ż e k l e r u p o m o c n i c z e - 2 8

(9)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F IL D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 5 1 K o l e j n y p r o b l e m , j a k i s i ę r y s u j e , d o t y c z y p o c h o d z e n i a t e r y t o ­ r i a l n e g o o r a z s p o ł e c z n e g o d u c h o w i e ń s t w a z a r z ę d z a j ę c e g o p a r a f i a m i w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j . M a t e r i a ł u d o t e g o z a ­ g a d n i e n i a , z w ł a s z c z a n a t e m a t p o c h o d z e n i a t e r y t o r i a l n e g o k l e r u , d o ­ s t a r c z a j ą n a m o p i s y p a r a f i i s p o r z ą d z o n e p o d c z a s w i z y t a c j i , w k t ó r y c h z n a j d u j e m y i m i ę , i m i ę i n a z w i s k o , a c z ę ś c i e j m i e j s c e p o c h o d z e n i a , w z g l ę d n i e d i e c e z j ę , z k t ó r e j s i ę w y w o d z i ł d a n y d u c h o w n y . I n f o r m a c j e n a t e n t e m a t z a w i e r a n i ż e j u m i e s z c z o n e z e s t a w i e n i e . T a b . 4. I n f o r m a c j e o i m i o n a c h , n a z w i s k a c h , m i e j s c u p o c h o d z e n i a z a r z ą d c ó w p a r a f i i z a w a r t e w a k t a c h w i z y t a c j i p o z n a ń s k i c h z p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w. Z a r z ą d c y p a r a f i i W i z y t a c j e R a z e m o k r e ś l e n i p r z e z w i z y t a t o r ó w 1 6 0 3 -- 1 6 0 7 1 6 1 0 , 1 6 1 9 16 3 8 - - 1 6 3 9 1 6 4 0 - - 1 6 4 1 w l i c z ­ b a c h w % S a m y m i m i e n i e m 2 1 3 6 2 , 4 I m i e n i e m i n a z w i s ­ k i e m 14 18 1 7 4 6 95 3 7 , 4 I m i e n i e m , n a z w i s ­ k i e m i m i e j s c e m p o c h o d z e n i a 5 2 6 1 3 5,1 I m i e n i e m i m i e j s ­ c e m p o c h o d z e n i a 41 42 2 6 1 30 5 1 , 2 I m i e n i e m ( n a z w i s ­ k i e m ) i d i e c e z j ą p o c h o d z e n i a 4 4 1,6 I m i e n i e m ( n a z w i s ­ k i e m ) i n a r o d o w o ­ ś c i ą 2 2 1 6 2 , 4 R a z e m 6 4 6 9 39 8 2 2 5 4 100, 0 8 9 , 8 B r a k d a n y c h 1 10 9 9 29 - 1 0, 2 O g ó ł e m 6 5

l

" 4 8 91 2 8 3

"

100, 0 J e ś l i i d z i e o s p o r z ą d z e n i e p o w y ż s z e j t a b e l i , j a k k o l w i e k w y d a ­ j e s i ę o n a b a r d z o p r o s t a , n a s u w a ł y s i ę p e w n e t r u d n o ś c i z w ł a s z c z a p r z y u ł o ż e n i u w k o l u m n y : l i c z b y d u c h o w n y c h w y m i e n i o n y c h z i m i e n i a

(10)

