Badania w dziedzinie poetyki

Maria Renata Mayenowa

Badania w dziedzinie poetyki

Biuletyn Polonistyczny 20/3 (65), 113-127

W ym ienione w a n k ie c ie : BN, " P r o f ile " , B ib lio tek a " P o lo n is ty k i" , w ydaw nictw a P IW -u , LSW i i n . , w a rto o cz y w iśc ie ro z w ija ć , w p ro w a­ d z ając w o w ie le s z e rs z y m z a k r e s ie p ro b le m a ty k ę lite r a t u r y w s p ó łc z e s ­ nej - p o ls k ie j i św ia to w e j. W arto te ż u działem w ty c h p u b lik a c ja c h z a in ­ te re s o w a ć m łodą k a d r ę naukow ą - w zn aczn ie s z e rs z y m z a się g u n iż o becny. O czyw istym p o stu latem j e s t ta k ż e term in o w o ść e d y cji - w a ż n e , by w ro k u akadem ickim (i szkolnym ) zapew niona była d o stę p n o ść l e k tu r .

Jak w iadom o, trw a ją intensyw ne p rzy g o to w an ia d o ty czące s z e r e g u p u b lik a c ji o k re ślo n y c h jako Vademecum P o lo n isty . P ie r w s z e w ydane ju ż te k s ty (jak n p . M. R . M ayenow ej "P o ety k a te o r e ty c z n a " ) s ą p rzy k ład em k s ią ż e k d o sk o n ale in fo rm u jący ch o aktualnym s ta n ie b ad ań nad p rz e d m io ­ tem . S ądzim y, że c a ła s e r i a s ta n ie s i ę r e a ln ą pom ocą dla stu d iu ją c y c h i w ykładow ców . Inne p ro p o z y c je - p o r . punkt 4.

10. W ażną r o l ę spełnia^ "B iu lety n P o lo n is ty c z n y " . P o z a nim - w a rto byłoby je s z c z e ro zb u d o w ać d z ia ły re c e n z y jn e w c z a so p ism a c h s p e c j a l i s ­ ty czn y ch o r a z w p ro w a d zić - w ty ch że c z a so p ism a c h - jak n a jw ię c e j in - fo rm a c y jn o -te o re ty c z n y c h p rz e g lą d ó w b ie ż ą c eg o sta n u b ad ań w h u m an isty ­ c e . C enne byłoby ró w n ie ż zain icjo w an ie w ydaw nictw oso b n y ch , w r o d z a ju "T he C o n tex ts of L ite r a tu r e " pod re d a k c ją T hom psona.

P r o f , d r S te fa n Ż ó łk iew sk i Doc. d r h ab . A lina B ro d zk a

BADANIA W D ZIEDZINIE POETYKI

P o e ty k ę , ja k k a żd ą d y s c y p lin ę , można so b ie w y o b ra z ić , i w y o b raża s i ę s o b ie , r ó ż n ie . N a jc z ę ś c ie j p an u je zgoda w o k re ś le n iu m a te ria łu je j o b s e rw a c ji: s ą to z re g u ły te k s ty n a le ż ą c e do tz w . sz tu k i l i te r a c k ie j. Być m oże, n a le ż y u z n a ć , że od n a ro d z in p o ję c ia "funkcja p o ety ck a" t e o ­ re ty c z n ie p rz y n a jm n ie j zm ienia s i ę m a te r ia ł o b s e rw a c ji p o e ty k i. Z n aczn ie m niej z g o d n o ści w y kazują sform ułow ania celów badaw czych d y sc y p lin y , ą z ró ż n ic y ty c h form uł w ynikają ró ż n ic e r e p e r tu a r u p y ta ń p o e ty k i, r ó ż ­ n ic e w z a k r e s ie jej a p a r a tu r y p o jęcio w ej i d o p u sz c z a ln y c h m etod, a ta k ż e

w o k re ś la n iu je j s ta tu s u (sam o d zieln eg o , pom ocniczego) i m ie jsc a w h ie ­ r a r c h i i d y sc y p lin lite ra tu ro z n a w c z y c h lu b d y scy p lin zajm ujących s i ę p e łn ą p ro b lem aty k ą k u ltu ry .

C ało ścio w e p rz e d s ta w ie n ie p ro b le m aty k i i m etod p o ety k i je s t o c z y ­ w iśc ie tylko p rz e d sta w ie n iem jednego z m ożliw ych stan o w isk — sta n o w isk a w yznaw anego p r z e z a u to rk ę , i nie ma żadnych p r e te n s ji do w y łą c z n o śc i. S tan o w isk o to za ry so w a ło s i ę w la ta c h d w u d ziesty ch w Z S R R , p r z e s z ło pew ną ew o lu c ję w ra z z rozw ojem c z e sk ie g o s tru k tu ra liz m u i ro z w ija ją c tkw iące w nim od p o czątk u m o żliw o ści, w y k ry sta liz o w a ło s i ę w p o s ta c i zw anej d z iś p o etyką sem io ty z u ją c ą .

W tym ro z u m ien iu s ta tu s p o ety k i je s t statu sem sam odzielnej d y s c y ­ p lin y (n iesam o d zieln e z r e s z tą byw ają tylko u m ie ję tn o śc i nie m ające w ła s ­ nej te o re ty c z n e j p ro b le m a ty k i). Jak każda d y scy p lin a sa m o d zieln a, może ona p e łn ić funkcje pom ocnicze w obec innych d y sc y p lin czy u m ie ję tn o śc i tylko pod w arunkiem p ełnego ro zw o ju je j w łasn ej p ro b le m a ty k i.

P o zw o lę so b ie p r z e form ułow ać zad an ia p o ety k i na now o, w p r z e k o n a ­ n iu , że nowa form uła nie n a ru s z a nic £ te g o , czym poetyka o ta k n a ­ k reślo n y m rodow odzie r z e c z y w iś c ie s i ę dotąd zajm ow ała.

P o ety k a je s t d y sc y p lin ą a n a liz u ją c ą spo so b y budow ania in fo rm acji w c ało śc io w y c h w ypow iedziach zw anych te k sta m i. Ujaw nia zatem elem en ty z n a c z ąc e - lu b sy stem y elem entów zn ac z ąc y c h — funkcjonujące w te k s ta c h , a n a liz u je sp osoby w y tw arzan ia nowych znaków lu b system ów znaków i ic h tra n s fo rm a c je w ro z m a ity c h ty p ach tek stó w o ra z a n a liz u je sp e c y fic z n e re g u ły te k s to tw ó rc z e funkcjonujące w ro z m a ity c h ty p ach te k stó w . P o d s ta ­ wowym system em znaków fu nkcjonujących w te k ś c ie je s t język n a tu ra ln y : gram atyka języka w S a u s s u r e ’owskim z n aczen iu tego słow a je s t p rz e d m io ­ tem językoznaw stw a w ogólnie p rz y jęty m i u tarty m z n aczen iu tego sło w a . N atom iast w sz e lk ie sp osoby funkcjonow ania języ k a w o k re ślo n y c h ty p ac h tek stó w są przedm iotem z a in te re s o w a n ia p o e ty k i. P o n iew aż p o etyka m usi s ię p o słu g iw ać k a te g o ria m i językoznaw czym i dla o p isu s z e re g u i n te r e s u ­ ją c y c h ją z ja w isk , m usi ona o p ero w ać z p e łn ą sw obodą re z u lta ta m i ję z y ­ koznaw czego o p isu .

