Charakterystyka zachowań zdrowotnych studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Problemy społeczne, polityczne i prawne. 870 Kraków 2011. Marek Motyka Justyna Pawlak Mariusz Makowski Małgorzata Hetka. Katedra Psychologii i Dydaktyki. Charakterystyka zachowań zdrowotnych studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie* 1. Wprowadzenie Uczelnie wyższe stają obecnie przed nowymi wyzwaniami i trudnościami związanymi m.in. ze znaczną komercjalizacją studiów oraz rosnącą konkurencją na tzw. rynku usług edukacyjnych. Dlatego też jednym z ważnych zadań, które w sytuacji wspomnianych przemian stają się coraz trudniejsze, nabierając zarazem znaczenia, jest, obok tradycyjnie już podkreślanej roli kształtowania pożądanych postaw, propagowanie wzorców zdrowego stylu życia. Jak wykazano, zdrowie człowieka uwarunkowane jest przede wszystkim stylem życia (w przybliżeniu ok. 50%), podczas gdy warunki środowiska decydują o zdrowiu w stopniu zdecydowanie mniejszym (nieco ponad 20%), podobnie jak czynniki genetyczne (poniżej 20%), a także opieka zdrowotna (zaledwie ok. 10%) [Wybrane zagadnienia… 1996, Heszen-Niejodek i Sęk 2007, Promocja * Badania przeprowadzono w ramach projektu „Poczucie koherencji a styl życia studentów UEK w Krakowie”, nr 61/KPiD/12008/S525..

(2) 36. Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. zdrowia… 1999, Sheridan i Radmacher 1998]. Stąd też w takich dziedzinach, jak: promocja zdrowia, psychologia zdrowia, socjologia zdrowia czy medycyna, notuje się ogromne zainteresowanie problematyką stylu życia związanego ze zdrowiem [Bishop 2000, Heszen-Niejodek i Sęk 2007, Karski, Słońska i Wasilewski 1994, Ostrowska 1998, Sarafino 2002, Tobiasz-Adamczyk 2000]. Zainteresowanie to jest tym większe, że opieka zdrowotna stanowi poważne i wciąż rosnące obciążenie dla większości gospodarek światowych, a więc ma także bardzo istotny wymiar ekonomiczny. Choć zachowania związane ze zdrowiem zmieniają się w okresie ludzkiego życia i podlegają wpływowi wielu czynników, to jednak okres młodości wydaje się niezwykle ważny dla ich właściwego formowania. Szczególnie ważna i opiniotwórczo znacząca jest populacja studencka. Młodzież studiująca znajduje się w tym okresie życia, kiedy podejmuje się ważne wybory i wytwarza nawyki rzutujące później na zachowania zdrowotne w perspektywie jej dalszych losów życiowych. Należy podkreślić, że jest to populacja ludzi zdobywających wykształcenie, które sprzyja przyszłemu wejściu w kręgi elit społecznych, politycznych i gospodarczych, mających znaczny wpływ na kształtowanie opinii i rozpowszechnianie ważnych wzorców zachowań. Jednocześnie jest to populacja, do której stosunkowo łatwo dotrzeć ze stosowną ofertą edukacyjną dotyczącą prozdrowotnego stylu życia.. 2. Cel badań Biorąc powyższe pod uwagę, postanowiono przeprowadzić badania mające na celu poszerzenie wiedzy z zakresu zachowań zdrowotnych charakterystycznych dla środowiska studenckiego Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Głównym celem podjętych badań stał się opis i analiza zachowań związanych ze zdrowiem, występujących u studentów wspomnianej uczelni. Podstawowy problem badawczy dotyczył oceny stylu życia studentów UEK w odniesieniu do zachowań związanych ze zdrowiem (tzw. zachowania prozdrowotne i ryzykowne). Podjęto się także oceny związku tych zachowań z poziomem satysfakcji z życia.. 3. Charakterystyka badanej grupy W skład badanej grupy liczącej 316 studentów weszli studenci wszystkich czterech Wydziałów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, głównie Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych (38%), następnie Wydziału Towaroznawstwa (28,8%), Wydziału Zarządzania (17,7%) i Wydziału Finansów (15,5%)..