5 2 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K i n a z w i s k a o r a z z i m i e n i a i m i e j s c a p o c h o d z e n i a . Z w ł a s z c z a w w i z y t a ­ c j a c h p ó ź n i e j s z y c h c z ę s t o d a j e s i ę z a u w a ż y ć n a z w i s k o u t w o r z o n e o d n a z w y m i e j s c o w o ś c i , z k t ó r e j d a n a o s o b a p o c h o d z i ł a . S ą t o z a p i s y t y ­ p u : K o p a n i c a (o t a k i e j s a m e j n a z w i e j e s t m i e j s c o w o ś ć p a r a f i a l n a w d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j ) , K l e c z e w i t a z z a z n a c z e n i e m p r z e z w i z y t a t o r a , ż e d u c h o w n y t e n p o c h o d z i z d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j ( p a r a f i a K l e c z e w z n a j d o w a ł a s i ę w ó w c z a s w d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j ) , C h w a ł k o w s k i ( m i e j ­ s c o w o ś ć p a r a f i a l n a C h w a ł k o w o w d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j ) , K a l a s k i ( p a r a ­ f i a K a ł a w a ) , K r z y c k i ( K r z y c k o ) , T r a c h G n i ń s k i ( p a r a f i a G n i n i z a r a z e m 29 m i e j s c o w o ś ć b ę d ą c a s i e d z i b ą r o d u G n i ń s k i c h ) . P o n i e w a ż w n a s z y c h d o c i e k a n i a c h i s t o t ę s p r a w y s t a n o w i d o t a r c i e d o m i e j s c o w o ś c i , z k t ó ­ r y c h p o c h o d z i l i z a r z ą d c y p a r a f i i ( m n i e j i n t e r e s u j ą n a s n a z w i s k a s a m e w s o b i e ) , w p o w y ż s z e j t a b e l i , a j e s z c z e b a r d z i e j w n a s t ę p n y c h z e s t a ­ w i e n i a c h , b r a n e b ę d ą p o d u w a g ę w ł a ś n i e m i e j s c o w o ś c i i i c h r o d z a j : w i e ś - m i a s t o , p o ł o ż e n i e t e r y t o r i a l n e . N i e u l e g a ł y ż a d n e j w ą t p l i w o ­ ś c i n a t o m i a s t z a p i s y w i z y t a c y j n e t y p u : V a l e n t i n u s P o s n a n i e n s i s , M a ­ t h i a s V o 1 s t i n e n s i s , M a r t i n u s a K o s t r z y n , V i n c e n t i u s a Ł a s k a r z e w ( Ł a s k a r z e w ) , A d a m u s d e K i s z k o w o , M i c h a e l i n Ś l e s i n c z y n a w e t A l b e -r t u s P o w i d z i u s ( p a -r a f i a P o w i d z p o ł o ż o n a w d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j , 30 o c z y m p o i n f o r m o w a ł s a m w i z y t a t o r ) . M i e j s c o w o ś ć , z k t ó r y c h p o c h o ­ d z i l i z a r z ą d c y p a r a f i i . j e s t w p o w y ż s z y c h p r z y k ł a d a c h b a r d z o c z y t e l ­ n a . W w i e l u w y p a d k a c h j e d n a k n i e u d a ł o s i ę w ż a d e n s p o s ó b d o t r z e ć d o m i e j s c a p o c h o d z e n i a w y m i e n i o n y c h w w i z y t a c j a c h o s ó b , a n i n a w e t b l i ż e j o k r e ś l i ć t e r y t o r i ó w , z k t ó r y c h o n e s i ę w y w o d z i ł y . S p r a w i a ł to b r a k n a z w m i e j s c o w o ś c i w o p i s a c h p a r a f i i . N a d t o n i e m o ż n a o d c z y t a ć m i e j s c a p o c h o d z e n i a o s ó b , k t ó r e n o s z ą t a k i e n a z w i s k a j a k : R y c h l i c i u s , 31 C e b u l s k i , B a r o n u s c z y t e z S z e c h , F i c e k , F o x i n u s . T r u d n o t a k i e p r z y ­ p u s z c z a ć , ż e R a c i b o r s k i m ó g ł p o c h o d z i ć z R a c i b o r z a , a P u ł a s k i z P u ­ ł a w , a w i ę c z m i e j s c o w o ś c i l e ż ą c y c h p o z a g r a n i c a m i d i e c e z j i p o z n a ń -<• 3 2 s k i e j c z y n a w e t R z e c z y p o s p o l i t e j , j a k k o l w i e k i c h n a z w i s k a m o g ł y b y n a t o w s k a z y w a ć . W k i l k u p r z y p a d k a c h w i z y t a t o r z y p o d a j ą c i m i ę d u c h o ­ w n e g o , z a z n a c z y l i d i e c e z j ę l u b t e r y t o r i u m ( S i l e s i u s , B o r u s s u s , B o h e m i u s ) , z k t ó r e g o s i ę w y w o d z i ł . N a s u w a s i ę j e d n a k w ą t p l i w o ś ć w s t o -3 -3 s u n k u d o t r z e c h o s ó b o k r e ś l o n y c h s ł o w a m i „ G e r m a n u s " , „ G e r m a n i c u s " Z a c h o d z i b o w i e m m o ż l i w o ś ć , ż e d a n e o s o b y n i e p o c h o d z i ł y z t e r e n u N i e m i e c , l e c z o k r e ś l e n i e t o o z n a c z a ł o w y ł ą c z n i e n a r o d o w o ś ć t y c h l u ­ d z i , k t ó r y c h r o d z i n y j u ż w c z e ś n i e j p r z y b y ł y z s ą s i e d n i e g o p a ń s t w a i o s i e d l i ł y s i ę p o d c z a s m a s o w y c h k o l o n i z a c j i . M i a ł o t o m i e j s c e s z c z e ­ g ó l n i e n a t e r e n a c h b a r d z i e j w y s u n i ę t y c h n a z a c h ó d P o l s k i , m i a n o w i c i e

(11)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 5 3 j ą , , , w d e k a n a c i e z b ą s z y ń s k i m i c z a r n k o w s k i m ' . O k r e ś l e n i e d u c h o w n y c h M i a ­ n e m „ G e r m a n u s " c z y „ G e r m a n i e u s " p o c h o d z i z o p i s ó w p a r a f i i , z n a j d u j ą ­ c y c h s i ę w ł a ś n i e w t y c h d e k a n a t a c h . P o n a d t o w k i l k u a k t a c h w i z y t a c y j ­ n y c h d o t y c z ą c y c h p a r a f i i z l o k a l i z o w a n y c h w o b u w y m i e n i o n y c h d e k a n a ­ t a c h w y s t ę p u j ą n a z w i s k a o b r z m i e n i u o b c y m ł n a p r z y k ł a d : C i m e r m a n , G o l d - 35 b a c h c z y F o x i n u s . B y ć m o ż e p o d o b n e z a s t r z e ż e n i e c o d o m i a n a G e r m a n u s m o ż n a u c z y n i ć w s t o s u n k u d o S i l e s i u s c z y B o r u s s u s , c h o ć z i e j s z y m n i e c o p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m . Z a r ó w n o r o z w i ą z a n i e p o w y ż ­ s z y c h p r o b l e m ó w , j a k i z a s y g n a l i z o w a n y c h n i e c o w c z e ś n i e j , z w i ą z a n y c h z u s t a l e n i e m m i e j s c a p o c h o d z e n i a p o p r z e z a n a l i z ą n a z w i s k a , w y m a g a b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń . N a t y m e t a p i e p r a c y s ą o n e j e d y n i e s y ­ g n a l i z o w a n e , a p o n i e w a ż s ą t o n i e w i e l k i e l i c z b y z a r z ą d c ó w , n i e z a w a ­ ż ą w w i ą k s z e j m i e r z e n a t o k u d a l s z y c h r o z w a ż a ń . O d n o s i s i ą t o z w ł a ­ s z c z a d o o k r e ś l e n i a n a r o d o w o ś c i . W o p a r c i u o n a z w y m i e j s c o w o ś c i l u b t e r e n ó w , z k t ó r y c h s i ę w y w o ­ d z i l i z a r z ą d c y , p r z e k a z a n e w p r o s t p r z e z w i z y t a t o r ó w l u b u z y s k a n e p o ­ p r z e z a n a l i z ę n i e k t ó r y c h n a z w i s k , z o s t a n i e u k a z a n y p r o b l e m p o c h o d z e ­ n i a t e r y t o r i a l n e g o z a r z ą d c ó w p a r a f i i . T a b . 5. P o c h o d z e n i e t e r y t o r i a l n e r z ą d c ó w p a r a f i i w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j w ś w i e t l e w i z y t a c j i z I p o ł o w y X V I I w. w s t o s u n k u d o m i e j s c a p r a c y R z ą d c y p a r a f i i p o c h o d z ą c y z d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j s p o z a d i e c e z j i o g ó ł e m w l i c z ­ b a c h ‘ w Z w l i c z ­ b a c h w % w l i c z ­ b a c h w % R a z e m 1 1 5 7 6 , 7 35 2 3 , 3 1 5 0 100 w t y m z t e g o s a m e g o / z t e j s a m e j : a r c h i d i a k o - n a t u d e k a n a t u p a r a f ii 6 4 4 2 , 7 2 9 1 9 , 3 3 2 , 0