Form uła d o ty czą ca p o ety k i pokryw a c z ę ś ć te r e n u , którym n ie tr a d y - cy jn ie zajm uje s i ę języ k o zn aw stw o , a le i w y k ra c z a po za te n t e r e n ; in t e r e ­

su ją ją bowiem ta k ż e sy stem y znaków n ie ję z y k o w y c h , choć zaw sze p r z e ­ kazyw ane p r z y pom ocy ję z y k a , funkcjonujące w te k s ta c h . F orm uła ta w y k ra c z a p o za m a te r ia ł l ite r a tu r y p ię k n e j, in te re s u je s i ę bowiem w s z e l­ kiego typu te k s ta m i językow ym i, nie tylko n a le żący m i do l i t e r a t u r y p ię k ­ n e j. To sta n o w isk o j e s t , w ydaje s i ę , w a rte p r z y ję c ia naw et p r z e z ty ch , k tó rz y w p o e ty c e s z u k a ją m o żliw o ści ro z w ią z a ń w y łączn ie dla te k stó w n a ­ le ż ą c y c h do l i t e r a t u r y p ię k n e j, poniew aż:

a ) te k s ty l ite r a c k ie byw ają k o n stru o w an e z ró ż n y c h "kaw ałków " te k stó w , ta k ic h jak l i s t , p rz e m ó w ie n ie , p o to czn a rozm ow a itp . ,

b) te k s t li t e r a c k i jako c a ło ś ć zazw yczaj finguje s y tu a c je życiow ej kom unikacji i w ja k iś sp o só b m usi w sw ojej budow ie z a w rz e ć sygnały owej fingow anej k o m unikacji,

c ) g ra n ic e tek stó w gatunkowo p rz y n a le ż n y c h do lit e r a t u r y s ą h is to - ry c znie zm ien n e .

W arto zatem o p is a ć norm y budowy innych typów te k stó w , by um ieć o p is a ć s tr u k tu r y tek stó w lite r a c k ic h s tr ic to s e n s u . W ie d z ie li o tym p r z e d ­ s ta w ic ie le s ta ro ż y tn e j r e to r y k i i w iedzą o tym je j w s p ó łc z e śn i ko n ty n u a­ t o r z y .

T ak z a k re ś lo n e po le o b s e rw a c ji s p ra w ia , że je s t to d y sc y p lin a w y­ r a s t a j ą c a na g ra n ic y p rz y n ajm n iej kilku tra d y c y jn ie u sta b iliz o w a n y c h d y s ­ c y p lin : ję z y k o z n a w stw a , lite ra tu ro z n a w s tw a i, ja k zobaczym y d a le j, n ie ­ k tó ry c h d ziałó w lo g ik i i filo z o fii ję z y k a , n ie k tó ry c h p o ła c i so c jo lo g ii i fragm entów h i s t o r i i św iad o m o ści s p o łe c z n e j. Nie w ydaje s ię , by dla p o e ty k i m ożna b y ło , i n a le ż a ło , w y k raw ać po le nie n a r u s z a ją c e is tn ie ją ­ cy c h tr a d y c y jn ie p o d ziałó w .

T e k s t jako główny p rze d m io t badania p o ety k i p rz y w o łu je dw ie stro n y b adanego z ja w is k a :

1) sem an ty czn a w a rto ś ć te k s tu je s t zbudow ana z b a rd z ie j e le m e n ta r­ n y ch jed n o ste k znakow ych lu b znako -d y sty n k ty w n y ch o ra z

2) sem an ty czn a w a rto ś ć te k s tu je s t w yznaczona p r z e z r e la c je danego te k s tu do in n y ch tek stó w w sp ó łistn ie ją c y c h w d an ej k u ltu rz e . Ta d ru g a r e l a c j a z a w ie ra dwa o d n ie s ie n ia : do innych te k stó w , p rz e k a z u ją c y c h o k r e ś lo n e , w ią ż ą c e s i ę ze sobą t r e ś c i (te k st w chodzi b e z p o śre d n io w ła ń ­ c u c h p y ta ń i o d p o w ied zi, a p ro b a tę i polem ikę z tr e ś c ia m i innych te k stó w )

o r a z te k s t w chodzi w r e la c je z innymi gatunkowym i form am i tek stó w jako r e p r e z e n ta n t o k re ś lo n e j form y gatunkow ej.

U jaw nianie system ów cz y zespołów znakow ych w te k ś c ie n a k azu je w p ro w ad ze n ie i p rz e m y śle n ie dwóch p o ję ć : p o ję c ia p ry m a rn y c h system ów m o d elu jąc y ch i p o ję c ia w tó rn y ch system ów m o d elujących. P o ję c ia te ,

w p row adzone p r z e z ro s y js k ą sem io ty k ę, p o z w alają o d d z ie lić r o l ę znaków c z y s to językow ych, o p isyw alnych p r z y pomocy k a te g o r ii ję z y k o zn aw czy ch , od r o l i znaków w p raw d zie w prow adzanych za pom ocą ję z y k a , a le nie sp ro w a d z a ln y c h do ję z y k a . O ty le , o ile mamy do c z y n ie n ia z sy stem am i w p ra w d z ie b a rd z ie j ulotnym i n iż sy stem języka, n a tu ra ln e g o , a le p r z e c ie ż w pewnym sto p n iu i na p ew ien o k re s c z a s u k o n w encjonalizującym i s ię , mamy do czy n ie n ia z zag adnieniam i n ależący m i do p o e ty k i.

R eguły te k s to tw ó rc z e i typologia tekstów

M ówiąc o te k ś c ie , musimy za punkt w y jśc ia u z n a ć te k s t sp ó jn y , p o z w a la ją c y u s ta lić pew ną n o rm ę budowy te k s tu sp ó jn eg o . T e k st spójny w p ro w ad za zag ad n ie n ie e k s p lic y tn o ś c i. Nie is tn ie ją te k s ty języ k a n a tu r a l­ n e g o , k tó re byłyby a b so lu tn ie e k s p lic y tn e . Idzie zatem o pew ną n o rm ę p o w ta rz a ln o ś c i, z a p e w n ia jąc e j sp ó jn o ść , k tó rą m ożna u s ta lić z pewnym p rz y b liż e n ie m dla ró ż n y c h typów te k stó w . S tr u k tu r a te k s tu spójnego w y­ r a ż a s i ę pew nym i, już d z iś uchw ytnym i, p raw am i, m .in . w k o n s tru k c ji p o czątk ó w te k stó w , a le i tu ta j w y stęp u je w y ra ź n a z a le ż n o ś ć od typów te k s tó w . Być m oże, w każdym z dwóch wypadków u ż y c ia te rm in u "typ te k s tu " p o słu ż y liśm y s i ę term in e m , k tó ry ch cielib y śm y w ypełnić inną t r e ś c i ą : w p ie rw szy m w ypadku ró ż n ic e sto p n ia e k s p lic y tn o ś c i mogą z a le ­ ż e ć od w ym agań je d n o z n a c z n o ś c i te k s tu i ró ż n ic o w a ć te k s t naukow y od n p . pow iadom ień p o to czn y c h ; w drugim w ypadku w chodzi w g r ę z a le ż n o ś ć norm budowy te k s tu od typów s y tu a c ji kom unikacyjnych. W sk ła d h a s ła