(3) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 37. W grupie tej były 193 kobiety i 123 mężczyzn, wszyscy na II i III roku studiów licencjackich. Przyjęto bowiem, że studenci II i III roku to osoby, które miały czas zaadaptować się do wymagań i warunków życia studenckiego, w związku z czym ich zachowania i postawy odzwierciedlają styl życia związany z okresem studiów. Średni wiek badanych studentów wynosił 21 lat, przy rozpiętości od 18 do 25 lat. Wśród badanych zdecydowana większość określała swoją sytuację materialną jako dobrą (67,7%) lub nawet bardzo dobrą (19,6%). Natomiast ok. 10% badanych uważało, że ich sytuacja materialna jest trudna, a 0,9% – że bardzo trudna.. 4. Metody badań Aby uzyskać odpowiedź na postawione pytania badawcze, wykorzystano trzy różne metody: ankietę zachowań zdrowotnych (własnej konstrukcji) – AZZ, inwentarz zachowań zdrowotnych (IZZ) – w opracowaniu Z. Juczyńskiego, oraz skalę satysfakcji z życia (Satisfaction With Life Scale – SWLS) E.D. Dienera, R.A. Emmonsa, R.J. Garsona i S. Griffina. Ankieta AZZ składała się z 20 pytań, w tym 17 zamkniętych i 3 otwartych, z których do celów obecnej analizy wykorzystano 17. Dotyczyły one zachowań związanych z dietą, aktywnością fizyczną, wypoczynkiem i stosowanymi używkami. Inwentarz zachowań zdrowotnych opracowany przez Z. Juczyńskiego [2001] jest kwestionariuszem pozwalający ustalić ogólne nasilenie zachowań sprzyjających zdrowiu w badanej grupie oraz nasilenie tych zachowań w odniesieniu do następujących kategorii: prawidłowe nawyki żywieniowe (rodzaj spożywanej żywności), zachowania profilaktyczne (przestrzeganie zaleceń zdrowotnych i poszukiwanie informacji na temat zdrowia i choroby), praktyki zdrowotne (codzienne nawyki dotyczące snu, rekreacji i aktywności fizycznej) oraz pozytywne nastawienie psychiczne (zachowania związane z unikaniem stresu). Skala satysfakcji z życia opracowana przez E.D. Dienera, R.A. Emmonsa, R.J. Garsona i S. Griffina, w tłumaczeniu Z. Juczyńskiego [2001], pozwala na określenie ogólnego wskaźnika poczucia zadowolenia z życia (jakości życia) badanych. Wiele badań potwierdziło znaczną przydatność, a zarazem rzetelność i trafność tego narzędzia. Aby skonfrontować wyniki inwentarza zachowań zdrowotnych ze stanem zdrowia studentów, dodatkowo przeprowadzono wywiad z dwoma lekarzami zatrudnionymi w Uczelnianej Przychodni Studenckiej, będącymi lekarzami pierwszego kontaktu dla większości badanych. W trakcie ustrukturyzowanego wywiadu starano się uzyskać informacje dotyczące oceny ogólnego stanu zdrowia młodzieży studiującej w UEK, rodzaju problemów zdrowotnych studentów i częstotliwości ich występowania, oceny poziomu zainteresowania studentów.

(4) Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. 38. dbałością o własne zdrowie i prowadzenie prozdrowotnego stylu życia oraz oceny poziomu posiadanej przez młodzież akademicką wiedzy z zakresu profilaktyki zdrowotnej.. 5. Wyniki badań 5.1. Zachowania związane ze zdrowiem – wyniki ankiety Aktywność fizyczna, sen i wypoczynek. Do zachowań prozdrowotnych należy przede wszystkim aktywność fizyczna. Wypełniając ankietę, badani studenci mieli możliwość dokonania wielokrotnego wyboru: zaznaczenia wszelkich rodzajów aktywności fizycznej, jaką podejmują. Uzyskane wyniki zamieszczone zostały w tabeli 1. Tabela 1. Uprawiane formy aktywności fizycznej, N = 316 Rodzaj aktywności. Częstość wskazań. codziennie. Spacer. 206. Bieganie. 14. Ćwiczenia w domu. 34. Pływanie Siłownia Tenis. Rower Inne. 0. przynajmniej raz w tygodniu 32 19. 38. 7. 175. 100. 57. 207. 44. 233. 20. 0. 125. 56. 113. 34. 156. 24. 0. 13. 11. wcale. 33. 3. 10. okazjonalnie. 64. 121 78. 92. Źródło: badania własne.. Jak wynika z tabeli, spośród studentów pytanych o codzienną aktywność fizyczną 65% badanych stwierdziło, że codziennie spaceruje. Pojawia się pytanie o to, co dokładnie mieli oni na myśli: prawdopodobnie za spacer uważali wszelkie sytuacje, w których pieszo przemieszczali się z miejsca na miejsce (np. na zajęcia czy do sklepu). Niemniej jednak jest to aktywność, która sprzyja zdrowiu. Badania nie określają, ile czasu w ciągu dnia zajmują te spacery. Spośród innych form aktywności stosunkowo największą popularnością cieszą się codzienne ćwiczenia w domu (10,7% badanych zaznaczyło tę opcję), 4,4% ankietowanych codziennie biega, a 3,4% jeździ rowerem. Podobnie jednak jak w przypadku spaceru można mieć wątpliwości, czy są to przejażdżki relaksacyjne, czy też rower stanowi po.

