Leszek Dziawgo
Ekologiczna ewolucja rynku
finansowego - umiarkowany
optymizm
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/4,
133-143
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . X L V I, 4 S E C T IO H 20 1 2
Uniwersytet Mikołaja K opernika w Toruniu, K atedra Zarządzania Finansami
LESZEK DZIAWGO
Ekologiczna ewolucja rynku finansowego.
Umiarkowany optymizm
F inancial m arket ecological evolution. M oderate optim ism
S ło w a k lu c z o w e : r y n e k fin a n so w y , e k o lo g ia , s p o łe c z n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć b iz n e s u K e y w o r d s : fin a n c ia l m a rk e t, eco lo g y , C o rp o ra te S o cial R e sp o n sib ility
Wstęp
Współczesna gospodarka pomimo wielu niewątpliwych osiągnięć nie może być, niestety, uznana za idealną. Jako istotne zagrożenia wskazywane są m.in. niestabilność, podatność na kryzysy, uzależnienie od polityki, dysonanse pomiędzy sferą gospodarki realnej a rynkami finansowymi. Zagrożeń można wymienić jeszcze wiele. Dotyczą one również roli człowieka i środowiska naturalnego w procesie gospodarowania. Nie dziwi więc, iż trwają poszukiwania nowych koncepcji lub doskonalone są już znane, aby usprawnić funkcjonowanie gospodarki. Z pewnością na część wyzwań odpowia da koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu, którą należy uznać za jedną z najbardziej inspirujących dla współczesnego biznesu. Coraz szersze jej stosowanie w praktyce budzi nadzieję na podniesienie społecznej jakości procesów gospodarowania.
Celem niniejszego opracowania jest wskazanie jedynie na fragment koncepcji CSR związany z jej ważnym komponentem ekologicznym w odniesieniu do istotnej części gospodarki, jaką jest rynek finansowy. Zaprezentowano przykłady ekologicznego zaangażowania instytucji rynku finansowego na przykładzie produktów i usług finan sowych oraz poruszono pewne wątki problemowe z tym związane. W rozważaniach
w ykorzystano także w yniki badań empirycznych przeprowadzonych przez autora w latach 1997, 2002 i 2009 na próbach reprezentatywnych polskiego społeczeństwa.
1. Ekologiczna ewolucja rynku finansowego
Jeszcze kilkanaście lat temu aktywność komercyjnych instytucji finansow ych na rzecz ochrony środowiska m ogła być postrzegana w kategoriach pewnej ekstraw a gancji lub abstrakcji. Jednak w ostatnim okresie rozpoczął się konsekwentny proces ekologicznej ewolucji rynku finansowego. Instytucje finansowe usiłują przystosować się do funkcjonow ania w w arunkach poszanowania środowiska naturalnego. Celem działalności pozostaje oczywiście zysk, natomiast jego wypracowanie uwzględnia już wym ogi ekologii. Absolutne m inim um w tym względzie w ym uszają przepisy prawa. Tak że uwarunkow ania ekonomiczne pozwalają na szersze niż dotąd uwzględnianie kryteriów ekologicznych - a także rosnąca świadomość ryzyka ekologicznego. N ato m iast w ujęciu podmiotowym dodatkową presję ekologiczną n a podm ioty finansowe wywierają społeczeństwo, pracownicy oraz akcjonariusze. Należy również uwzględnić inicjatyw y m iędzynarodowe w sektorze finansow ym mające na celu promowanie zachowań proekologicznych1.
Systematyzując zaangażowanie instytucji finansow ych w ochronę środowiska, m ożna wskazać następujące zakresy aktywności (rysunek 1)2:
• działania wspierające (np. sponsoring, public relations). • ekogospodarka własna,
• uwzględnianie ryzyka ekologicznego,
• oferowanie produktów i usług finansowych powiązanych z ochroną środowiska.
R ysunek 1. Z ak resy zaan g a żo w an ia in sty tu cji fin an so w y ch n a rzecz ochrony środow iska Źródło: opracowanie własne.
