Mirosław Kisiel
Integracja muzyki i plastyki a rozwój
wrażliwości estetycznej dzieci w
wieku przedszkolnym
Nauczyciel i Szkoła 2 (9), 191-204
2000
M irosław Kisiel
Integracja muzyki i plastyki a rozwój
wrażliwości estetycznej dzieci w wieku
przedszkolnym
„ D zieła sztuki są p rzecież w nas, to w nas brzm i muzyka, w nas płótna m alow ane żyją ja k o obrazy, to w nas, w naszych wzruszeniach, zyskują praw dziw e istnienie zdarzenia opowiadane. Zew nętrzny św iat sztuki wdziera się w wewnętrzne życie, stw arzając je g o bogactw o ".
IrenaW ojnar
W iek przedszkolny jest etapem rozw oju dziecka, w którym w rażliw ość em o cjonalna, aktyw ność w działaniu, chłonność um ysłow a, tendencje naśladow cze ułatw iają budzenie określonych potrzeb, trw ałe przysw ajanie nie tylko naw yków i spraw ności, ale także m otyw ów działan ia i kształtow anie p ostaw y tw órczej. Przedszkole, jak o instytucja zbiorow ego w ychow ania, pow inno stw arzać dogod ne w arunki do harm onijnego rozw oju dziecka. Pod w łaściw ą opieką pedagogicz ną m łody człow iek może praw idłowo rozw inąć swój organizm, zdolności um ysło w e, kształtow ać indyw idualne cechy charakteru i w łaściw y stosunek do piękna. P rzedszkole w prow adza dziecko w św iat w artości estetycznych, z którym spoty ka się później w dorosłym życiu codziennym , np.: obcując ze sztuką, przyrodą i techniką. Codzienne otoczenie dziecka to teren pierw szych doznań estetycznych, które utrw alają się na całe życie, kształtują się lub w ypaczają upodobania — smak estetyczny. Od dorosłych (rodziców, nauczycieli) zależy, czy to środowisko pom o że odkryć i przysw oić dziecku piękno i czy znajdzie ono w nim w arunki dla w ła snej ekspresji.
W ychowanie estetyczne stanowi je d n ą z dziedzin ogólnego w ychow ania czło wieka, tę m ianow icie, która wiąże się z kształtow aniem jeg o estetycznej postawy. W ujęciu pow yższym oznacza ono kształtow anie uczuć i rozw ijanie w yobraźni, a jeg o narzędziam i są sztuka i przyroda. W definicjach w ychow anie estetyczne obejm uje dwa rodzaje działania: pierw sze rozum iane je st „ ...ja k o kształcenie kul tury estetycznej, dobrego smaku estetycznego, um iejętności przeżyw ania i ocenia nia dzieł sztuki, upodobań w zakresie własnej aktywności artystycznej, naw et twór czej” [I. Wojnar, 1965, s. 22]. D rugie znaczenie odnosi się do różnych znaczeń
192 N auczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0
sztuki: „...sztuka w pływ a na człow ieka, w pływ a na sposób odczuw ania przez lu dzi życia, na poglądy, na przekonania ludzkie, na ich przeżycia m oralne, na ich o g ó ln ą p o sta w ą w obec innych ludzi, w obec św ia ta ” [B. S u ch o d o lsk i, 1959]. W pierw szym sensie w ychow anie je s t rozum iane tradycyjnie, w drugim oznacza w ychow anie przez sztuką — co m ożna pojm ow ać jak o w ielostronne kształcenie osobow ości człow ieka.
N a kształtow anie postaw y estetycznej człow ieka m ają w pływ je g o dośw iad czenia jak ich on doznaje, którym i się zachw yca, którym i się w zrusza. W yodręb niony języ k sztuki, obok języ k a nauki, od daw na je st środkiem porozum iew ania się ludzi z rzeczyw istością zew nętrzną i w ew nętrzną przekształconą w działaniu (poniekąd dlatego działalność artystyczna staje się tak różnorodna i skom plikow a na). A rtyści czasem przekraczają granice m iędzy dziedzinam i sztuki, podejm ując p ró b y ich in teg racji. N a k ształto w an ie p o staw estety czn y ch n iew ątp liw ie ma w pływ otoczenie. Z drugiej strony kultura środow iska, w której dziecko lub czło w iek dorosły żyje i w ychow uje się, obserw acja otoczenia, w szelkich zjaw isk n a tury, przedm iotów, ludzi i zw ierząt, ich sposobów życia, zachow ania się, m a de cydujący w pływ na kształtow anie się wrażliw ości estetycznej. Takie czynniki jak: w rażliw ość zmysłow a, em ocjonalna, w yobraźnia, spraw ność intelektualna kształ tują rozwój naszych zainteresowań i upodobań estetycznych. N a kształtow anie się i w yzw alanie postaw tw órczych m ają niew ątpliw ie w pływ rów nież przedm ioty użytkow e i w nętrza, dzięki którym u dzieci rozw ija się staranność, precyzja, sys tem atyczność, sm ak, gust, dyscyplina w postępow aniu oraz szacunek dla otacza jące g o św iata. W rażliw ość estetyczna je s t czym ś pierw otnym , indyw idualnym ,
spontanicznym , a sm ak estetyczny je st w łaściw ością nabytą, zależną od kręgu kul turow ego, w którym się przebyw a.
