Zygfryd Juczyński
Od decyzji do działania: model
wyjaśniający zachowania suicydalne
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 2, 3-13
FOLIA PSYCHOLOGICA 2, 1998
PRACE POGLĄDOWE
Z Y G F R Y D JU C Z Y Ń S K I
Instytut Psychologii UŁ
Od decyzji do działania:
model wyjaśniający zachowania suicydalne
Zachow ania suicydalne w yrażają zróżnicowane przejawy działań auto- destrukcyjnych, od dokonanych aktów unicestwienia siebie, poprzez rozmyślne samouszkodzenia, do zapowiedzi wyrażających groźby lub w yobrażenia samobójcze. Panuje zgoda co do tego, iż bez względu n a rodzaj m anifes towanego zachow ania suicydalnego osoba podejm ująca tego typu działanie pow inna mieć pewną wiedzę czy przekonanie, że podejm ow ane działanie stanowi bezpośrednie zagrożenie dla jej życia lub zdrowia. K ontrow ersje dotyczą n atom iast motywacji, k tóra kryje się za tymi działaniami.
W piśmiennictwie poświęconym zachow aniom samobójczym spotykam y opisy stanów prodromalnych, suicydii, suicydopatii czy zespołu presuicydalnego (Ringel 1953; K ielholtz 1967; Póldinger 1968). Ich charakterystyka m a wyjaśniać proces pow staw ania zam iaru samobójczego po to, aby m óc go identyfikować, a następnie podjąć działania zapobiegawcze ukierunkow ane na usunięcie lub przynajmniej zredukow anie jego elementów najbardziej ryzykownych.
A rtykuł jest p ró b ą włączenia objawów zaw artych w charakterystyce zespołu presuicydalnego, opisanego przez Ringela (Juczyński 1975; 1997), do zbudow ania m odelu kształtow ania się zam iaru (intencji), nawiązującego do ujęć rozwijanych w psychologii w kontekście m odyfikacji zachow ań szkodliwych dla zdrowia*. Skoncentrow ano się głównie na oczekiwaniach
* Jest to jeden z powodów powoływania się na przykłady zaczerpnięte z problematyki psychologii zdrowia, a zarazem przytaczania bardziej racjonalnych powodów dla podejmowanej decyzji.
skutku działania i własnej kom petencji, stanowiących zasadniczy wyznacznik w prow adzania oraz realizacji zam iaru.
Przydatność różnych m odeli weryfikow ano w ewaluacji program ów dotyczących zmian nawyków palenia, picia, wprowadzania nowych zwyczajów dietetycznych, nowych form aktywności fizycznej czy przestrzegania zaleceń lekarskich. Ujęcie modelowe przedstawia nie tylko propozycję opisu zjawiska, lecz również jego wyjaśnienie, a przede wszystkim pozwala n a przewidywanie. Wreszcie zaw arte tam konstrukty wiążą się z procesami poznawczymi, które leżą u podłoża procesów motywacyjnych i które - co wydaje się mieć duże znaczenie - podlegają operacjonalizacji przy użyciu różnych narzędzi pom iaru.
Specyfika zachowań suicydalnych
I, Rozważania II. Ambiwalencja III. Decyzja
Czynniki psychody- Bezpośrednie Pośrednie deklaracje namiczne, momenty deklaracje samobójcze
sugestywne samobójcze
Rys. 1. Stadia rozwoju zamachu samobójczego (Pöldinger 1968)
Pöldinger (1968) przedstaw ia trzy stadia rozwoju zam iaru, tj. I - roz ważania, II - ambiwalencji, III - decyzji (por. rys. 1). W pierwszym stadium samobójstwo jest rozważane jak o możliwość rozw iązania rzeczywis tych czy subiektywnych problem ów. Istotną rolę odgrywa tu ham ow anie agresji i poczucie izolacji społecznej. Różnego rodzaju czynniki sugestywne, ja k np. wiadom ość o próbie samobójczej bliskiej osoby czy przeczytany artykuł n a tem at sam obójstw a, m ogą stym ulująco wpływać n a dalszy rozwój procesu.
