Ireneusz Celary
Współpraca katechezy szkolnej z
rodziną i parafią
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (20-21), 239-249
2003
Ireneusz Celary
Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią
Po zakończeniu Soboru Watykańskiego II w licznych dyskusjach teologicznych podejmowano problemy dotyczące życia chrześcijańskiego w kontekście współ czesnych warunków, jak odniesienie wiary do polityki, ewangelizacji do kultury czy problem tożsamości chrześcijańskiej. Pojawiła się potrzeba określenia misji wy chowawczej Kościoła oraz roli chrześcijan w procesie odnowy życia społecznego w nowych warunkach świata pluralistycznego i zsekularyzowanego.
Postulat nowej ewangelizacji wyraża dzisiaj pilnąpotrzebę wcielenia Chrystuso wej Prawdy i Życia w now ą rzeczywistość kulturową, będącą efektem cywiliza cyjnych przeobrażeń. To zbawcze zadanie, które dokonuje się w Kościele, prowa dzi właśnie do odkrycia na nowo podstawowych środowisk przekazu wiary. Cho dzi bowiem o to, by orędzie Ewangelii miało szansę dotarcia do szerokich warstw społecznych. W wielu dzisiaj miejscach należy dążyć do uaktywnienia świadectwa apostolskiego ludzi świeckich, gdyż ich postawa w życiu rodzinnym, w środowisku szkolnym, zawodowym czy parafialnym, może przyczynić się do rozpowszechnie nia się misji Chrystusa i Kościoła we współczesnym świecie1.
Czynnikiem życia religijnego, któremu duszpasterstwo powinno nadawać cha rakter wychowawczy, jest także katecheza2. Katecheza szkolna może w tym wzglę dzie stanowić przedłużenie i dopełnienie chrześcijańskiego wychowania w rodzinie i parafii. W ażnąjest jednak sprawą, by rodzice i parafia współdziałały z katechezą szkolną, wspierając ją. Z drugiej zaś strony nie mniej ważnym czynnikiem będzie utrzymywanie więzi z rodzicami i z parafią i szersze z nimi współdziałanie ze strony prowadzących katechezę3.
Dotychczasowe problemy katechezy szkolnej sugerują więc potrzebę traktowa nia jej jako posługi organicznie związanej z całą misją Kościoła. Celem bowiem katechezy jest możliwie petne przygotowanie członków do zbawczego spotkania z Bogiem. Wszystko to ma stać się pomocą w kreowaniu jej jako narzędzia posługi
1 por. L. K arrer, D ie S tu n d e d e r L aien , F re ib u rg im B re isg a u 1999, s. 3 2 7 -3 2 8 .
2 z o b . J . S z p e t, D y d a k t y k a k a te c h e z y , P o z n a ń 1 9 9 9 ; В. T w a r d z ic k i , K a t e c h e t y k a f o r m a ln a w słu ż b ie w iary, P rzem y śl 2 0 0 1 .
2 4 0 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2003 słowa Bożego, środka do autentycznej odnowy duszpasterstwa i struktur parafii4 oraz jako narzędzia wychowawczego oddziaływania.
1. W ychowawczy charakter katechezy szkolnej
Jakkolwiek rodzice sąpierwszyrni i głównymi wychowawcami swych dzieci(zob. DWCH 3)5, zaś ich „prawo-obowiązek" jest w tym zakresie ,,(...)pierwotny
i ma pierwszeństwo w stosunku do zadań wychowawczych innych osób” (FC
36)6, to pośród środowisk, które wspierają i uzupełniają to podstawowe prawo rodziny, szkoła ma wartość i wagę zasadniczą(por. kan. 796). Tak więc zgodnie ze swoją m isją szkoła winna starannie kultywować intelektualne, twórcze i estetycz ne zdolności człowieka, jego wolę i uczuciowość, wspierać poczucie wartości, sprzy jać powstawaniu postaw i mądrych zachowań, zapoznawać go ze spuściznąkultu- ry odziedziczoną po poprzednich pokoleniach, przygotować do życia zawodowego i wzbudzać u uczniów, o odmiennych charakterach i pochodzących z różnych śro dowisk, ducha koleżeństwa, który przygotowuje do wzajemnego zrozumienia (por. FC 5).
Szkoła powołana jest więc do nauczania i wychowania7. Wychowanie zaś to nic innego jak kształtowanie ludzkiej natury, której fundamentalnym elementem jest umiejętność dokonywania wyborów, odróżniania dobra od zła, zdolność do prawi dłowych sądów i ukształtowany system wartości. Szkoła powinna podjąć to zada nie w stosunku do wszystkich uczniów, co więcej w sposób fachowy, dający nie tylko dobry przykład, ale także niezbędną wiedzę. Staje ona jednak często przed poważnym problemem. Przychodzą rodzice niewierzący i mający swój własny system wartości, odmienny od chrześcijańskiego, i proszą szkołę o pomoc w wy chowaniu swoich dzieci według takiego modelu wartości, w którym nie ma miej sca dla Boga. Przychodzą także rodzice wierzący i szkoła powinna im również pomóc w wychowaniu dzieci. Szkoła, która chce w sposób poważny spełniać rolę
4 por. Z . N a re c k i, D u sz p a ste rstw o z w y c z a jn e w p a ra fii a u rz e c z y w is tn ia n ie K o śc io ła , L u b lin 2 0 0 1 , s. 2 1 8 .