Lata m iędzy trzecim a siódm ym rokiem życia to okres zabaw y i w zm ożonej aktyw ności ruchow ej. „... M aurice D ebesse nazw ał ten okres czasem «skaczącej kózki» [W. Leżańska, 1990, s. 25]. D ziecko w tym przedziale w iekow ym naw ią zuje kontakt ze spostrzeganą rzeczyw istością poprzez swój w łasny sposób bycia i wyobrażenia. D latego w ychow anie estetyczne w tym okresie w ydaje sią ja k naj bardziej odpowiednie. Cały proces poznania świata przez dziecko opiera się w tym okresie na w rażeniach i spostrzeżeniach. S postrzeganie dziecka k ształtu je się w procesie rozw oju konkretnej działalności, w zabaw ie, w rysunkach i przecho dzi w sam odzielną czynność obserwow ania. W yobraźnia pobudzona przez sztukę ma wpływ na poszerzenie m oralno-społecznego dośw iadczenia, na kształtow anie się stosunku dziecka do ludzi. Przeżycia estetyczne rozszerzają paletę uczuć, w pły w ają na skalę uczuć dziecka. Rozwój przeżyć estetycznych następuje w raz z w ie kiem , głów nie dzięki obcow aniu ze sztuką i k u ltu rą tw orzoną przez dorosłych. W pływ ają one na ich rozw ój, w zm acniają zw iązki ze św iatem dorosłych. N ieste ty, w tym okresie życia zw iązki te są m ało św iadom e i refleksyjne, a dom inuje
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki. 193 w nich przew ażnie elem ent emocjonalny. D ziecko cieszą barw y, kształty, dźw ię ki i ruch, doznaje ono w ielu estetycznych wzruszeń, obcując z codziennym otocze niem , łatw o poddaje się oddziaływ aniu sztuki jak o w idz i słuchacz. M łody czło w iek najczęściej jednak obcuje z pięknem w sposób czynny, podczas zabawy, pra cy, gdy odtwarza utwory artystyczne, podejm uje w łasną twórczość. W rażeń i w zru szeń dostarczają m u codzienne zajęcia i zbiegi o estetykę osobistą i otoczenia.
W rażliw ość estetyczna u dziecka w w ieku przedszkolnych charakteryzuje się tym, że budzi się u niego chęć czy potrzeba obcowania z pięknem — potrzeba prze żyć estetycznych. Potrzeba przeżyw ania i działania w chodzi w tym okresie życia w zakres rozwoju estetycznego, tym samym sztuka zaczyna pełnić rolę wychowaw czą i spełniać funkcję pedagogiczną. Polega ona na w ykształcaniu umiejętności po strzegania estetycznego; rozw ijania w yobraźni artystycznej, zrozum ienia i przeży wania myśli i uczuć wyrażonych w malarstwie, muzyce, literaturze. Dlatego ważne jest, aby w okresie przedszkolnym nie zostały zatracone m ożliw ości spostrzega nia i oceniania sztuki. Dzieci w przedszkolu otrzym ują sposobność uczenia się po przez uczestnictwo w zajęciach muzycznych i plastycznych. Rysowanie, m alow a nie to bardzo złożone formy aktywności dziecka, chociaż potrzeba rysowania i ope row ania barw am i je s t u niego ograniczona.
Dziecięca tw órczość jest działalnością dynam iczną i kształtującą osobowość. W yrabia zdolności twórcze, uczy stawiania pytania i jednocześnie odpowiadania na nic. uczy myśleć i kojarzyć. Podczas tworzenia dziecko przedstaw ia nie tylko to, co wie, ale też tego, czego pragnie i co je interesuje. W swojej ekspresji plastycznej m łody człow iek potrafi skoncentrow ać i w yrazić w zruszenia, m yśli, których nie umiałby wyrazić słowami. Intuicyjna fantazja kolorystyczna, tak charakterystyczna dla dziecięcej twórczości, wskazuje na to, że barwa odgrywa w życiu dziecka w aż ną rolę. M ałe dziecko za pom ocą koloru wyraża doskonale uchw ycone klimaty ko lorystyczne osób lub sytuacji, porównuje formy, buduje tla, na których toczą się frag menty akcji, charaktery ziejące ekspresją wątku fabularnego. K olor w pracach żyje samoistnie (odważny, śmiały, ekspresyjny). Uwrażliwienie dzieci na odcienie barwne ułatwi im w późniejszym wieku prawidłowy odbiór dzieł sztuki oraz świadome ope rowanie zestawieniami barwnymi, a znajomość podstawowych zjawisk barwnych — kształtow anie w łasnego otoczenia. Przedm iot ekspresji artystycznej dziecka jest projekcją jeg o uczuć zarówno ulotnych, przemijających, ja k i trwałych dyspozycji, postaw indywidualnych [V. Lowenfeld, 1977; J. Cybulska-Piskorek, 1976]. W m u zyce zagadnienia działalności dziecka koncentrują się wokół: słuchania, działania i tw orzenia muzyki w realizacji różnorodnych form aktywności muzycznej. W za leżności od wieku dzieci będą: słuchały piosenek śpiewanych przez wychowaw czy nię, śpiewały, tw orzyły w łasne melodie, baw iły się śpiewem , eksperym entow ały z rytmem przy akompaniamencie dowolnego instrumentu muzycznego, grały na pro stych instrum entach m uzycznych [K. Przybylska, 1980; D. M atko, 1990].