(5) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 39. prostu środek transportu. W zakresie aktywności fizycznej, którą badani podejmują przynajmniej raz w tygodniu, najczęściej wymieniane były ćwiczenia w domu (17,7%), jazda na rowerze (10,7%), bieganie (10,4%), spacer (prawdopodobnie rozumiany już jako „spacer kwalifikowany”, a zatem celowy – 10,2%), siłownia (7,5%) i pływanie (6% badanych). Podsumowując, należy stwierdzić, że poza codziennym spacerem badani niezbyt często podejmują regularne formy aktywności fizycznej, co niekorzystnie może odbić się w przyszłości na ich zdrowiu. Warto także zauważyć, że badani preferują te sposoby aktywności fizycznej, które nie wymagają nakładów finansowych oraz że żadna z badanych osób nie stwierdziła, iż nie podejmuje w ogóle aktywności fizycznej. Długość czasu przeznaczanego na sen bardzo istotnie wpływa na zdrowie człowieka, w tym na stopień jego odporności na stres, infekcje, a także na efektywność jego pracy. Dane dotyczące czasu snu ankietowanych oraz subiektywnej oceny czasu snu potrzebnego do ich pełnego wypoczynku prezentują tabele 2 i 3. Tabela 2. Czas snu badanych studentów Poniżej 6 godzin. Czas snu. 6 godzin. L. 32. 62. %zN 10,12 19,62. 7 godzin. 136. 43,03. Powyżej 8 godzin. 14. 4,43. 8 godzin Razem. 72. 316. 22,78 100. Źródło: badania własne.. Jak łatwo zauważyć, rozkład liczebności osób deklarujących różny czas trwania snu jest zbliżony do krzywej normalnej. Uzyskane wyniki pozwalają jednak stwierdzić, że ponad połowa badanych (56%) śpi zbyt krótko w stosunku do swoich potrzeb, a jedynie 28% uważa, że śpi tyle, ile potrzebuje. Równocześnie jednak 65% badanych twierdzi, że śpi 7 lub 8 godzin, co stanowi normę snu typową dla osób zdrowych, czynnych zawodowo. Fakt, że ta ilość snu okazuje się subiektywnie niewystarczająca, można interpretować jako skutek zaburzenia rytmu dobowego w związku z nieregularnym czasem snu lub zbyt późnym udawaniem się na spoczynek nocny, co jest charakterystycznym rysem stylu życia współczesnej młodzieży, w tym także studentów. Należy zauważyć, że 10% badanych podaje, iż śpi 6 godzin lub mniej, co wskazuje na znaczny lub umiarkowany deficyt snu w tej grupie osób. Oprócz stanu zdrowia wpływać to może na obni-.

(6) 40. Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. żenie efektywności nauki i pracy oraz pogorszenie się jakości nawiązywanych relacji interpersonalnych. Tabela 3. Subiektywna ocena czasu snu Odpowiedź. %zN. L. Czas snu wystarczający Śpię mniej, niż potrzebuję Trudno określić Razem. 91 177 48 316. 28,79 56,01 15,19 100. Źródło: badania własne.. Kolejne pytanie ankiety dotyczyło ilości czasu spędzanego przed ekranem telewizora i komputera. Uzyskane dane prezentuje tabela 4. Tabela 4. Czas spędzany przeciętnie w ciągu dnia przed telewizorem i komputerem, N = 316 Czas korzystania 0–30 min 30 min–1 godz. 1–2 godz. 2–3 godz. 3–4 godz. 4–5 godz. Brak odpowiedzi Razem. Telewizja. dni powszednie 198 52 43 15 2 2. 62,65 16,45 13,60 4,74 0,63 0,63. 4 316. niedziele i święta 92 50 84 57 21 7. 29,11 15,82 26,58 18,03 6,64 2,21. 1,26. 5. 100. 316. Komputer. dni powszednie 20 34 69 75 53 65. 6,32 10,75 21,83 23,73 16,77 20,57. 1,58. –. 100. 316. niedziele i święta 18 39 60 73 53 71. 5,69 12,34 18,98 23,10 16,77 22,46. –. 2. 0,63. 100. 316. 100. Źródło: badania własne.. W dni powszednie badani spędzają niewiele czasu na oglądaniu telewizji: 62,65% badanych stwierdziło, że nie ogląda jej wcale lub przeznacza na to mniej niż 30 minut dziennie, a tylko 19,7% ogląda ją dłużej niż godzinę. W dni świąteczne badani studenci znacznie więcej wolnego czasu spędzają w ten sposób: 60,3% badanych ogląda telewizję od pół godziny do 3 godzin, natomiast 29,1% – poniżej pół godziny lub wcale. W sumie należy stwierdzić, że badani spędzają mniej czasu przed telewizorem niż statystyczny Polak, który robi to przez 3 godz. 26 min (wyniki OBOP-u z 2008 r.). Znacznie więcej czasu studenci spędzają natomiast przed komputerem. W tym przypadku niezależnie od dnia tygodnia badani podobną ilość czasu spędzają.

(7) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 41. przed ekranem, przy czym 60% badanych korzysta z komputera od 2 do 5 godzin dziennie. Biorąc pod uwagę to, że ponad 20% osób korzysta codziennie z komputera przez ponad 4 godziny, obawiać się można w tym przypadku wyraźnego, negatywnego wpływu na zdrowie (np. wady wzroku, postawy, uzależnienie od internetu itd.). Wykonane badania nie pozwoliły jednak ustalić, w jakim stopniu czas spędzany przed monitorem komputera to czas wolny studentów, a w jakim – aktywność związana z pracą i studiami. Odżywianie. Obok czasu przeznaczanego na sen i aktywność fizyczną kolejnym bardzo ważnym obszarem zachowań wpływających na stan zdrowia jest odżywianie. Tabele 5 i 6 zawierają rozkład odpowiedzi na pytanie o to, czy i jak często studenci korzystają z jedzenia typu fast food oraz czy regularnie spożywają posiłki. Tabela 5. Częstość korzystania z jedzenia typu fast food L. %zN. Sporadycznie. 214. 67,72. Razem. 316. Często. Częstotliwość. Nie korzystam. 29 73. 9,17. 23,10 100. Źródło: badania własne.. Jak wynika z badań, w diecie 76,8% badanych pojawia się jedzenie typu fast food, a 9,1% badanych spożywa je często. Zaledwie około jednej czwartej badanych twierdzi, że nigdy nie korzysta z tego typu posiłków. Częste, choć sporadyczne korzystanie z fast foodów można prawdopodobnie wiązać z nieregularnym trybem życia studenckiego, częściowo wymuszanym przez zajęcia na uczelni odbywające się o różnych godzinach, z wieloma przerwami. Dane na temat regularności spożywania posiłków prezentuje tabela 6. Przedstawione dane wskazują, że posiłkiem, który studenci spożywają stosunkowo najbardziej regularnie, jest śniadanie: 57% osób zjada je codziennie o tej samej porze, natomiast 35,7% osób – o różnych porach. Obiad jest posiłkiem, z którego wprawdzie badani najrzadziej rezygnują (tylko 1,6% osób), jest on jednak spożywany najbardziej nieregularnie – 71,5% badanych zjada go o bardzo różnych porach. Sprzyja temu prawdopodobnie nieregularność i rozproszenie zajęć w ciągu dnia, co wynika z harmonogramu zajęć. Kolacja jest tym posiłkiem, z którego studenci rezygnują najczęściej; robi tak 18,6% badanych..