5 „ G ra v is s im u m E d u c a tio n is ” . D e k la ra c ja o w y c h o w a n iu c h rz e ś c ija ń sk im (D W C H ). 6 „ F a m ilia ris C o n s o rtio ” . A d h o rta c ja A p o s to ls k a O jc a Ś w ię te g o J a n a P a w ła ll(F C ).
7 p o r. J a n P a w e ł 11, „ N a u c z y c ie l re lig ii w p o lsk ie j s z k o le ” . P rz e m ó w ie n ie w y g ło s z o n e w k a te d rz e w ło c ła w sk ie j p o d c z a s s p o tk a n ia z k a te c h e ta m i, n a u c z y c ie la m i i u c z n ia m i, W ło c ła w e k , 6 c z e rw c a 1991, [w :] N a u c z y c ie l w y c h o w a w c ą i św ia d k ie m , B ib lio tek a p e d a g o g a n r 3, Z ie lo n a G ó ra 1993, s. 42.
K P a ra fia j e s t in s p ir a to r k ą i k r z e w ic ie lk ą k a te c h e z y (p o r. C T 6 7 ), k o o rd y n u je o n a w y s iłk i k a te c h e ty c z n e w ie lu w s p ó ln o t i ru ch ó w d z ia ła ją c y c h w je j ram a c h , a tak ż e n a u c z a n ie relig ii w sz k o ła c h z n a jd u ją c y c h się n a je j te ry to riu m . D la d a ls z y c h w y w o d ó w w a ż n y m w y d a je się tu ta j ro z ró ż n ie n ie , ż e k a te c h e z a o d b y w a się w p a ra fii, a n a u k a relig ii w szk ole. W ten sp o só b p rz e d s ta w ia ją to z a g ad n ie n ie lic z n e d o k u m e n ty k o ś c ie ln e (z o b . D O K 7 3 ;2 5 7 ). In ic ja c y jn a fu n k c ja k a te c h e z y z n a jd u je s w e u r z e c z y w is tn ie n ie p rz e d e w s z y s tk im w p a ra fii, ale s z k o ła j e s t ta k ż e m ie jsc e m p o słu g i d u s z p a s te rs k ie j K o ś c io ła (p rz y p is a u to ra ).
Ireneusz Celary - Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią 241
placówki dydaktyczno - wychowawczej, będzie szukała sprzymierzeńców w swo im działaniu. I przynajmniej w przypadku katolików powinna się zwrócić do Ko ścioła8. Stąd więc lekcja religii w szkole to znak, że szkoła odnalazła w Kościele swego sprzymierzeńca w wychowaniu swoich dzieci9.
W latach dziewięćdziesiątych wraz z przeniesieniem nauki religii do szkoły poja wiła się w Polsce nowa sytuacja10, która stworzyła większą szansę objęcia misją ewangelizacyjną zarówno uczniów, jak i samych nauczycieli i wychowawców. Misja przekazu wiary w szkole jest na ogół dobrze spełniana. Niekiedy jednak napotyka ona na trudności spowodowane często nieprzychylnąpostawąniektórych nauczy cieli i rodziców, a nieraz spowodowana jest także brakami w duchowości samych katechetów ".
Odzyskanie prawa do nauczania religii w szkole jest wielkim darem i wielkim zadaniem. Wprawdzie nie oznacza to, że nauka religii w szkole rozwiązuje ju ż wszystkie problemy, że ma pełne możliwości rozwoju. Papież Jan Paweł II przypo mina jednak, że:,, Wszyscy wierzący mają prawo do katechezy, wszyscy paste
rze mają obowiązek lej potrzebie zaradzić"(CT 64)12 oraz że: ,,(...)obok ro dziny i w łączności z nią szkoła stwarza katechezie możliwości nie do pogar dzenia. W tych krajach, gdzie istnieje możliwość prow adzenia wychowania w wierze na terenie samej szkoły, Kościół ma obowiązek uczynić w tej spra wie wszystko, co tylko m oże"(C J 69).
Nauka religii w szkole, jako miejscu jej realizacji, nie powinna więc być dzisiaj stawiana jako problem do dyskusji, ale jako rzeczywistość. Problemem jest: co należy czynić, aby była ona owocna. Lekcja religii w szkole stawia więc przed wszystkimi uczącymi zadanie ustawicznej formacji, to znaczy ciągłej pracy nad sobą, prowadzonej równolegle z pracą nad udoskonaleniem sprawności metodycz nej i szukaniem coraz to doskonalszych środkówjej przekazu.