" s y tu a c ja kom unikacyjna" w chodzą ta k ie z a g a d n ie n ia , ja k s to p ie ń w sp ó l­ n e j w ied z y m iędzy nadaw cą a o d b io rc ą (zarów no w spólny b agaż k u ltu ro ­ w y, ja k w iedza o konkretnym te m a c ie , k tó ry sta n o w i punkt w y jśc ia dla danego te k s tu ). W chodzą ta k ż e m a te ria ln e w a ru n k i kom unikacji (rozm ów cy w id zą s i ę naw zajem , s ą od s ie b ie d alek o , używ ają sz c z e g ó ln y c h środków te c h n ic z n y c h , p o słu g u ją s i ę gło sem , pism em , w ok reślo n y m sto p n iu w p ro ­ w a d z a ją ś ro d k i p a ra lin g w is ty c z n e i t p . ). P rz e p ro w a d z e n ie ty p o lo g ii te k stó w

z w ym ienionych tu punktów w id zen ia (może z r e s z tą je s z c z e in n y ch , n ie d o s trz e ż o n y c h p r z e z a u to rk ę ) je s t k o n ie c z n e , by u z y sk a ć opis ró ż n y c h norm te k s to tw ó rc z y c h , n iezb ęd n y ch d la o p isu w s z y s tk ic h ko m p lik acji w p ro w a d za n y ch p r z e z te k s ty l i t e r a t u r y p ię k n e j. T ypologia ta (sz c z e g ó ln ie w y ra z is te je s t to w drugim w ypadku) a n g ażu je w ie d z ę so c jo lo g ic z n ą , u s ta la ją c ą z a s a d n ic z e m ożliw e r e la c je m iędzy nadaw cą a o d b io rc ą . N as in te r e s u je ona o c z y w iśc ie w ra z z c h a ra k te ry s ty k ą językow ej s tr u k tu r y te k s tu , z p ro b le m a ty k ą ta k ą , jak u ż y c ie imion w ła sn y c h , zaimków o so b o ­ w ych (w sz y stk ic h w yrazów o k azjo n aln y ch ) w s tr u k tu r z e p o czątk u i c h a ­ r a k te r z e m echanizm ów sp ó jn o śc i w ro z w ija n iu te k s tu .

Już pew na u sta b iliz o w a n a tra d y c ja p rz e k a z u je nam inną je s z c z e p o d ­ s ta w ę k la s y fik a c ji te k s tó w , k tó re j n ie wolno za g u b ić . Mam na m y śli k la ­ s y fik a c ję na te k s ty o p o w ia d a ją c e, o p is u ją c e , ró ż n e g o typu te k s ty p e r f o r - m atywne i . . . , tru d n o w ym ienić inne typy w y c z e rp u ją c e p o d z ia ł z teg o punktu w id z e n ia . W is to c ie je s t to p o d z ia ł na te k s ty opow iadające i n ie - o p o w ia d a ją c e , z tym , że w tym drugim w orku d ad zą s i ę w y ró ż n ić o p is y , rozum ow ania i te k s ty p e rfo rm a ty w n e . W yróżnione typy d ad zą s i ę s c h a ­ ra k te ry z o w a ć z punktu w id zen ia ró ż n ic w m echanizm ach s p ó jn o ś c i. N ie ­ ja s n o ś ć p o d sta w ty p o lo g iczn y ch w sk a z u je , ja k d a le c e k o n ieczn y je s t z e s p o ­ łowy te o re ty c z n y w y siłe k .

O b s e rw a c ja m echanizm ów sp ó jn o śc i tek stó w lu b ic h fragm entów z a k ła ­ da w p ro w a d zen ie i p rz e m y śle n ie ta k ic h n ie tra d y c y jn y c h p o ję ć , jak datum i novum , ja k p o ję c ie s tr u k tu r y g łęb o k ie j i p o w ie rz c h n io w e j, jak p o ję c ie p r e s u p o z y c ji. N ie k tó re z ty c h p o ję ć s ą w ytw orzone na te r e n ie ję z y k o ­

z n aw stw a, n ie k tó re poch o d zą z te r e n u w s p ó łc z e sn e j filo z o fii języ k a (w łaściw ie ty c h d ziałów lo g ik i, k tó re s i ę in te r e s u ją sem antyką ję z y k a n a ­ tu ra ln e g o ). Z ag ad n ie n ia tu w yliczone s ą w znacznym sto p n iu z a g a d n ie n ia ­ mi n a tu r y sem a n ty cz n ej - s tą d ic h stosunkow a n ie tra d y c y jn o ś ć , s tą d te ż k o n ie c z n o ść zd aw ania so b ie sp ra w y z ró ż n y c h t e o r i i sem an ty czn y ch , z k tó ry m i w sp ó łc z e sn y b a d acz te k stu m oże m ieć do c z y n ie n ia .

T e k s ty sp ó jn e n ie s ą n a jc z ę stsz y m typem te k s tu w kom unikacji ję z y ­ k o w ej. N p. te k s ty l i t e r a t u r y p ię k n e j b a rd z o c z ę s to s ą n ie sp ó jn e (p rz y pew nym , o c z y w is ta , ro zu m ien iu w y ra z u " s p ó jn o ś ć " ). S ensow ne lu d zk ie te k s ty z a w ie ra ją jed n ak na ogół in s tr u k c je , sy g n a ły , p o z w a la ją ce o d b io rc y

p r z e form ułow ać je jako te k s ty sp ó jn e . D otyczy to p r z e d e w szystkim tek stó w l i t e r a t u r y p ię k n e j. W śró d w ielu elem entów ro z b ija ją c y c h s p ó j­ n o ść te k s tu n a le ż y w y liczy ć budow ę te k stu z w y ra ż e ń ró ż n y c h poziomów - mam na m yśli w y ra ż e n ia cudzysłow ow e lub k ry p to - cudzys łow ow e. Idzie 0 ta k zwane w y ra ż e n ia u ży te w su p o z y cji m a te ria ln e j, k tó ry c h r o la w n ie k tó ry c h ty p ach te k stó w , z w ła sz c z a z a ś w te k s ta c h n a le ż ą c y c h do l ite r a tu r y p ię k n e j, je s t s z c z e g ó ln ie d u ż a . P rz e m y ś le n ie r o l i w y ra ż e ń w su p o z y c ji m a te ria ln e j dla s tr u k tu r y sem an ty czn ej te k s tu je s t nie do p r z e c e n ie n ia . J e s t to zag ad n ien ie zro d zo n e na te r e n ie lo g ik i.

C z y te ln ik , o rie n tu ją c y s i ę w p ro b lem aty ce tu s c h a ra k te ry z o w a n e j z a ­ ledw ie p r z y pom ocy h a s e ł w yw oław czych, zda so b ie s p ra w ę , że p ro b le m a ­ tyka w y stęp u jąc a w zw iązku z pojęciem p o s ta c i m ów iącej ( n a r r a t o r a , p o d ­ m iotu liry c z n e g o , b o h a te ra itp . ) ip ie śc i s i ę w tym w ła śn ie d z ia le .

