Władysław Miodunka
Język i literatura polska w Instytucie
Badań Polonijnych UJ
Biuletyn Polonistyczny 23/1-2 (75-76), 207-214
czy cieli i lektorów języka polskiego jako obcego pracujących w kraju i z a g ran icą , aby n ad sy łali artykuły, spraw ozdania, re cen zje o raz in form acje o swojej d ziałaln o ści dydaktycznej i badaw czej, które p rzy czy nią się do efektyw izacji nauczania polszczyzny i propagow ania kultury p o lsk iej w zainteresow anych środow iskach.
Dr Jan Lewandowski S e k re ta rz Zespołu - 207
-JĘZYK I LITERATURA POLSKA
W INSTYTUCIE BADAŃ POLONIJNYCH UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
P ra c e badawcze i dydaktyka
Pow stały w grudniu 1972 r . w U niw ersytecie Jagiellońskim Zakład Badań Polonijnych zo stał wkrótce p rzek ształcony w Polonijny Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny, który w wyniku szybkiego rozw oju usam odzielnił się naukowo na ty le, że od 1 kwietnia 1976 r . stał się m iędzywydziało wym Instytutem Badań Polonijnych. Instytut ten skupia pracowników nauko wych kilku sp e c ja ln o śc i, zajm ujących się badaniem przem ian skupisk po lonijnych (głównie w US A) , a ponadto koordynuje prace badaw cze w r a mach problemu m iędzyresortow ego III. 10, dotyczącego "P rzem ian społe czno-kulturowych Polonii - po 11 wojnie św iatow ej". W r e a liz a c ji tych badań bierze udział wiele ośrodków naukowych w P o lsc e .
Dyrektorem Instytutu je s t socjolog i filolog p ro f, dr hab. Hieronim Kubiak, jego z astęp cą d / s dydaktycznych - socjolog i matematyk dr An d rze j K apiszew ski, z a ś dyrektorem administracyjnym - m gr Jan H aje c.
W ramach Instytutu d z ia łają n astępu jące jednostki badaw cze i dydakty czne :
208 2) Pracow nia H istoryczna, 3) Pracow nia P raw na,
4-) Pracow nia H istorii L ite ratu ry , 5) Pracow nia Języka P o lskiego,
6) Studium Języka P olskiego dla Cudzoziemców, 7) Szk oła Letnia Kultury i Języka P o lsk ieg o .
D ziałalność dydaktyczną prow adzą głównie; Studium Języka P o l skiego i Szkoła Letnia, w re a liz a c ji tych zadań u cze stn iczą jednak rów nież pracow nicy z pozostałych pracowni Instytutu, prow adzący ponadto z a ję c ia dydaktyczne w innych instytutach UJ. Inform acja n in ie jsz a , doty c z ą c a przede wszystkim nauczania języka oraz lite ratu ry p o lsk ie j, b ę dzie się odnosiła głównie do Pracow ni H istorii L ite ratu ry i Pracow ni Języka Polskiego o raz do Studium Języka P olskiego i Szkoły L etn iej.
W Instytucie Badań Polonijnych d ziałała początkowo P racow nia H is to rii L ite ratu ry i Języka P o lsk ieg o , która następnie u legła podziałowi na dwie niezależne pracow nie. Stało się to z chwilą p rzen iesie n ia do Insty tutu - w lutym 1978 r . - Studium Języka P o lsk ieg o , d ziałająceg o od r . 196Д w UJ w ramach Instytutu Filologii P o lsk ie j. Okazało się wów czas, że Studium i Pracow nia Języka P olskiego re a liz u ją to samo zadanie, czy li nauczanie języka polskiego jako obcego, z tym jednak, że Studium b liż sz e są zagadnienia praktyczn e, a Pracow ni - teorety czn e. P o stan o wiono więc utworzyć w Instytucie odrębną Pracow nię Języka P o lsk iego , w iążąc ją odtąd bliżej z planami badawczymi i praktyką Studium.