(8) Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. 42. Tabela 6. Regularność spożywania posiłków Odpowiedź. Śniadanie. L. %zN. 113. 35,75. 226. –. 1. O stałej porze. 180. Zwykle nie jadam. 23. O różnych porach Brak odpowiedzi. –. Razem. 316. 56,96 7,27 100. L. Obiad. %zN. 84. 107. 1,58. 59. 0,31. 316. Kolacja. 26,58 71,51. 5. L. 100. %zN 33,86. 148. 46,83. 2. 0,63. 18,67. 316. 100. Źródło: badania własne.. Zaprezentowane dane wskazują, że studenci odżywiają się w sposób mało regularny, a to, że większość z nich przynajmniej sporadycznie korzysta z żywności typu fast food, pozwala wnioskować, że sposób odżywiania się badanych ze zdrowotnego punktu widzenia pozostawia stosunkowo wiele do życzenia. Używki i leki. Kolejna grupa pytań dotyczyła spożywania używek, m.in. papierosów i alkoholu. Zebrane dane prezentują tabele 7 i 8. Tabela 7. Liczba wypalanych papierosów Palę okazjonalnie. Odpowiedź. 0–10. L. %zN. 19. 6,01. 44. 10–20. 12. Nie palę. 239. Powyżej 20. Razem. 2. 316. 13,92 3,79. 0,63. 75,63 100. Źródło: badania własne.. Jak wynika z uzyskanych danych, ponad 75% badanych twierdzi, że nie pali papierosów, a 14% czyni to okazjonalnie, 6% pali mniej niż 10 papierosów dziennie, a tylko 4,4% – powyżej 10. Dane te pozwalają patrzeć na te zachowania optymistycznie, biorąc jednak pod uwagę obserwacje zachowania studentów w czasie przerw między zajęciami, można sądzić, że część z nich nie przyznaje się do rzeczywistej liczby wypalanych papierosów, a liczba osób palących okazjonalnie w rzeczywistości jest nieco wyższa niż dane deklarowane..

(9) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 43. Tabela 8. Spożywanie alkoholu L. %zN. Okazjonalnie. 246. 77,84. Razem. 316. 100. Regularnie. Odpowiedź. 54. Jestem abstynentem. 17,08. 16. 5,06. Źródło: badania własne.. W odpowiedzi na pytanie o częstość picia alkoholu 5% respondentów określiło siebie jako abstynentów, 17% przyznało, że pije często, natomiast pozostali uznali, że piją okazjonalnie. Trudno jednak ocenić, czy okazjonalnie w tym przypadku oznacza np. cotygodniowy kontakt z alkoholem, czy też tylko taki, który ma miejsce zaledwie kilka razy do roku. Tabela 9. Częstość zażywania leków Odpowiedź Bardzo często Często. Sporadycznie. Leki uspokajające L. %zN. 6. 1,89. 2. 36. 0,63. 11,39. Leki nasenne L. %zN. 1. 0,31. -. 14. -. 4,43. Wcale. 268. 84,81. 296. 93,67. Razem. 316. 100. 316. 100. Brak odpowiedzi. 4. 1,26. 5. 1,58. Leki przeciwbólowe L. %zN. 32. 10,12. 6. 213. 1,89. 67,40. 64. 20,25. 316. 100. 1. 0,31. Źródło: badania własne.. Badanych zapytano także o częstotliwość i rodzaj zażywanych leków. Odpowiedzi na to pytanie prezentuje tabela 9. Dane dotyczące częstości przyjmowania leków wskazują, że badani najczęściej korzystają z leków przeciwbólowych: 67% osób zaznaczyło, że korzysta z nich sporadycznie, 10% – często, a 2% – bardzo często, natomiast 20% osób nie przyjmuje ich wcale. Jeśli chodzi o leki uspokajające, to 85% osób nie przyjmuje ich wcale, 11% – sporadycznie, 2% – często, a 0,6% – bardzo często. Natomiast z leków nasennych nie korzysta wcale 93,6% respondentów, 4,4% zażywa je sporadycznie, a jedna osoba – często. Można zatem stwierdzić, że poza pojedynczymi przypadkami w badanej grupie nie pojawia się problem częstego zażywania leków. Następne pytanie dotyczyło częstotliwości wypijania kawy oraz innych napojów energetyzujących. Uzyskane wyniki prezentuje tabela 10..