Zanim p r z e jd ę do p o trz e b o rg a n iz a c y jn y ch dla tego typu b ad a ń , słó w ­ ko o tym , co zn ac zy : k o rz y s ta n ie z d y scy p lin y po m o cn ic zej. Jako d y s c y p li­ ny pom ocnicze w y stęp u ją tu : języ k o zn aw stw o , z w ła sz c z a sem antyka i s k ła d ­ n ia , pew ien typ lo g ic z n e j sem antyki ję z y k a , w re s z c ie so c jo lo g ia . C z ę sto s ą d z i s i ę , że dla k o rz y s ta n ia z obcej d y scy p lin y jako pom ocniczej w y­ s ta r c z y u z y sk a n ie od za p rz y ja źn io n e g o fachow ca odpow iedniego w zo ru lu b d e fin ic ji, p a s u ją c y c h do n a sz e g o p ro b le m u . Od obcej d y scy p lin y wymaga s i ę zazw y czaj w ied zy pew nej i ogólnej zgody je j adeptów co do i n te r e s u ­ ją c y c h n a s zag a d n ień . Te wym agania są o cz y w iśc ie naiw ną ilu z ją . Ilu zją je s t te ż p r z e k o n a n ie , że można z o bcej d y sc y p lin y efektyw nie k o r z y s ta ć na z a sa d z ie w yrw an y ch p o ż y c z e k . U żyw ający p o ję ć w ypraco w an y ch na obcym te r e n ie m usi u z y sk a ć d o sta te c z n ie s z e ro k ą w ie d z ę o p rz e d m io ta c h ty ch p o ję ć , p o z w a la ją cą na aktyw ne i sam odzielne d z ia ła n ie poznaw cze p r z y pomocy zapożyczonego a p a r a tu . W przeciw nym wypadku p o ję c ia te s ta n ą s i ę m artwym b alaste m lu b źródłem a tra k c y jn y c h w p ra w d z ie , le c z 1 p u sty c h m e ta fo r, p r z e d k tórym i c h ciało b y s i ę u s tr z e c sw oją d y sc y p lin ę .

Jak w ygląda z punktu w id zen ia te j p ro b lem aty k i k a d ra w P o ls c e ? Jak w w ielu innych d z ie d z in a c h , ja k w c a ły c h zn aczn ie b a rd z ie j u s ta b iliz o w a ­ nych i tra d y c y jn y c h d y sc y p lin a c h , ta k i w te j is tn ie ją w ro z m a ity c h z a ­ k ład ac h u n iw e rs y te c k ic h i ak ad em ick ich - n ie tylko p o lo n isty c z n y c h — p ra c o w n ic y o z a in te re s o w a n ia c h i p rzy g o to w an iu pozw alającym na w ytw

o-r ż e n ie w spólnego ję z y k a . Is tn ie ją c a k a d o-r a , k tó o-r a tylko n iew ielk ą c z ę ś ć sw ego c z a s u m oże p o św ię c ić tepiu w ła śn ie zagadnieniu (typologii i s tr u k ­ tu r z e te k stó w sp ó jn y c h ), w y s ta r c z y , by stw o rz y ć w spólny d y skusyjny punkt w y jś c ia , a le nie w y s ta rc z y , by o b jąć c a ło ś ć ta k z a k re ślo n e g o t e ­ r e n u planem badaw czym . W całym s z e re g u d z ie d z in s k ła d a ją c y c h s i ę na w y c z e rp u ją c y p la n b ad ań w z a k r e s ie s tr u k tu r y te k s tu P o ls k a n ie m ogłaby d z iś w y tw o rzy ć w łasn eg o śro d o w isk a bez pomoc}'" z z e w n ą trz ; w żadnej d z ie d z in ie te o r e ty c z n e j n ie m ożna d ziś w ie rz y ć w posuw anie s i ę n a p rz ó d b ez kontaktów z innym i, n ie p o lsk im i śro d o w isk a m i. N iezbędne w aru n k i ro zw o ju w te j d z ie d z in ie - to stw o rz e n ie in te rd y s c y p lin a rn e g o studium p o m a g iste rsk ie g o z n iew ie lk ą lic z b ą u c z e stn ik ó w ; zapew nienie temu s t u ­ dium w ykładow ców p o ls k ic h o r a z cyklów wykładów d o sta te c z n ie d ługich

( s e m e s tr) obcych z d z ie d z in deficytow ych; zapew nienie - po u zy sk an iu d o k to ra tu - stypendiów ro c z n y c h do k rajó w o dużych śro d o w isk a c h ze w sk azan eg o z a k r e s u ; w r e s z c ie stw o rz e n ie d z ia ła ją c e j b a rd z o szybko s e r i i p rz e k ła d ó w z in te r e s u ją c e j n as d z ie d z in y . Z arów no ro z p ra w u k az u jący ch s i ę na b ie ż ą c o , ja k w y p ełn iający ch w stydliw e lu k i w lite r a t u r z e ju ż k la ­ s y c z n e j z tego z a k r e s u . S p raw y sz y b k ic h p rz e k ła d ó w z lite r a t u r y b ie ż ą ­ c e j n ie da s i ę z a ła tw ić po a m a to rsk u jako dodatkow ego z a ję c ia dla k o g o ś, kto ma p o za tym sw ój w łasn y p la n . J e s t to n iełatw y problem o r g a n iz a c ji fachow ej r e d a k c ji, k o rz y s ta ją c e j dodatkowo ze w sp ó łp ra c y z pozap o lsk im i ś ro d o w isk a m i, zdolnej do s e le k c ji w łaściw y ch tek stó w we w łasnym z a k r e ­ s i e . N iezbędna je s t ta k ż e m ożliw ość c o ro c z n y c h zjazdów o r a z p u b lik a c ji m a te ria łó w sta n o w ią c y c h r e z u lta ty ty c h zjazdów . Idzie o zjazd y z u d z ia ­ łem u c z e stn ik ó w z p rzy n a jm n iej n a jb liż s z y c h nam k ra jó w , w k tó ry c h

V

p ro b lem a ty k a teg o typu je s t zaaw ansow ana (Z SR R i CS R S ) . Z ag ad n ien ie w ielokodow ości te k s tu

N ależy p o w tó rz y ć z całym n acisk iem te z ę o w ie lo śc i kodów b io r ą ­ cy ch u d ział w p o w stan iu każdego te k s tu ; w ie lo śc i sz c z e g ó ln ie bogatej w te k s ta c h l i t e r a t u r y p ię k n e j. Każdy te k s t j e s t kodowany p r z e z kod d a n e ­ go ję z y k a n a tu ra ln e g o ; p rz e z re g u ły w ynikające ze sto su n k u sp o łeczn eg o m iędzy nadaw cą a o d b io rc ą , tj. pew ien kod e ty k ie ta ln y ; p r z e z re g u ły o b o w iązu jące w danym społecznym modelu ję z y k a , p r z e z kod o k re ślo n e g o k ie ru n k u k u ltu ro w eg o ; p r z e z p o sz c z e g ó ln e kody w tó rn y c h system ów m

ode-lu ją c y c h ; c zase m p r z e z ta k isto tn e dla lit e r a t u r y p ię k n e j kodo-podobne o g ra n ic z e n ia w y n ik ające z w yboru m etru ( s z e r z e j: o rg a n iz a c ji ry tm ic z ­ n e j).