x
P r a c o w n i a H i s t o r i i L i t e r a t u r y rozp o częła więc sam odzielną d ziałaln ość w lutym 1978 r . Obowiązki je j kierownika pełni dr B olesław
K lim aszew ski, a jako asy sten t zatrudniony je st dr Wojciech W yskiel. W program ie Pracow ni naczelną rolę odgryw ają długofalowe badania nad re ce p c ją obrazu P olski i je j mieszkańców w literatu rze zachodnio eu ro p e jsk iej . Dotychczasowe opracow ania tego zagadnienia cechuje d a leko posunięta fragm entaryczność: omawia się echa wybranych wydarzeń
(np. wyprawy w iedeńskiej czy pow stania listopadow ego) w piśmiennictwie danego k raju w krótkim stosunkowo o k re sie . B rak opracow ań c a ło ś c io
209
wych, obejmujących sumą ob serw acji i sądów dotyczących polskiego ży cia politycznego, kulturalnego i g osp od arczego , a podlegających p r z e mianom w o k resie kilk u dziesięciu czy nawet kilkuset la t. Dopiero na tej podstawie można się pokusić o odtworzenie stereotypu P olak a, jaki wy tworzył się wśród w ięk szości odbiorców zachodnioeuropejskich.
Obecnie zbierane są m ateriały do tematu "P o lsk a i P olacy w lite ratu rze an gielsk iej od początku XVII wieku do 191Л roku" (p rac a habi litacyjna d ra B . K lim aszew skiego) . Drugim ważnym tematem podjętym p rzez Pracow nię H istorii L iteratu ry je st badanie polskich utworów lite rackich powstałych w środow iskach polonijnych (p race z tego zak resu prow adzi dr W. W yskiel, który opracowuje lite ratu rę polskojęzyczną tworzoną i wydawaną w Stanach Zjednoczonych) . Staraniem Pracow ni przygotowuje się ogólnopolskie sympozjum nt. "B adan ia nad lite ratu rą em igracyjną: stan wiedzy - indywidualne program y badawcze - szan se syn tezy", którego termin przewidywany je st na m arzec 1980 r .
W ramach "Syn tezy dziejów Polonii am erykańskiej" (przygotowywanej p rz e z IBP we w spółpracy z zespołem uczonych am erykańskich) dr B . Klim aszew ski opracowuje m onografię "O braz Polonii am erykańskiej w p olsk iej literatu rze p ię k n e j".
Zatrudnieni w Pracow ni adiunkci prow adzą z a ję c ia dydaktyczne z h isto rii literatu ry staro p o lsk ie j (d r B . K lim aszew ski) i okresów p ó ź n iejszych (d r W. Wyskiel) , przew idziane w program ach Studium Ję zy ka P olskiego i Szkoły L etn iej.
x
S t u d i u m i P r a c o w n i a J ę z y k a F o l s k i e g o kierow an e są od lutego 1978 r . p r z e z d r a W ładysław a M iodunkę; funkcję s e k r e t a r z a Studium pełni m gr K inga K o zak . W P raco w n i Języka P o lsk ie g o z a tru d nieni są ponadto dw aj a s y s t e n c i- lin g w iś c i: p o lo n ista m gr Jan u sz W ró bel i a n g lista m gr Henryk Wrona (ob ecn ie na sta ż u w Wayne S ta te U n iv e rsity w D etroit^ . z a ś w Studium Języ k a P o lsk ie g o - s t a r s i w y k ład ow cy: d r A n d rzej K o ron czew ski (ob ecn ie lek to r we F ra n k fu rc ie nad M enem ), d r Jó z e f P y zik i m gr A n drzej S iu d u t, w ykładow cy: m gr m gr
- 210
Kinga Kozak, Andrzej Sp y t, o raz lek torży: mgr mgr E lżb ieta Bur akow ska-N iezgoda, Wiktoria K aplita, M aria Chłopicka, A licja Danecka- -C hw als, A licja L e ja , Danuta P ukas-P alim ąka i E lżb ie ta Sokół (o b ec nie lektorka w U niw ersytecie w N an cy ).
