dr in¿.Arkadiusz PIWOWAR
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu
Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarki ¯ywnoœciowej ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wroc³aw
e-mail:
Streszczenie
W artykule zaprezentowano zmiany w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w Polsce w kombajny i silosokombajny w latach 1996-2010. Jak wynika z analiz, w badanych latach wzros³a liczba kombajnów w Polsce, zmniejszy³a siê natomiast liczba silosokombajnów. Odnotowano przy tym znaczne zró¿nicowanie bior¹c pod uwagê zmianê w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w poszczególnych województwach.
: kombajny; silosokombajny; gospodarstwa rolne; wyposa¿enie; zró¿nicowanie przestrzenne
S³owa kluczowe
arkadiusz.piwowar@ue.wroc.pl
WYPOSA¯ENIE GOSPODARSTW ROLNYCH
W KOMBAJNY I SILOSOKOMBAJNY
W LATACH 1996-2010
Wstêp
Jednym z najwa¿niejszych czynników decyduj¹cych o efe-ktywnoœci gospodarowania w rolnictwie jest stopieñ technicznego uzbrojenia gospodarstw rolnych [1, s. 16]. Zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych w Pol-sce oraz postêp technologiczny wymuszaj¹ na rolnikach modernizacjê posiadanego parku maszynowego [2, s. 217]. Wa¿ne w tym wzglêdzie jest tak¿e zintensyfikowanie procesu specjalizacji gospodarstw rolnych i zwi¹zany z nim wzrost skali produkcji, o czym œwiadcz¹ porównania wyników Powszechnych Spisów Rolnych w latach 1996, 2002 i 2010. Podstawowe znaczenie w tym wzglêdzie mia³y przedakcesyjne programy pomocowe oraz narzêdzia i instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej.
Specjalizacja w rolnictwie œciœle wi¹¿e siê z modernizacj¹ i dostosowaniem budynków gospodarczych oraz maszyn i u-rz¹dzeñ do konkretnego kierunku produkcji rolniczej. Istotne przy tym s¹ zmiany w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w za-awansowane technicznie maszyny, m.in. kombajny i siloso-kombajny. Do najwa¿niejszych rodzajów kombajnów rolni-czych zalicza siê kombajny zbo¿owe, ziemniaczane i buracza-ne. Wed³ug wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2010 w gospodarstwach rolnych w Polsce znajdowa³o siê 152,1 tys. kombajnów zbo¿owych; 79,9 tys. kombajnów ziemniaczanych oraz 27,8 tys. kombajnów buraczanych.
G³ównym celem opracowania jest próba oceny tendencji zmian (w czasie) wyposa¿enia gospodarstw rolnych w Polsce w kombajny i silosokombajny. Podstawowy zakres czasowy prowadzonych analiz obejmowa³ lata 1996-2010. ród³em
informacji wykorzystywanym podczas badañ by³y dane liczbowe GUS [Powszechny Spis Rolny 1996, 2002, 2010].
W latach 1996-2010 wzros³a liczba kombajnów w Polsce, zmniejszy³a siê natomiast liczba silosokombajnów (tab. 1).
Liczba kombajnów zbo¿owych wzros³a w badanych latach o 55 082 szt. (tj. o 56,75%), kombajnów ziemniaczanych o 3 418 szt. (tj. o 4,46%) a kombajnów buraczanych o 833 szt. (tj. o 3,08 %). Warto odnotowaæ, ¿e w latach 2002-2010 zmniejszy³a siê liczba kombajnów ziemniaczanych i buracza-nych w Polsce. Decyduj¹cy wp³yw na redukcjê kombajnów do zbioru tych ziemiop³odów mia³a spadkowa tendencja powierzchni buraków cukrowych i ziemniaków w rolnictwie polskim w latach 2002-2010 [5, 31-32]. W badanym okresie odnotowano zmniejszenie liczby silosokombajnów w Polsce o 1405 szt. Wzrost liczby kombajnów przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby gospodarstw rolnych w Polsce zdecy-dowa³ o poprawie wyposa¿enia gospodarstw rolnych w kom-bajny i silosokomkom-bajny (rys. 1).
Jak wynika z analiz, w latach 1996-2010 udzia³ gospo-darstw rolnych posiadaj¹cych kombajny zbo¿owe w strukturze gospodarstw rolnych ogó³em zwiêkszy³ siê o 3,76%, z poziomu 2,70% w 1996 r. Warto odnotowaæ, ¿e zwiêkszy³ siê tak¿e udzia³ gospodarstw rolnych posiadaj¹cych kombajny ziemnia-czane, buraczane i silosokombajny (odpowiednio o 1,02%; 0,35% i 0,13%). Zmiany w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w Polsce w kombajny i silosokombajny w latach 1996-2010 w ujêciu wojewódzkim przedstawiono w tab. 2.
