Ryszard Waksmund
Jerzy Cieślikowski
Biuletyn Polonistyczny 22/1 (71), 118-121ZMARLI
JERZY CIEŚLIK.OWSKI
(2 XI 1916 - 9 XI 1977)
W ubiegłym ro k u p o lo n isty k a w ro c ła w sk a p o n io sła k o lejn ą s tr a tę p r z e z zgon p r o f e s o r a d o k to ra h ab ilitow anego Je rz e g o C ieślików sk ieg o — w y b it nego s p e c ja lis ty z z a k r e s u li te r a t u r y i p o d k u ltu ry d z ie c ię c e j, liczonego 0 n iezw ykle ro z le g ły c h h o ry z o n ta c h bad aw czy ch i znakom itego dyd ak ty k a.
U rodzony w M ińsku B ia ło ru sk im , la ta m łodości spędził w Jędrzejow ie (K iele ck ie). Do c h w ili w ybuchu w ojny zd ał m aturę, ukończył Szkołę P o d c h o rą ż y c h A r ty le r ii i za namową ro d z in y ro z p o c z ą ł stu d ia w e te ry n a ry jn e na U n iw e rsy te c ie W arszaw sk im . Zm obilizow any we w rz e ś n iu 1939 r . , b r a ł u d z ia ł w o b ro n ie tw ie rd z y b r z e s k ie j, a po zak o ń czen iu d z ia ła ń w o jennych p r z e z c a ły o k re s o k u p acji p rz e b y w a ł w Jędrzejow ie i o k o lic a c h , gdzie z ra m ie n ia ZW Z, a n a s tg m ie AK, p ro w a d z ił d z ia ła ln o ś ć k o n s p ir a c y jn ą , n a jp ie rw w W ydziale P ro p a g a n d y , a p ó źn iej — jako o fic e r odpo w ied zia ln y za p r z e r z u ty p o w ie trz n e . W r . 1944 z o s ta ł członkiem PKWN w Jęd rzejo w ie. Za d z ia ła ln o ś ć k o n s p ira c y jn ą z o s ta ł w 1946 r . odznaczony
K rzyżem P a rty z a n c k im o r a z M edalem "Z a W aszą W olność i N a s z ą " . Był członkiem P P S , a od r . 1948 — P Z P R .
Do W ro cław ia p rz y b y ł w lip c u 1945 r . z K rako w a, w ra z z ekipą stu d e n c k ą , k tó ra m iała stan o w ić z aczy n nowego ży cia akadem ickiego
1 k u ltu ra ln e g o . Do momentu o tw a rc ia p o lsk ie g o u n iw e rs y te tu J e rz y C ie ś li- kow ski w sp ó łu c z e s tn ic z y ł w o rg an iz o w an iu stu d en ck iej sa m o rz ą d n o śc i, k ie ro w a ł d z ia ła ln o ś c ią A kadem ickiej S t r a t y U n iw ersy teck iej o r a z S p ó ł d z ie ln i A kadem ickiej, a następnie z o s ta ł p re z e s e m B ra tn ie j Pomocy S tu dentów U n iw ersy te tu i P o lite c h n ik i (tzw . B ra tn ia k a ). W tym te ż c z a s ie jako je d en z p ie rw s z y c h p o d ją ł stu d ia p o lo n isty czn e w p lacó w ce k ie ro w a n ej p r z e z p r o f . T a d e u sz a M ikulskiego i zw iązał się ze śro d o w isk iem k u l tu raln ym m ia s ta .
-w ia dochodzą do g ło su m ło d zieńcze p a s je i z a in te re s o -w a n ia Cień Ilk o -w sk ie go . P ra g n ą ł z o s ta ć d z ie n n ik a rz e m , i ju ż w o k r e s ie m iędzywojnia d eb iu to w ał na łam ach "K uźni M łodych" jako p o e ta i p u b lic y s ta . W p ie rw s z y c h la ta c h ok u p acji red ag o w ał — n a u ży tek p r z y ja c ió ł i domowników — "G a zetkę L ipo w ą", k tó re j s z p a lty z a p e łn ia ł w łasnym i pom ysłam i, n a jc z ę ś c ie j 0 c h a r a k te r z e sa ty ry c z n y m . R o zp o cz ął te ż p is a n ie p o w ie śc i o p a rte j na m otyw ach p r z e ż y ć ok upacyjnych, p t. "Różow e m ig d ały ", k tó re j fragm enty p r z e d s ta w ił po r a z p ie rw s z y na jednym ze słynnych podów czas w ro c ła w sk ic h C zw artków L ite ra c k ic h (20 V I 1946), a w ydrukow ał w " Z e sz y ta c h W ro cław sk ich " i n a łam ach k rak o w sk ieg o "S łow a P o lsk ie g o " (1947). Od r . I946 w spółpracow ał z dziennikam i i czasopism am i s p o łe c z n o -k u ltu ra l nymi Dolnego Ś lą s k a , re d a g u ją c ru b r y k i s a ty ry c z n e (" O s trz e na o s tr z e " 1 "W yrzutnia na P a r n a s " ) i p ro w a d z ąc d z ia ła ln o ś ć r e c e n z e n c k ą . Jego z a in te re s o w a n ia p la sty k ą zaow ocow ały licznym i om ówieniami w ystaw a r ty sty c z n y c h , drukow anym i od r . 1954 w "Nowych S y g n a ła c h ", "O d rz e" i d zien n ik ach reg io n a ln y c h .