Głównym zadaniem Studium je s t przygotowanie pod względem ję z y kowym m łodzieży polonijnej do podjęcia studiów w P o lsce o ra z k s z ta ł cenie obcokrajowców zainteresow anych językiem , lite ratu rą i kulturą p o lsk ą. W zajęciach Studium biorą udział n astępu jące grupy studentów:
a) młodzież polonijna i obcokrajow cy przygotow ujący się p odczas rocznego k u rsu do pod jęcia studiów w P o lsce (przeciętn ie ok. 60 stu dentów) ;
b) sta ż y śc i zagraniczni (zwykle sla w iści) o ra z uczestn icy ro czn e go ku rsu języka i kultury p olsk iej Y ear Abroad (ок . 25-30 studentów) ;
c) obcokrajow cy studiujący w krakow skich szkołach wyższych (oprócz AGH) i obowiązani do u czestn iczen ia p rz e z dwa la ta w lekto ratach języka p o lsk iego ; w roku akad. 1978/79 d la członków tej grupy utworzono lektorat dla początkujących (gru pa liczy ok. 14-0 słuchaczów);
d) w pracach Studium u czestn iczą także obcokrajow cy zam ierzają cy podjąć studia na uczelniach p o lsk ich ; biorą oni udział w m ie sięcz nym k u rsie przygotowawczym, którego celem je s t spraw dzenie i uzupeł nienie znajom ości języka polsk iego o ra z zapoznanie p rzy szły ch studen tów z kulturą i o rg an izac ją ży cia, a szczególnie szkolnictw a, w P o l sce (ku rs ten odbywa się we w rześniu i grom adzi ok. 14-0 uczestników),
W Studium uczy się młodzież polonijna pochodząca głównie z U SA i Kanady. Oto dane z roku akad. 1978/79 dotyczące składu narodowo ściowego uczestników Studium (obejm ują one studentów z wyróżnionych powyżej grup " a " i " b " ) :
_________K raj_________________L iczb a studentów U SA 68
Anglia 2 Kanada 11 N orw egia 1 Finlandia 2
211 F ra n c ja 3 B ra z y lia 1 RFN 2 A u stralia 1 S y ria 1 S zw a jc a ria 2 Jugosław ią 1 Ogółem o só b : 95
Z ainteresow ania studentów z grupy " a " dotyczą n a jc z ę śc ie j studiów medycznych (ок. 40% słu ch aczó w ), następnie studiów humanistycznych
(filo lo g ie , głównie filologia p o lsk a lub slaw istyka) i artystycznych; sto sunkowo mało osób w ybiera się na studia matematyczne lub techniczne. Studenci z grupy "b " - to sla w iśc i, doskonalący w P o lsce znajom ość języ k a, lite ratu ry i kultury p o lsk ie j; są to zwykle słuchacze wyższych lat studiów filologicznych lub absolw enci tych kierunków.
B io rąc pod uwagę zainteresow ania słuch aczy, program dydaktycz ny Studium przew iduje: naukę kodu mówionego (z wymową); naukę ko du pisanego (z o rto g rafią) ; z a ję c ia z gram atyki funkcjonalnej w spółcze snej polszczy zny ; lekturę tekstów lite rac k ic h ; wiadomości z zak resu kultury p o lsk ie j; stylistykę praktyczną w spółczesnej polszczy zny ; g r a matykę porównawczą p o lsk o -a n g ie lsk ą; tłumaczenie tekstów z polskiego i na p o lsk i; ćw iczenia ze słownictwa sp ecjalisty czn ego (głównie medy c z n e go ); wykłady z h isto rii lite ratu ry p o lsk ie j, h isto rii P o lsk i, teatru i filmu polsk iego, folkloru, socjologii i nauk politycznych; za ję c ia uzu pełn iające z łaciny, b iologii, fizyki i chemii (d la p rzyszłych studentów m edycyny).