W stadium ambiwalencji ujawnia się przeciwstawność stanów uczuciowych jednostki, wyrażających wewnętrzną walkę między tendencjam i zachow ania życia a życzeniami śmierci. Jej wyrazem m ogą być zapowiedzi samobójcze, które na ogół są lekceważone przez otoczenie na skutek błędnego przekonania,
że kto mówi o samobójstwie ten go nie popełni. Wreszcie w stadium decyzji m am y do czynienia jedynie z różnymi wskaźnikam i zagrożenia oraz z dzia łaniami przygotowawczymi. W ymienione stadia naw iązują do treści zespołu presuicydalnego opisanego przez Ringela (Juczyński 1975).
Rozwój procesu suicydalnego może przebiegać w różny sposób, co pokazano n a rys. 2. W reakcji „krótkiego spięcia” m am y do czynienia z szybkim przebiegiem fazy II. Taki przebieg zam achów samobójczych jest charakterystyczny dla osobników niedojrzałych, wybuchowych, osób u p o śledzonych umysłowo, a także dla dzieci i młodzieży. N atom iast długi i intensywny przebieg stadium am biwalencji jest charakterystyczny dla sam obójstw uw arunkow anych psychogennie czy reaktywnie. Wreszcie w sa m obójstw ach podejm owanych w depresji i stanach inwolucyjnych przebieg wszystkich trzech faz jest w m iarę jednolity.
Reakcja krótkiego spięcia Rozwój psychogenny Depresja endogenna i inwolucyjna
Depresja - ja k się uważa - poprzedza większość samobójstw. Jednostki depresyjne stanow ią najliczniejszą grupę ryzyka. W spółcześni badacze wyróż niają dwa zasadnicze m otywy samobójstw, tj. samozagładę (ponad połow a przypadków prób samobójczych) oraz chęć m anipulow ania innymi ludźmi (kilkanaście procent). Pozostali (prawie 1/3 ogółu) łączą w sobie motywy samozagłady z m otyw am i manipulacyjnymi (Rosenhan, Seligman 1994).
Zam iar samobójczy - od stadium rozw ażań poprzez fazę ambiwalencji, aż do podjęcia postanow ienia - jest procesem decyzyjnym, w którym główną rolę odgrywają elementy poznawcze i motywacyjne. Jego wynikiem jest ukształtow any zamiar, który m a prowadzić, dzięki podjęciu celowych działań, do oczekiwanych skutków.
N a ogół skutki, do których zmierzamy, m ają pew ną hierarchię. Weźmy po d uwagę n a przykład nałóg palenia tytoniu, zaliczany do zachow ań
ryzykownych i szkodliwych dla zdrowia. Podjęta w w yniku spostrzeganego zagrożenia decyzja rzucenia palenia wiąże się z określonymi oczekiwaniami co do skutku (por. rys. 3). Oczekiwania te polegają n a przekonaniu, że w następstwie podjętych działań dojdzie do pożądanego rezultatu. N a ogół jednak rezultat ten nie jest celem samym w sobie, lecz m a prowadzić do osiągnięcia dalszych celów. N a przykład rzucając palenie liczymy na to, że zapobiegniemy chorobie płuc czy serca, a więc doprowadzim y do polepszenia swojego zdrowia. Z kolei zdrowie najczęściej nie jest celem samym w sobie, lecz narzędziem do uzyskania innych wartości czy osiągnięcia lepszej jakości życia.
osoba działanie w ynik
ь n a stę p stw o zamiar
...
zmiana
” ~ W
zdrowie jakość życia i i instrumentalność oczekiwanie konsekwencji | ▲ oczekiwanie kom petencji_______________
Rys. 3. Hierarchia oczekiwań (na przykładzie zmiany zachowań zdrowotnych)
Zam ach samobójczy, jak o proces ukierunkow any na całkowicie destruk cyjny dla siebie skutek, eliminuje całą sekwencję wartości działania pokazaną na rys. 3. W tym kontekście jedynie p ró b a samobójcza, za k tó rą kryje się chęć m anipulacji, pozw alałaby n a identyfikację instrum entalnego znaczenia działania. Tym samym byłby to wskaźnik umożliwiający zróżnicowanie zam iarów suicydalnych.