1 L. D ziaw go, Z ielo n y ry n e k fin a n so w y . E ko lo g ic zn a ew olucja rynku fin a n so w e g o , PW E, W arszaw a 2010, s. 6 9 -8 0 ; T. M uraw ski, S p o łe c zn ie o d p o w ied zia ln y bizn es w a sp e kcie och ro n y śro d o w iska na rynku
kapitałow ym w ujęciu w ybranych in stytu cji m iędzynarodow ych, [w:] J. W ęcław ski, P. K arpuś (red.), R yn ek fin a n s o w y — now e p e rsp e k ty w y , A nnales U M C S, sectio H: O econom ia, vol. 44/2010.
EKOLOGICZNA EWOLUCJA RYNKU FINANSOWEGO. UMIARKOW ANY OPTYM IZM 135
Dotychczasowe rozm iary ekologicznego zaangażowania wielu instytucji finanso wych pozw alają ju ż nawet na wyróżnienie na rynku finansow ym swoistych liderów ekologicznych. W instytucjach tych niemal we wszystkich zakresach m ożna wskazać na znaczące inicjatyw y środowiskowe. M ożna przyjąć, iż poczynania te stają się już pewnym wzorcem dla pozostałych instytucji finansow ych w wyznaczaniu standar dów aktywności na rzecz ochrony środowiska. Z uwagi na przedm iot działalności instytucji finansowych należy wyróżnić aktywność w zakresie oferowania produktów i usług finansowych powiązanych z ochroną środowiska naturalnego w gospodarce. Tu właśnie należy upatryw ać szczególnego i oryginalnego wkładu biznesu finansowego w ochronę środowiska naturalnego3.
Największe grupy bankowe ju ż od kilkunastu lat dysponują odpowiednią ofertą, która jest stale rozszerzana. Do grupy tych instytucji należą m.in. UBS, Credit Suisse, Deutsche Bank, Commerzbank, SEB, Raiffeisen Bank, HSBC, BNP Paribas, Allianz, a nawet banki wyspecjalizowane w private banking, jak Sarasin i Pictet. W ofercie tej znajdują się usługi zarządzania aktywami, tytuły uczestnictwa w wyspecjalizowanych funduszach inwestycyjnych, funduszach private equity i venture capital, doradztwo finansowe oraz akcje i obligacje emitentów uznanych za przyjaznych ochronie środo wiska naturalnego. Oferta powiązana z finansowaniem przedsięwzięć gospodarczych o w ysokich param etrach ekologicznych obejmuje setki pozycji.
Inwestycje uwzględniające kryterium ekologiczne stanowią część rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych (SRI - Socially Responsible Investment), który na koniec roku 2007 był w ujęciu globalnym szacowany na ok. 5 bln EUR, natomiast w roku 2009 ju ż na ponad 7 bln EUR4. Aby zilustrować skalę przem ian, m ożna wskazać n a pewne wybrane przykłady. Jednym z nich jest coraz powszechniejsze stosowanie indeksów społecznej odpowiedzialności biznesu, uwzględniających także aspekty ekologiczne, takich jak: Dow Jones Sustainability Index, FTSE4Good, N asdaq Clean Edge Index, Standard & Poor’s Clean Energy oraz S&P W ater Index, UBAI A ktienIndex i wiele innych. Innym doskonałym przykładem inwestycji o charakterze ekologicznym na rynku finansow ym jest funkcjonowanie etyczno-ekologicznych funduszy inwesty- cyjnych5. Jednym z dynamicznych rynków regionalnych dla tego typu funduszy jest niem ieckojęzyczna Europa (tabela 1)6. N a rynku tym zainwestowano w ten sposób ok. 23 mld EUR (2012 r.). Kolejnym przykładem zaawanasowanych przem ian jest szwajcarski bank Sarasin, wyspecjalizowany w private banking i wealth
manage-3 L. D ziaw go, Eco-offers o f banks and investment funds, U niw ersytet M ik o łaja K opernika, Toruń 2003,
s. 18-21.
4 European SRI Study 2010, R evised edition, E urosif, Paris 2010.
5 W ięcej o k ry te ria c h inw estycyjnych: G. U lshoefer, G. B onnet, Corporate Social Responsibility auf dem Finanzmarkt, VS Verlag fu e r Sozialw issenschaften, W iesbaden 2009, s. 4 5 -6 3 ; L. D ziaw go, Zielony rynek... ; D. K rupa, Fundusze inwestycyjne odpowiedzialne społecznie, [w:] P. K arpuś (red.), A nnales U M CS,
sectio H: O econom ia, vol. 46/2012.