Szczegółow y układ program u zależy oczyw iście od p rz y szłe j sp e c ja liz a c ji słuchaczów i od stopnia ich znajom ości języka polsk iego . W Stu dium prowadzi się z a ję c ia dla początkujących, średnio zaawansowanych i zaawansowanych (w wymiarze odpowiednio 22, 20 i 18 godzin tygod niowo) .
Zgodnie z programem studiów uniw ersyteckich, słuchacze zdają egzaminy w s e s ji zimowej i letn iej, a dyplom ukończenia Studium u p ra
212 wnia ich do kontynuacji studiów w P o lsc e .
Do niektórych swoistych zajęć prowadzonych w IBP brak pomocy dydaktycznych. Podjęto zatem staran ia m ające na celu przygotowanie od powiednich, nowoczesnych podręczników . Pracam i tego typu zajmuje się P racow nia H istorii L iteratu ry i Pracow nia Języka P o lsk ie g o , z którą ś c iś le w spółpracują lektorzy.
Równocześnie z podjęciem nowych p rac badawczych zorganizowano d la pracowników Studium i asystentów szkolenie, na które złożyły się - obok wykładów i sem inariów - staż w z ak resie stosow ania metod audio wizualnych w S alle de Lecture Fran ch ise de С raco v ie , konferencja szk o leniow a nt. "N auczanie języka polskiego jako obcego. Dorobek - plany - metody - podręczniki" (Kraków , 5-7 VI 1978), lektorat języka angiel sk ie g o , staże krajowe i zagran iczn e.
Sp ośró d wydanych podręczników na uwagę zasługują n astępu jące p r a ce , przygotowane w Instytucie Badań Polonijnych UJ :
J. S trz e te lsk i, An Introduction to P o lish L ite ratu re , P a rt I, II, K ra ków 1977, s s . 112 i 4-60 (c z ę ść II je s t antologią prezen tu jącą po angielsku autorów, a ich utwory po polsku i po a n g ie lsk u ); A. Danecka, J. Whybra, Język polski dla studentów polonijnych, Kraków 1976, s s . 200. Wyd. II, zmienione, Kraków 1978, s s . 398; B . Klim aszew ski ( r e d . ) , An Outline of the H istory of P o lish C ul ture ;
M. Kawka, Słownik sem antyczno-syntaktyczny polskich czasowników be zpr zedro stkowych ;
J. Bubak, A. Wilkoń, A. Z ajd a, Język polsk i nie je s t trudny (podrę cznik dla początkujących) ;
« K. B aran , Comprehensive H istory of Poland for F o reign Students. Zaawansowane są prace nad podręcznikam i: języka polsk iego dla Szk ół Letnich, intonacji, w spółczesnej wymowy (w ujęciu socjolin gw isty cznym) , aspektu czasowników polsk ich , gram atyki funkcjonalnej w spół cz e sn e j polszczyzny i języka medycznego.
Prowadzone rów nolegle p race teoretyczne dotyczą: słownictwa pod stawowego i gram atyki podstawowej w spółczesnej polszczyzny mówionej; sk ład n i, słownictwa i m orfologii języka medycznego; struktury
pojęcio-v/ej polsk iego słownictw a; oceny metod i podręczników do nauczania ko dów mówionego i p isan ego ; badań socjolingw istycznych dotyczących o c e ny stosowanych p rzez nas metod i podręczników.