Elementy składowe formułowanego zamiaru
Teorie analizujące proces podejm ow ania decyzji naw iązują do bardziej ogólnych teorii psychologicznych, zwłaszcza poznawczych. Jednym z pierw szych modeli, który znalazł swoje zastosowanie, najpierw w przewidywaniu przestrzegania przez pacjentów zaleceń lekarskich, później zaś w przewidywaniu zachow ań zdrow otnych, był M odel Przekonań Zdrow otnych Beckera (1974). U podłoża decyzji zmiany (np. rzucenia palenia, przeprow adzenia bad ań
kontrolnych, rozpoczęcia diety czy ćwiczeń) leżą przekonania dotyczące podatności i stopnia ciężkości określonego zagrożenia. Jednostka, k tóra przypisuje sobie podatność n a rozwój określonej choroby, a której skutki medyczne i społeczne ocenia jako bardzo poważne, wzbudza u siebie poczucie zagrożenia m obilizujące ją do podjęcia określonych zmian.
M echanizm pow stania zam iaru samobójczego, ja k wynikało to chociażby z rys. 1, nie zawiera elementów zagrożenia związanych z lękiem, lecz najczęściej pozostaje w związku z depresją. W edług teorii poznawczych, depresja jest spow odow ana przez negatywne myśli o sobie, o wydarzeniach życiowych,
0 przyszłości oraz przez błędny proces wnioskowania. Z kolei w ujęciu teorii wyuczonej bezradności depresja jest oczekiwaniem n a negatyw ne zdarzenia. Innym i słowy, określone kom ponenty poznawcze poprzedzają nastawienie em ocjonalne do danego zjawiska, w tym przypadku do decyzji podjęcia działania autodestrukcyjnego.
K onstrukty zawarte w Teorii Planowanego Zachowania Ajzena i Fishbeina (1980) pozwalają n a bardziej zasadne odniesienie do zachowania suicydalnego. Zachowanie (działanie) według autorów , wynika z zam iaru, zaś u podłoża zam iaru leżą postaw y jednostki i subiektywne norm y (por. rys. 4). Postawy zawierają kom ponenty emocjonalne i wartościujące oraz w yrażają określone predyspozycje do działania. Z kolei postaw y budow ane są n a przekonaniach osobistych, które zawierają składniki poznawcze, określoną wiedzę, np. że „palenie prow adzi do ra k a ” albo „palenie działa n a mnie stym ulująco” .
Ludzie n a ogół robią nie tylko to, co sami uważają za słuszne, lecz również to, czego inni od nich oczekują. W naszych działaniach uwzględniamy więc pewne subiektywne norm y wynikające z norm atyw nych przekonań, tj. oczekiwań przypisywanych osobom dla nas znaczących czy bliskich. Jeżeli przekonania pochodzące z różnych źródeł są jednolite, zwłaszcza gdy są one zgodne z przekonaniam i osobistymi, wtedy stają się ważniejsze i ich wpływ na powstanie zam iaru oraz zachowanie jest silniejszy, ponadto bardziej bezpośredni.
To, co w sferze poznawczej m a związek z zachowaniem suicydalnym wyrażone jest w postaci pierwszego objaw u zespołu presuicydalnego, n a zwanego przez Ringela ograniczeniem życia psychicznego. W iąże się ono z przekonaniem o ograniczeniu: a) osobistych możliwości, b) dynamiki rozwoju, c) kontaktów interpersonalnych oraz d) systemu wartości. O gra niczenie życia psychicznego, charakteryzujące zespół presuicydalny, doprowadza do w zrostu tendencji autodestrukcyjnych potrafiących wyzwolić tę siłę, k tó ra jest zdolna do przezwyciężenia instynktu samozachowawczego.
Jeżeli norm atyw ne przekonania, dotyczące m oralnej oceny samobójstwa, nie zawierają dostatecznie silnych elementów konstruktywnych, a tym samym nie stwarzają dostatecznie silnego zabezpieczenia dla tej wartości, jak ą jest życie, to decydujący wpływ w procesie pow staw ania decyzji m ogą mieć postaw y osobiste jednostki, jej przekonania podważające sens swojego życia 1 emocje wyrażające uczucia rozczarow ania i zniechęcenie.
Negatywna ocena przeżywanych zdarzeń, na skutek znacznego ograniczenia innego typu doznań i pozostająca w ścisłym związku z depresją, może stać się dom inująca i wpłynąć bezpośrednio n a zam iar pozbawienia siebie życia. W iąże się to z drugim objawem zespołu presuicydalnego, tj. ham ow aniem agresji, co jest m omentem rozstrzygającym dla zwrotu agresji przeciwko sobie.