W warstwie teologiczno - religijnej jawi się istotna dla katechezy szkolnej strona treściowa. Rozbudowanie w katechezie elementu interpretacyjnego i egzysten cjalno -wspólnotowego winno ochronić j ą przed -zaprzepaszczającymi jej główne przeznaczenie, którym je st skierowane do człowieka orędzie słowa Bożego - nie bezpieczeństwami naturalizmu lub sekularyzmu.
Oznacza to, że musi ona być ukierunkowującym z wolna całe życie wychowan ków spotkaniem, które poruszy ich do głębi oraz przeobrazi. Nie może to być tylko powierzchowne, lecz od podstaw kształtujące i angażujące w sprawy wiary i Ko
9 por. L. Ś lip e k , P a rafia ja k ie j p rag n ę . W a rsz a w a 2 0 0 1 , s. 135 -1 3 6 . 10 z o b . K o n k o r d a t, a rl. 14. 2 -4
11 por. S z k o ła i u n iw e rsy te t w ży ciu K o śc io ła i n aro d u , [w:] II P o lsk i S y n od P len am y (1 9 9 1 - 1999), P o z n a ń 2 0 0 1 , n r 3 8 , s. 55.
12 „ C a tc c h e s i T r a d e n d a e ” . A d h o r ta c ja A p o s to ls k a o k a te c h iz a c ji w n a s z y c h c z a s a c h J a n a P a w ła I I( C T ) .
2 4 2 Nauczyciel i Szkota 3-4 2003 ścioła pełne spotkanie z Bogiem w Jezusie Chrystusie czyli takie, które jednocze śnie w wymiarze wspólnotowym czyli poziomym ogarnie całą grupę katechetyczną a w dalszej konsekwencj i społeczność parafialną oraz - w wymiarze wertykalnym poprzez modlitwę, liturgię i życie sakramentalne, uzupełni zasadniczo treści tego pierwszego (zob. OIK 46)n .
Jak widać - u podstaw wszelkiej katechezy, m. in. szkolnej, leży znana instytucja zwana katechumenatem. Ku niej to powinny zmierzać wszystkie wysiłki duszpa sterskie, ponieważ w niej odnaleźć można optymalny model przekazu słowa Boże go. Mając na względzie ten „złoty środek” stajemy przed pytaniem dotyczącym dróg jego realizacj i. Odpowiedzi szukać należy w zakreśleniu głównych zadań oraz realizacyjnych warunków, które ta katecheza zawiera.
Jednym z najważniejszych zadań wychowawczych, przed którym stoi współcze sna katecheza szkolna, je st troska o zaakcentowanie jej chrystologicznego aspek tu, który ma przekonać słuchaczy do tego, że tylko poznanie Chrystusa i zaufanie M u14 jako naszemu Zbawicielowi zagwarantuje konsekwentne pójście za Nim (por. CT 20). Zadanie to ma doprowadzić uczestników katechezy do wiaiy dojrza łej, osobistej, opartej na jedynym centrum, a je st nim Osoba Jezusa Chrystusa, ukrzyżowanego i zmartwychwstałego, źródło naszej siły i nadziei'5.
Współczesny katecheta, pełniąc posługę katechetyczną wobec słuchaczy, powi nien być także nauczycielem, wychowawcą i świadkiem. Żąda się zatem, aby katecheci nie byli dziś uczącymi ile zaświadczającymi o tym, co chcą młodym przekazać16. Katecheta, realizując posługę katechetyczną, winien być zawsze sługą Słowa, które głosi; uczniem Chrystusa, którego nade wszystko miłuje i synem Ko ścioła, który powierza mu posługę wiary17.
Katecheza ze swej natury wiąże się także z liturgią i życiem sakramentalnym. Dzięki tej więzi można przedstawiać ją w symbolach i przeżyciach. Stąd wypływa aktualność postulatu uczynienia z niej formy katechumenatu wówczas, jeśli podą ży się według określonych katechetyczno - pedagogicznych reguł oraz zróżnico wanych praw 18. Znajomość i przeżywanie liturgii stanie się wtedy u wiernych ze wnętrznym rytem, jeśli nie znajdzie pogłębienia w katechezie. Uwidacznia się więc
13 „ D ire c to riu m C a te c h e lic u m G e n e ra le ” , O g ó ln a I n s tru k c ja K a te c h e ty c z n a (O lK ); por. J. C h a ry ta ń - s k i, K a te c h e z a p o s łu g ą S ło w a w K o ś c ie le , R T K (1 9 7 8 )z . 6, s. 5 -2 5 ; M . M a je w s k i, K a te c h e ty c z n a m yśl K o śc io ła w ś w ie tle „ In s tru m e n tu m L a b o ris” , S c m 19 7 8 , s. 6 4 - 84.