194 Nauczyciel i Szkota 2(9) 2 0 0 0
Integracja zajęć w przedszkolu odgryw a ogrom ne znaczenie w w ychow aniu i nauczaniu dziecka 3-6-letniego. Z apew niając w szechstronny rozw ój, łączy ele m enty z je d n e j dziedziny nauki z drugim i, tw orząc w ten sposób całościow y ob raz św iata, pozbaw iony podziału na odrębne przedm ioty. Szczególne znaczenie w tym procesie odgryw ają zajęcia łączące elem enty m uzyki z elem entam i plasty ki. W edług niektórych pedagogów [H. Sow ińska, 1996; M. C ackow ska, 1994; M. Lorek, 1997; M. Płom ieński, 1997; U. Szuścik, 1997 i in.] zajęcia integracyj ne w pływ ają korzystnie na rozwój intelektualny, em ocjonalny, estetyczny proce sów poznaw czych dziecka w w ieku przedszkolnym . D zięki zajęciom integracyj nym , prow adzonym przez nauczyciela przedszkola, n ajm łodsi p o z n a ją lepiej i szybciej pojęcia związane z m uzyką i plastyką. A spotkania tego typu stają się ory ginalnym przekładem m uzyki na język plastyki. D zieci w tym czasie próbują zro zum ieć zjaw iska otaczającego św iata, pobudzają aktyw ność tw órczą, rozw ijają sw oją ciekaw ość i zainteresow ania.
W prow adzenie zajęć integrujących m uzykę z plastyką w pływ a niew ątpliw ie na rozwój estetyczny dziecka, kształtując jeg o w rażliw ość na piękno otaczające go św iata, rozw ijając w yobraźnię. Zajęcia takie, organizow ane przez nauczycie la, pozw alają m u lepiej poznać osobow ość małego dziecka, jeg o potrzeby, zainte resow ania, zdolności oraz w rażliw ość na usłyszaną m uzykę. W procesie łączenia elem entów m uzyki z p lastyką w ychow anek zdobyw a jed n o cześn ie w iadom ości z zakresu dwóch różnych dziedzin sztuki. Bardzo w ażnym elem entem rozw oju es tetycznego dziecka w tym okresie życia je s t jeg o ekspresja spontaniczna — w y rażona poprzez śpiew jako form ę aktyw ności m uzycznej. Takie działanie dodaje dzieciom odw agi, ośm iela je , w prow adza w radosny, rześki nastrój. W ażną rolę w kształtowaniu postaw odgryw a ekspresja słowa, która polega na układaniu zdań do usłyszanego utw oru m uzycznego. Zajęcia m uzyczne pow inny korelow ać ele m enty m uzyki i plastyki rów nież w ekspresji ruchow ej. Poprzez ruch przy m uzy ce kształtuje się znaczenie dynam iki, tem pa w utw orze m uzycznym , rozróżnianie głosów jednocześnie brzm iących. Inną ulubioną form ą tw órczości dzieci je s t im prow izacja ruchu. Zajęcia m uzyczne i plastyczne m ogą dostarczać dziecku przy jem nych w rażeń, dośw iadczeń, rozw ijać życie uczuciow e i psychiczne.
N a podstawie obrazów podczas słuchania muzyki w ypływ ają wrażenia słucho we, tj. głośność, w ysokość, głębokość, barwa, trwanie, objętość, w okalność, chro pow atość, toniczność, tonalność [K. D anecka-Szopow a, 1997]. Punktem w yjścia w iększości zajęć m uzycznych je s t piosenka. Poprzez naukę piosenki dzieci ćw i c z ą k o n c e n tra c ję u w agi, z a p a m ię tu ją sło w a i m elo d ię. S ztu k a w p o łącz en iu z m uzyką pozwala na wyrażenie uczuć, ukazanie swoich emocji i myśli. Taka tw ór czość m uzyczna dodaje m uzyce, a tym sam ym zajęciom m uzycznym , barw i od cieni. Słuchanie m uzyki m oże stać się inspiracją do napisania sztuki teatralnej, krótkiego w iersza czy w ykonania rysunku. Integrow ane podaw anie treści arty
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki 195 stycznych stw arza też szansę zainteresow ania sztuką każdego ucznia (percepcja je st w pew nym stopniu niezależna od specyficznych uzdolnień). R ozum ienie sztu ki, szczególnie m uzyki, plastyki, a także literatury, film u w ym aga kształcenia spe cyficznej w yobraźni, gdy zaś jej brak, percepcja sztuki staje się pow ierzchow na i m a charakter bardziej poznaw ania niż przeżycia estetycznego.
