Jan Chodkiewicz
Sprawozdanie z sympozjum na temat
„Tajemnica i utrzymanie tajemnicy”,
Rauscholzhausen (Niemcy), 10-12 II
1996 r.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 2, 165-167
Varia 165
JA N C H O D K IE W IC Z
Katedra Psychologii UŁ
Sprawozdanie z sympozjum na temat
„Tajemnica i utrzymanie tajemnicy”,
Rauscholzhausen (Niemcy), 10-12 II 1996 r.
W dniach 10-12 II 1996 r. w ośrodku konferencyjnym U niwersytetu w Gissen - zam ku R auschholzhausen odbyło się sympozjum poświęcone problematyce tajemnicy i jej utrzymania. Głównym organizatorem sympozjum był prof, d r A. Spitznagel z katedry psychologii U niw ersytetu w Gissen.
Problem atyka om aw iana była w sposób uniwersalny - w sympozjum wzięli udział przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych: psychologii, psychiatrii, pedagogiki, socjologii, etnologii, filozofii i religioznaw stw a z ośrodków uniwersyteckich Niemiec, Austrii, Szwajcarii i Belgii. Dzięki współpracy U niw ersytetu Łódzkiego i U niw ersytetu w Gissen również ja mogłem wziąć udział w sympozjum.
Otwierając obrady prof. A. Spitznagel mówił o roli tajemnicy w życiu każdego człowieka oraz całych społeczności. Przedstawił również aktualny stan bad ań dotyczących konsekwencji utrzym ania tajemnicy dla dobrego funkcjonow ania psychicznego i zdrow ia człowieka.
Sympozjum podzielone było na szereg sesji różniących się sposobem ujm ow ania tem atyki.
Sesja pierwsza poświęcona była etnologicznym i religioznawczym aspektom ujmowania tajemnicy. Szczególnie interesujący był wykład prof. d r A. H artm an (Uniwersytet Gissen) dotyczący pojm ow ania tajemnicy w mistyce islamskiej. Zwróciła ona uwagę, iż mistycy ujm ują term in „tajem nica” zupełnie inaczej niż rozum ie się go w psychologii czy socjologii. T ajem nica to radość wynikająca z k on tak tu z Bogiem, własne doświadczenie, to coś co znajduje się w sercu człowieka. Jest to część tajemnicy Boga uzyskana w wyniku długotrwałych ćwiczeń. T ak ujm ow ana tajem nica jest czymś, co zapewnia
166 Varia
spokój, najwyższą form ę egzystencji. „K to utracił tajemnicę, utracił spokój” . Interesujący był również referat prof. dr. K. M ullera z U niw ersytetu we F rank furcie n. M enem , któ ry przedstaw ił problem rozum ienia pojęcia tajemnicy w różnych kulturach. Zwrócił on uwagę n a fakt, że utrzym anie tajemnicy jest swego rodzaju archetypem . Od utrzym ania tajemnicy zależało często przeżycie całych plem ion, dostęp do pożywienia, ognia itp. W zajemna wymiana informacji w arunkow ała również przetrwanie poszczególnych rodzin; mężczyzna m usiał być inform ow any przez kobietę o wszelkich zauważonych w otoczeniu zagrożeniach i obcych osobach.
D ruga sesja poświęcona była socjologicznym i psychologicznym ujęciom tajemnicy. Prof. d r J. Bergm ann z U niw ersytetu w Gissen wygłosił referat mówiący o zjawisku plotki jak o szczególnym rodzaju utrzym ania tajemnicy. Zwrócił uwagę, że plotka to jednocześnie zdrada tajemnicy i utworzenie nowej. Jest to z reguły informacja o prywatnym życiu innej osoby, gdzie obiekt plotki staje się jednocześnie jej ofiarą. Plotki dotyczą zawsze osób nieobecnych, są rekonstrukcją wydarzeń zawierających dużą dozę przesady. D otyczą faktów dziwnych, niem oralnych, niecodziennych, skandalicznych. Prof. Bergmann uważa, że osoba przekazująca plotkę wykorzystuje ten fakt do autoprezentacji - pokazania siebie w bardziej pozytywnym świetle niż ofiara plotki. P lotka występuje we wszystkich kulturach, dotyczy różnych aspektów działalności człowieka. Plotkam i zajmują się częściej kobiety niż mężczyźni, praw dopodob nie dlatego, że pełnią one w społeczeństwie mniej ważnych społecznie ról. Ujawnienie plotki wiąże się u nich z mniejszą odpowiedzialnością.