Powyższy stan przeżywanego kryzysu, wyrażony n a rys. 4 w postaci konstruktu „ważności” , może bezpośrednio wpłynąć na zam iar autodestrukcji,
lecz n a ogół zam iar kształtow any jest w kontekście oczekiwań dotyczących skutków zdarzeń i własnej skuteczności. N a tem at oczekiwań dotyczących skutków przewidywanych w przyszłości powoływano się już wcześniej (por. rys. 3). Chodzi tu o przekonania, iż ewentualnie podjęte działania m ogą rzeczywiście doprow adzić do oczekiwanych wyników, przynieść gratyfikację. W yjaśnienia wymaga natom iast pojęcie własnej skuteczności.
Pojęcie własnej skuteczności jest utożsam iane z pojęciem kompetencji osobistej, w której - według B andury (1977) - m ożna wyróżnić trzy aspekty, tj. poziom określający stopień trudności zadania; ogólność - wyrażająca wielość zróżnicowanych sytuacji; siłę - stanow iącą o pewności własnego przekonania co do posiadanych kompetencji. Chodzi więc - ogólnie mówiąc - o subiektywny obraz własnych możliwości dotyczących efektów podjętego przez siebie działania. O braz ten ukształtow any zostaje w wyniku różnych życiowych doświadczeń, zarów no pozytywnych, ja k i negatywnych.
Oczekiwanie kom petencji traktow ane jest ja k o w yznacznik zam iaru i samego działania na równi z postaw am i osobistymi i norm am i. W ten sposób m odel Ajzena i Fishbeina został uzupełniony o kolejny konstrukt wyjaśniający (De Vries i in. 1988), traktow any czasem jako zam iennik wcześniej używanego pojęcia poczucia kontroli.
M ożna zakładać, że niewielkie przecenianie własnej kompetencji jest pom ocne, n atom iast zbytnie przecenianie siebie, związane z nierealistyczną oceną sytuacji, prowadzi do błędnych decyzji i działań, co z kolei rodzi nowe problemy.
Oczekiwana skuteczność m a znaczenie motywacyjne. Przede wszystkim wywiera wpływ na w ybór sytuacji, na ustalenie preferencji dla czynności związanych z podjęciem postanow ienia. Równocześnie od oceny własnych kompetencji zależy wcielenie zamiaru w czyn oraz podtrzymywanie wykonywa nych działań, pom im o różnych przeciwności osłabiających jego wykonywanie. Jednostka stojąca w obliczu podjęcia decyzji związanej z działaniem autodestrukcyjnym musi dokonać oceny swojej kompetencji i oczekiwać skuteczności w tym zakresie. Ścisły związek sam obójstw z depresją sugeruje występowanie oczekiwań podważających własne kom petencje do działań konstruktyw nych, a więc zmieniających negatyw ną ocenę siebie, aktualnej sytuacji oraz przyszłości.
Realizacja ustalonego zamiaru
N a ogół sam zam iar nie wystarcza do podjęcia działania, choć - ja k się uw aża - jest najlepszym w yznacznikiem zachow ania. K ażdy z nas doświadczył rozbieżności występujących między „chcieć” a „m óc” . Chyba
nie m a nałogowego palacza, który przynajmniej raz w życiu nie chciałby rzucić palenia. Zarów no w przypadku pow stania zam iaru, ja k i w jego realizacji m ogą sprzyjać różne p ob ud ki do rozpoczęcia działania (np. usłyszana przy k ra uw aga n a swój tem at, przeczytany artykuł). Są to sytuacyjne wzmocnienia, które ułatw iają (względnie utrudniają) zainicjowa nie działania.
Samo przekształcenie zam iaru w czyn jest procesem wolicjonalnym, który nie jest ograniczony jedynie do siły woli, lecz obejmuje ogół procesów związanych z działaniem, a więc zarów no elementy poznawcze, ja k i sytu acyjne (Schwarzer 1992). Siła woli wyraża się w postaci wysiłku i w ytrw ało ści. Wysiłek jest konieczny do zainicjowania działania, które zależy od siły zam iaru leżącego u jego podłoża oraz od dotychczasowych prób realizacji tego czy podobnych zamiarów. N atom iast wytrwałość jest potrzebna do podtrzym ania ustalonego kierunku działania w dłuższym czasie, co - w za leżności od obranego sposobu popełnienia sam obójstw a - m oże mieć swoje znaczenie.