Wyniki badañ i dyskusja
Tab. 1. Liczba kombajnów i silosokombajnów w Polsce w la-tach 1996-2010 [szt.]
Table 1. The number of harvesters and forage harvesters in Poland in the years 1996-2010 [pcs.]
ród³o
Source: opracowanie w³asne na podstawie [3 p. XXI; 4 p. 32]: own study according to [3 p. XXI; 4 p. 32]
Rys. 1. Gospodarstwa rolne posiadaj¹ce wybrane maszyny rolnicze w strukturze gospodarstw rolnych ogó³em w latach 1996-2010 [%]
Fig. 1. Overall percentage of farms owning the selected agricultural machinery in the years 1996-2010[%]
ród³o
Source: opracowanie w³asne na podstawie literatury [3 p. XXI; 4 p. 32]: own study according to [3 p. XXI; 4 p. 32]
Wyszczególnienie Liczba maszyn kombajny zbo¿owe
kombajny ziemniaczane kombajny buraczane
silosokombajny samobie¿ne i pozosta³e 1996 97058 76467 26996 13236 2002 123119 81288 32449 13057 2010 152140 79885 27829 11831
Jak wynika z analiz, wzrost liczby kombajnów zbo¿owych w badanych latach odnotowano we wszystkich wojewódz-twach w Polsce. Wynika to z faktu dominowania zbó¿ w stru-kturze powierzchni zasiewów w Polsce oraz znacznego wzro-stu powierzchni uprawy rzepaku. Najwiêkszy wzrost liczby kombajnów zbo¿owych odnotowano w woj. lubelskim i mazo-wieckim, najmniejszy w woj. opolskim. Bardzo zró¿nicowane by³y natomiast zmiany w liczbie kombajnów ziemniaczanych, buraczanych i silosokombajnów w ujêciu wojewódzkim. Znaczne zmniejszenie liczby kombajnów ziemniaczanych i bu-raczanych nast¹pi³o w badanych latach odpowiednio: w woj. podlaskim (o 1844 szt.) i opolskim (o 1413 szt.) oraz woj. opolskim (o 1870 szt.) i dolnoœl¹skim (o 1254 szt.). Z drugiej strony w latach 1996-2010 znaczenie wzros³a liczba kom-bajnów ziemniaczanych w woj. ma³opolskim (o 2755 szt.) oraz kombajnów buraczanych w woj. lubelskim (o 3043 szt.). W po-równaniu z wynikami spisu z 2002 r. odnotowano w 2010 r. zmniejszenie liczby silosokombajnów samobie¿nych (ogó³em w Polsce o 2611 szt., w tym w woj. wielkopolskim o 737 szt.).
Wyniki badañ wykaza³y du¿e zró¿nicowanie wyposa¿enia gospodarstw rolnych w kombajny i silosokombajny w ujêciu terytorialnym (rys. 2-5).
Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 wykaza³y, ¿e spoœród 152 140 szt. kombajnów zbo¿owych w Polsce naj-wiêcej ich znajduje siê w woj. lubelskim (19 838 szt., tj. 13% ogó³u), wielkopolskim (18 942 szt., tj. 12,5% ogó³u) i mazo-wieckim (17 229 szt., tj. 11,3% ogó³u). W 2010 r. relatywnie najmniej kombajnów zbo¿owych odnotowano w woj. lubu-skim (2 667 szt.). Charakterystyczna w badanych latach by³a wzglêdnie sta³a struktura liczby kombajnów zbo¿owych w uk³adzie wojewódzkim. Dokonane porównania zmian w strukturze wyposa¿enia w kombajny zbo¿owe w uk³adzie wojewódzkim wykaza³y, ¿e najwiêkszy wzrost udzia³u w la-tach 1996-2010 odnotowano w woj. lubelskim (o 2,8%) i mazo-wieckim (o 2,2%), natomiast najwiêkszy spadek w woj. opolskim (o 2,1%). Zró¿nicowanie przestrzenne liczby kombajnów ziemniaczanych przedstawiono na rys. 3.