(12)

5 4 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K W t a b e l i n i e z o s t a ł y u w z g l ę d n i o n e 1 0 4 o s o b y , c o d o k t ó r y c h n i e u d a ł o s i ę r o z s t r z y g n ą ć m i e j s c a p o c h o d z e n i a . Z p o w y ż s z e g o z e s t a ­ w i e n i a w y n i k a , ż e z d e c y d o w a n i e w i ę k s z a c z ę ś ć d u c h o w i e ń s t w a z a r z ą d z a ­ j ą c e g o p a r a f i a m i p o c h o d z i ł a z m a c i e r z y s t e j d i e c e z j i ( 1 1 5 o s ó b n a 1 5 0 , d l a k t ó r y c h z o s t a ł y u s t a l o n e m i e j s c o w o ś c i > z k t ó r y c h p o c h o d z i l i , c o 3 6 s t a n o w i n i e m a l 7 7 % , w t y m 3 o s o b y z a r c h i d i a k o n a t u w a r s z a w s k i e g o ) T y l k o w t r z e c h p a r a f i a c h ( 2 % ) f u n k c j ę z a r z ą d z a j ą c y c h s p r a w o w a l i l u ­ d z i e w y w o d z ą c y s i ę z t y c h s a m y c h m i e j s c o w o ś c i , w k t ó r y c h p r a c o w a l i . S ą t o d w i e p a r a f i e w i e j s k i e ( W ł o ś c i e j e w k i , K a c z a n o w o ) i j e d n a 3 7 . z o ś r o d k i e m w m i e ś c i e ( B a b i m o s t ) . N i e d a s i ę n i c w i ę c e j p o w i e d z i e ć 0 s a m y . c h o s o b a c h w y m i e n i o n y c h p r z e z w i z y t a t o r ó w t y l k o z i m i e n i a 1 m i e j s c a p o c h o d z e n i a . N a j l i c z n i e j s p o ś r ó d d e k a n a t ó w o b s a d z o n y b y ł o s o b a m i p o c h o d z ą c y m i z d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j d e k a n a t g r o d z i s k i . N a 21 z a r z ą d c ó w p a r a f i i w 1 6 0 3 r. n a w y m i e n i o n y m t e r e n i e , j e d y n i e t r z e c h w y w o d z i ł o s i ę z m i e j s c o w o ś c i z l o k a l i z o w a n y c h p o z a d i e c e z j ą p o z n a ń -3 8 s k ą , a w 1 6 4 0 r. t y l k o d w ó c h n a 16 . S t a n o w i t o 1 4 % i 1 2 % . J e ś l i i d z i e o k l e r w y w o d z ą c y s i ę s p o z a d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j , n a j w i ę c e j p o c h o d z i ł o z s ą s i e d n i e j d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j . Z t e g o t e r e n u p r z y b y ł o 21 o s ó b , k t ó r e z a r z ą d z a ł y p a r a f i a m i n a o m a w i a n y m t e -3 9 r e n i e d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j . S t a n o w i t o w i ę c e j n i ż p o ł o w ę ( 6 0 % ) w s t o s u n k u d o 3 5 z a r z ą d c ó w w y w o d z ą c y c h s i ę s p o z a d i e c e z j i p o z n a ń ­ s k i e j o r a z 1 4 % w s t o s u n k u d o w s z y s t k i c h w z i ę t y c h p o d u w a g ę z a r z ą d ­ c ó w p a r a f i i . Z k o l e i z d i e c e z j i w r o c ł a w s k i e j , z n a j d u j ą c e j s i ę w b e z ­ p o ś r e d n i m s ą s i e d z t w i e o d p o ł u d n i a , a l e j u ż n a o b c y m p o d w z g l ę d e m p a ń s t w o w o ś c i t e r y t o r i u m , p o c h o d z i ł o 7 d u c h o w n y c h , w l i c z a j ą c w t o o s o b y o k r e ś l o n e j e d y n i e m i a n e m „ S i l e s i u s " . W o d s e t k a c h s t a n o w i to 2 0 % w s t o s u n k u d o l i c z b y d u c h o w n y c h s p o z a d i e c e z j i o r a z 5 % w s t o s u n ­ k u d o o g ó l n e j i c h l i c z b y . Z t e r e n u d i e c e z j i w ł o c ł a w s k i e j p r z y b y ł y d w i e o s o b y ( o d p o w i e d n i o 6 i 1 , 5 % ) , z p ł o c k i e j i k r a k o w s k i e j p o j e d ­ n e j , a p o n a d t o t a k ż e p o j e d n e j z b l i ż e j n i e o k r e ś l o n e g o t e r y t o r i u m 41 P r u s i C z e c h . B y c m o ż e d o g r o n a g r u p y d u c h o w n y c h w y w o d z ą c y c h s i ę s p o z a d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j n a l e ż a ł o b y z a l i c z y ć t r z y o s o b y o k r e ś l o n e m i a n e m „ G e r m a n u s ” , „ G e r m a n i c u s ", a t a k ż e n o s z ą c e n a z w i s k a : R a c i b o r -. 4 2 s k i , P o m o r z a n s k i c z y P u ł a s k i N a j w i ę k s z a l i c z b a k a p ł a n ó w s p r a w u j ą c y c h n a d r z ę d n e f u n k c j e w p a r a f i a c h , a w y w o d z ą c y c h s i ę s p o z a d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j , p r a c o w a ­ ł a w a r c h i d i a k o n a c i e ś r e m s k i m . W l a t a c h 1 6 1 0 i 1 6 1 9 b y ł o i c h t u 18 4 3 n a 4 5 o s ó b , k t ó r y c h m i e j s c e p o c h o d z e n i a j e s t z n a n e . S t a n o w i t o 4 0 % . W s a m y m t y l k o d e k a n a c i e n o w o m i e j s k i m w y m i e n i o n e g o a r c h i d i a k o