M uzyka charakteryzow ana je st jak o udźwiękowiony, zorganizowany rytm icz nie przebieg czasu, a treść j ej j est rozum iana j ako kom unikat według poglądów lub je st niejednoznaczna [M. Przychodzińska-K aciczak, 1979]. W przeciw ieństw ie do niej sztuki plastyczne reprezentują statycznie trw ającą przestrzeń, a treść p rzeka zać m ożna w sposób jednoznaczny. Synteza tych dw óch dziedzin sztuki nie je st prosta i nie jest pow szechnie uprawiana, jednak jej prośby są ponawiane. Przyzw y czajeni jesteśm y do działania wzroku jak o zasadniczego zm ysłu, a przy słuchaniu m uzyki tow arzyszą nam często skojarzenia wzrokowe. W spółczesna sztuka wyko rzystuje w pełni m ożliw ość pow iązań m iędzy św iatem dźw ięków i form w izual nych, tw orząc pew ne syntezy. Rozw ijające się m alarstw o abstrakcyjne upodabnia się do m uzyki, tw orzy poetyckie obrazy barw i kształtów na takich sam ych zasa dach sk o jarzeniow o-uczuciow ych, na których tw orzony je s t św iat dźw ięków . W utw orach w spółczesnych artystów plastyków w idoczne są dążenia do nadania ruchu i udźw iękow ienia obrazów czy układów przestrzennych.
Zajęcia integrujące m uzykę z plastyką rozw ijają szczególnie wyobraźnię, któ ra stanowi ważny w spółczynnik uzdolnienia w każdej dziedzinie sztuki, je s t n ie jak o siłą napędow ą w rozw oju procesów intelektualnych i psychicznych. Sztuka je st określona jak o „W ielka nauczycielka w yobraźni.” W yobraźnia z punktu w i dzenia filozoficznego i psychicznego w iąże się ściśle z funkcjonow aniem pam ię ci i cecham i intelektu. W yobrażenia m ożem y podzielić na odtw órcze i tw órcze. W yobrażenia odtw órcze w iążą się z przypom inaniem treści w yrażeniow ych prze chow ywanych w pam ięci. W yobrażenia muzyczne (dźwiękowe) m ogą pow stać na tle poszczególnych elem entów tw orzących dany przebieg albo na tle całokształtu ich pow iązań. M uzyka definiow ana jak o przebieg dźw ięków zorganizow anych w czasie (pom inąwszy w arstwę słow ną i ruchow ą w działach scenicznych), to róż norodne układy struktur dźw iękow ych, które w swojej złożoności nie m ogą być w pełni dostępne w percepcji małego dziecka [G. Jaw orska, 1985]. D latego peda gogika m uzyczna proponuje (w zaczątkowej fazie kontaktu) uzupełnienie przeka zyw anych treści muzycznych skojarzeniam i zw iązanym i z treściam i pozam uzycz- nymi (m alarstw o, poezja, narracja, elem enty ruchu i tańca). W yobrażenia stają się przez to bogatsze na skutek w spółdziałania w iększej ilości analizatorów oraz dy nam izow ania uczuć estetycznych i sfery em ocjonalnej dziecka.
Uwaga dziecka w wieku przedszkolnym je st spontaniczna, krótkotrw ała. Cha rakteryzuje się częstym przenoszeniem się na coraz to now e obiekty zainteresow a nia lub nowe czynności. W ielokrotne słuchanie tych sam ych fragm entów m uzycz
196 Nauczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0
nych staje się m onotonne. Jednakże łączenie środków z zakresu różnych sztuk w pływa dodatnio na ogólną aktywność dziecka. Pobudza rozwój intelektualny, ży cie psychiczne oraz osobow ość. Słowo m ów ione przez nauczyciela i środki pla styczne w odpowiedni sposób integrow ane z m uzyką pełnią rolę dodatkow ych sty m ulatorów w kształtowaniu i utrwalaniu wyobraźni muzycznej dziecka. Zajęcia in tegracyjne kształcą sprawność w ychowaw czą, w rażliwość artystyczną, kulturę hu m anistyczną. Założeniem m etody integracyjnej je s t stym ulacja i rozw ój dziecię cej aktyw ności tw órczej [U. Szuścik, 1997]. M uzyka w spom agana treściam i pla stycznymi lub literackim i staje się sztuką w yposażoną wyraźniej w treści znaczące. Pobudzenie aktyw ności tw órczej, plastycznej utw oram i m uzycznym i je s t uzasad nione psychologicznie i estetycznie. Z zajęć o charakterze integracyjnym dziecko w ynosi korzyści poznaw czo-intelektualne i korzyści w pływ ające na jeg o rozwój em ocjonalny, kształcąc w rażliw ość artystyczną. K ażdy odbiorca podczas trw ania i rozw ijania przeżycia artystycznego konstruuje swój w łasny przedm iot „piękna” , tzw. w łasny osobisty obraz dzieła, zgodnie ze swymi kom petencjam i, dośw iadcze niam i i nastrojem chwili. Celem takich zajęć plastycznych o charakterze integra cyjnym je s t zw rócenie uw agi na fakt, że takie same przeżycia i treści m ożna w y razić i przedstaw ić, w ażne je s t znalezienie przez dzieci różnic m iędzy plastyką a m uzyką. M uzyka je st dynam iczna, nie trw a w przestrzeni, lecz tylko w czasie, rozw ijając się w kierunku form y abstrakcyjnej. Plastyka je s t statyczna, prezentu je treści w sposób jednoznaczny, określony w form ie plastycznej dzieła. W przy padku utw orów m uzycznych o charakterze ilustracyjno-program ow ym w ystępu je tekst, który je st sem antyczny i przekazuje znaczenia. Ten typ utw orów m uzycz nych ułatw ia porów nanie m uzyki z m alarstw em , głów nie przedstaw iającym , kon centrując się na aspekcie treściowym: postacie, barwy, światło. Dzieci żyją w świe tle pełnym dźwięków, szm erów o rozm aitej sile, barw ie, w św iecie pełnym ja k o ści w izualnych i ich zestrojenia oraz w św iecie w zajem nej integracji bodźców dźw iękow ych i wizualnych. Jedną z funkcji m uzyki podczas zajęć integracyjnych je s t rozbudzenie różnorodnych i bogatych odczuć, a plastyki — w yrażenie tych przeżyć kolorem (nastrój muzyki), linią, formą, jej kształtem (brzm ienie, tem po, dynam ika utworu).