(10) 44. Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. Tabela 10. Spożycie kawy lub napojów energetyzujących Nie piję w ogóle. Odpowiedź. Sporadycznie lub gdy jestem częstowany(a) Prawie codziennie. Do kilku razy dziennie Razem. L. 43. 147. %zN 13,60. 46,51. 79. 25,00. 316. 100. 47. 14,87. Źródło: badania własne.. Wśród badanych jedynie 13,6% osób nie pija w ogóle ani kawy, ani innych napojów energetyzujących, 46,5% robi to sporadycznie, a prawie 40% – raz dziennie albo częściej. Oznacza to, że stosunkowo duża grupa badanych wprowadza regularnie do swojej diety kofeinę. Badanych pytano także o to, czy przyjmują narkotyki i ewentualnie jakie. Prawie 78% badanych twierdzi, że nigdy nie zdarzyło się im przyjmować narkotyków, 16% kiedyś spróbowało (najczęściej była to marihuana lub haszysz, rzadziej amfetamina lub LSD), 4,7% przyznaje, że sięga po nie od czasu do czasu, a 1,2% używa ich często (marihuana i haszysz). Wyniki tego fragmentu badań wskazują łącznie, że badani dość często, choć w sposób względnie umiarkowany, korzystają z różnego rodzaju używek. Są nimi najczęściej napoje energetyzujące lub kawa (ok. 40% badanych pije je raz dziennie lub częściej). Prawie jedna czwarta badanych pali papierosy, a ok. 6% twierdzi, że przynajmniej od czasu do czasu sięga po narkotyki. Oznacza to, że studenci posiłkują się różnego rodzaju substancjami, które mają na celu, przynajmniej doraźnie, pomóc im w radzeniu sobie ze stresem lub ich pobudzić. Połączenie tych nawyków z niewystarczającą ilością snu, o której mówi większość badanych, oraz niezbyt zdrowym sposobem odżywiania się może skutkować w przyszłości uzależnieniem się od różnych substancji psychoaktywnych oraz pogarszaniem się stanu zdrowia. Organizacja czasu. Badanych poproszono, by ocenili jakość swojej organizacji czasu w ciągu tygodnia na podstawie takich wyznaczników, jak: planowanie, dyscyplina i konsekwencja. Odpowiedzi udzielone na to pytanie prezentuje tabela 11. Jak wynika z tych danych, jedynie 21% badanych oceniło jakość swego organizowania czasu jako wysoką, przy czym wynik ten był nieznacznie wyższy od liczby osób, które nisko oceniły się pod tym względem. Ponad połowa badanych studentów (58%) uważa natomiast, że organizację swego czasu może uznać za przeciętną. Wynika.

(11) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 45. Tabela 11. Samoocena skuteczności organizowania własnego czasu L. %zN. Przeciętna. 185. 58,54. Razem. 316. Niska. Ocena. 64. Wysoka. 20,25. 67. 21,20 100. Źródło: badania własne.. z tego, że większość osób nie jest w pełni zadowolona z organizacji i sposobu korzystania ze swego czasu i chciałaby organizować go lepiej. 5.2. Zachowania związane ze zdrowiem – wyniki inwentarza zachowań zdrowotnych Wyniki uzyskane przez badanych studentów w IZZ prezentuje tabela 12. Wyższy wynik wskazuje na bardziej prozdrowotny typ zachowania. Tabela 12. Wyniki inwentarza zachowań zdrowotnych w badanej populacji studentów Kategorie zachowań zdrowotnych Ogólny wskaźnik zachowań Prawidłowe nawyki żywieniowe. Zachowania profilaktyczne Pozytywne nastawienie psychiczne Praktyki zdrowotne. Odchylenie standardowe. N ważnych. Średnia. Minimum. Maksimum. 316. 72,11. 36. 103. 316. 18,47. 6. 30. 4,81. 316. 17,46. 7. 28. 3,93. 316. 19,99. 9. 29. 3,84. 316. 16,18. 5. 29. 4,13. 11,03. Źródło: badania własne.. Jak wynika z prezentowanych danych, średni wynik (danych surowych) dla całej grupy badanej wyniósł 72,1 pkt (przy uzyskanej maksymalnej wielkości 103 pkt i teoretycznie możliwej do uzyskania wielkości 120 pkt). Wynik ten jest nieco niższy od wyniku uzyskanego w badaniach normalizacyjnych wykonanych przez Z. Juczyńskiego [2001], w których mężczyźni uzyskali średnio 78,50 pkt, kobiety 84,3 pkt, a studentki 80,62 pkt. Ponieważ zaobserwowano występowanie różnic statystycznych związanych z płcią, w tabelach 13 i 14 podano wyniki surowe uzyskane w obecnych badaniach, osobno dla grupy kobiet i grupy mężczyzn..