14 zo b . D. E m e is, D e r R e lig io n s u n te rric h t a ls L ern o rt d e s G la u b e n s. K B (1 9 8 7 )n r 1 12, s. 5-6. 15 por. J. C h a r y ta ń s k i, P rz e b ie g i d o k u m e n ty S y n o d u B is k u p ó w 1 9 7 7 , [w :] K a te c h e z a p o S o b o rz e W a ty k a ń sk im II w ś w ie tle d o k u m e n tó w K o śc io ła , t. II, red. W. K u b ik , W a rsz a w a 1985, s. 2 2 .
|й por. J. C h a ry ta ń sk i, K a te c h e z a a d o ś w ia d cz e n ie relig ijn e , A K (1 9 7 8 )n r 4 1 9 , s. 3 8 6 -4 0 5 ; H. Ł u c z a k , O p e rs o n a ln o -d ia ło g ic z n y p rz e k a z w k a te c h e z ie , S e m 19 7 9 , s. 7 7 -9 3 .
11 por. H. Ł u c z a k , K a te c h e z a m ło d z ie ż y w P o lsce , K ra k ó w 1 9 8 8 , s. 166.
Ireneusz Celary - Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią 243
wychowawczy związek katechezy z liturgią i życiem sakramentalnym, który pierw szorzędnie formuje wiernych oraz rozwija wiele duszpastersko - apostolskich dzie dzin19.
2. Rodzina fundamentalnym miejscem autentycznej
w spólnotow ości
Kościół zawsze przypominał rodzicom o ich fundamentalnym prawie i obowiąz ku do chrześcijańskiego wychowania swoich dzieci20. Do istoty tego wychowania należy oczywiście wychowanie w wierze. Nie chodzi jedynie o świadectwo życia chrześcijańskiego, ale jak stwierdza Jan Paweł II w Catechesi tradendae, należy dążyć do dalszej pogłębionej formacji w sposób metodyczny (CT 68).
Środowisko rodzinne jest miejscem niezastąpionym w dziele przekazu wiary, ponieważ właśnie w nim dziecko przeżywa najdłuższy czas dzieciństwa21. Stąd rodzi się potrzeba ,,(...)wzrastania w wierze przez swoje często milczące, ale
wytrwałe świadectwo życia chrześcijańskiego, prowadzonego według Ewan gelii wśród codziennych zajęć ”(CT 68). Rodzinę można więc określićjako pod
stawowe środowisko, w którym rodzice otrzymali przywilej i zadanie ewangelizo w ania swoich dzieci (por. KKK 2225)23. M ożna j ą określić za KKK, jako
,,(...)pierw szą szkołę życia chrześcijańskiego i szkołę bogatszego człow ie czeństwa "( KKK 1657), gdzie od dzieciństwa można się nauczyć wartości moral
nych, zacząć czcić Boga i dobrze używać wolności (por. KKK 2207).
Sobór Watykański II określa zadania wychowania chrześcijańskiego jako
,,(..)stopniow e wprowadzanie ochrzczonych w tajemnicę zbawienia, tak, aby z każdym dniem stawali się świadomi otrzymanego daru wiary ”(DWCH 2).
Tak pojmowana posługa wychowania w rodzinie ,,(...)staje się drogą wiary
i ja kb y inicjacją chrześcijańską oraz szkołą naśladowania Chrystusa ”(FC 39).
Rodzina chrześcijańska jest środowiskiem najbardziej właściwym do wychowa nia do życia w wierze, ponieważ je st ona wspólnotą życia i miłości, i jako Kościół domowy stanowi cząstkę Kościoła Chrystusowego. W ramach nowej ewangeliza cji chodzi o to, aby każda rodzina chrześcijańska stawała się środowiskiem, które otwiera się na spotkanie Ewangelii.
19 por. K a te c h e sc , [w :] F. C o u rth , L e x ik o n des A p o sto la ts. S lic h w o rte v e ra n tw o rte te n G la u b e n s, dz. c y t., s. 16!
10 z o b . M . H e itg e r, C h r i s t li c h e E r z ie h u n g - H o f f n u n g fü r d ie s e W e lt, [w :] B re n n p u n k t F a m ilie . L e b e n s sin n - L e b e n s h o ffn u n g -L e b e n s fre u d e , n r 2 6 , W ien 1 9 8 4 , s. 5 -1 5 .
11 por. F a m ilie , [w :] F. C o u rth , L e x ik o n d es A p o s to la ts . S tic h w o rte v e ra n tw o rte te n G la u b e n s, L im b u rg 1995, s. 9 7 -9 9 .
2 4 4 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2003 Kościół, pełniąc zleconą mu przez Chrystusa posługę słowa, powinien szczegól nie mocno uwrażliwiać małżonków katolickich nato, że życie małżeńskie i rodzin ne opromienione Ewangelią, jest formąrealizacji powołania chrześcijańskiego. Stąd, jak czytamy w tekstach II Synodu Plenarnego, w Polsce ważnym zadaniem jest
,.(...)uświadamiać rodzicom, że katecheza i form acja parafialna uzupełniają formacją dokonującą się w domu rodzinnym ”12. Katecheza ta jest zatem zada
niem i powinnością rodziców. Oni odpowiadają przed Bogiem za jej owocność. W tym zadaniu mogąliczyć na szczególne zrozumienie i pomoc ze strony Kościoła, który szanując autonomię rodziny, wspiera j ą w wysiłkach katechetycznych. Istotną rzecząjest, że katecheza ta jest bardziej świadectwem, które uczy okazjonalnie w sposób stały i codzienny (por. DOK 25S)24.