P ro p o n o w an y z a k re s p ro b lem aty k i wysuw a na p o c z e sn e m ie js c e z a ­ g a d n ie n ie s ty lu językow ego, rozum ianego jako z in sty tu c jo n a liz o w a n a s t r u k ­ t u r a fu n k c jo n aln a. To tr u d n e , a je d n o c z e śn ie p o d staw o w e, p o ję c ie wymaga s z e r e g u u zg o d n ień te o re ty c z n y c h i d a ls z e j p r a c y te o r e ty c z n e j, m ożliw ej ty lk o p r z y r o z s z e r z e n iu m a te ria łu badanego po za m a te ria ł l i t e r a t u r y p ię k n e j i p o p rz e z w y su b teln ien ie n a rz ę d z i bad aw czy ch . N iezb ęd n o ść tego p o ję c ia j e s t ja s n a dla k ażd eg o b ad a cza s tr u k tu r y te k s tu lite r a c k ie g o , k tó ­ r y to te k s t z a w ie ra z re g u ły sp etry fik o w an e s tr u k tu r y s ty lis ty c z n e , p e ­ w ien ro d z a j q u a s i-c y ta tó w . Dla ro zw o ju ta k ro zu m ian ej s ty lis ty k i w sp ó ł­ c z e s n e j p o lsz c z y z n y k o n iec zn e je s t rozbudow anie s o c jo lin g w isty k i, d z ie ­ d z in y , k tó ra na s e r io w P o ls c e nie is tn ie je . Co w ię c e j, w ś ró d is tn ie ją ­ c e j m łodej k a d ry językoznaw ców p rzy g o to w an ie i z a in te re s o w a n ie s o c jo - lin g w isty k ą je s t w ła śc iw ie m inim alne. S tw o rz e n ie te j d y scy p lin y wymaga ś c is łe j w sp ó łp ra c y z so cjo lo g am i.

W z a s a d z ie so c jo lin g w isty k a o b se rw u je m a te r ia ł w sp ó łc z e sn y ; is t n i e ­ ją p r z e c ie ż w te j d z ie d z in ie m o żliw o ści re k o n s tr u k c ji daw nych stanów r z e c z y . W arunkiem ta k ie j re k o n s tr u k c ji j e s t sy ste m a ty c z n e o p raco w y w a­ n ie d ziejó w św iad o m o ści s p o łe c z n e j w in te re s u ją c y c h n a s z a k r e s a c h , p r z e d e w szystkim w d z ie d z in ie języ k a i form lite r a c k ic h . Rozbudowa t a ­ k ieg o pio n u j e s t b liż s z a k la sy c z n e g o w a rs z ta tu i k la sy c z n e j w ra ż liw o ś c i h is to ry k a l i t e r a t u r y n iż p o p rze d n io w yliczone z a g a d n ie n ia, tr z e b a jed n ak p o w ie d z ie ć , że i w tym z a k re s ie w p o lsk ie j a r c e Noego każdego z w ie rz ę ­ c ia j e s t naw et nie po p a r z e , le c z po jed n ej s z tu c e : w y s ta rc z y , by ta k i je d e n e g z e m p la rz z ja k ie g o ś powodu w y szed ł z o b ieg u , a z a m ie ra c a ła p ro b le m a ty k a .

P ro b lem aty k a dziejów św iadom ości w z a k r e s ie języ k a i form l i t e r a c ­ k ic h wymaga w sp ó łp ra c y z innymi filologiam i' i s tw o rz e n ia podstaw ow ej b ib lio te k i k la sy c z n y c h tek stó w z tego z a k r e s u , ja k i z a ś je s t pod tym w zględem s ta n n a sz y c h b ib lio te k , tego dow odzi fa k t, że w k r a ju , w k tó ­ rym p r z e z długie w iek i r o la r e to r y k i była sz c z e g ó ln ie d u ż a , b ra k c z y te l­ n y c h p rz e k ła d ó w re to ry c z n y c h tek stó w C y c e ro n a , b ra k jak ich k o lw iek p r z e ­

kładów re to r y c z n y c h tek stó w K w in ty lia n a , nie m ówiąc już o in n y ch , m niej w y b itn y ch . W y s ta rc z y p r z e j r z e ć jakikolw iek k a ta lo g wydawców o b cy ch , by s i ę d o w ie d z ie ć , ja k i j e s t na św ie c ie r u c h w ydaw niczy w z a k r e s ie te k stó w n ie z b ę d n y c h do r e k o n s tr u k c ji św iadom ości z tego z a k re s u .

Rozwój teg o pionu w iedzy wymaga te ż m o żliw o ści k o n s u lta c ji z h is to ­ ry k am i filo z o fii, k lasy cz n y m i bad aczam i dziejów św iadom ości s p o łe c z n e j.

Do isto tn y c h pom ocy w tym z a k re s ie n a le ż ą lis ty fre k w e n c y jn e , k o n k o r- d a n c je , d z ie je fra z e o lo g ii z a sa d n ic z y ch d la dziejów k u ltu ry typów te k s tó w , a le te ż i l is ty fre k w e n c y jn e, i lis ty p o łą c z e ń w yrazów ro z m a ity c h typów te k stó w użytkow ych i p re z e n tu ją c y c h ro z m a ite śro d o w isk a sp o łe c z n e .

Z ag ad n ien ia m e tru i o rg a n iz a c ji ry tm ic z n e j

Tytułem p rz y k ła d o w e j a n a liz y c h a r a k te ru zag ad n ień i w y n ik ający ch s tą d p o trz e b b ad aw czy ch w ybieram pro b lem y m e tru . W potocznym p r z e k o ­ nan iu w ybór form m etry c z n y c h n ie je s t zw iązany z zag adnieniam i se m a n ­ tycznym i. N aw et b a d a cze o w ielk iej i z a słu ż o n e j renom ie w tym z a k r e s ie m ów ili o a u r e o li em ocjonalnej w ła ściw ej różnym typom u k sz ta łto w a ń m e­ try c z n y c h . W naszym p rz e k o n a n iu jednak sem an ty czn e w a r to ś c i form m e­ try c z n y c h m ają zn a czn ie b a rd z ie j o k re ślo n y c h a r a k te r .

M e tr, podobnie jak te k s t, może być ro z p a try w a n y z dw óch punktów w id z e n ia ; z punktu w id zen ia jego w e w n ętrzn ej k o n s tr u k c ji, je d n o ste k m e tro tw ó rc z y c h i sp e c y fic zn eg o s i t a , k tó re zm usza do p r e f e r e n c ji je d ­ nych form językow ych, a u n ik a n ia in n y ch , o r a z z punktu w id zen ia o k r e ś l o ­ nych r e l a c j i m iędzy p o szczeg ó ln y m i typam i u k sz ta łto w a ń m e try c z n y c h . W p ie rw sz y m w ypadku m e tr w pływa b e z p o śre d n io n a c h a r a k te r s ty lis ty c z ­ ny te k s tu , w drugim - w sk azu je na s k a lę w a r to ś c i p rz y zn aw an ą te k s to w i. Z ag ad n ien ie s tr u k tu r y w ew n ętrzn ej m e tru i k s z ta łtu ją c e j s i ę w danym o k r e s ie sy ste m o id a ln e j p rz y n ajm n iej z a le ż n o ś c i m iędzy p o szc zeg ó ln y m i typam i u k sz ta łto w a ń m etry c z n y c h n ie je s t zatem bynajm niej sp ra w ą se m a n ­ ty c z n ie o b o ję tn ą .

W te j d z ie d z in ie w P o ls c e mimo b a rd z o n ie w ie lk ic h środków i ś m ie s z ­ n ie m ałych s ił lu d z k ic h zro b io n o d o sy ć du żo . Ale i ta d zie d z in a wymaga z a sa d n ic z e g o w y siłk u , by móc s i ę ro z w ija ć n a le ż y c ie . Rozwój je j je s t za le ż n y od ro z w o ju fonetyki i fonologii o ra z w y k sz ta łc e n ia m łodych lu d z i, k tó rz y byliby d o s ta te c z n ie w ra ż liw i na te k s t p o e ty c k i i d o s ta te c z n ie z jego

re g u ła m i o b zn ajo m ien i, a je d n o c z e śn ie p o r u s z a li s i ę sw obodnie w dw óch w ym ienionych d z ie d z in a ch języ k o zn aw czy ch . S p raw a je s t o ty le je s z c z e tr u d n a , że dla w ielu z a g ad n ień k onieczny je s t d o stę p do a p a r a tu r y e k s - ' p e ry m e n ta ln e j. W te j d z ie d z in ie mamy n ie lic z n y c h b a d a c z y , ju ż śre d n ie g o p o k o le n ia , zdolnych do zapoznania z w a rsz ta te m w e rs o lo g a , i — żadnego dopływ u now ych s i ł . To samo zjaw isk o d aje s i ę z ao b serw o w a ć w z a k r e ­ s ie fo n e ty k i i fo n o lo g ii, nie doinw estow anych w s e n s ie ludzkim i la b o r a ­ to r y jnym .