(13)

-Z A R -Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O -Z N A Ń S K IE J 5 5 n a t u ś r e m s k i e g o , s p o ś r ó d 15 d u c h o w n y c h t u p r a c u j ą c y c h 6 p r z y b y ł o s p o - . . 44 z a d i e c e z j i . O d w r o t n a s y t u a c j a n o t o w a n a j e s t w a r c h i d i a k o n a c i e p s z c z e ­ w s k i m . N a t y m t e r e n i e w l a t a c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 n a 4 0 r z ą d c ó w p a r a f i i t y l k o 45 5 w y w o d z i ł o s i ę s p o z a d i e c e z j i ( 1 2 % ) . P o w y ż s z e l i c z b y m o g ą j e d n a k u l e c p e w n y m z m i a n o m , c h o ć z a p e w n e n i e d u ż y m , p o b a r d z i e j w n i k l i w y m u s ­ t a l e n i u m i e j s c a p o c h o d z e n i a w i ę k s z e j l i c z b y i n t e r e s u j ą c y c h n a s o s ó b . Z z a g a d n i e n i e m p o c h o d z e n i a t e r y t o r i a l n e g o w i ę ż ę s i ę ś c i ś l e p r o ­ b l e m p o c h o d z e n i a w e d ł u g k r y t e r i u m „ m i a s t o - w i e ś ” . Z a g a d n i e n i e to z o ­ s t a n i e p r z e d s t a w i o n e w o p a r c i u o i n f o r m a c j e n a t e n t e m a t o 1 4 4 k a p ł a ­ n a c h z a r z ę d z a j ę c y c h p a r a f i a m i z a w a r t e w a k t a c h w i z y t a c y j n y c h . D l ą s z e ś c i u o s ó b b o w i e m p r z e k a z a n a z o s t a ł a p r z e z w i z y t a t o r ó w j e d y n i e i n ­ f o r m a c j a d o t y c z ą c a d i e c e z j i , w z g l ę d n i e k r a j u ; b r a k n a t o m i a s t m i e j s ­ c o w o ś c i . N i e m o ż n a z a t e m w t y c h w y p a d k a c h o k r e ś l i ć t y p u m i e j s c o w o ś c i ( m i a s t o - w i e ś ) . P o n i ż e j u m i e s z c z o n a t a b e l a p r z e d s t a w i a s y t u a c j ę z p o ­ s z c z e g ó l n y c h w i z y t a c j i . T a b . 6. P o c h o d z e n i e z w i e r z c h n i k ó w p a r a f i i w e d ł u g m i e j s c o ­ w o ś c i t y p u w i e ś - m i a s t o W i z y t a c j a R o d z a j m i e j s c o w o ś c i ! R a z e m i m i a s t o j w i e ś i a / w l i c z b a c h b e z w z g l ę d n y c h 1 6 0 3 - 1 6 0 7 32 8 4 0 i 1 6 1 0 , 1 6 1 9 2 9 14 4 3 i 1 6 3 8 - 1 6 3 9 1 3 9 22 1 6 4 0 - 1 6 4 1 2 7 12 3 9 ; R a z e m 101 4 3 ' ■ i 1 4 4 | b / w o d s e t k a c h i 1 6 0 3 - 1 6 0 7 8 0 , 0 20, 0 100 I 1 6 1 0 , 1 6 1 9 6 7 , 4 3 2 , 6 100 i 1 6 3 8 - 1 6 3 9 5 9 , 1 4 0 , 9 100 1 6 4 0 - 1 6 4 1 6 9 , 2 3 0 , 8 ' 100 R a z e m 7 0 , 1 2 9 , 9 100

--- ..