Termin „ katecheza rodzinna" je st często zawężany jedynie do prób realizowa nia katechezy w środowisku rodzinnym lub, w odróżnieniu od katechezy w rodzi nie, ograniczany do współpracy rodziców z katechezą szkolną i parafialną. Obec nie rozumienie katechezy rodzinnej jest jednak znacznie szersze i pełniejsze25.
Z nauki Vaticanum II, Synodu Biskupów z 1977 i 1980 oraz Adhortacji Apostol skiej Jana Pawła II Calechesi tradendae z 1979 roku i Familiaris consortio, wypływają interesujące wypowiedzi charakteryzujące rodzinę chrześcijańskąjako środowisko katechetycznego przepowiadania słowa Bożego. Ponieważ wszyscy członkowie Kościoła stanowią wspólnotę Ludu Bożego, któiy z natury swojej jest misyjny (por. RM 26 nn.)26, stąd każdy wierzący posyłanyjest na mocy sakramen tów do głoszenia Dobrej Nowiny o Jezusie zmartwychwstałym.
Dlatego też każda wspólnota kościelna, zwłaszcza rodzina, stanowi środowisko realizacji potrójnej misji Chrystusa, m.in. katechetycznej. Obok parafialnych i szkol nych środowisk wychowawczych, ona właśnie - jako naturalna wspólnota życia i miłości, a zarazem religijno-kościelna struktura - bezwzględnie wychowuje swo ich członków w wierze. Nie chodzi jedynie o świadectwo życia chrześcijańskiego, ale trzeba iść dalej, pisze Papież: ,,(..)rodzice chrześcijańscy niech starają się
w życiu rodzinnym podejmować i prowadzić dalej formację, otrzymaną skąd inąd w sposób m etodyczny"(C T 68). To oznacza, w dosłownym tego słowa
znaczeniu, że rodzice są pierwszymi katechetami dla swoich dzieci (por. DOK 255). Z tej też racji działalność katechetyczna w rodzinie ma swój bardzo szczegól ny charakter, niczym w żaden sposób nie zastąpiony (por. CT 68).
23 P o w o ła n ie d o ż y c ia w m ałż e ń stw ie i ro d zin ie, [w :] II Sy n o d P le n am y (1 9 9 1 - 1999), dz. cy t., n r 3 6 , s. 41.
24 D y r e k to r iu m o g ó ln e o k a tc c h iz a c ji( D O K ) .
25 z o b . E. O s e w sk a , K a te c h e z a r o d z in n a , [w :] S ło w n ik m a łż e ń s tw a i ro d zin y , W a rs z a w a -L o m ia n k i 1991, s. 1 8 6 -1 8 7 .
Ireneusz Celary - Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią 2 4 5
3. Wspólnota parafialna właściwym miejscem katechizacji
Parafia, w której Lud Boży, zamieszkały na określonym administracyjnie terenie, rozwija swoją wiarę przez wspólną modlitwę i przyjmowanie sakramentów, po winna być także miejscem, w którym objawia się wspólnota wiaiy i miłości ochrzczo nych, co prowadzi do zjednoczenia wszystkich wiernych w ciele Chrystusa, któ rym je st Kościół (por. IKor 10,16nn.)2'1. W ten sposób zadanie parafii, w odniesie niu do przekazu wiary, polega na tym, aby była ona miejscem jednoczącym różne środowiska (wspólnoty, rodziny, duszpasterstwa, nauczanie religii w szkole, ruchy apostolskie, itp.) przez wspólną liturgię, a szczególnie przez zgromadzenie eucha rystyczne, które podejmuje drogę wiary, wskazaną przez Chrystusa zmartwych wstałego (por. Mt 28,19-20). Wspólnota parafialna, będąc również właściwym środowiskiem katechizacji, powinna skupiać wszystkie inne miejsca katechetycz ne. Pełni ona wtedy rolę integrującą różne ugrupowania, które mają być „ wszcze
pione w organizm Kościoła ”(CT 67).
Jak da się to zauważyć, nauczanie religii w parafii różni się pod wieloma wzglę dami od nauczania religii w szkole. Nie chodzi jednak o to, aby przeciwstawić sobie te dwa środowiska przekazu wiary i wychowania, ale by dostrzegać ich komplementarność28. Szkolne nauczanie religii i katecheza w parafii oddziałuje w różnym terenie (szkoła i wspólnota chrześcijańska), inni są odbiorcy katechezy (uczniowie i wierzący), odmienny jest także przedmiot nauczania (refleksyjne spo tkanie nad fenomenem religii i dojrzewanie w wierze)29. Toteż, wspólnota parafial na, ze względu na swój nadprzyrodzony charakter, staje się najdoskonalszym pod łożem dla różnorodnych wspólnot, które działają w ramach Kościoła.