Studium i Pracow nia Języka P olskiego IBP UJ s ta r a ją się także r o z w ijać w spółpracę w zagranicznym i ośrodkam i zajmującymi się nauczaniem języka polskiego bądź opracowującymi zbliżone do naszych zagadnienia teorety czn e. W chwili obecnej prowadzimy w tym z a k resie w spółpracę z Foreign S erv ice Institute w W aszyngtonie, Wayne State U n iv ersity w D etroit, Department of Slavonic Languages U niw ersytetu w G lasgow , z H erder Institut w L ipsku, Uniwersytetem Le M irail w T uluzie, i z Centro P ilota w Rzymie.
x
Istotną rolę w propagowaniu i upowszechnianiu języka i kultury p ol sk iej poza granicam i n aszego k raju pełni S z k o ł a L e t n i a K u l t u r y i J ę z y k a P o l s k i e g o . Dwie najw iększe grupy uczestników re p re z e n tują fundacje K ościuszkow ska i Reymontowska; oprócz nich w zaję ciach biorą udział grupy: U N ESCO , John Hopkins U n iversity - Bolonia C e n te r, U niversity of W isconsin - M ilwaukee, Fundacji Fulbrighta itd. W r. 1978 w akcji Szkoły Letniej wzięło udział 4-96 uczestników .
Liczbę uczestników skierow anych do tej szkoły w latach 1973-1977 p rz e z fundację K ościuszkow ską i Reymontowską p rzedstaw ia ta b e la:
- 213 -Fundacja 1973 1974- 1975 1976 1977 M D M D M D M D M D K ościuszkow ska 130 53 122 74 125 79 124 78 126 82 R eymonto w sk a 23 - 31 3 30 9 21 4 44 14 M - kurs młodzieżowy
D » kurs dla dorosłych
W szystkie wykłady w Szkole Letniej prowadzone są w językach ob cych, głównie w języku angielskim . Oprócz pracowników Uniw ersytetu
Jagielloń sk iego i innych uczelni krakow skich Szk oła Letn ia angażuje ja ko wykładowców pracowników placów ek naukowych z c ałe j P o lsk i? e k s pertów z m inisterstw , dziennikarzy itd.
Na lektoraty języka polskiego p rzezn acza się - w zależn o ści od k u rsu - od 30 do 90 godzin. C zę ść z aję ć odbywa się w lab orato riach językowych.
Dyplomy Szkoły Letniej honorowane są p rzez w szystkie uczelnie am erykańskie i w iększość kanadyjskich. Prowadzone w niej z a ję c ia w li c z a się studentom do ich studiów kierunkowych.
P rogram turystyczny obejmuje zwiedzanie Krakow a i n ajbliższych o k o lic: Ojcowa, Pieskow ej Sk ały , O św ięcim ia, W ieliczki o ra z jednodnio wą w ycieczkę do Częstochow y.
N a zakończenie ku rsu organizow ana je s t w ycieczka tu rystyczna po P o ls c e , trw ająca w zależn o ści od ku rsu od 7 do 21 dni. O rganizuje się rów nież w ycieczki do zakładów p ra c y , gospodarstw rolnych, szkół ró ż nego typu o raz instytucji społecznych i kulturalnych. U czestnicy mają m ożność spotkania się z przedstaw icielam i władz politycznych i admini stracyjnych Krakow a, władzami Tow arzystw a POLONIA, p rzed staw icie lami Kuratorium i władz szkolnych, p isa rza m i, działaczam i kulturalny mi i studentami polskim i. B io rą także udział w p rzeglądach w spółcze snych filmów polskich (z napisam i w języku angielskim ) , spektaklach w teatrach krakow skich, koncertach zespołów muzycznych i fo lklory sty cznych, występach artystów estradow ych.
Krakow ska Szkoła Letnia je s t p ie rw szą tego typu szkołą w P o lsce , i w roku bieżącym obchodzi swe d z ie się c io le c ie . Podsumowaniu dorobku ma słu żyć konferencja naukowa nt. "K sz tałc e n ia studentów polonijnych w P o ls c e " , która odbędzie się w Instytucie Badań Polonijnych UJ w dniach 21 i 22 VI 1979 r . i będzie dotyczyła zarówno "S z k ó ł Letnich jako formy zdobywania wiedzy o języku i kulturze p o lsk ie j", jak też "Rocznych kursów języka i kultury p o lsk ie j".
214