J a k w y n i k a z p o w y ż s z e g o z e s t a w i e n i a , z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć z a

(14)

-5 6 S T A N IS Ł A W K . O L C Z A K r z ą d z a j ą c y c h p a r a f i a m i w y w o d z i ł a s i ę z m i a s t i m i a s t e c z e k , b o a ż 101 o s ó b n a z n a n ą o g ó l n a l i c z b a 1 4 4 , c o s t a n o w i p o n a d 7 0 % . W a h a n i a w u z y s k a n y c h o d s e t k a c h w k o l e j n o w i z y t o w a n y c h a r c h i d i a k o n a t a c h i d e ­ k a n a t a c h s ą r a c z e j n i e w i e l k i e . B r a k d a n y c h o m i e j s c a c h p o c h o d z e n i a d l a c o n a j m n i e j 5 0 % w s z y s ­ t k i c h z a r z ą d c ó w p a r a f i i z o m a w i a n e j d i e c e z j i o g r a n i c z a m o ż l i w o ś ć g ł ę b s z e j i n t e r p r e t a c j i s t w i e r d z o n e j z a l e ż n o ś c i , a w y n i k c z y n i b a r ­ d z i e j h i p o t e t y c z n y m . J e d n a k d a j e s i ę z a u w a ż y ć , ż e n a j w i ę c e j o s ó b w y w o d z ą c y c h s i ę z m i a s t n o t u j e w i z y t a c j a n a j w c z e ś n i e j s z a . Z a w i e r a o n a o p i s y p a r a f i i a r c h i d i a k o n a t u p s z c z e w s k i e g o . O d s e t e k d u c h o w n y c h p o c h o d z e n i a m i e j s k i e g o s i ę g a n a t y m t e r e n i e a ż 8 0 % ( 3 2 z m i a s t , 8 ze 4 6 w s i ) . A n a l i z u j ą c d o k ł a d n i e j z e s t a w i e n i a , s t w i e r d z a s i ę t a k w y s o k i o d s e t e k o s ó b r e k r u t u j ą c y c h s i ę n i e t y l k o z m i a s t z l o k a l i z o w a n y c h w w i e l k o p o l s k i e j c z ę ś c i d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j ( g ę s t a s i e ć m i e j s k a 47 s z c z e g ó l n i e w ł a ś n i e w z a c h o d n i e j c z ę ś c i W i e l k o p o l s k i , a w i ę c n a o m a w i a n y m t e r e n i e ) , a l e i s p o z a j e j g r a n i c ( 6 0 % ) . S z c z e g ó l n i e d o t y ­ c z y t o z a r z ą d c ó w z d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j , s p o ś r ó d k t ó r y c h a ż 16 n a 21 p o c h o d z i ł o z m i a s t . O d l i c z a j ą c o d l i c z b y 19 j e d n ą o s o b ę , o k t ó r e j n i e w i e m y , z j a k i e j m i e j s c o w o ś c i p o c h o d z i ł a , o d s e t e k d u c h o -4 8 w n y c h w y w o d z ą c y c h s i ę z m i a s t s t a n o w i 8 0 % N a j w i ę c e j k l e r u z a r z ą d z a j ą c e g o p a r a f i a m i p o c h o d z i ł o z m i a s t a . 4 9 . . . P o z n a ń , s t o 1 l c y d i e c e z j i - 9 o s o b . I K o ś ć i a n u ,j a k n o t u j ą w i z y t a c j e , p o c h o d z i ł o 7 o s ó b , z B u k u - 5 i B o r k u - 4 o s o b y ' K . 6 m i a s t . d a ł o p o t r z e c h d u c h o w n y c h , 10 (w t y m 1 s p o z a , d i e c e z j i ) p o d w ó c h o r a z 3 8 (w t y m 15 s p o z a d i e c e z j i ) p o j e d n y m ' . B i o r ą c p o d u w a g ę w i e l k o ś ć ó w c z e s n y c h m i a s t , n a l e ż y w n i o s k o w a ć , ż e ż a d n e z n i c h n i e w y r ó ż n i a ł o s i ę p o d w z g l ę d e m l i c z b y p o w o ł a ń . P o z n a ń , z k t ó r e g o w y s z ł o 9 p l e b a n ó w , b y ł w ó w c z a s m i a s t e m n i e w ą t p l i w i e n a j w i ę k s z y m i z a r a z e m n a j p r ę ż n i e j s z y m w u w z g l ę d n i o n e j w n a s z y c h b a d a n i a c h d z i e l n i c y R z e c z y p o s p o l i t e j . R ó w ­ n i e ż i K o ś c i a n b y ł w ó w c z a s w a ż n y m o ś r o d k i e m z w ł a s z c z a p r z e m y s ł u w ł ó -, -, 5 2 k i e n n i c z e g o , k t ó r y s k u p i a ł l i c z n y c h m i e s z k a ń c ó w J e ś l i n a t o m i a s t i d z i e o k l e r p a r a f i a l n y p o c h o d z ą c y z e w s i , t o n a l e ż y z a z n a c z y ć , ż e z c z t e r e c h m i e j s c o w o ś c i (w t y m z j e d n e j z l o k a ­ l i z o w a n e j w d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j ) w y s z ł y p o d w i e o s o b y . S ą t o n a ­ s t ę p u j ą c e m i e j s c o w o ś c i . : C i ą ż e ń , K o n a r z e w o , P t a s z k o w o o r a z P o w i d z ( d i e c e z j a g n i e ź n i e ń s k a ) . Z p o z o s t a ł y c h w s i p o c h o d z i ł y j e d y n i e p o j e ­ d y n c z e o s o b y J J , Z e b r a n e i n f o r m a c j e n a t e m a t p o c h o d z e n i a k l e r u z a r z ą d z a j ą c e g o p a r a f i a m i w d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j z m i a s t i w s i t r z e b a p o r ó w n a ć