Najwy¿szy poziom wyposa¿enia rolnictwa w kombajny ziemniaczane w Polsce w 2010 r. odnotowano w woj. ³ódzkim
Województwa
Kombajny
Silosokombajny
zbo¿owe ziemniaczane buraczane samobie¿ne pozosta³e ogó³em
dolnoœl¹skie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
³ódzkie
ma³opolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
œl¹skie
œwiêtokrzyskie
warmiñsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
1876
4012
9945
552
4606
2733
8384
425
1291
5615
3106
1080
3570
1876
5183
827
438
315
-413
-20
1932
2755
-187
-1413
1054
-1844
179
194
1251
-34
-467
-321
-1254
1102
3043
-234
340
140
297
-1870
316
-151
-283
-270
545
-142
-499
-247
-353
-131
6
-183
72
-33
126
-316
-80
203
-267
-142
-11
-300
-737
-465
-212
387
580
-79
314
225
579
-491
-19
673
-146
40
188
-154
-421
-258
-565
256
586
-262
386
192
705
-807
-99
876
-413
-102
177
-454
-1158
-723
Tab. 2. Zmiany w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w kombajny i silosokombajny w ujêciu wojewódzkim w latach 1996-2010 [szt.] Table 2. Changes in the harvester and forage harvester equipment in farms in terms of regions in the years 1996-2010 [pcs.]
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie literatury /Source: own study according to [3 p. 56-57; 4 p. 92-93]
(13 197 szt., tj. 16,5% ogó³u kombajnów ziemniaczanych w Polsce), najni¿szy zaœ w woj. lubuskim (605 szt.). W 2010 r. ponad po³owa wszystkich kombajnów ziemniaczanych w Pol-sce by³a na wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w czterech województwach (³ódzkim, mazowieckim, wielkopolskim i lu-belskim). Porównuj¹c udzia³ kombajnów w poszczególnych województwach w strukturze kombajnów ogó³em w badanych latach warto zauwa¿yæ znaczny wzrost w woj. ma³opolskim (o 3,3%) i spadek w woj. podlaskim (o 2,6%). Jeszcze wiêksze skoncentrowanie przestrzenne odnotowano w przypadku wy-posa¿enia gospodarstw rolnych w kombajny buraczane (rys. 4). W 2010 r. ogó³em w gospodarstwach rolnych w Polsce by³o 27 829 szt. kombajnów buraczanych. Rozpatruj¹c wyposa¿enie rolnictwa w te maszyny z uwzglêdnieniem zakresu przestrzen-nego warto zauwa¿yæ, ¿e najwiêcej kombajnów by³o w woj. lubelskim (6 110 szt., tj. 22% ogó³u), kujawsko-pomorskim (5 707 szt., tj. 20,5% ogó³u) oraz wielkopolskim (5 356 szt., tj. 19,2% ogó³u). Najmniej kombajnów buraczanych w uk³adzie wojewódzkim odnotowano w woj. warmiñsko-mazurskim i lu-buskim, odpowiednio 112 szt. i 113 szt. W badanych latach odnotowano znaczne zmiany w strukturze kombajnów bura-czanych w ujêciu wojewódzkim. O ile w 1996 r. udzia³ kom-bajnów w woj. opolskim wynosi³ 14,4% ogó³u w Polsce, to w 2010 r. 7,2%. Z drugiej strony znacznie wzrós³ udzia³ kombajnów buraczanych w woj. lubelskim (o 10,6%, z pozio-mu 11,4% w 1996 r.).
Na rys. 5 przedstawiono zró¿nicowanie przestrzenne silosokombajnów w Polsce w 2010 r.
Wyniki analiz wykaza³y, ¿e w latach 1996-2010 zmniej-szy³a siê liczba silosokombajnów w Polsce o 1 405 szt. Jak wspomniano wczeœniej, znacznemu zmniejszeniu uleg³a liczba silosokombajnów samobie¿nych (o 2 611 szt. ogó³em w Pol-sce). W strukturze silosokombajnów w ujêciu wojewódzkim w 2010 r. najwiêkszy udzia³ mia³o woj. podlaskie (14,3% ogó³u), najmniejszy lubuskie (1,6% ogó³u). Charakterystyczne w badanych latach by³o zmniejszenie udzia³u siloso-kombajnów w woj. wielkopolskim i opolskim w strukturze silosokombajnów ogó³em w Polsce.
Rys. 3. Zró¿nicowanie przestrzenne liczby kombajnów ziemniaczanych w Polsce w 2010 r.
Fig. 3. Spatial differentiation of the number of potato harvesters in Poland in 2010
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie / Source: own study according to [3 p. 56-57; 4 p. 92-93]
Rys. 4. Zró¿nicowanie przestrzenne liczby kombajnów buraczanych w Polsce w 2010 r.
Fig. 4. Spatial differentiation of the number of beet harvesters in Poland in 2010
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie / Source: own study according to [3 p. 56-57; 4 p. 92-93]
Rys. 2. Zró¿nicowanie przestrzenne liczby kombajnów zbo¿owych w Polsce w 2010 r.