Przekształcenie zam iaru w czyn wym aga sprecyzowania postanow ienia. W tę fazę przeddziałaniow ą włączone zostają czynniki wolicjonalne, zaś postanowienie przybiera postać szczegółowego planu (por. rys. 4). N a przykład - jeżeli ktoś zamierza zmniejszyć swoją wagę o 20 kg, to musi sobie ustalić szczegóły dotyczące diety na kolejne dni, zaplanow ać zakres i czas wyko nyw ania ćwiczeń gim nastycznych, wszystko ustalić w szczegółach w raz z alternatywnym i rozwiązaniami.
W planow aniu znaczącą rolę odgrywają oczekiwania dotyczące własnej skuteczności, o których była ju ż m owa w kontekście pow staw ania zam iaru. Szczegółowe planow anie wym aga uwzględnienia rzeczywistych możliwości wykonania określonego działania, a więc przewidywania przeszkód związanych z własną osobą lub sytuacją.
Powyższy konstru kt m a swoje odniesienie do trzeciego objaw u zespołu presuicydalnego, a m ianowicie w yobrażeń o śmierci. Treść w yobrażeń o śmierci pozw ala - zdaniem R ingela - n a ocenę stopnia zagrożenia suicydalnego. Najłatwiej wyobrazić sobie fakt „bycia um arłym ” , znacznie trudniej fak t um ierania. Jeszcze innych kom petencji należy oczekiwać w przypadku w yobrażania sobie przyłożenia ręki do uśmiercenia siebie, lecz bez konkretnego jeszcze zaplanow ania tego działania. N ajbardziej niebezpieczny stopień to przemyślane w szczegółach sposoby popełnienia samobójstwa. W tym przypadku własne kom petencje m ają znaczenie m o tywacyjne. Równocześnie wpływają one n a proces działania, umożliwiając realizację zam iaru i jego podtrzym yw anie m im o pojawiających się przeciw ności.
F aza działania, w przypadku zam achu samobójczego, odbiega od m odelu działań charakteryzującego przebieg procesu zmiany różnych zachow ań
zdrow otnych. Elementem wyróżniającym jest jego jednorazow ość i b rak oceny. W związku z tym mniejsze znaczenie m ożna przypisać sile woli, wyrażającej się w wytrwałości w kontynuow aniu działania (chociaż od ratow ani samobójcy nierzadko w spom inają o chęci zmiany zainicjowanego działania, np. w trakcie skoku z wysokości). N atom iast m ożna przyjąć, że w ym agana jest większa siła woli związana z wysiłkiem potrzebnym do zainicj owania działania.
Przebieg działania zależy wreszcie od różnych czynników sytuacyjnych, takich jak zaistniałe przeszkody, otrzymywane wsparcie itp. T ak przedstawiony proces działania jest dużym uproszczeniem, gdyż w rzeczywistości m am y do czynienia z wieloma działaniam i powiązanym i ze sobą, których przebieg i wyniki podlegają stałej kontroli i ocenie.
Uwagi końcowe
Przedstawiony m odel procesu pow staw ania zam iaru i jego przekształcania w działanie autodestrukcyjne nawiązuje do koncepcji poznawczych, według których zniekształcone treści poznawcze, oczekiw ania czy przeko n ania pow odują zaburzenia zachowania. Decydującą rolę w procesie form ułow ania zam iaru odgrywają oczekiwania dotyczące wyniku działania wynikającego z form ułow anego zam iaru i oceny własnej skuteczności. Z pew nością zachowanie jest efektem nie tylko czynników poznawczych, lecz ich znaczenia nie należy przeceniać.
Zarysow any m odel nawiązuje do Teorii Planow anego Zachow ania Aj- zena i Fishbeina, Teorii Skuteczności B andury oraz M odelu Społeczno- -Poznawczego M odyfikacji Zachow ań Schwarzera i jest p ró b ą pow iązania procesów poznaw czych z działaniem . Poniew aż akcentuje oczekiwania skutku działania i własnej skuteczności, m ożna by go nazwać modelem kompetencyjnym.