6 „O eko-Invest” 2009, n r 439; M. D em l, H. May, Gruenes Geld, B alance, S tu ttg art 2005; M. Dem l,
H. B lisse, Gruenes Geld, H am pp V erlag, S tu ttg a rt 2011; M. Jeucken, Sustainability in Finance, Eburon
ment. Bank ten jest znany z faktu, iż oferuje aż 14 etyczno-ekologicznych funduszy inwestycyjnych. Ponadto jest to działalnoś ć konsekwentna, ponieważ pierwszy z nich bank wprow adził na rynek już w roku 1994 (tabela 2).
Tabela 1. E tyczno-ekologiczne fu n d u sze inw estycyjne w niem ieckojęzycznej E uropie w ro k u 2012
Typ fu n d u szu L iczba fu n d u szy
A kcyjny 108 O bligacyjny 33 M ieszany 18 ETF 8 Fundusze ry n k u pieniężnego 2 Fundusze fu n d u szy 11 O gółem 180 Źródło: „Oeko-Invest” 2012, nr 498.
T abela 2. E tyczno-ekologiczne fu ndusze b an k u S arasin (2011 r.)
N azw a fu n d u szu Typ
fu n d u szu
W artość m ln E U R
Rok w p ro w ad ze n ia n a ry n e k
Sarasin N ew Pow er Fund A kcyjny 97 2007
Sarasin O ekoS ar E q u ity G lobal A kcyjny 257 2005
Sarasin S ustainable E q u ity Europe A kcyjny 65 2008
Sarasin S ustainable E q u ity G lobal A kcyjny 59 1999
Sarasin S ustainable E q u ity G lobal - E m erging M arkets A kcyjny 49 2010
Sarasin S ustainable E q u ity R eal E state G lobal A kcyjny 34 2007
Sarasin S ustainable E q u ity Sw itzerland A kcyjny 301 1994
Sarasin S ustainable E q u ity U SA A kcyjny 89 2010
Sarasin S ustainable W ater A kcyjny 248 2007
Sarasin S ustainable B ond CH O bligacyjny 112 2001
Sarasin F airInvest Bond U niversal O bligacyjny 32 2002
Sarasin S ustainable Bond E U R O bligacyjny 151 2003
Sarasin F airInvest U niversal M ieszany 163 2001
Sarasin O ekoS ar Portfolio M ieszany 192 1994
EKOLOGICZNA EWOLUCJA RYNKU FINANSOWEGO. UMIARKOW ANY OPTYM IZM 137
2. Aspekty środowiskowe na polskim rynku finansowym
Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu od daw na jest obecna w pol skim biznesie, także finansow ym . Skala przem ian polskiego ry nk u finansowego w zakresie CSR jest ju ż na tyle zauważalna, iż po raz pierw szy Polska została w y m ieniona w opracowaniu European SRI Study in 2010 uznanej instytucji Eurosif7. Część aktywności podmiotów rynku finansowego odnośnie do CSR dotyczy ochrony środowiska. Są to inicjatywy dotyczące ekogospodarki własnej, uwzględniania ryzyka ekologicznego, ale także liczne działania sponsorskie i marketingowe. Pojawiły się nawet oferty ekologicznych produktów finansow ych o charakterze lokat, obligacji, certyfikatów i jednostek uczestnictw a w funduszach inwestycyjnych (rysunek 2), co świadczy o szczególnej aktywności proekologicznej wybranych instytucji finansowych.
Rysunek 2. Produkty proekologiczne polskiego rynku finansowego Źródło: opracowanie własne.
Prezentując syntetycznie najważniejsze przykłady ofert produktów i usług fi nansowych o charakterze ekologicznym na polskim rynku finansow ym , nie m ożna pominąć Banku Ochrony Środowiska, który już od początku lat 90. finansuje ochronę środowiska naturalnego. Wprawdzie m ożna zgłosić pewne uwagi krytyczne pod adre sem tej instytucji - ale jej dotychczasowy dorobek na rzecz ochrony środowiska jest imponujący8. Atutem banku jest również fakt, iż m a status spółki publicznej, której
7 European SRI Study 2010, Eurosif, Bruksela 2011. 8 www.bosbank.pl.
akcje są notowane na GPW. Skala finansow ania ochrony środowiska oraz obecność na giełdzie pozw ala zaliczyć ten bank do czołówki instytucji finansow ych zorien towanych ekologicznie nawet w skali międzynarodowej. Za jedyną porównywalną instytucję m ożna byłoby uznać niemiecki UmweltBank.