W trakcie prow adzenia zajęć integracyjnych muzyki i plastyki (rozbudow u jąc propozycje U. Szuścik) m ożna w yodrębnić kilka kierunków poszukiw ań:
ilustracja dźw ięków naturalnych (szum drzew, śpiew ptaków, szem ranie strum yka, zjaw iska pogodow e, pory roku itp.) oraz dźw ięków techniki (odgłosy ulicy, gw ar ludzi, praca m aszyn itp.) za pom ocą różnych tech nik plastycznych;
próba ilustracji idąca w kierunku podkreślenia morału piosenki, przedsta w ienia głów nych bohaterów, podkreślenie dram aturgii akcji za pom ocą koloru, stw orzenie i oddanie nastroju utw oru m uzycznego;
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki. 197 pokazanie plastyczne elem entów form y m uzycznej (z pom inięciem tek stu literackiego), pójście w kierunku abstrakcji z silnym zaakcentowaniem funkcji ekspresyjnej koloru, znalezienie form plastycznych adekw atnych do charakteru m uzyki;
p ołączenie elem entów ilustracyjnych (podkreślenie m o rału piosenki) przedstawiających — z abstrakcyjnymi, odzwierciedlającymi formę muzycz ną piosenki;
przekład elem entów muzyki artystycznej (m elodia, rytm, tem po, dynam i ka, barw a itp.) na ję z y k plastyki (plam a barw na, figura geom etryczna, kreski, linie, kropki, rysunek abstrakcyjny, rysunek rzeczyw isty itp.); w yrażanie emocji towarzyszących przeżyciom muzycznym nie tylko przy pom ocy rysunku, ale rów nież w erbalnie oraz za pom ocą ruchu, gestu czy śpiewu.
Propozycja zajęć integrujących działania m uzyczne i plastyczne SC EN A RIU SZ ZA JĘĆ IN TEG R U JĄ C Y C H M U ZY K Ę Z PLA STY K Ą
W G RU PIE 4-LATKÓW
T E M A T : R ozpoznanie odgłosów przyrody. Próba przedstaw ienia dźw ięków i szm erów natury za pom ocą plastycznego ruchu i rysunku.
C el zajęć:
— kształtow anie słuchu fonem atycznego;
— nauka uw ażnego słuchania i rozpoznaw ania odgłosów przyrody; — kształtow anie pamięci;
— rozw ijanie w yobraźni twórczej;
— poznaw anie osobistych odczuć i w rażeń dzieci; — ćw iczenia koncentracji uwagi;
— kształtow anie um iejętności przedstaw iania zasłyszanych odgłosów za p om ocą ruchu;
— w spółpraca i w spółdziałanie w grupie;
— przy b liżen ie inform acji nt. zasad posłu g iw an ia się te c h n ik ą m alarsk ą kredki św iecow ej;
— tw orzenie słow nych opow iadań, historii do usłyszanych dźw ięków ; — rozw ijanie i kształtow anie pam ięci oraz innych procesów poznaw czych. F o rm a zaję ć: grupow a, indyw idualna
M e to d a zaję ć: czynna, słowna
M ed ia d y d a k ty c z n e : magnetofon, kaseta m agnetofonow a z odgłosam i przy rody, tj.: (szum drzew, chodzenie po trawie, śpiew ptaków, szczekanie psa, gruchanie gołębia, szum wody, krople deszczu padające na parapet), kred ki, kartki z bloku.