Przypisywanie sobie kompetencji wiąże się z postrzeganiem osobistego wpływu i spraw ow ania kontroli n ad skutkam i podejm owanego działania. Tego typu kom petencje przejawiają jednostki zintegrowane, dojrzałe, radzące sobie, lecz również - co może być pewnego rodzaju zaskoczeniem - osoby charakteryzujące się depresyjnym stylem atrybucji (Schwarzer 1992). Poczucie bezradności sprzyja bowiem w ystępowaniu i utrzym yw aniu się sprzeczności między zachowaniem a jego skutkam i zewnętrznymi oraz potęguje negatywne skutki poznawcze, em ocjonalne i motywacyjne.
Charakterystyczna dla samobójstw faza ambiwalencji byłaby więc wyrazem zm agania się jednostki ze zmieniającym się poczuciem kontroli, b rak u stabilności i skuteczności. D opóki b rak subiektywnego przekonania co do
swojej skuteczności, do p ó ty niesprecyzow any zostaje ostateczny zam iar działania. Przyszły sam obójca musi dojść do przekonania, że przynajmniej w tym jednym jest kom petentny, a więc potrafi skutecznie zrealizować swoje postanowienie.
Ocena poszczególnych elementów m odelu pozwala na oszacowanie stopnia ryzyka poprzez ustalenie ważności różnych przekonań osobistych i n o r matywnych, oszacowanie kom petencji i oczekiwań dotyczących skutków rozważanych działań.
Z arysow any m odel ukierunkow uje również działania terapeutyczne. Zgodnie z zasadam i teorii kognitywnych, zm iana treści poznawczych p ro wadzi do zm iany zachow ania. Zw olennicy koncepcji poznaw czych wy pracow ali szereg technik terapeutycznych, często łączonych z technikam i behawioralnym i, ja k terapia racjonalno-em otyw na A. Ellisa, terapia p o znawcza A. Becka. Tego typu techniki m ogą być wykorzystywane w terapii osób o wzmożonym ryzyku suicydalnym, osób po próbach samobójczych czy osób depresyjnych.
Bibliografia
A j z e n I., F i s h b e i n M. (1980), Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior, Englewood Cliffs, New York
B a n d u r a A. (1977), Self-Efficacy: Toward a Unifying Theory o f Behavioral Change, „Psycho logical Review”, 84, 19-215
B e c k e r M. H. (1974), The Health B elief M odel and Personal Health Behavior, Thorofare, Slack, N ew York
D e V r i e s H. , D i j k s t r a M. , K u h l m a n P. (1988), Self-Efficacy: The Third Factor Besides
Attitude and Subjective Norm as a Predictor o f Behavioral Intentions, „Health Education
Research”, 3, 273-282
J u c z y ń s k i Z. (1975), Zespól presuicydalny, „Psychiatria Polska”, IX, 5, 555-561
J u c z y ń s k i Z. (1997), Ocena ryzyka zachowań autodestrukcyjnych na podstawie cech zespołu
presuicydalnego, [w:] P. O l e ś (red.), Wybrane zagadnienia z psychologii osobowości, TN
K UL, Lublin, 69-79
K i e l h o l t z P. (1967), Diagnose und Therapie der Depressionen für den Praktiker, Lehmanns, München
P ö l d i n g e r W. (1968), Die Abschätzung der Suizidalität, H. Huber Verlag, Bern-Stuttgart R i n g e l E. (1953), Der Selbstmord. Abschluss einer krafthaften psychischen Entwicklung, Maudrich,
W ien-Düsseldorf
R o s e n h a n D. , S e l i g m a n M. (1994), Psychopatologia, РТР, Warszawa
S c h w a r z e r R. (1992), Psychologie des Gesundheitsverhaltens, Hogrefe, Göttingen-Toron- to-Zürich
ZYG FR Y D JUCZYŃSKI
From decision to action:
an explanatory model of suicidal behaviour
The paper presents attempt to formulate an explanatory model decision-making o f suicidal behaviour. The Author links the presuicidal syndrome, described by Ringel, with concepts developed in cognitive psychology.
The presuicidal syndrome is described as the presence o f three main symptoms prior to a suicide: confinement, changes in aggression and suicidal imaginations. Cognitive processes, among them expectations o f outcome and self-efficacy, play very important role.
The model links to theory o f planned behaviour o f Ajzen and Fishbein, self-efficacy of Bandura and social-cognitive model o f behavioural modification o f Schwarzer.
Key words: suicidal behaviour, presuicidal syndrome, expectancies o f outcome, self-efficacy, explanatory model.