Kolejnym pozytyw nym i poważnym przykładem proekologicznych przem ian na polskim rynku finansowym jest indeks giełdowy spółek odpowiedzialnych społecznie - RESPECT. Jest to pierwszy tego typu indeks w Europie Środkowej i Wschodniej, co zw raca uwagę na stopień zaawanasowania implementacji koncepcji CSR n a polskim rynku finansow ym . M ożna przypom nieć, iż nazw a RESPECT jest skrótem od słów
responsibility, ecology, sustainability, participation, environment, com m unity oraz transparency. Początkowo w indeksie uwzględniono akcje 16 spółek wyróżnionych
ze względu na cechy ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. W roku 2012 w indeksie ujęto ju ż 23 spółki.
Jeszcze innym przykładem jest oferowanie produktów strukturyzow anych p o wiązanych z ochroną środowiska, za które m ożna uznać m.in. „Good Energy” and „Green Energy” (BRE Bank); „A lternative Energy”, „Leśnictwo”, „Ochrona środo wiska”, „Woda” (Raiffeisen Bank); „Przyjazna Planeta” (BZ W BK) czy też „New Energy” (Barclays).
Tak że na rynku funduszy inwestycyjnych m ożna wskazać na ekologiczne oferty. Od lat istnieją fundusze DWS Zm ian Klimatycznych oraz A llianz EcoTrends. Z kolei grupa SKOK zaoferowała fundusze etyczne SKOK Etyczny 1 i SKOK Etyczny 29. Co ważne, rów nież największa firm a ubezpieczeniowa, PZU, przedstaw iła swoją ofertę, w której uwzględniono aspekty ekologiczne. Jest to subfundusz PZU Energia M edycyna Ekologia. Przedmiotem inwestycji subfunduszu są papiery dłużne i udzia łowe emitowane przez spółki z Europy Środkowej i Wschodniej wyspecjalizowane w w ytw arzaniu energii odnawialnej i recyklingu10.
W pływ tem atyki ochrony środowiska na oferowane produkty i usługi finansowe jest zauważalny także na rynku kart płatniczych. M illennium Bank zaoferował kartę płatniczą M asterCard ze znanym powszechnie logo W W F - World Wide Fund for Nature.
Przykłady zaangażowania instytucji finansowych na rzecz społecznej odpowiedzial ności biznesu, w tym na korzyść ochrony środowiska, są coraz szerzej prezentowane publicznie zarówno w raportach rocznych, jak i osobnych raportach dotyczących CSR, a przede wszystkim na własnych stronach internetowych, najczęściej w dziale relacji inwestorskich11. Wskazując na politykę inform acyjną sektora finansowego dotyczącą CSR i ekologii, należy w yróżnić M illennium Bank, który publikuje oddzielne ra porty CSR, oraz BRE Bank, który jako pierw szy bank wprow adził standardy GRI w publikowanym rocznym raporcie CSR.
9 www.skok.pl. 10 www.pzu.pl/tfi.
EKOLOGICZNA EWOLUCJA RYNKU FINANSOW EGO. UMIARKOW ANY OPTYM IZM 139
3. Krytyczne ujęcie
N a rynku finansow ym uczyniono ju ż wiele dla środowiska naturalnego. Mając ten fakt na uwadze i doceniając ekologiczne zaangażowanie instytucji finansowych, m ożna jednak zwrócić uwagę na istotne kontrowersje wokół aspektów ekologicznych na rynku finansowym. K rytyczne ujęcie tem atu nie m a jednak na celu dyskredytacji aktywności na rzecz ochrony środowiska naturalnego, ale służyć wskazyw aniu na problemy, w yjaśnianiu ich, a w efekcie usprawnianiu proekologicznych przem ian na rynku finansowym.