(12) Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. 46. Tabela 13. Wyniki inwentarza zachowań zdrowotnych w grupie kobiet Kategorie zachowań zdrowotnych Ogólny wskaźnik zachowań Prawidłowe nawyki żywieniowe. Zachowania profilaktyczne Pozytywne nastawienie psychiczne Praktyki zdrowotne. Odchylenie standardowe. N. Średnia. Minimum. Maksimum. 189. 73,86. 46. 103. 189. 19,33. 11. 30. 4,42. 189. 18,30. 9. 28. 3,81. 189. 20,14. 9. 28. 3,80. 189. 16,07. 7. 29. 4,02. 10,08. Źródło: badania własne.. Transformacja wyników surowych na jednostki standaryzowane w skali stenowej wskazuje, że ogólne wyniki zachowań zdrowotnych zarówno mężczyzn (69,5 pkt), jak i kobiet (73,8 pkt) w badanej grupie znajdują się na poziomie 4 stena według tymczasowych norm polskich, a zatem należą raczej do wyników niskich [Juczyński 2001]. Wynik ten odbiega nieco od wyniku, który w swoich badaniach uzyskał Z. Juczyński. Badane przez niego studentki miały średnio 80 pkt surowych, co oznaczało sten szósty, należący do grupy wyników przeciętnych. Pojawia się zatem pytanie, dlaczego studenci Uniwersytetu Ekonomicznego uzyskali wyniki niższe niż tymczasowe normy dla tej populacji. Tabela 14. Wyniki inwentarza zachowań zdrowotnych w grupie mężczyzn Kategorie zachowań zdrowotnych Ogólny wskaźnik zachowań Prawidłowe nawyki żywieniowe. Zachowania profilaktyczne Pozytywne nastawienie psychiczne. Praktyki zdrowotne. Odchylenie standardowe. N. Średnia. Minimum. Maksimum. 127. 69,53. 36. 100. 127. 17,20. 6. 30. 5,11. 127. 16,23. 7. 27. 3,79. 127. 19,76. 11. 29. 3,91. 127. 16,35. 5. 28. 4,29. 11,89. Źródło: badania własne.. Być może przyczyna stosunkowo niskiego wyniku badanych studentów związana jest z faktem, że wielu badanych łączy studiowanie z pracą zawodową, a czasem także ze studiami na innych kierunkach i uczelniach. Tym samym mają oni mniej czasu na sen, wypoczynek i regularne spożywanie posiłków. Z nieunik-.

(13) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 47. nionym stresem, związanym z dużym obciążeniem, przypuszczalnie radzą sobie zarówno przez wzmożony wysiłek, „oszczędności” w zakresie wypoczynku, jakości i regularności posiłków, angażowanie się w kolejne rodzaje aktywności oraz stosowanie różnego rodzaju używek (alkohol, papierosy itp.), choć w tym ostatnim przypadku wyniki badań nie są złe. Niskie wyniki w teście wynikać mogą również z harmonogramu zajęć, którego nieregularność, jak sygnalizowano wcześniej, może utrudniać przestrzeganie stałych pór odżywiania się, a także z charakteru najłatwiej dostępnych form posiłku w punktach gastronomicznych działających na terenie uczelni i w jej pobliżu (hamburgery, zapiekanki, słodycze). Warto zauważyć, że stosunkowo najwyższe wyniki, bez względu na płeć, badani uzyskali w ramach wskaźnika pozytywnego nastawienia psychicznego wskazującego na względnie skuteczne radzenie sobie ze stresem, najniższe natomiast, w odniesieniu do mężczyzn, w wypadku wskaźnika związanego z zachowaniami profilaktycznymi, czyli z przestrzeganiem zaleceń zdrowotnych i poszukiwaniem informacji na temat zdrowia i choroby, oraz dotyczącego codziennych nawyków związanych ze snem, rekreacją i aktywnością fizyczną. W przypadku kobiet najniższy wskaźnik również dotyczył wzorów wypoczynku i aktywności fizycznej. Wiąże się to być może z faktem, że młodzi ludzie zdają się przywiązywać bardzo dużą wagę do dbania o swój wygląd i samopoczucie psychiczne, czego efekty odczuwają na bieżąco i co bezpośrednio wpływa na ich życie. Dbanie natomiast o zdrowie fizyczne, które w tym okresie życia jest stosunkowo dobre i wiąże się raczej z perspektywą czasową oraz umiejętnością odraczania gratyfikacji, dla wielu badanych nieodczuwających na bieżąco znaczących dolegliwości nie przekłada się na żadną konkretną i bezpośrednio odczuwaną korzyść. Traktowane może ono być zatem jako zadanie z kategorii ważnych, ale nie pilnych i w związku z tym odkładane jest na bliżej nieokreśloną przyszłość. Ogólnie należy stwierdzić, że większość badanych prowadzi niezbyt zdrowy styl życia: odżywia się nieregularnie i nie zawsze dba o jakość swoich posiłków, śpi zbyt mało w stosunku do swoich potrzeb, a ze zmęczeniem i brakiem wystarczającej ilości snu walczy za pomocą napojów energetyzujących. Badani stosunkowo rzadko podejmują jakąś aktywność fizyczną, z czego niewielki odsetek robi to w sposób zorganizowany, np. pod kierunkiem instruktora. Z takiego stylu życia, oprócz zmęczenia i obniżonej odporności, wynikać może także pewne obniżenie efektywności uczenia się i wykonywanej pracy, jak również pogorszenie stanu zdrowia badanych..