Dokumenty katechetyczne Kościoła pojmują katechezę jako je d n ąz form posłu gi głoszenia słowa w Kościele. Katecheza jest więc działaniem eklezjalnym, a Kościół zaś jest prawdziwym i rzeczywistym podmiotem katechezy30. Przepo wiadanie katechetyczne jest także ważną częścią misji ewangelizacyjnej, będąc pierwszorzędnym środkiem nauczania i rozwijania wiaiy (por. CT 18). Jego celem jest stałe pogłębianie wiary i procesu nawrócenia, przygotowanie do godnego przy jęcia sakramentów oraz stałe nawoływanie do życia zgodnego z Ewangelią, do dzieł miłości, pobożności i apostolstwa (por. K L9)31.
Katecheza jest tą formą działalności kościelnej32, ,,(..)która prowadzi
żarów-27 por. W. Z au n er, K irch c als Z e ich e n u n d O rt d e r H offn un g , [w:] B re n n p u n k t F am ilie. L e b e n ssin n - L c b e n s h o ffn u n g - L e b e n s fre u d e , dz. c y t , s. 16-25.
* por. A. R u f, D e r R e lig io n s u n te r ric h t a ls L e rn o rt d e s G la u b e n s , [w :] L e rn o rle d e s G la u b e n s in G e m e in d e u n d S c h u le, F re ib u rg 1989, s. 42 -43 .
29 por. E. A lb e ric h , L a c a tc c h c sc d a n s l’E g lise , P a ris 1986, s. 2 3 2 .
30 por. J a n P aw eł II, W ierzę w B o g a O jc a S tw o rz y c ie la , W a ty k a n 1987, s. 13-14. Jl „ S a c ro s a n c tu m C o n c iliu m ” . K o n s ty tu c ja o litu rg ii św ię te j(K L ).
2 4 6 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2003
no wspólnotą, j a k i p oszczególnych w iernych do osiągnięcia dojrzałości w w ierze’XOIK 21). Wiara ma dojrzewać dzięki katechezie (por. OIK 36). Rów
nież nauczanie Kościoła w Polsce podkreśla, że katechizacja, obok zdobywania wiedzy religijnej, jest uczeniem się prawidłowego rozwiązywania własnych pro blemów życiowych, a także nabywaniem umiejętności życia we wspólnocie ludzi. Katechizacja ma kształtować pogląd na świat i wytyczać drogi postępowania zgod nie z nauką Chrystusa.
Według Catechesi tradendae kerygmat ewangeliczny je st pojmowany stopnio wo coraz głębiej dzięki katechezie i wyjaśniany wykładem wymagającym także rozumowania i w ten sposób doprowadza on do praktyki życia chrześcijańskiego. Prawdy wiary, które w katechezie są pogłębiane, nie bledną przez lepsze ich po znawanie w katechezie, lecz przeciwnie, bardziej pobudzają i m ają większe zna czenie dla życia (por. CT 25).
Evangelii nuntiandi podkreśla zaś, że ewangelizacja bardzo często wymaga,
aby dostarczyć wiernym umocnienia, zwłaszcza za pomocą katechezy (por. EN 54). Ogólna Instrukcja Katechetyczna wskazuje na różnorodność form, jakie mogą być wykorzystane zależnie od okoliczności i rozmaitych potrzeb Kościoła. „ W kra
jach od dawna chrześcijańskich katecheza przybiera często form ą kształce nia religijnego dzieci i młodzieży. Można tu spotkać także różne fo rm y kate chum enatu dla tych, którzy zostali wprawdzie ochrzczeni, a nie otrzym ali koniecznego w tajem niczenia chrześcijańskiego ”(OIK 19).
Posługa katechetyczna ,,(..)zm ie rza do tego, by u ludzi wiara oświecona
nauką stawała się żyw ą wyraźną i czynną"(DB 14)33. Dokumenty soborowe
stwierdzają ponadto, że katechizacja ma być otoczona specjalną troską biskupów (por. DB 14), a jej głoszenie je st podstawowym obowiązkiem prezbiterów (por. DK 4)34 oraz katechistów (por. DM 17)35. Katechizacja ma opierać się na Piśmie Świętym, tradycji, liturgii i żywym Magisterium Kościoła, ma być przystosowana do wieku i specyfiki słuchaczy oraz warunków życia (por. DB 14).
Jan Paweł II wielokrotnie podkreślał, że katechizacja jest jednym z najważniej szych zadań Kościoła (por. CT l) 36. Katechizacja ,,(..)je st związana z całym
życiem Kościoła. Od niej (...) zależy nie tylko rozprzestrzenianie się Kościoła w świecie i je g o wzrost liczbowy, ale jeszcze bardziej je g o rozwój wewnętrz- ny i jego zgodność z planem Bożym"(CT 13).