D z ie d z in a , o k tó re j mówimy, m usi dla sw oich w niosków o p e ro w a ć c h a ­ ra k te ry s ty k a m i sta ty sty c z n y m i. Dotąd zazw y czaj zdobyw ało s i ę je za c e n ę ogrom nego w y siłk u " rę c z n e g o " lic z e n ia . W ydaje mi s i ę to m arn o traw stw em n ie lic z n y c h p o sia d a n y c h s ił i o d s tra s z a n ie m od te j b a rd z o z a s a d n ic z e j c z ę ś c i n a s z e j p ro b le m a ty k i. D latego te ż stw o rz e n ie d o b ry c h p ro g ram ó w dla m aszy n lic z ą c y c h w ydaje s i ę pilnym i n ietrudnym do s p e łn ie n ia p o s tu ­ latem .

P r a c a w z a k r e s ie w e rs o lo g ii wymaga w sp ó łp ra c y lite r a tu ro z n a w c y z języ k o zn aw cą i is to tn e j w obu d z ie d z in a c h p r a c y k o m p a ra ty s ty c z n e j. U sta la n ie w a r to ś c i p o sz c z e g ó ln y c h form atów n iejak o od z e w n ą trz powinno być w spom agane p r z e z św iadom ość w ypow iedzianą w in te re s u ją c y m n a s z a k r e s i e .

T y ch sam ych pomocy i m etod wymaga d z ie d z in a u k sz ta łto w a li d ź w ię ­ k ow ych, t j . tzw . in stru m e n ta c ja gło sk o w a, i sp ra w y ry m u . D zięki w y s ił­ kow i je d n e j osoby p o w sta ła m onografia p o lsk ieg o ry m u , w o p ra c o w a n iu j e s t p ro b lem in s tru m e n ta c ji z g ło sk o w ej. P o s u n ię c ie d a le j ty c h ż e p r a c w y­ m agałoby jednak ty ch ż e pom ocy, o k tó ry c h m ów iliśm y p r z e d c h w ilą . W y tw arzan ie now ych w a r to ś c i znakow ych

T e k s ty w o g ó le , n a le ż ą c e z aś do lite r a t u r y p ię k n e j w s z c z e g ó ln o ś c i, m ają — po za oczyw istym i zadaniam i p rz e k a z y w an ia in fo rm a c ji o ś w ie c ie , m odelow ania św ia ta — zad an ie w y tw a rz a n ia system ów znakow ych lu b z n a ­ ków . M echanizm y teg o w y tw a rz a n ia są w ie lo ra k ie . W skażem y na dwa g łó w ­ n e . K ażde n a ru s z e n ie u sta lo n e j norm y w z a k r e s ie sposobów budow ania te k s tu na którym kolw iek z jego poziomów je s t m otyw ow ane, tz n . sta n o w i 0 p o w staw an iu nowego znaku. Ow nowy znak może s i ę u s ta lić jako ta k i 1 z a c z ą ć funkcjonow ać w św iadom ości sp o łe c z n e j w innych te k s ta c h lu b te ż

może z a g in ąć w n ie s p rz y ja ją c y c h w a ru n k a c h , nie u z y sk aw szy pełnego sp o łecz n e g o ż y c ia . N iem niej p rz e to mamy p r z y takim n a ru s z e n iu norm y zaw sze do c z y n ie n ia z p ro c e se m z n ak o tw ó rczy m , chyba że uznam y owo n a ru s z e n ie norm y za w ykolejenie czy b łąd .

Is tn ie je je s z c z e in n y , n ie z m ie rn ie w ażny m echanizm produkow ania nowych znaków . Je s t on zw iązany z pojęciem s ty liz a c ji. J e ś li ja k iś typ językow ego zachow ania lub ja k ie ś cechy te k s tu rozum iem y jako c h a r a k te ­ ry z u ją c e ja k ie ś p o sta w y , ja k ic h ś m ów iących, ujmujemy ów typ lu b ową s tr u k tu r ę te k sto w ą jako znak ow ych p o sta w , typów lu d zk ich itp . A n a liz u ­ jemy w ów czas owe te k s ty , typy językow ych zachow ań - jako z n ak i; w ydo­ bywamy z n ich to , co uw ażam y za ich cech y d y sty n k ty w n e, i p o w tarzam y je ; p o w tarzam y te z e sp o ły c e c h dystynktyw nych jako znaki ow ych p o sta w , zachow ań itp . N ie z a le ż n ie od te g o , czy danem u sty lo w i bylibyśm y s k ło n ­ n i zaw sze p r z y p is a ć o k re ślo n e z n a c z e n ie , to u zn an ie ja k ie jś s ty lis ty c z ­ nej s tr u k tu r y za podstaw ę s ty liz a c ji zak ład a p rz y p is a n ie danemu sty lo w i o k re ślo n e g o z n a c z en ia i o k re ś lo n e j w a r to ś c i. P o ls k a te o r ia lit e r a t u r y k ilk a k ro tn ie z w ra c a ła u w ag ę na is to tn o ś ć p o ję c ia s ty liz a c ji, p rz y w ią z u ją c do teg o zab ieg u ro z m a ite o cen y . P o ję c ie to w ydaje s i ę ogrom nie w ażne z punktu w id ze n ia m echanizm ów z n a k o tw ó rczy ch . O pis tego z jaw isk a z a ­ k łada p o g łę b ie n ie w iedzy o m etajęzykow ych o p e ra c ja c h w te k s ta c h . Z ja ­ w isko s ty liz a c ji j e s t tak że zjaw iskiem specyficznym dla tek stó w o w y r a ź ­ nej fu n k cji p o e ty c k ie j w sz e ro k im z n acz en iu tego sło w a.

Do m echanizm ów zn ak o tw ó rczy ch d z ia ła ją c y c h na zn aczn ie s z e rs z y m te r e n ie , bo na te r e n ie w sz e lk ie g o typu tek stó w językow ych, n a le ż ą w s z y stk ie m echanizm y p r z e k s z ta łc a n ia z n a c z e ń , tzw . tro p y . P r z e d nam i je s t ic h w ła śc iw a a n a liz a sem a n ty cz n a. Z a in te re so w a n ie nimi d o ty c z y z a ­ rów no sem antyki ję zy k a n a tu ra ln e g o , jak t e o r ii te k s tu . D yskusja św iato w a d o ty czą ca tego z ag a d n ien ia i p o c z ą tk i ta k ie jż e d y sk u sji u n a s wym agają k o n ty n u a c ji. K ontynuacja o z n a c z a , ja k z a w sz e , m ożliw ość sp o tk ań i b e z ­ p o śre d n ie g o s ta r c ia poglądów , p o g łęb ien ie o r ie n ta c ji w k ie ru n k a c h w sp ó ł­ c z e s n e j sem an ty k i, tz n . d o s ta te c z n ie szybka in fo rm acja i p rz e k ła d y na języ k p o ls k i p r a c obcych o ra z m ożliw ość p o s z e r z e n ia k a d ry b ad aw czej o m łodych (d o k to ran tó w , pracow ników etato w y ch ).