(14) 48. Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. 5.3. Zachowania związane ze zdrowiem – opinie lekarzy Wnioski wynikające z badań zachowań prozdrowotnych studentów potwierdzone zostały przez lekarzy pierwszego kontaktu, mających pod opieką studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zgodnie z szacunkowymi danymi podanymi przez lekarzy, ok. 20–25% młodzieży akademickiej cierpi na choroby przewlekłe. Są to głównie choroby alergiczne górnych dróg oddechowych (w tym astma oskrzelowa), choroby tarczycy, wady serca i nadciśnienie tętnicze, a także choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy oraz przewlekłe stany zapalne jelit. Szczególnie niepokojącym faktem jest obserwacja coraz częstszego w ciągu ostatnich lat występowania w populacji studentów chorób cywilizacyjnych, w tym: otyłości, nadciśnienia, zaburzeń gospodarki lipidowej, a także nerwic i chorób psychosomatycznych. Jakkolwiek studenci najczęściej korzystają z porady lekarskiej z powodu doraźnych infekcji dróg oddechowych oraz schorzeń alergicznych, to obserwowany jest wzrost odsetka interwencji lekarskich spowodowanych diagnozowaniem nerwic i chorób o podłożu psychosomatycznym. Zgodnie z opinią lekarzy Przychodni Studenckiej znaczny procent młodzieży mającej problemy zdrowotne prowadzi ogólnie niezdrowy styl życia, nie przestrzega zasad racjonalnego żywienia, nadużywa różnego rodzaju używek i nie dba o higienę snu. Coraz częstszą przyczyną dolegliwości zdrowotnych u studentów jest zdaniem lekarzy przewlekły stres związany z nadmiernym obciążeniem wywołanym łączeniem studiów z podjętą pracą lub studiami na innych kierunkach, wraz z doraźnym lub stałym zarobkowaniem. Istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na stan zdrowia studentów jest także brak systematycznego korzystania z kontroli lekarskiej. Zgodnie z jednoznacznym stanowiskiem lekarzy, z którymi prowadzono wywiady, brak badań okresowych ma wyraźne, bezpośrednie i negatywne przełożenie na stan zdrowia studentów. Zwolnienie uczelni wyższych z obowiązku przeprowadzania badań okresowych, ich zdaniem, znacznie zwiększa ryzyko nieujawnienia się wielu chorób w ich początkowym stadium, utrudniając realizację zadań profilaktyki zdrowotnej niezbędnej w procesie kształtowania postaw prozdrowotnych. Jakkolwiek lekarze na co dzień stykający się z młodzieżą badanej uczelni przyznają, że obserwują w ciągu ostatnich lat wzrost zainteresowania części studentów troską o własne zdrowie, to ogólna ocena dbałości o stan zdrowia studentów wypada w ich opinii zdecydowanie niezadowalająco. Obserwacje te w zasadzie są zgodne z obserwacjami poczynionymi na podstawie przeprowadzonych badań i wzajemnie się potwierdzają..

(15) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 49. 5.4. Zachowania związane ze zdrowiem a satysfakcja z życia Podjęte badania miały także na celu ocenę poziomu zadowolenia z życia studenckiej populacji i związku zachowań zdrowotnych z satysfakcją z życia. Wyniki uzyskane za pomocą skali satysfakcji z życia (SWLS) prezentuje tabela 15. Wyniki odpowiedzi na to pytanie wskazują, że na ogół badani są raczej zadowoleni ze swojego życia, choć nie jest to życie bliskie ich ideałowi. Porównanie pomiędzy satysfakcją z życia w grupie kobiet i mężczyzn prezentuje tabela 16. Tabela 15. Wyniki skali satysfakcji z życia Badana zmienna. Jakość życia. N ważnych. Średnia. Minimum. Maksimum. 316. 21,64. 0. 35. Odchylenie standardowe 5,50. Źródło: badania własne.. Tabela 16. Porównanie wyników skali satyskacji z życia w grupie kobiet i mężczyzn Płeć Kobiety. Mężczyźni. N ważnych 189. 127. Średnia. Minimum. Maksimum. 21,89. 0. 32. 21,27. 0. Odchylenie standardowe 5,17. 35. 5,96. Źródło: badania własne.. Normalizacja uzyskanych wyników surowych wykazała, że oba prawie identyczne wyniki mieściły się w obrębie szóstego stena, co znaczy, że należały do wyników przeciętnych. Były one również podobne do wyników uzyskanych przez Z. Juczyńskiego [2001] w czasie polskiej adaptacji testu (średnie wyniki surowe dla studentów wyniosły tam 21,13 pkt). Tabela 17. Korelacja pomiędzy jakością życia a zachowaniami zdrowotnymi Skala satysfakcji z życia Jakość życia. Oznaczone współczynniki korelacji (r Pearsona) są istotne z p < 0,05 N = 316 (brak danych usuwano przypadkami). ogólny wskaźprawidłowe nik zachowań zachowania nawyki żywieprozdrowotprofilaktyczne niowe nych 0,274. Źródło: badania własne.. 0,075. 0,180. pozytywne nastawienie psychiczne. praktyki zdrowotne. 0,342. 0,153.