Społeczna odpowiedzialność biznesu i ochrona środowiska, choć coraz powszech niejsze w codziennej aktywności gospodarczej sektora finansowego, pozostają źródłem wielu kontrowersji, poczynając od nieśm iałych pytań, a kończąc na zdecydowanej krytyce. Niejednokrotnie są to wątpliwości uzasadnione. Należy przypomnieć niektóre z nich. Dotyczą one m.in. (rysunek 3):
• idei społecznej odpowiedzialności biznesu (teoria), oraz
• implementacji założeń tej idei w praktyce biznesowej (praktyka), natom iast w obu powyższych zakresach, teoretycznym i praktycznym: • rzeczywistych motywów wprow adzania zasad CSR,
• zakresu działań opartych na idei społecznej odpowiedzialności biznesu, • skali tych poczynań,
• sposobów ich realizacji oraz
• skuteczności tychże działań12.
Z kolei osobno należy jeszcze rozważyć praktyczne funkcjonowanie CSR w okre sach kryzysów gospodarczo-finansowych, co uwidocznił aktualny kryzys. Spowodował on bowiem przewartościowanie priorytetów działalności instytucji finansow ych, co było do przewidzenia.
A nalizując aspekty kontrow ersyjne, należy zaznaczyć, iż liczne i pow ażne wątpliwości budzą ju ż same m otyw y podejm owania działalności na rzecz ochrony środowiska przez instytucje finansowe, a są to przecież dopiero fundam enty idei oraz implementacji CSR. Nie m a bowiem absolutnej pewności, czy uzasadnieniem dla aktywności proekologicznej jest przede wszystkim zmniejszenie kosztów, wsparcie sprzedaży czy też może przekonanie, iż nie m ożna szkodzić środowisku naturalnemu. Powyższe wątpliwości są jedynie najprostszym i przykładam i. Oczywiście m ożna przyjąć założenie, że wskazane m otyw y nie wykluczają się wzajemnie, ale pewne wątpliwości nadal pozostaną. Spór może zatem zostać przeniesiony na w yższą płasz czyznę aktyw ności ekologicznej, ja k ą jest zakres i skala działań podejmowanych na
rzecz ochrony środowiska czy też sposób ich realizacji13. Ponadto, niestety, uzasad nionym przedmiotem sporu jest skuteczność podejmowanych działań ekologicznych.
R ysunek 3. K ontrow ersyjne asp ek ty społecznej odpow iedzialności b izn esu , w ty m ta k ż e ekologiczne Źródło: opracowanie własne.
Wątpliwości jest wiele. Z uwagi na dążenie do usystematyzowania aktywności ekologicznej biznesu można nawet wskazać na występowanie pewnych faz ewolucji ekologicznej w gospodarce, w tym także na rynku finansowym. Początkowo w za sadzie kwestionowano konieczność uwzględniania aspektów ekologicznych w pro wadzonej działalności gospodarczej. Następnie, co wcale nie było łatwe, uznano, iż należy uwzględniać wymogi ochrony środowiska, choć problemem był stopień tegoż uznania. W kolejnych fazach zadowalano się podejmowaniem rozmaitych działań na rzecz ochrony środowiska. Natomiast w kolejnym stadium „ekologizacji” gospodarki aktywność ekologiczna biznesu przyjęła formy bardziej kompleksowe i usystematyzo wane, z zastosowaniem zróżnicowanych kryteriów oceny, klasyfikacji i standardów. Jednak wyzwaniem nadal pozostaje adekwatny pomiar ekologicznego zaangażowania instytucji finansowej. Ideałem byłaby wiarygodna miara o charakterze syntetycznym. Z pewnością konieczne będą działania zespołów interdyscyplinarnych, aby rozwiać przynajmniej część wątpliwości (m.in. z zakresu ekonomii, prawa, biologii, chemii, nauka technicznych).
13 Jako p rzy k ład m o żn a p odać n astęp u jącą kw estię: zak res - oszczędność energii elektrycznej w y k o rzy styw anej d la ośw ie tle n ia budy n k u ; sk ala - w całej sieci placów ek w je d n y m k raju b ąd ź w k ilk u państw ach, w k tórych b a n k prow adzi działalność; sposób - energooszczędne żarów ki lub zak u p energii odnaw ialnej.