W tórne system y m odelujące

W prow adzone p r z e z n a s z y c h kolegów ra d z ie c k ic h p o ję c ie w tó rn y c h system ów m odelujących wymaga samo w so b ie s z e r o k ie j i inten sy w n ej d y s k u s ji z a u to ra m i tego p o ję c ia . T ru d n o ś ć , j e ś l i n ie n iem o żliw o ść, z o r ­ ganizow ania ta k ie j d y sk u sji je s t jed n ą z n ajw ię k sz y c h p rz e s z k ó d na d r o ­ dze ro zw o ju n a s z e j d y sc y p lin y w P o ls c e . W szy scy odczuwam y p o tr z e b ę tego p o ję c ia , p o zw ala jąceg o o b ją ć p ro b le m a ty k ę is to tn ą dla tek stó w l i t e ­ r a t u r y p ię k n e j, w k tó re j funkcjonują ta k ż e ta k ie z n a k i, k tó re s ą n ie - sp ro w ad zaln e do elem entów językow ego kodu. W lite r a t u r z e p ię k n e j, myśląc; o w tó rn y ch sy ste m a c h m o d elu jący ch , n a jc z ę ś c ie j s i ę p ra w d o p o ­ dobnie m y śli o tym , co j e s t w y ra ż a n e p r z y pomocy św ia ta p rz e d s ta w io ­ n eg o . M y ślę, że je s t to zbyt w ąsk ie ro zu m ien ie w tó rn y ch system ów m ode­ lu ją c y c h ; że mamy tu do cz y n ie n ia — lu b m oże ś c iś le j - że w in te n c ji te j form uły ukryw a s i ę kilk u sto p n io w a h ie r a r c h ia w a r to ś c i znakow ych. Na g ra n ic y m iędzy system em języ k a n a tu ra ln e g o a w tórnym i system am i m odelującym i tr z e b a u m ie śc ić sz c z e g ó ln e , k u ltu ro w e ję z y k i sym bolów , d z ia ła ją c e w o k re ślo n y c h sy tu a c ja c h k u ltu ro w y ch i id e o lo g iczn y ch . Idzie o tego ro d z a ju sy stem y lu b z e sp o ły znaków , ja k t e , o k tó ry c h mówią

"D ii gentium " S a rb ie w sk ie g o lu b inne z b io ry s t a r s z y c h sym bolów . Znak językow y lu b w izu aln y jako c a ło ś ć s ta je s i ę w tym nowym sy ste m ie sig n ifia n t dla innego s ig n ifié . S ą to sy ste m y , z e sp o ły znaków z r e g u ły m otyw ow anych. Dla te r e n u p o lsk ieg o n a le ż a ło b y z a c z ą ć ic h sy ste m a ty c z n e z b ie ra n ie . W iążą one n a jc z ę ś c ie j z a in te re s o w a n ia p o ety k i i ik o n o lo g ii.

W s z e ro k o pojętym św ie c ie hum anistycznym funkcjonują sy stem y m y ś le ­ n ia , k tó re o p e ru ją ró ż n y m i, c h a ra k te ry s ty c z n y m i dla ty ch system ów m y ś le ­ n ia , ro zu m ien ia cz ło w iek a i św ia ta p o ję c ia m i. O to , n p . — i tylko tytułem p rz y k ła d u — w yobraźm y s o b ie , że dla W itkiew iczow skiego m odelu św ia ta rz e c z y w iś c ie is to tn e s ą ta k ie o p o z y c je , ja k s p o n ta n ic z n o ść (d y sc y p lin a , b e z in te re s o w n o ś ć ), panow anie nad r z e c z a m i, c ie le s n o ś ć (św iadom ość, w ięź s p o łe c z n a ), sam o tn o ść itp . Te opozycje s ą w y rażo n e p o p rz e z ja k iś w ybór p o s ta c i, ic h c h a r a k te ry s ty k i, ic h zach o w an ia, ich d z ie je . U zy sk u ­ jem y pew ien z e sp ó ł znaków , k tó ry m oże s i ę sta b iliz o w a ć i p o w ta rz a ć . W y­ m ieniliśm y tu sig n ifié s teg o sy ste m u . U m iejętna a n a liz a pow inna im p r z y ­ p o rząd k o w ać ic h s ig n ifia n ts . T ru d n o ść po leg a n ie tylko na tym , że możem y

m ieć do c z y n ie n ia z ro d zący m s i ę sy stem em , k tó r y s i ę w ięcej n ie pow tó­ r z y , w in te n c ji m ojej j e s t z aś w id zen ie p o ety k i jako d y scy p lin y m ów iącej 0 e le m e n tach p o w ta rz a ją c y c h s ię . T ru d n o ść p o leg a ta k ż e na w ie lk iej h e - te ro g e n ic z n o ś c i i skom plikow aniu s ig n ifia n ts ta k sform ułow anych s ig n i­ f ié s . P ro b lem wymaga s z e r o k ie j d y s k u s ji na k o n k retn y m , tu ju ż p rz e d e w szystkim lite ra c k im ^ m a te r ia le . W iadomo, że o w tó rn y c h sy ste m a c h m o­ d e lu ją c y c h mówi s i ę ta k ż e zn a c z n ie p o n iżej tego sto p n ia a b s tr a k c ji,- A n a ­ liz a c z a r o d z ie js k ie j b a ś n i P ro p p a w sk az u je na funkcje n a r r a c y jn e jako na ta k ie elem en ty znakow e w tó rn eg o sy stem u m o d elu jąceg o . Tego poziom u a n a liz y z a in te re s o w a n y te k ste m l i t e r a t u r y p ięk n ej n ie m oże o p u ś c ić , p o ­ n iew aż p o zw ala on w esp ó ł z c h a ra k te ry s ty k ą s tr u k tu r te k sto w y ch u ją ć isto tn e i z in sty tu c jo n a liz o w a n e z jaw isk o gatunków lite r a c k ic h .