198 Nauczyciel i Szkota 2(9) 2 0 0 0
P rz e b ie g zajęć:
1. Pow itanie dzieci. Z aproszenie do w spólnej zabaw y pt. „R ozpoznaw anie odgłosów przyrody” .
Z a b a w a : W ybrane d zieck o o d w raca się ty łem do p o zo sta ły c h . Inni uczestnicy zabaw y (kolejno w ybierani przez prow adzącego) b aw ią się, tw orząc odgłosy, w ykorzystując do tego celu przedm ioty i ruch (piłki, kartki papieru, dłu gopis, podskoki i tupanie). D ziecko odwrócone tyłem do pozostałych odgaduje po w stałe dźw ięki i szmery.
2. Słuchanie odgłosów przyrody zarejestrowanych na kasecie m agnetofono wej lub w trakcie, przeprow adzonej w cześniej, w ycieczki do lasu bądź parku.
3. Dzieci po w ysłuchaniu odgłosów odgadują wcześniej zasłyszane dźwięki. 4. Przedstawienie odgłosów przyrody za pom ocą ruchu, zwrócenie uwagi na
takie cechy ja k dynam ika, płynność ruchu, poruszanie się w przestrzeni, adekw atność ruchu do usłyszanych i zapam iętanych odgłosów.
5. Przybliżenie uczniom zasad posługiw ania się technika plastyczną z w y korzystaniem kredki św iecow ej i bloku rysunkow ego. .
6. W ykonanie prac plastycznych kredkam i do usłyszanych odgłosów. 7. N adanie tytułu pracom plastycznym w ykonanym przez dzieci.
8. A naliza prac. Rozm ow a na tem at własnych przeżyć podczas słuchania re jestracji odgłosów przyrody i rysowania.
9. Pow tórna prezentacja odgłosów przyrody za pom ocą ruchu, tyrm razem w zbogacona o doznania w erbalne i plastyczne.
10. W ystawa p rac.1
SCEN A RIUSZ ZA JĘĆ IN TEG R A C Y JN Y CH M U ZY K I Z PLA STY K Ą W G RU PIE 6-LATKÓW
T E M A T : U kładanie m elodii do prezentow anych ilustracji. Tw orzenie w ła snych kom pozycji muzycznych.
C ele zajęć:
— rozw ijanie słuchu m uzycznego;
— rozw ijanie um iejętności tw orzenia tekstu opow iadania do określonego rysunku;
— rozw ijanie spostrzegaw czości;
1 E. Staw iarska: Integracja zająć muzycznych i plastycznych oraz ich wpływ na rozwój este tyczny dzieci 6-letnich. W ydz. P iP s UŚ1. K ato w ice 1999, p raca d y p lo m o w a n a p isa n a pod kier. M. K isiela.
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki. 199 — kształtow anie um iejętności przekładu znaków plastycznych na języ k
dźwięków;
— pobudzanie do sw obodnego w ypow iadania się w form ie m uzycznej; — utrw alanie podstawow ych określeń plastycznych, tj. barw a, kształt, w iel
kość, figura, znak, odcień, odległość, tło i in. oraz m uzycznych, tj. tem po, dynam ika, m elodia, barw a instrum entu, rytm , akord i in.;
— poznanie osobistych odczuć i w rażeń dzieci;
— pobudzanie do działania w szystkich dzieci, a zw łaszcza tych ujaw niają cych zaham ow ania, nieśm iałość bądź nerw ice;
— stw arzanie miłej i sym patycznej atm osfery w grupie; — praca nad koncentracją uwagi.
F o rm a zajęć: indyw idualna
M e to d a zajęć: czynna, słowna, pokaz
M ed ia d ydaktyczne: obrazki wiosny przygotowane przez prowadzącą, instru m enty m uzyczne (grzechotki, kołatki, trójkąty, bębenki).
P rz e b ie g zajęć:
1. Rytm iczne pow itanie dzieci. Z aproszenie do zajęć.
3. P rezentacja ilustracji o tem atyce w iosennej. Próba p rzed staw ien ia — opow iedzenia ich słowem:
D zień dobry dzieci. ^
D zień dobry Pani. 2
2. M uzyczna prezentacja im ion dzieci i rytm iczna rozm owa:
Jak m asz na imię? 2
M ateusz 2
Jaka dziś je st pogoda ? 2
200 N auczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0 — w io sn ą w lesie p rzyroda budzi się do życia, — szu m ią d rzew a i trawy,
— ptak i śpiew ają, — b rzęczą owady,
— p tak buduje gniazdo, — w lesie w io sn a m uzykę przyniesie,
— w io sn ą w lesie słychać różne odgłosy zw ierząt, — strum yk szem rze sw ą n o w ą opow ieść,
4. W ykorzystanie instrum entów m uzycznych do przedstaw ienia swoich pro pozycji m uzycznych.
5. Indyw idualna prezentacja w ym yślonych w cześniej tekstów opow iadań przez dzieci za pom ocą ruchu i rytm icznej recytacji.