(15)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F II D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 5 7 z b a d a n i a m i p r o w a d z o n y m i d l a i n n y c h t e r e n ó w . B r a k j e d n a k d o t y c h c z a s p r a c b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w o u k a z u j ą c y c h b a d a n y p r o b l e m . P r o w a d z o n e a k ­ t u a l n i e p r z e z E. W i ś n i o w s k i e g o s t u d i a t e g o p r o b l e m u w d i e c e z j i p ł o c ­ k i e j w o p a r c i u o k s i ę g ę ś w i ę c e ń z p i e r w s z e j p o ł o w y X V I w. o r a z b a d a ­ n i a n a d d u c h o w i e ń s t w e m d i e c e z j i k r a k o w s k i e j p r o w a d z o n e p r z e z S. L i t a - k a , r ó w n i e ż w o p a r c i u o k s i ę g ę ś w i ę c e ń z p r z e ł o m u X V I / X V I I w. r z u c ę d o p i e r o n i e c o w i ę c e j ś w i a t ł a n a t o z a g a d n i e n i e . P o d j ę t a z o s t a ł a r ó w ­ n i e ż i d ą c a w t y m k i e r u n k u p r a c a , t a k ż e w o p a r c i u o k s i ę g ę ś w i ę c e ń , d l a d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j z p r z e ł o m u X V I / X V I I w . P o w s t ę p n y m r o z e z n a ­ n i u m o ż n a j u ż s t w i e r d z i ć , ż e o t r z y m a n y w p o w y ż s z y m e l a b o r a c i e w y n i k w o p a r c i u o w i z y t a c j e k a n o n i c z n e j e s t a n a l o g i c z n y d o t e g o , j a k i d a j e s i ę u z y s k a ć w o p a r c i u o k s i ę g i ś w i ę c e ń . W a r t o t a k ż e z a z n a c z y ć , ż e w w y n i k u p r a c H. G a p s k i e g o n a d r e k r u t a c j ę k l e r u z a k o n n e g o w o ś r o d k u k r a k o w s k i m , s k u p i a j ą c y m 4 5 k l a s z t o r ó w m ę s k i c h , d l a k o ń c a X V I i p i e r ­ w s z e j p o ł o w y X V I I w. d o s t r z e g a s i ę t a k ż e d u ż e p o d o b i e ń s t w o z r e k r u t a ­ c j ę k l e r u p a r a f i a l n e g o w d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j . Z a k o n n i c y b o w i e m o d 70 d o 9 0 % w y w o d z i l i s i ę z o ś r o d k ó w m i e j s k i c h . P r z e ł o m w t e j d z i e d z i ­ n i e , j a k d o w o d z i J, G a w r y s i a k n a p r z y k ł a d z i e k a p u c y n ó w , n a s t ą p i ł d o ­ p i e r o w p o ł o w i e w i e k u X I X . W ó w c z a s to z r ó w n a ł a s i ę l i c z b a o s ó b p o c h o ­ d z ą c y c h ze w s i z l i c z b ę o s ó b p o c h o d z ą c y c h z m i a s t , w s t ę p u j ą c y c h d o w y m i e n i o n e g o z a k o n u W d a l s z y m t o k u n a s z y c h d o c i e k a ń n a l e ż y p o ś w i ę c i ć n i e c o m i e j s c a z a g a d n i e n i u p o c h o d z e n i a s p o ł e c z n e g o k l e r u z a r z ą d z a j ą c e g o p a r a f i a m i o r a z u k a z a ć d r o g ę i z a l e ż n o ś ć w p o w o ł y w a n i u i c h n a p o s z c z e g ó l n e p l a ­ c ó w k i k o ś c i e l n e , z r ó ż n i c o w a n e t a k ż e w i e l k o ś c i ą u p o s a ż e ń . A r z e c z t a , z a p e w n e w w i ę k s z o ś c i w y p a d k ó w , m i a ł a z n a c z e n i e p i e r w s z o r z ę d n e . P r ó b ę u c h w y c e n i a p o c h o d z e n i a s p o ł e c z n e g o k l e r u d i e c e z j i p o z n a ń ­ s k i e j z a c z n i e m y o d p r z e b a d a n i a t y t u ł ó w g r z e c z n o ś c i o w y c h , s t a w i a n y c h p r z e z w i z y t a t o r ó w p r z e d w y m i e n i a n i e m p o s z c z e g ó l n y c h o s ó b . Z d a j e m y s o b i e j e d n a k s p r a w ę , ż e o b r a n a d r o g a m o ż e b y ć z a w o d n a . T a b . 7. T y t u ł y g r z e c z n o ś c i o w e d l a z a r z ą d z a j ą c y c h p a r a f i a m i u ż y t e p r z e z w i z y t a t o r ó w p i e r w s z e j p o ł o w y X V I I w. T y t u ł y g r z e c z n o á c i o w e w l i c z b a c h w Z i l l u s t r i s s i m u s ( i l l u s t r i s ) e t r e v e r e n d i s s i m u s v e n e r a - b i l i s d o m i n u s 5 U> o

(16)