EKOLOGICZNA EWOLUCJA RYNKU FINANSOW EGO. UMIARKOW ANY OPTYM IZM 141
4. Badania empiryczne
Komercyjne instytucje ryn ku finansow ego coraz szerzej podejm ują działania z zakresu CSR i ochrony środowiska naturalnego. Inicjatyw y te są prezentowane publicznie, a także wykorzystywane w szeroko rozumianej konkurencji o klienta. Z uwagi na społeczne znaczenie tych działań m ożna podjąć w yzw anie badawcze do tyczące tem atu dostrzegania, znajomości i oceny podstawowych faktów dotyczących działalności proekologicznej instytucji finansowych w społeczeństwie. Pozwoliłoby to na wstępne określenie uzyskanych efektów w świadomości społecznej oraz ustalenie kierunków i tempa dalszych działań społecznych i ekologicznych na rynku finansowym.
B adania na próbach reprezentatywnych polskiego społeczeństwa w tak określo nym celu autor przeprowadził w latach 1997, 2002 oraz 2009 (w ostatnich badaniach próbę badawczą rozszerzono o inwestorów indywidualnych). Z uwagi na narzuconą ograniczoną objętość niniejszego artykułu poniżej przedstawiono dwa pytania z b a dania z roku 2009 oraz generalne wnioski płynące z badań (pełne ich opisy wraz z wnioskam i zaprezentowano we wcześniejszych publikacjach autora).
Jedno z pytań dotyczyło znajomości pojęcia społecznej odpowiedzialności biznesu i zadano je grupie reprezentatywnej. N a rysunku 4 przedstawiono uzyskane wyniki. Nie są one satysfakcjonujące. A ż 61% respondentów nie słyszało o CSR. Po tylu latach promocji idei CSR oraz w drażania jej zasad w gospodarce nie m ożna takiego w yniku uznać za zadowalający.
Rysunek 4. O d setek odpow iedzi n a pytanie:
„C zy sły szał Pan(i) o »społecznej odpow iedzialności b izn esu « ?” Źródło: badanie własne.
W innym pytaniu próbowano ustalić znajomość konkretnej instytucji finanso wej zaangażowanej w ochronę środowiska naturalnego. N a rysunku 5 zilustrowano w yniki. Niestety, aż 77% pytanych nie jest w stanie w skazać żadnej konkretnej instytucji finansowej. Tak więc społecznie popularny tem at ochrony środowiska nie jest skutecznie wykorzystywany przez sektor finansowy. Być może podejmowane przez instytucje finansowe inicjatyw y ekologiczne znane są tylko wąskiemu gronu organizatorów, specjalistów, a tylko w niewielkim zakresie klientom i
społeczeń-stwu. W arto nadmienić, iż najczęściej w skazyw aną instytucją wspierającą ochronę środowiska był BOS SA. - ponad 7% wskazań.
tak
77%
R ysunek 5. O d setek odpow iedzi n a pytanie: „C zy znane są Panu(i) ban k i, in sty tu cje finansow e lub sp ó łk i giełdow e zaangażow ane w ochronę środow iska n atu raln eg o ?”
Źródło: badanie własne.
Prezentując uzyskane w yniki badań, należy jeszcze dokonać pewnych zastrze żeń. Po pierwsze, w yniki badań zawsze należy traktow ać z dużą ostrożnością - jest to jed n a z podstawowych reguł badań naukowych. Po drugie, poruszone kwestie wym agają dalszych pogłębionych, szczegółowych badań.
Zakończenie
Proces ekologicznej przebudowy współczesnej gospodarki trw a i konieczne są dalsze starania. W yzwania ekologiczne są ju ż wprawdzie trudne do zlekceważenia we wszystkich rodzajach prowadzonej działalności gospodarczej, ale ekologiczny potencjał biznesu nie został w pełni w ykorzystany i daleko mu jeszcze do takiego stanu. W iększe niż dotąd zaangażowanie gospodarki na rzecz ochrony środowiska naturalnego jest oczekiwane z nadzieją, ponieważ z pew nością podniesie społeczną jakość procesów gospodarowania. Zwracając uwagę n a nadzieje z tym związane, nie m ożna jednak pomijać wątpliwości. K rytyczne ujęcie m a służyć nie dezawuacji przem ian ekologicznych, ale utrzym aniu efektywności koncepcji CSR.