6. Podziękow anie dzieciom za udział w zajęciach.
Propozycje rytm izacji tekstu z w ykorzystaniem instrum entów m uzycznych
SC EN A RIU SZ ZA JĘĆ IN TEG R U JĄ C Y C H M U Z Y K Ę Z PLA STY K Ą W G RU PIE 5-LATKÓW
T E M A T : M uzyka p ro g ram o w a ja k o źródło in sp iracji p la sty c z n e j. Suita C. Saint-Saënsa: „K arnaw ał zw ierząt” : „Słoń” , „Taniec szkieletów ” .
C el zajęć:
— kształtow anie um iejętności przedstaw iania m uzyki języ k iem plastyki; — rozw ijanie w yobraźni tw órczej;
— kształcenie spraw ności m anualnych rąk;
— poszerzenie muzycznej w iedzy nt. m uzyki program ow ej; — poznanie osobistych odczuć i w rażeń dzieci;
— ćw iczenie koncentracji uwagi;
— rozw ijanie zm ysłu estetycznego i potrzeby tw orzenia;
— w zbogacenie w yobraźni o tw orzenie w łasnych historyjek lub opisu kon kretnej skojarzonej sytuacji;
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki. 201 — odkryw anie przyjem ności z aktywności plastycznej i m uzycznej, używ a nia różnych kształtów, kresek, barw;
— staranność w ykonania troska o jakość pracy.
Pomoce dydaktyczne: kaseta m agnetofonowa z zarejestrowanym fragm en tem utw oru C. Saint-Saënsa „K arnawał zw ierząt” : „Słoń” , „Taniec szkie letów ”; kartka z bloku, farby.
Metoda zajęć: czynna, słowna Forma zajęć: grupowa i indywidualna Przebieg zajęć:
1. Pow itanie dzieci, podanie inform acji o przebiegu zajęć.
2. Przygotow anie dzieci do odbioru m uzyki artystycznej poprzez rozm ow ę w stępną na tem at fragmentu utworu C. Saint-Saënsa „K arnawał zw ierząt” (bez podania tytułu program ow ego).
3. Prezentacja i wysłuchanie fragmentu suity z nagrania magnetofonow ego. 4. R ozm ow a na tem at tem pa, barw y, d y n am ik i, w y so k o ści dźw ięków .
Porów nanie dw óch utworów.
5. W zbogacenie języka muzycznego o określenia, tj. : muzyka ciężka, pow ol na, m ajestatyczna, dźw ięk kontrabasu, brzm ienie ciem ne, tem po wolne; tempo szybkie, zwiewne, muzyka wesoła, dźwięki ksylofonu, m elodia ru chliw a, barw a jasna.
6. Przedstawienie ruchem dwóch części suity: „Słoń" i „Taniec szkieletów ” . 7. W ykonanie farbam i rysunku do w ysłuchanych fragm entów suity. 8. A naliza prac i rozm owa z dziećmi na tem at własnych przeżyć em ocjonal
nych podczas słuchania i m alowania.
9. W ystawa prac i podziękow anie za aktyw ny udział w zajęciach.
SCEN A RIU SZ ZAJĘĆ IN TEG RU JĄ CY CH M U ZY K Ę Z PLA STY K Ą W G RU PIE 6-LATKÓW
TEM AT: Fryderyk Chopin — polski poeta i malarz fortepianu. Cele zajęć:
— kształtowanie umiejętności przekładu elementów muzyki na język plastyki; — rozw ijanie w yobrażeń percepcyjno-słuchow ych;
— poszerzenie muzycznej wiedzy o tw órczości F. Chopina; — doskonalenie um iejętności plastycznych — m alarskich; — stw orzenie w ięzi em ocjonalnej i zmysłowej z muzyką; — rozw ijanie zm ysłu estetycznego i potrzeby tw orzenia; — poznanie osobistych odczuć i wrażeń;
202 Nauczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0
— troska o jakość w ykonanej pracy; — budzenie w iary w e w łasne m ożliw ości. M e to d a zaję ć: czynna, słowna
F o rm a zajęć: grupow a i indyw idualna
P o m o c e d y d a k ty c z n e : k aseta m a g n eto fo n o w a z m u z y k ą fo rtep ia n o w ą: F. Chopina „W alc” op. 69 nr 2, farby, blok rysunkowy, pędzle, naczynie z w odą, fartuszki ochronne, podkładki na stoliki, ściereczki.
P rz e b ie g zajęć:
1. Pow itanie dzieci, przekazanie inform acji o konstrukcji zajęć.
2. R ozm ow a na tem at m uzyki artystycznej, instrum entu m uzycznego — fortepianu oraz tw órczości F. Chopina.
3. Prezentacja i w ysłuchanie fragm entu „W alca” op. 69 nr 2 F. C hopina. 4. O m ów ienie w ysłuchanego fragm entu utw oru m uzycznego, rozpoznanie
i określenie dynam iki, tempa, barwy, w ysokości.
5. Przypom nienie zasad bezpieczeństw a, higieny, um iejętności doboru ilo ści i proporcji poszczególnych barw i odcieni, zagospodarow ania prze strzeni kartki i in. — podczas w ykonyw ania prac plastycznych. 6. Tworzenie ilustracji abstrakcyjnej bądź realistycznej do słuchanego frag
m entu utw oru m uzycznego F. Chopina. Indyw idualna kontrola i w spar cie pracy uczniów.