5 8 S T A N IS Ł A W K. O L C Z A K i l l u s t r i s 1 0, 6 h o n o r a b i l i s 11 6 , 7 h o n e s t u s , 2 1 , 2 h ., h o n . 1 4 8 , 5 v e n e r a b i l i s , v e n e r a b i l i s d o m i n u s 75 4 5 , 7 r e v e r e n d u s , r e v e r e n d u s d o m i n u s 5 3 3 2 , 3 d o m i n u s 3 1 , 8 r a z e m * 1 6 4 100, 0 5 8 , 0 % b r a k d a n y c h 1 1 9 4 2 , 0 % o g ó ł e m = l i c z b a w z m i a n e k o z a r z ą d z a ­ j ą c y c h p a r a f i a m i 2 8 3 100, 0 % S k r ó t y , k t ó r e m i e s z c z ą s i ę w t a b e l i : „ h . " i „ h o n . " z o s t a ł y u ż y ­ t e p r z e z H a p a w k s i ę g a c h w i z y t a c y j n y c h a r c h i d i a k o n a t u ś r e m s k i e g o z l a t 1 6 1 0 i 1 6 1 9 ( 1 4 r a z y ) w w i ę k s z o ś c i d l a o k r e ś l e n i a g o d n o ś c i d u ­ c h o w n y c h d e k a n a t u k o ś c i a ń s k i e g o . N i e z o s t a ł y o n e r o z w i ą z a n e d o b r z e , b o w i e m m o g ę o z n a c z a ć s ł o w o „ h o n e s t u s " j a k i „ h o n o r a b i 1 i s " O b a t e r m i n y z o s t a ł y u ż y t e p r z e z t e g o ż s a m e g o w i z y t a t o r a : p i e r w s z y 2 r a z y , d r u g i 10 r a z y ; J a k k o l w i e k n i e d l a w s z y s t k i c h w y m i e n i o n y c h n a w e t i m i e n ­ n i e z a r z ę d c ó w p a r a f i i w i z y t a t o r z y u ż y l i t y t u ł ó w g r z e c z n o ś c i o w y c h , t o j e d n a k w t a b e l a c h u d e r z a n a s z d e c y d o w a n i e w w i ę k s z o ś c i w y p a d k ó w s t o ­ s o w a n i e t e r m i n u „ v e n e r a b i l i s " ( 7 5 r a z y , c z y l i 4 5 , 7 % , w t y m 2 r a z y „ v e n e r a b i 1 is d o m i n u s " ) o r a z „ r e v e r e n d u s " ( 5 3 r a z y , c z y l i 3 2 , 2 % , w t y m 7 r a z y „ r e v e r e n d u s d o m i n u s " ) . W d a l s z e j k o l e j n o ś c i i d ą s k r ó t y „ h . " , „ h o n . " ( 1 4 r a z y , c z y l i 8 , 5 % ) o r a z „ h o n o r a b i 1 i s " (11 r a z y , c z y l i 6 , 7 % ) . P o z o s t a ł e t y t u ł y z o s t a ł y u ż y t e j u ż t y l k o w p o j e d y n c z y c h w y p a ­ d k a c h . A n a l i z u j ą c g ł ę b i e j p o s z c z e g ó l n e w i z y t a c j e , d o s t r z e g a s i ę , że t e r m i n u „ v e n e r a b i 1 i s " u ż y w a ł p r z e d e w s z y s t k i m S t r z a ł k o w s k i w k s i ę d z e w i z y t a c y j n e j z l a t 1 6 3 8 - 1 6 3 9 . N a 4 4 r a z y z a n o t o w a n e t y t u ł y g r z e c z n o ­ ś c i o w e „ v e n e r a b i l i s " w y s t ę p u j e t u 36 r a z y ( 8 2 % ) p r z e d i m i o n a m i z a ­ r z ą d c ó w p a r a f i i o k r e ś l a n y c h z a r ó w n o j a k o „ p o s s e s o r " , „ r e c t o r " c z y „ c o m m e n d a r i u s " t a k w m i a s t a c h j a k i n a w s i a c h ^ . A n a l o g i c z n i e r z e c z s i ę m a w a k t a c h w i z y t a c j i B r a n e c k i e g o i j e g o d e l e g a t ó w . O p r ó c z b o ­ w i e m o k r e ś l e n i a g r z e c z n o ś c i o w e g o „ v e n e r a b i 1 i s " u ż y t e g o t u 2 7 r a z y ( 3 9 % ) d o m i n u j e „ r e v e r e n d u s " , k t ó r e w y s t ę p u j e 3 7 r a z y , c o s t a n o w i

(17)