S tu d ia p o lo n isty cz n e ro z p o c z ą ł je s z c z e p o d czas o k u p acji, na ta jn y ch kom pletach, a kontynuow ał je na U n iw e rsy te c ie W rocław skim , ró w n o leg le do d z ia ła ln o śc i k u ltu ra ln e j i zawodowej — w tym o k r e s ie p ra c u je bowiem jako n a u c z y c ie l szk o ły ś re d n ie j i w ykładow ca w Studium P rzy g o to w aw czym na W yższe U c z e ln ie , d z ia ła w T o w arzy stw ie M iłośników Języka P o l sk ie g o , a ta k ż e w p ierw szy m te a tr z e akadem ickim W ro cław ia (jako w sp ó ł a u to r tek stó w i a k to r scen y s tu d e n c k ie j). T ytuł m a g is tra u z y sk a ł w r .
I95O na podstaw ie ro z p ra w y o p o w ieściach h isto ry c zn y ch W alerego P r z y b o ro w sk ie go, zaś w tr z y la ta p ó źn iej zdecydow ał się na podjęcie p r a c y w K ate d rz e L ite r a tu r y P o ls k ie j UW r.
B adanie tw ó rc z o ś c i P rzy b ó ró w sk ie go s ta ło się dla C ieślików skiego o k azją do naukow ej w e ry fik a c ji m łodzieńczych p rz e ż y ć i fa s c y n a c ji le k tu ro w y ch , a je d n o cz eśn ie d ro g ą w iodącą do n o b ilita c ji o k re ślo n e j tr a d y c ji i r a n g i p is a r z a m łodzieżow ego. S pokrew niony p r z e z babkę z W asiło w sk i- m i, n ie zm ie rn ie p rz y w iąz an y do ro d zin n y ch leg en d i p am iątek , z w ró c ił z k o le i z a in te re so w a n ia w stro n ę tw ó rc z o ś c i M a rii K onopnickiej dla d z ie c i. Temu zag ad nien iu pośw ięcił ro zp raw ę d o k to rs k ą , opublikow aną w r . I9 6 3, i kilk a innych p r a c , o c h a ra k te rz e szczegółow ym . R ów nocześ n ie z ra m ie n ia T o w arzy stw a im. M. K onopnickiej p op u lary zo w ał tw ó rc z o ś ć
p is a r k i p o p rz e z o rg an iz o w an ie im p rez ro czn ico w y ch i w ydaw niczych, w y g ła sz a n ie odczytów i t p . , a w p o lu jego z a in te re s o w a ń zn a la z ła się tak że tw ó rc z o ś ć innych p is a r z y te j sam ej g e n e r a c ji, m .in . S ien k iew icza i O rz e sz k o w e j.
W tym samym o k r e s ie , in sp iro w an y tw ó rc z o ś c ią K on op n ick iej, p o d e j muje am bitne zad an ie badaw cze z m ie rz a ją c e do u k a z a n ia związków pomię dzy li t e r a t u r ą d ziecięcą a je j au tentycznym i źró d ła m i, fo lk lo ry sty czn y m i i kulturow ym i, uw ieńczone ro z p ra w ą całk o w icie p io n ie r s k ą , zatytułow aną "W ielka Zabaw a. F o lk lo r d ziecię cy . W yobraźnia d z ie c k a . W ie rsz e dla d z ie c i" (W rocław 1967). ( P r a c a ta z o s ta ła w y ró żn io n a n ag ro d ą naukow ą
111 s to p n ia , p rz y z n a n ą p r z e z M in is te rstw o S zk o ln ictw a W yższego. ) W la ta c h s z e ś ć d z ie s ią ty c h i sie d e m d z ie sią ty c h C ie ślik o w sk i b ie rz e u d z ia ł w lic z n y c h k o n fe re n c ja c h naukow ych pośw ięconych M a rii K onopnic kiej i W alerem u P rzy b o ro w sk iem u o ra z ró ż n o ra k im aspektom tw ó rc z o ś c i dla n ajm ło d szy ch : w sp ó ło rg an izu je i p ro w a d z i sp o tk an ia M iędzyuczelniane go Z esp o łu B adaw czego L ite r a tu r y D ziecięcej i M ło dzieżow ej, w y g łasza r e f e r a t y , p rzew o d n ic zy dyskusjom .