Na wielką rolę katechizacji w duszpasterstwie polskim zwraca także uwagę Dyrektorium Apostolstwa Świeckich polskiego Episkopatu (por. DAS 13,24,36)37.
” „ C h ris tu s D o m in u s ” . D e k re t o p a s te rsk ic h z a d a n ia c h b isk u p ó w (D B ). M „ P re s b y te ro ru m o r d in is ” . D e k re t o p o s łu d z e i ż y c iu k a p ła n ó w (D K ).
„A d g e n te s d iv in itu s ” . D e k re t o d z ia ła ln o ś c i m isy jn e j K o ś c io ła (D M ).
16 zo b . Ja n Paw c! II, P rz e m ó w ie n ia - h o m ilie . P o ls k a 2 V I 1 9 7 9 -1 0 V I 1979, K ra k ó w 1 9 7 9 , s. 4 2 . 17 D y re k to riu m A p o s to ls tw a Ś w ie c k ic h (D A S ).
Ireneusz Celary - Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią 2 4 7
Także posoborowe prawodawstwo synodalne w Polsce przyznaje katechizacji czo łowe miejsce wśród różnych działań duszpasterskich38.
Adhortacja Apostolska Catechesi tradendae stwierdza: ,,(...)kto przez wiarę
zw iązał się z Chrystusem i stara się umocnić tę wiarę przez katechezę, ten powinien żyć we wspólnocie z tymi, którzy idą tą samą drogą ”(CT 24). Albo
wiem ,,(..)w spólnota parafialna, ja k o zajmująca szczególne miejsce, pow in
na pozostać krzewicielką i inspiratorką katechezy" (CT 67). Parafia ,, (...) p o winna pozostać pierwszoplanowym miejscem katechizacji" (CT 67), gdzie
świeccy wszystkich środowisk i grup m ogąsię jednoczyć dla ożywienia działalno ści katechetycznej.
Wspomniana wyżej Adhortacja mówi też, że każda wspólnota kościelna ma po dwójne zadanie do spełnienia w dziedzinie katechezy:,, (..jzadbać o nauczanie
swych członków i przyjąć ich, zapewniając im takie warunki, by mogli żyć jak najpełniej tym, czego się nauczyli" (CT 24). N a parafię spada więc obo
wiązek czuwania, by formacja religijna miała wypróbowanąjakość i by różne ugru powania były wszczepione w organizm Kościoła (por. CT 67). Katecheza może stać się bezowocna, jeśli wspólnota wierzących nie przyjmie katechumena na ja kimś etapie nauczania katechetycznego do swego grona (por. CT 24).
4. Zakończenie
Spojrzenie na dzisiejszy świat ukazuje, że jednym z najboleśniejszych zjawisk naszych czasówjest obojętność religijna, której przyczynami są: niewiedza, nega tywny wpływ mass mediów, konsumizm, hedonizm, słabe panowanie nad własny mi instynktami i zły przykład innych osób. Konsekwencjami wypływającymi z tej obojętności religijnej są: zaniedbywanie obowiązków religijnych, zapomnienie o Bogu, negacja roli religii w życiu publicznym i niekiedy także w życiu prywatnym, i brak zainteresowania sprawami duchowymi39.
Przypomniane wyżej prawdy wykazują, że działalność wychowawcza Kościoła nabiera dziś szczególnie istotnego znaczenia. Ma on dzisiaj wypełniać swój obo wiązek wychowawczy wszystkimi odpowiednio dobranymi środkami i przy pomo cy wszystkich swych członków, mogących brać udział w wychowaniu. A więc także przez katechezę szkolną, rodzinną i parafialną.
Działalność katechetyczna, związana ze środowiskiem szkolnym, dostarcza bo wiem uczniom katolickim możliwości robienia postępów w formacji duchowej przy
z o b . S y n o d d iecezji w ro c ła w sk ie j, cz. III, n r 17 -3 4 , s. 7 7 -9 0 ; S y n o d d iecezji p o z n a ń sk ie j, n r 3 9 3 - 3 5 7 , s. 1 0 8 -1 2 9 ; S y n o d d ie c e z ji k ra k o w s k ie j, K a te c h iz a c ja , n r 1, s. 2 1 2 -2 1 5 .
39 por. F. A rinze, R o k św ięty : p ro w o k a c ją ku p o k o n a n iu p o d z ia łó w i o b o jętn o śc i, [w :] Je zu s C h ry stu s je d y n y Z b a w ic ie l św ia ta , w c z o ra j, d ziś i n a w ie k i, K a to w ic e 1996, s. 9 9 -10 0 .