7. A naliza prac i rozm owa z dziećmi na tem at w łasnych przeżyć em ocjonal nych podczas słuchania utw oru i przelew ania emocji i w rażeń na papier. 8. W ystawa prac.
9. Z akończenie zajęć — podziękow anie za aktyw ny udział dzieci.
Integracja m uzyki i plastyki w w ychow aniu przedszkolnym je s t uzasadniona z przyczyn natury dydaktycznej, psychologicznej i artystycznej. Stwarza szansę za interesow ania sztuką oraz jej dokładniejszego zrozum ienia. W integracji estetycz nej łączenie pow inno polegać na budzeniu aktyw ności um ysłu, kształceniu ogól nego rozwoju wyobraźni. Tak pojm owana integracja pozw ala każdem u w ychow an kow i zrozum ieć treści często dla niego abstrakcyjne i stw arza szansę zaintereso w ania sztuką. „Sztuka je s t odzw ierciedleniem uczuć i m yśli, w yrazem przeżyć człow ieka, reakcją w rażliw ej w yobraźni, w rażliw ego um ysłu na otaczający św iat ludzi. Sposobnością rozum ienia drugiego człowieka, porozum iew ania się oraz je d ną z dróg do poznania w łasnej rzeczy w isto ści” [M. P rzychodzińska-K aciczak,
1979, S.156],
Nauczycielow i prowadzącemu zajęcia integracyjne z zakresu estetyki potrzeb ne są w pracy sprecyzowane cele, określone treści, w skazane form y i metody pracy. W artość zintegrow anych sztuk w arunkuje w yobraźnia prow adzącego oraz uczest ników. Podejście nauczyciela do tak skrystalizow anego tem atu pow inny charak
M iro sła w Kisiel — Integracja muzyki i plastyki. 203 teryzować: kom unikatyw ny przekaz inform acji i precyzja w ydaw anych poleceń, szczególnie podczas w prow adzania now ego typu realizacji. Zadaniem nauczyciela -w ychow aw cy organizującego zajęcia integracyjne je s t uczynienie ich w artościo w ym i i godnym i zaangażow ania. Udziałem w nich należy nie tylko zainteresow ać dzieci, ale zainteresow anie to rozwinąć, utrzym ać, po czym utrw alić i przenieść na inne dziedziny poznania.
Bibliografia:
M. Cackow ska: Nowa koncepcja integralnego system u nauczania p o czą tko wego. K ielce 1994.
J. Cybulska-Piskorek: Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym . W arszawa 1976.
K. Danecka-Szopowa: Tworzenie ilustracji muzycznych — myślenie. „W ycho w anie M uzyczne w Szkole” 1997 nr 5.
S. D orance: Z a jęcia tw órcze w p rz e d szk o lu . P rze d m io ty i obrazy. Tłum . J. Z ając, T. Zielińska. Wyd. Cyklady, W arszawa 1997.
G. Jaw orska: R ola integracji sztu k w kształtow aniu w yobraźni m uzycznej. „B iuletyn P edagogiczny” , W rocław 1985.
W. Leżajska: Przedszkole ja k o środowisko w ychowania estetycznego. WSiP, W arszawa 1990.
M . Lorek: Początki kształcenia w system ie zintegrow anym w klasie O-III, za rys koncepcji. [W:] A p lip a p li. Red. E. R ostańska, M. Lorek, K. K rauze. K atow i ce 1997.
V. Low enfeld, W. L. Brittain: Twórczość a rozwój um ysłow y dziecka. PW N, W arszaw a 1977.
D. M alko: M etodyka wychowania m uzycznego w przedszkolu. WSiP, W arsza w a 1990.
M. Płom ieński: Uwagi do integracji w wychowaniu m uzycznym . [W:] Z teo rii i pra ktyki w ychowania m uzycznego. Red. H. D anel-B obrzyk. K atow ice 1997.
S. Popek: A naliza psychologiczna twórczości p la styczn ej dzieci i młodzieży. WSiP, W arszawa 1978.
K. Przybylska: W ychowanie m uzyczne w przedszkolu. W arszawa 1980. M. Przychodzińska-K aciczak: M uzyka i wychowanie. W arszawa 1979. M. Przychodzińska-K aciczak: P olskie koncepcje pow szechnego wychowania m uzycznego. Tradycje — współczesność. WSiP, W arszawa 1979.
H. Sow ińska (red.): Integracja w p ra cy z dziećm i w wieku w czesnoszkolnym . Wyd. „Ł aw ica” , Poznań 1996.
B. S uchodolski: O w ychow aniu estetycznym . „K w artalnik P e d ag o g icz n y ” 1959/1.
204 Nauczyciel i Szkota 2(9) 2 0 0 0
U. Szuścik: M u zyka sty m u la c ją a ktyw n o ści p la s ty c z n e j z d o św ia d czen ia kształcenia plastycznego dzieci i studentów. [W:] Z teorii i p ra ktyki wychowania m uzycznego. Red. H. D anel-Bobrzyk. K atow ice 1997.