Z A R Z Ą D C Y P A R A F I I D IE C . P O Z N A Ń S K IE J 5 9 5 3 % w s t o s u n k u d o p r z e k a z a n y c h p r z e z t e g o ż w i z y t a t o r a 7 0 r ó ż n y c h t y - t u l a c j i . A w i e c j a k o „ r e v e r e n d u s " w y s t ę p u j ę t u n a p r z y k ł a d w p a r a f i i w i e j s k i e j D a k o w y „ p a r o c h u s M a r t i n u s B o r e k " ( u r o d z o n y z a t e m w m i e ś c i e ) , w p a r a f i i m i e j s k i e j K ę b ł o w o „ p a r o c h u s J o a n n e s D o l s c e n s i s " ( t a k ż e m i e j ­ s k i e g o p o c h o d z e n i a ) , c z y t e ż n a w s i L u t o l „ N i c o l a u s N o c h o w i c z , p r a e - p o s i t u s M e d e r e c e n s i s ", a t a k ż e w m i e ś c i e C h o d z i e ż „ p r a e p o s i t u s N i c o ­ l a u s Z e m b o w s k i " " * ^ . T a k s a m o w y m i e n i a n y j u ż t y t u ł g r z e c z n o ś c i o w y u ż y ­ w a n y n a j l i c z n i e j p r z e z H a p a ( 1 6 1 0 , 1 6 1 9 ) p o p r z e z s k r ó t „ h o n . ", a z w ł a ­ s z c z a „ h . " t a k ż e w y s t ę p u j ę z a r ó w n o p r z e d w y m i e n i o n e o s o b ą z a r z ą d z a ­ j ą c ą p a r a f i ą , a o k r e ś l o n ą r a z j a k o „ p a r o c h u s " , „ p o s s e s o r " , a i n n y m 5 8 r a z e m j a k o „ p l e b a n u s " , „ r e c t o r " c z y c o m m e n d a r i u s " . A p o n i e w a ż s k r ó t t e n w y s t ą p u j e p r a w i e w e w s z y s t k i c h o p i s a c h p a r a f i i d e k a n a t u k o ś c i a ń ­ s k i e g o , s t ą d r a c z e j w n i o s e k o c z y w i s t y , ż e t e r m i n t e n , p o d o b n i e j a k i n a i n n y m m i e j s c u „ h o n o r a b i 1 i s " ( w y s t ę p u j e 10 r a z y u H a p a ) , b y ł u ż y ­ w a n y n i e z a l e ż n i e , c z y d a n a o s o b a , d o k t ó r e j s i e o d n o s i ł , p o c h o d z i ł a z m i a s t a c z y z e w s i , z a r z ą d z a ł a p a r a f i ą w i e j s k ą c z y p a r a f i ą z o ś r o d ­ k i e m w m i e ś c i e , r e k r u t o w a ł a s i e z t e r e n u d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j c z y s p o z a j e j g r a n i c . P o d o b n y t e ż w n i o s e k n a l e ż y w y c i ą g n ą ć w s t o s u n k u d o u ż y t y c h t y t u ł ó w g r z e c z n o ś c i o w y c h p r z e z i n n y c h w i z y t a t o r ó w , o k t ó r y c h b y ł a m o w a , m i a n o w i c i e „ r e v e r e n d u s " i „ v e n e r a b i 1 i s ". A n a l o g i c z n e p r z e ­ s ł a n k i w s k a z u j ą , ż e r ó w n i e ż t a k n a l e ż y r o z u m i e ć t e r m i n „ h o n e s t u s " 5 9 ( w y s t ę p u j ą c y 2 r a z y u H a p a ) i „ d o m i n u s " (w s u m i e 3 r a z y ) N i e c o i n n ą t r e ś ć , j a k s i e w y d a j e , z a w i e r a j ą t e r m i n y : „ i l l u s - t r i s ” , „ i11 u s t r i s s i m u s " w y s t ę p u j ą c e p o j e d y n c z o l u b w z m o c n i o n e p r z e z „ a d m o d u m r e v e r e n d u s d o m i n u s " . W s u m i e w y s t ę p u j e 5 t a k i c h z a p i s ó w . O d n o s z ą s i ę o n e z r e g u ł y d o p r o b o s z c z ó w z w i ę k s z y c h m i a s t , j a k : B a ­ b i m o s t , B l e d z e w , G o s t y ń , G r o d z i s k , Z b ą s z y n . Z a r z ą d c y t y c h p a r a f i i p i a s t o w a l i z a z w y c z a j i i n n e g o d n o ś c i k o ś c i e l n e , a r o d y , z k t ó r y c h p o ­ c h o d z i l i , b y ł y b a r d z i e j m o ż n e . I t a k n a p r z y k ł a d „ p r a e p o s i t u s [ . . . ] m o d e r n u s i 11 u s t r i s s i m u s A. R. d o m i n u s A l b e r t u s T r a c h G n i ń s k i " p i a s t o ­ w a ł u r z ą d k a n t o r a p r z y k a t e d r z e w P o z n a n i u . Z k o l e i „ i l l u s t r i s a d - raodura r e v e r e n d u s d o m i n u s P e t r u s C i ć w i c k i " n i e t y l k o p e ł n i ł o b o w i ą z k i p r e p o z y t a w Z b ą s z y n i e , a l e i by.ł s y n e m k a s z t e l a n a ś r e m s k i e g o , k t ó r e ­ m u - j a k i n f o r m u j e w i z y t a t o r - z a w d z i ę c z a ł t o b e n e f i c j u m ^ . „ I I l u s t r i s s i m u s p a r o c h u s a d m o d u m r e v e r e n d u s d o m i n u s S t a n i s l a u s R a c i ­ b o r s k i " , p l e b a n z B a b i m o s t u , p i a s t o w a ł g o d n o ś ć k a n o n i k a p o z n a ń s k i e - 62 g o . P o d o b n i e j a k w y m i e n i e n i r ó w n i e ż p r z e o r k o n w e n t u z W ą g r o w c a z o s t a ł p r z e z w i z y t a t o r a w y r ó ż n i o n y t y t u ł e m „ v e n e r a b i l i s i l l u s t r i s "

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jednym z wielu wskaźników wzrostu znaczenia ekspertyz i usług doradczych z zakresu transakcji offsetowych jest powstanie i szybki wzrost znaczenia Defense Offsets Industry

wielkość posesji czy możliwość odprowadzenia ścieków oczyszczonych [Jóźwiakowski i Pytka 2010]. Niestety w większości przypadków jedy- nym kryterium doboru

Praca przyczynia się do szerokiej dys- kursywizacji problematyki wtórnego obiegu dóbr kultury i ruchu bibliofilskiego, a to niewątpliwie stanowi o lekturowym flow, nieczęstym

310 Protection de la réputation de Józef Piłsudski à la lumière du droit pénal et de la pratique judiciaire à l’époque de la Deuxième République de Pologne.. 310 Maciej

Przygotowywany Słownik nazw terenowych Pomorza Zachodniego stwarza możliwość wykorzystania materiałów słownikowych do publikacji serii artykułów pokazujących zarówno

1) J. Pietrulewicz, Podstawy zawodoznawstwa, Zielona Góra 2004, s. Rybakowski, Aksjologiczny kontekst bezpieczeństwa pracy w kształtowaniu kultury bezpieczeństwa pracownika,

The results of the study examined the relationship between “emotional burnout” and the subjective and psychological well-being as the level of volunteers’

Kobiety cierpiące na bulimię nie różnią się od kobiet z napadowym objadaniem się w zakresie nasilenia kompulsywnego objadania się, a tym samym stopniem ryzyka uzależnienia