P r z e z w iele la t p e łn ił J e rz y C ie ślik o w sk i z a s z c z y tn ą i odpow iedzialną funkcję w icep rz e w o d n icząc eg o K om isji P ro g ram o w o -D y d aktyczn ej Kom itetu Nauk o L ite r a tu r z e P o ls k ie j PA N . Był te ż członkiem Z a rz ą d u M iędzyna rodow ego T o w arzy stw a do B adania L ite r a tu r y D ziecięcej i M łodzieżow ej we F ra n k fu rc ie nad M enem. Swe poglądy i w yniki b ad ań z te j d zied zin y p re z e n to w a ł n a m iędzynarodow ych k o n fe re n c ja c h w B ra ty sła w ie i P a r y ż u .
Na uwagę z asłu g u je ta k że d z ia ła ln o ść d ydaktyczna z z a k r e s u l i t e r a t u r y p o ls k ie j o k re s u pozytyw izm u i M łodej P o ls k i o ra z li te r a t u r y d ziecię cej: w reform ow anym In sty tu c ie F ilo lo g ii P o ls k ie j k ie ro w a ł Zakładem L i te r a tu ry XIX w iek u , a w o s ta tn ic h la ta c h - Zakładem M etodyki N auczania Języka i L ite r a tu r y P o ls k ie j. S tw o rz y ł ró w n ież P raco w n ię L ite r a tu r y
D ziecięcej i p rzy g o to w a ł w z a k r e s ie je j d z ia ła n ia s z e r e g p r a c o c h a r a k te r z e dydaktycznym (an to lo g ie , p ro g ra m y ), k tó re w zbudziły z a in te re s o w a n ie innych ośrodków akadem ick ich. P r z e z w iele la t w sp ó łp raco w ał z W SP we W rocław iu i Opolu o ra z opiekow ał się punktem konsultacyjnym w L eg n ic y .
W r . 1973 z o s ta ł odznaczony K rzyżem K aw alerskim O rd e ru O d ro d ze n ia P o ls k i i u z y sk a ł nom inację na p r o f e s o ra nad zw yczajn ego .
O statn ie p ra c o w ite la ta p o św ię c ił o rg a n iz a c ji b ad ań nad k u ltu rą ś r p - dow iskow ą d z ie c i i nasto latk ó w w ram ach tz w . problem u w ęzłow ego, z m ie rz a ł do stw o rz e n ia zw arteg o zesp o łu b ad aw czego, k r e ś li ł am bitne plany s tw o rz e n ia b a rd z ie j adekw atnych metod badaw czych i p ie rw sz y c h s y n te z . W sw ej o s ta tn ie j k s ią ż c e , zatytułow anej " L ite r a tu r a i p o d k u ltu ra d z ie c ię c a " (W rocław 1974·), b ęd ąc e j re k a p itu la c ją do ty ch czaso w y ch o s ią g n ię ć i p rz e m y śle ń a u to ra , tra d y c y jn e prob lem y badaw cze sytuow ał w kon te k ś c ie n a jb a rd z ie j w sp ó łczesn y ch o r ie n ta c ji m etodologicznych: te o r ii k o m unikacji sp o łe c z n e j i sem iologii (n ag ro d a m in is te ria ln a III sto p n ia I976 r.)·. O g arn iając jednolitym konturem opisu św iat d ziecięceg o
folklo-i
r u i w y o b raźn i d z ie c k a , jak ró w n ież ró ż n e p o s ta c ie l i te r a t u r y k s z ta łto w anej p rz e z d z ie c ię c ą p o d k u ltu rę , d o sz e d ł do p rz e k o n a n ia o k o n ie czn o ści w y o d ręb n ien ia zupełnie now ej d yscyp lin y n aukow ej, in te g ru ją c e j w s z y s t k ie a sp e k ty badań tw ó rc z o ś c i d la n ajm łodszych - p a jd io lo g ii,, i sam s i e bie był skłonny o k re ś la ć mianem p ajd io lo g a.
O dszedł w mom encie tw o rz e n ia podstaw now ej n au k i, p o zo staw ia jąc zaledw ie w stępn e sz k ic e i sform ułow ania o c h a r a k te r z e roboczym , wyma g a jące d a lsz y c h b ad ań , i to głów nie in te rd y s c y p lin a rn y c h , p r z e k r a c z a ją cy ch ram y tra d y c y jn e j filo lo g ii. P o lo n isty k a w ro cław sk a u tr a c iła w ybitne go uczo n eg o i dyd aktyk a, re p re z e n tu ją c e g o d zied zin ę u n ik aln ą i do tych c z a s n ie zau w ażan ą, k tó rą niem al od podstaw stw o rz y ł i dop ro w adził do ra n g i u n iw e rs a ln e j d y scy p liny h u m a n isty czn e j.
M gr R y sz a rd Waksmund
ZYGMUNT SZWEYKOWSKI
(7 IV 1894 - 11 II 1978)
W zimne południe lutow e 1978 r . pochowano n a cm en tarzu m iłostow - skim w P oznaniu jednego z o s ta tn ic h p rz e d s ta w ic ie li te j g e n e ra c ji b a d a czy li te r a t u r y , k tó ry c h d ro g a ży cia d la nauki z a c z ę ła się u sam ego świtu D rugiej R z e c z y p o sp o lite j.