Język b a d acza k u ltu ry

A n aliza i a p a r a tu r a p o jęcio w a p o e ty k i je s t zw iązana b e z p o śre d n io z a n a liz ą system ów znakow ych. W zn aczn ej m ie rz e j e s t to a n a liz a zw ią­ zana z system em znaków i c e c h dystynktyw nych znaków ję z y k a ; a n a liz a ta k a , k tó r a z ało ż y w szy b a rd z o s z e r o k ie w y k sz ta łc e n ie językoznaw cy, dużą w ra ż liw o ś ć na te k s t l ite r a c k i i w ogóle na ró ż n e typy kom unikacji ję z y ­ k o w ej, m ogłaby s i ę z m ie śc ić w ję z y k o z n a w stw ie . J e s t jed n ak r z e c z ą em ­ p iry c z n ie s tw ie r d z a ln ą , że językoznaw stw o zajm uje s i ę s tr u k tu r ą i fun k cjo ­ nowaniem ję z y k a p rz e d e w szystkim w jego fu n k cji c z y sto kom unikatyw nej, poniew aż w s z y s tk ie inne p ro w a d z ą do d e w ia c ji i ta k skom plikow anego 1 tru d n e g o do o p isu sy ste m u . Jakkolw iek r z e c z by s i ę m iała i jakkolw iek jestem o s ta tn ią o s o b ą , k tó ra by u w aża ła za is to tn ą k łó tn ię o to , do k o ­ go n a le ż y ziem ia m ająca o w iele za mało u p ra w ia ją c y c h , p o etyka m usi in te re s o w a ć się . o g ó ln ie js z ą a p a r a tu r ą p o ję c io w ą , m ianow icie a p a r a tu r ą sem io ty k i. T y pologia znaków , sp o so b y ic h funkcjonow ania, ic h t r a n s f o r ­ m a c je , ic h i n te r p r e ta c ja , sp o so b y ic h sp o łeczn eg o p rz y s w a ja n ia , g ra n ic e i w a ru n k i ic h p rz y s w a ja n ia - m uszą sta n o w ić te r e n n a jo g ó ln ie jsz y c h z a in te re s o w a ń p o e ty k i i p ła s z c z y z n ę je j w s p ó łp ra c y z d zied zin am i in t e r e ­ su jący m i s i ę te k sta m i zbudowanym i n ie tylko z je d n o ste k ję z y k a . Ta b a r ­ dzo tru d n a d z ie d z in a nie m a, w ydaje s i ę , żadnego d o s ta te c z n ie p rz e m y ś la ­ nego i w jakim ś sto p n iu ogólnie p rz y ję te g o p ro g ra m u b a d a ń , od n ie j za ś z a le ż y zarów no p o g łęb ien ie ro zu m ien ia z jaw isk sta n o w ią c y c h p rzed m io t

p o e ty k i, ja k m ożliw ość jed n o liteg o o p isu k u ltu ry . A le, co w a ż n ie js z a , z a le ż y od n ie j z ra c jo n a lizo w a n a p o lity k a k u ltu r a ln a . K o n ieczn o ści o r g a ­ n iz a c y jn e s ą tu s z c z e g ó ln ie d u ż e . Z punktu w id zen ia p o ety k i je s t to k o ­ n ie c z n o ś ć z aw sze ta sam a: m ożliw ość ..c z e stn ic z e n ia w bezpośrecLniej m ięd z y n aro d o w ej d y s k u s ji; m ożliw ość stw o rz e n ia g ru p y dla in te r d y s c y p li­ n a r n y c h b ad a ń u n a s ; sz y b k i dostęp do lit e r a t u r y o b c e j, z w ła sz c z a c z a ­ so p ism .

+

T ru d n o w m ojej d y sc y p lin ie odpow iadać b e z p o śre d n io na p y ta n ia s f o r ­ m ułow ane p r z e z Komitet N auki o L ite r a tu r z e . C ały te k s t j e s t p o ś re d n io o d p o w ied zią na c z te r y p ie r w s z e p y ta n ia . P o d k re ś la m , że nie w id z ę m o ż li­ w o ś c i u s ta la n ia z a s a d n ic z e j h ie ra rfc h ii problem ów ; d y sc y p lin a jako c a ło ś ć j e s t n ie doinw estow ana zarów no pod w zględem k a d ry , ja k pod w zględem b ie ż ą c e j in fo rm a c ji. W n ie k tó ry c h fra g m en tach d y scy p lin y (poetyka fo lk lo ­ r u ) to n ied o in w esto w an ie je s t z a s a d n ic z e . •

P y ta n ie 5 d otyczy w zn acz n ie w iększym sto p n iu d y sc y p lin h is to r y c z ­ n y ch n iż te o re ty c z n y c h . S ą d z ę , że b ie ż ą c e p o trz e b y w z a k r e s ie o p r a c o ­ w ań m o n o g raficzn y ch i s y n te z , p o d ręczn ik ó w i en cy k lo p ed ii z pożytkiem i w y s ta r c z a ją c o za ła tw ią Vademecum P o lo n isty pod r e d . J. S ła w iń s k ie ­ go i "E n cy k lo p ed ia p o ety k i" pod r e d . L . P s z c z o ło w s k ie j. P o su w an ie r z e ­ c z y n a p rz ó d u n a s , ja k na całym ś w ie c ie , może s i ę odbyw ać, i odbywa s i ę , w p u b lik a c ji m a te ria łó w d y sk u sy jn y c h , zbiorów ro z p ra w pośw ięconych o k re ś lo n e j p ro b le m a ty c e .

P y ta n ie 6 nie d o tyczy m ojej d y sc y p lin y , chciałabym jed n ak na n ie o d p o w ied z ieć jako z a in te re so w a n a c a ło ś c ią lite r a tu ro z n a w s tw a . K onieczne s ą na ry n k u zarów no w ydania p is a r z y p ie rw s z e j r a n g i, ja k i po m n iej­ s z y c h , a u s ta le n ie h i e r a r c h ii je s t tu n iem o żliw e, pom inąw szy już to , że r a n g a h is to r y c z n e j w a ż n o śc i nie zaw sz e pokryw a s i ę z c z y te ln ic z ą o cen ą d z is ie js z e g o o d b io rc y , naw et filo lo g a . Być m oże, k o m en tarz i c a ło ś ć o p raw y e d y to rs k ie j m oże s i ę ró ż n ić w z a le ż n o ś c i od te g o , na ja k ie p y ta ­ n ia m oże o d p ow iedzieć tw ó rc z o ś ć danego p i s a r z a .

Na p y ta n ie c ) i d ) n a le ż y odpo w ied zieć w p e łn i tw ie rd z ą c o . P o trz e b n y je s t " K o rb u t" , u zu p e łn ian y co p ew ien c z a s ; k ro n ik a życia i tw ó rc z o ś c i — ty lk o d la p is a r z y o najw iększym z n a c z e n iu . P o trz e b n a je s t r e j e s t r a c j a l i

-te r a r ió w ręk o p iśm ie n n y c h z obn w sk a zan y c h powodów, z w ła sz c z a d la epok daw nych. K onieczne j e s t u c z e s tn ic z e n ie p ro d u k c ji te o re ty c z n e j p o ls k ie j i sło w ia ń sk ie j w adnotow anej b ib lio g ra fii św ia to w e j, w jakim ś r o d z a ju " A b s tr a c ts " , i k o n ie c z n o śc ią je s t p o sia d a n ie ta k ie j b ib lio g ra fii.

Na p y tan ie 7 odpowiadam w p rz e k o n a n iu , że stu d ia d o k to ra n c k ie s ą d o b rą form ą k s z ta łc e n ia .

8 . Nie w ydaje mi s i ę , by n a le ż a ło już na s tu d ia c h m a g is te rs k ic h p rz e p ro w a d z a ć p o d z ia ł na p rz y s z ły c h pracow ników naukow ych i in n y ch . Może s i ę ta k i p o d z ia ł z a ry so w a ć sw obodnie p r z e z w ybór p r a c y m a g is te r ­ sk ie j o c h a r a k te rz e b a rd z ie j w arsztato w y m lu b o c h a r a k te rz e b liższy m społecznym p raktykom pedagogicznym .

O dpow iedź na p y ta n ie 9 m ie ś c i s i ę c z ę ścio w o w odpow iedzi na p y ta ­ nie 5. Inform acja k ra jo w a w z a k r e s ie n au k i o l i t e r a t u r z e , tz n . , j e ś l i d o b rz e rozum iem , in fo rm ac ja o tym , co s i ę d z ie je w lite ra tu ro z n a w s tw ie św iatow ym , w s e n s ie ogólnikowym je s t d o ść d o b ra , z w ła sz c z a w z a k r e s ie h is to r ii lite r a t u r y .