Bardzo interesujący był referat d r Ch. K raft z U niw ersytetu w Berlinie dotyczący utrzym ania tajemnicy w parach małżeńskich. A utorka zbadała 40 p a r przy użyciu specjalnie skonstruow anego wywiadu. Interesow ały ją fakty statystyczne, takie ja k wiek m ałżonków, czas trw ania małżeństwa, kolejność małżeństw, a również odczucia subiektywne - np. satysfakcja ze związku. Respondenci pytani byli, czy istnieją jakieś wiadomości, ewentualnie przed mioty, które ukrywają przez partneram i, i czy sądzą, że partner takie tajemnice również posiada. Z 40 przebadanych p a r 17 zadeklarow ało b rak takich tajemnic. Pozostałe osoby wymieniały: pam iętniki, listy, talizm any oraz fotografie jak o obiekty, które ukryw ają przed współmałżonkam i. Pow odem utrzym ywania tajemnicy było: poczucie autonom ii, wolności, lęk przed ujawnieniem tajemnicy partnerow i oraz chęć posiadania jakiejś tajemnicy. Zdarzały się również wypowiedzi, że ukryw ana tajem nica jest tajemnicą rodzinną (tj. rodziny, z której pochodzi dana osoba) i dlatego p artn er nie powinien jej znać. Tajemnice dotyczyły najczęściej: poprzednich związków (56%) oraz okresu dzieciństwa i relacji z przyjaciółmi (36%). A utorka zbadała, że kobiety m ają istotnie więcej tajemnic niż mężczyźni, p onad to liczba posiadanych tajemnic zmniejsza się w raz z wydłużaniem się okresu trw ania związku. Zdaniem d r K raft, ludzie potrzebują tajemnic, należą one do ich
Varia 167 wewnętrznej „przestrzeni wolności” , podobnie ja k określone miejsca w miesz kaniu, meble, szuflady, do których tylko jedna z osób m a dostęp, żywiąc zaufanie do partnera, że nie przekroczy on p rogu jej intymności.
K olejna sesja poświęcona była utrzym aniu tajemnicy w aspekcie zdrowia psychicznego. K. Finkenauer z U niw ersytetu Louvain (Belgia) przedstaw iła wyniki własnych b ad ań dotyczących psychosom atycznych następstw długo trwałego utrzym yw ania tajemnicy. Utrzym ywane tajemnice dotyczyły pow aż nych problemów życiowych (relacje pozamałżeńskie, choroby, homoseksualizm, niepłodność, przerw anie ciąży, w ykorzystyw anie seksualne, alkoholizm ). Z b adań wynika (zgodnie z teorią Pennebakera), iż osoby posiadające tajemnice częściej cierpią n a dolegliwości psychosom atyczne, są subiektywnie mniej zadowolone z życia (niezależnie od sytuacji m aterialnej), nadużywają kawy, alkoholu, papierosów.
Bardzo interesujący był wykład dr. med. G. Schillinga z U niwersytetu w Bonn dotyczący własnych b ad ań n ad utrzym aniem tajemnicy u osób chorych n a jadłow stręt psychiczny. A u tor stwierdza, że w rodzinach osób chorych n a anoreksję występuje: brak prywatności (np. brak własnego pokoju, zwyczaj niezamykania drzwi od pokoju, wchodzenie domowników bez pukania do pokoju, b rak poczucia intym ności w łazience), b rak granic między generacjami, nieostry podział ról, problem y z wyodrębnieniem granic osobis tych. Anorektyczki, w porów naniu z grupą kontrolną, posiadają istotnie więcej tajemnic, m ają trudności w rozmowach z innymi o swoich problem ach, m ają znacznie mniej własnego terytorium w ew nątrz rodziny, posiadają mniej własnych przedm iotów, rzadziej piszą pam iętniki, nie przechowują listów.
T rudno jest w krótkim spraw ozdaniu oddać bogactw o ujmowanej na sym pozjum tem atyki, dlatego skoncentrow ałem się tylko n a kilku wy stąpieniach. Bardzo interesujące były również wystąpienia dotyczące tajemnic rodzinnych i genogram ów (prof. d r P. Keiser - Uniwersytet Oldenburg), pojęcia utrzym ania tajemnicy u dzieci (prof, d r R. Velten - Uniwersytet H um boldta w Berlinie) oraz referat dotyczący utrzym ania tajemnicy u ofiar i sprawców prześladowań z okresu II wojny światowej (K. Grunberg - Instytut F reud a z F ran k fu rtu n. Menem).
K ażda z sesji kończyła się długą, często wym agającą zmiany planu wystąpień dyskusją. T em at utrzym ania tajemnicy stosunkowo rzadko pojawia się w rozw ażaniach psychologicznych, toteż sympozjum było interesującym uzupełnieniem tych braków .