248 Nauczyciel i Szkota 3-4 2003 pomocy nauczania religijnego (por. CT 69). Obecność Chrystusa w katechezie szkolnej powinna więc być szczególnie przeżywana. „Jezus - czytamy w Encykli ce Jana Pawła II Evangelium vitae - je s t jedyną Ewangelią; nie możemy mó
wić, ani świadczyć o niczym innym. Właśnie głoszenie Jezusa, je s t głoszeniem życia (...) "(EV 80). Tym doskonalsza więc będzie katecheza, im pełniej ukaże
Chrystusa jako wzór do naśladowania i doprowadzi do doskonalszego poddania się Jemu. Im bardziej katecheza zrozumie, że to Jezus naucza i że „ (,.)m oja nauka,
nie je s t moja, ale Tego, który Mnie posłał "(3 14,24), im bardziej katecheza
odniesie te słowa do swego posługiwania, tym doskonalsza dokona się jej funkcja wychowawcza.
Rodzice otrzymali od Boga posłannictwo, by stać się dla swych dzieci pierwszy mi i najważniejszymi wychowawcami, ponosząc za to pełną odpowiedzialność. Ścisłym obowiązkiem rodziców jest więc zapewnić dzieciom nie tylko zachowanie życia i ochronę ich zdrowia, ale także troskliwe wychowanie religijno - moralne (por. KDK 48)40. Zamierzenia te osiąga się szczególnie w odpowiedzialnej rodzi nie, w której rodzice przyświecająswoim dzieciom dobrym przykładem, pielęgnują modlitwę rodzinną i tradycje liturgiczne oraz dbająo formację religijnąswych dzie ci poprzez katechezę rodzinną. Tak pojmowana posługa wychowania w rodzinie
„ (...) staje się drogą wiary i ja k b y inicjacją chrześcijańską oraz szkołą na śladowania Chrystusa"{FC 39).
Parafia, o czym nie wolno zapominać, jest główną inspiratorką katechezy (por. CT 67). Koordynuje ona wysiłki katechetyczne wielu wspólnot i ruchów działają cych w jej ramach, a także religii w szkołach znajdujących się na jej terytorium. Stanowi ona też odpowiednią przestrzeń wspólnotową do tego, by realizowana w niej posługa słowa była równocześnie nauczaniem, wychowaniem i żywym do świadczeniem.
Współczesne zaś wspólnoty chrześcijańskie mogą, a nawet powinny, kształto wać się wokół szkoły jako miejsca szczególnej obecności i aktywności człowieka. Aktywność ta, wychowawców i wychowanków, powinna się wyrażać poprzez szczególny dialog wychowawczy, kształtujący człowieczeństwo i wiarę dzisiejsze go człowieka.
Ireneusz Celary - Współpraca katechezy szkolnej z rodziną i parafią 2 4 9
Summary
C a te c h e s is, in o rd e r to re a liz e its fu n ctio n o f w a k in g a n d le a d in g to w a rd s a m a tu re faith , sh o u ld tak e c a re o f fin d in g " p la c e s", in w h ic h it c o u ld p e n e tra te in to life a n d s tim u la te a d ia lo g u e b e tw e en p eo p le.
T h e te a c h in g o f re lig io n a t sc h o o l is perfo rm e d w ith in th e sc h em e o f the e v a n g e lisin g a n d c a te c h e tic al m issio n o f th e H o ly C h u rc h . T h e p o in t is a form al relig io u s te a c h in g o n o n e h a n d , a n d te a c h in g h o w to th in k w ith in th e G o spel c a te g o rie s on the other. T h e relig io u s tea c h in g also has a n in flu e n c e on relig io u s u p b r in g in g . T h e s c h o o l c a te c h e s is ca n th is w a y b e a c o n tin u a tio n a n d a c o m p le m e n t to th e C h r is tia n u p b r in g in g in th e fa m ily a n d in th e p a ris h . H o w e v e r, it is im p o rta n t fo r th e p a re n ts a n d th e p a ris h to c o o p e ra te w ith th e s c h o o l c a te c h e sis (w ith th e c a te c h is t), s u p p o rtin g it.
O n th e o th e r h a n d , it w o u ld b e n o n e th e le ss im p o rta n t fo r th e c a te c h is ts to m a in ta in the b o n d as w ell as a b ro a d e r c o o p e ra tio n w ith th e p a re n ts an d th e p a rish .
T h e refo re , th e H o ly C h u rc h d e m a n d s th e rig h t to u p b rin g in g in faith in p u b lic an d c a th o lic s c h o o ls. As a re s u lt o f a g ro w in g se c u la ris a tio n , in m a n y c o u n tries C h ristia n ity has s in c e been lim ite d to th e p riv a te s p h ere. In th a t s itu a tio n , a n e e d to fin d n ew p la c e s o f c o n ta c t w ith th e m an h as em erg ed . T h e m ain p o in t to d ay is to a c tiv a te th e b a s ic e n v iro n m e n ts (th e fam ily, the sc h o o l, th e p a ris h ) o f tra n s m ittin g th e faith, C h ristia n te a c h in g a n d u p b rin g in g .