(16) 50. Marek Motyka, Justyna Pawlak, Mariusz Makowski, Małgorzata Hetka. Analiza zależności pomiędzy jakością życia a zachowaniami zdrowotnymi prezentowana w tabeli 17 wykazała, że ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych i jego składniki cząstkowe, z wyjątkiem prawidłowych nawyków żywieniowych, korelują pozytywnie z satysfakcją z życia studentów. Jak się więc okazało, zadowolenie z życia nie wiązało się wcale z przestrzeganiem zdrowej diety ani też przestrzeganie diety nie wpływało na zadowolenie z życia. Natomiast zarówno lepsze radzenie sobie ze stresem (pozytywne nastawienie psychiczne), jak i przestrzeganie zaleceń zdrowotnych (zachowania profilaktyczne), a także zachowania związane z wypoczynkiem i rekreacją łączyły się z większą, odczuwaną subiektywnie satysfakcją z życia. Potwierdzona została zatem teza o pozytywnym związku pomiędzy podejmowaniem zachowań prozdrowotnych i satysfakcją z życia studentów. Należy jednak zwrócić uwagę, że stwierdzona zależność, choć pozytywna, nie jest bardzo wysoka (r = 0,274) i ma charakter korelacyjny, co nie pozwala w sposób jednoznaczny określić kierunku tego związku. Należy zatem przyjąć, że nie tylko zachowania prozdrowotne mogą w pewnym stopniu poprawiać jakość życia, ale też że osoby zadowolone z życia przejawiać będą większą skłonność do wymienionych zachowań.. 6. Podsumowanie Ogólnie badania ujawniły, że studenci UEK prowadzą niezbyt zdrowy styl życia: odżywiają się nieregularnie, nie zawsze dbają o jakość swoich posiłków, śpią zbyt mało w stosunku do swoich potrzeb, a ze zmęczeniem i brakiem wystarczającej ilości snu często walczą za pomocą napojów energetyzujących. Badani stosunkowo rzadko podejmują aktywność fizyczną, a jeszcze mniejszy odsetek z nich robi to w sposób systematyczny i zorganizowany. Ze stosunkowo mało regularnego stylu życia oprócz zmęczenia i obniżonej odporności wynikać może także pewne obniżenie efektywności procesów poznawczych, a co za tym idzie – spadek efektywności uczenia się i wykonywanej pracy, jak również większe niż zwykle trudności w radzeniu sobie ze stresem. Wszystko to razem może wpływać niekorzystnie na ogólny stan zdrowia badanych, co potwierdzają wyniki wywiadów przeprowadzonych z lekarzami. Otrzymane wyniki zdają się potwierdzać przypuszczenie o mało korzystnym wpływie warunków związanych ze studiami na zachowania związane ze zdrowiem, niemniej fakt, że uzyskano je w badaniach, które nie miały charakteru longitudinalnego, każe wniosek ten traktować z daleko idącą ostrożnością. Przeprowadzane badania potwierdziły natomiast umiarkowany, pozytywny związek pomiędzy zachowaniami prozdrowotnymi a poziomem satysfakcji z życia studentów, co oznacza, że studenci dbający o zdrowie i zachowujący się w sposób.

(17) Charakterystyka zachowań zdrowotnych…. 51. prozdrowotny (zwłaszcza dbających o dobre nastawienie psychiczne, wypoczynek i aktywność fizyczną) odczuwają większą satysfakcję z życia, a także że studenci, którzy są ze swego życia bardziej zadowoleni, zachowują się w sposób bardziej prozdrowotny. Literatura Bishop G.D. [2000], Psychologia zdrowia. Zintegrowany umysł i ciało, Astrum, Wrocław. Heszen-Niejodek I., Sęk H. [2007], Psychologia zdrowia, PWN, Warszawa. Juczyński Z. [2001], Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, PTP, Warszawa. Karski J.B., Słońska Z., Wasilewski B.W. [1994], Promocja zdrowia, Sanmedia, Warszawa. Ostrowska K. [1998], Zdrowie, wychowanie, osobowość, MEN, Warszawa. Promocja zdrowia [1999], red. J.B. Karski, Ignis, Warszawa. Sarafino E.P. [2002], Health Psychology. Biopsychosocial Interactions, Wiley & Sons, New York. Sheridan CH.L., Radmacher S.A. [1998], Psychologia zdrowia, IPZ, Warszawa. Tobiasz-Adamczyk B. [2000], Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby, Wydawnictwo UJ, Kraków. Wybrane zagadnienia promocji zdrowia [1996], red. B. Bik, A. Henzel-Korzeniowska, L. Przewoźniak, K. Szczerbińska, SzZP CM UJ, Kraków.. Health-related Behaviour among University Students The objective of the study is to evaluate the health-related behaviour and satisfaction levels of students at the University of Economics in Krakow (UEK), Poland. The research was conducted using a Health Behaviour Survey (a UEK study), Z. Juczynski’s Health Behaviour Inventory and Ed Diener’s Satisfaction With Life Scale (SWLS). Student Clinic doctors were also interviewed. The research shows that UEK students do not have healthy lifestyles: they eat irregularly and worry little about the quality of their meals, and get insufficient sleep, then compensate for the lack with energy drinks. Respondents seldom take physical activity, especially in a systematic and organised way. Results of the analysis also showed that there is a positive if weak correlation between healthy behaviour and students’ satisfaction with life, which indicates that students who are aware of health and healthy behaviour feel slightly more satisfied with life and behave in a more healthy way..

(18)