Fig. 2. Spatial differentiation of the number of combine harvesters in Poland in 2010
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie literatury /Source: own study according to [3 p. 56-57; 4 p. 92-93]
Podsumowanie
Analizy porównawcze stanu wyposa¿enia w kombajny i silosokombajny, bazuj¹ce na danych statystycznych z Po-wszechnych Spisów Rolnych 1996, 2002 i 2010, pozwoli³y na wyprowadzenie nastêpuj¹cych wniosków.
1. Liczba kombajnów zbo¿owych wzros³a w badanych latach o 55 082 szt. (tj. o 56,75%), z czego najwiêcej w woj. lubelskim (o 9 945 szt.) i mazowieckim (o 8 384 szt.). Wzrost liczby kombajnów zbo¿owych w badanych latach odnotowano we wszystkich województwach w Polsce. Charakterystyczna w la-tach 1996-2010 by³a wzglêdnie sta³a struktura liczby kombajnów zbo¿owych w uk³adzie wojewódzkim.
2. W 2010 r. liczba kombajnów ziemniaczanych w Polsce wynios³a 79 885 szt., tj. o 3 418 szt. wiêcej ani¿eli w 1996. Najwy¿szy poziom wyposa¿enia rolnictwa w kombajny ziemniaczane w Polsce w 2010 r. odnotowano w woj. ³ódzkim (13 197 szt.), najni¿szy zaœ w woj. lubuskim (605 szt.). Znaczne zmniejszenie liczby kombajnów ziemniaczanych w latach 1996-2010 odnotowano w woj. podlaskim (o 1844 szt.) i opol-skim (o 1413 szt.).
3. Liczba kombajnów buraczanych wzros³a w badanych latach o 833 szt. (tj. o 3,08%). W latach 1996-2010 zasz³y znaczne zmiany w wyposa¿eniu gospodarstw rolnych w Polsce w kombajny buraczane w ujêciu wojewódzkim. Zmniejszenie liczby kombajnów buraczanych odnotowano w 9 wojewódz-twach, z czego najwiêksze w woj. opolskim (o 1870 szt.) i dolnoœl¹skim (o 1254 szt.).
4. Warto odnotowaæ, ¿e w latach 2002-2010 zmniejszy³a siê liczba kombajnów ziemniaczanych i buraczanych w Polsce, odpowiednio o 1 403 szt. i 4 620 szt. Redukcja kombajnów do zbioru tych ziemiop³odów mia³a zwi¹zek ze spadkiem po-wierzchni upraw buraków cukrowych i ziemniaków w rolni-ctwie polskim.
5. W latach 1996-2010 odnotowano zmniejszenie liczby silosokombajnów w Polsce. Jedynie w czterech woje-wództwach (lubelskim, ³ódzkim, podlaskim i mazowieckim) w badanych latach wzros³a liczba silosokombajnów samobie¿nych.
Bibliografia
[1] Uwarunkowania technicznej rekonstrukcji rolnictwa. Praca zbiorowa pod red. R. Micha³ka. Polskie Towarzystwo In¿ynierii Rolniczej, Kraków, 1998, s. 16.
[2] Czarnocki S., Turska E., Wielogórska G.: Zasoby maszy-nowe gospodarstw, wiek i zainteresowanie zakupem nowych maszyn w gospodarstwach polski œrodkowo-wschodniej. In¿ynieria Rolnicza, 2008, nr 4 (102), s. 217. [3] Ci¹gniki, maszyny i inne œrodki transportu w
gospo-darstwach rolnych Powszechny Spis Rolny 2002. GUS, Warszawa, 2003, s. XXI, 56-57.
[4] Œrodki produkcji w rolnictwie. Powszechny Spis Rolny 2010. GUS, Warszawa, 2011, s. 32, 92-93.
[5] Uprawy rolne i wybrane elementy metod produkcji roœlinnej Powszechny Spis Rolny 2010. GUS, Warszawa, 2011, s. 31-31.
.
.
FARMS' EQUIPPING WITH HARVESTERS AND FORAGE HARVESTERS
IN THE YEARS 1996-2010
Summary
The article presents the changes in equipping with harvesters and forage harvesters in farms in Poland in the years 1996-2010. The analyses show that in the studied years the number of harvesters increased in Poland, and the number of forage harvesters decreased. At the same time a considerable variation was observed taking into account the changes in the equipment of farms in each province.
equipment; farms; combine harvesters; forage harvesters; spatial differentiation
Key words:
Rys. 5. Zró¿nicowanie przestrzenne liczby siloso-kombajnów ogó³em w Polsce w 2010 r.
Fig. 5. Spatial differentiation of the total number of forage harvesters in Poland in 2010
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie literatury /Source: own study according to [3 p. 56-57; 4 p. 92-93]