Dotyczy to także rynku finansowego.
Pam iętając o wątpliwościach, należy dostrzegać uzyskane efekty ekologiczne oraz uwzględnić w arunek, iż jak każda ewolucja, także i ekologiczna w ym aga czasu. Zależność ta sprawia, że bardziej znaczących efektów należy oczekiwać w dłuższej perspektywie. Należy przy tym wziąć pod uwagę, iż ekologiczna ewolucja wym aga także ekologicznej ewolucji mentalnej od uczestników rynku i członków społeczeństwa.
EKOLOGICZNA EWOLUCJA RYNKU FINANSOWEGO. UMIARKOW ANY OPTYM IZM 143
B ib lio g ra fia
1. D e m l M ., B lisse H ., Gruenes Geld, H a m p p V erlag, S tu ttg a rt 2011.
2. D e m l M ., M a y H .. Gruenes Geld, B a la n c e , S tu ttg a rt 2005.
3. D ziaw g o D., Relacje inwestorskie, P W N , W a rsz a w a 2011.
4. D ziaw go L., Eco-offers o f Banks and Investment Funds, U n iw e rsy te t M ik o łaja K o p ern ik a, T oruń 2003.
5. D ziaw g o L., Zielony rynek finansowy. Ekologiczna ewolucja rynku finansowego, P W E , W a rsz a w a
2010.
6. European SRI Study 2010, E u ro s if, B r u k s e la 2011.
7. European SRI Study 2010, R e v is e d e d itio n , E u ro sif, P a ris 2010.
8. Je u c k e n M ., Sustainability in Finance, E b u ro n D e lft, D e lft 2 004.
9. K ru p a D., Fundusze inwestycyjne odpowiedzialne społecznie, [w:] P. K a rp uś (red.), A n n a le s U M C S , se c tio : H O e c o n o m ia , vol. 4 6 /2012.
10. M u ra w sk i T., Społecznie odpowiedzialny biznes w aspekcie ochrony środowiska na rynku kapitało wym w ujęciu wybranych instytucji międzynarodowych, [w:] J. Węc ła w sk i, P. K a r p uś (red.), Rynek finansowy - nowe perspektywy, A n n a le s U M C S , se c tio H: O e c o n o m ia , vol. 44/2010.
11. „ O e k o -In v e st” 2 0 0 9 , n r 439. 12. „ O e k o -In v e st” 2011, n r 487. 13. „ O e k o -In v e st” 2012, n r 498.
14. U lsh o e fe r G ., B o n n e t G ., Corporate Social Responsibility a u f dem Finanzmarkt, VS V erlag fu e r
S o z ia lw iss e n s c h a fte n , W ie s b a d e n 2009. 15. w w w .b o s b a n k .p l.
16. w w w .p z u .p l/tfi. 17. w w w .s k o k .p l.
F inancial m arket ecological evolution. M oderate optim ism
T h e c o n c e p t o f C S R (C o rp o ra te S o cial R e sp o n s ib ility ) c re a te s p ro m is in g p o s s ib ilitie s c o n c e rn in g n a tu r a l e n v iro n m e n t p ro te c tio n in e co n o m y . It a ls o re fe rs to th e in te rn a tio n a l fin a n c ia l m ark et. E c o lo g ic a l a s p e c ts a re a lre a d y w id e ly u se d b y fin a n c ia l in s titu tio n s fo r c o m p e titio n a n d it is p o ssib le to in d ic a te a lo t o f d iffe re n t e c o lo g ic a l a c tiv itie s u n d e rta k e n b y th e m . H o w ev er, in te n siv e eco lo g ic a l e n g a g e m e n t o f fin a n c ia l in s titu tio n s is n o t o n ly in s p irin g b u t a lso c o n tro v e rsia l. F o r sc ie n tific a n a ly sis o f e c o lo g ic a l c h a n c e s a n d th r e a ts o n fin a n c ia l m a rk e t a lso su rv e y s o n re p re se n ta tiv e sa m p le o f P o lish so c ie ty a re ta k e n in to c o n s id e ra tio n .
