Widok „Misa Adat” – msza święta inkulturowana w regionie Manggarai na wyspie Flores (Indonezja)

129

POLE PRACY MISJONARZY OBLATÓW MARYI NIEPOKALANEJ W AFRYCE W XIX WIEKU

VINSENSIUS ADI GUNAWAN MEKA

Misa Adat – msza œwiêta inkulturowana w regionie Manggarai

na wyspie Flores (Indonezja)

Misa Adat – Inculturated Mass in the Manggarai region of Flores (Indonesia)

Manggarai jest jednym z wielu regionów wyspiarskiej Indonezji1_{, który}

wy-odrêbnia siê odmiennym obyczajem, jêzykiem lokalnym a nawet cechami fi-zjonomicznymi ludzi w nim zamieszka³ych. Jest czêœci¹ zachodni¹ wyspy Flo-res, która nale¿y do Ma³ych Wysp Sundajskich, ale i obejmuje kilka mniejszych okolicznych wysepek (wysepki Komodo, Rinca, Bidadari, Mules). Obejmuje te-rytorium 7136,4 kilometrów kwadratowych2_{. W roku 2008 Manggarai liczy³o}

oko³o 700 tysiêcy mieszkañców. Tak jak ca³a wyspa Flores, która sta³a siê kato-lick¹ enklaw¹, Manggarai z najwiêksz¹ liczb¹ mieszkanców stanowi równie¿ re-gion o przewa¿aj¹cej liczbie katolików (w 2004 roku liczy³o 615 330 wiernych, co stanowi³o 96% mieszkañców)3_{. Na mapie koœcielnej Manggarai znany jest}

jako diecezji Ruteng (powsta³a 3 stycznia 1961 r.)

W niniejszej prezentacji autor pragnie przedstawiæ Misa Adat, stanowi¹ce ciekaw¹ rzeczywistoœæ w duchowoœci Manggarajczyków. Zaczynaj¹c od omó-wienia adatu, przejdziemy do refleksji nad potrzebami i owocami inkulturacji. Na koniec uka¿emy czym jest wspomniana Msza œwiêta i czy jej forma ró¿ni siê od tej wskazanej w Mszale Rzymskim.

A

M

P

TOM 18, 2012

1 _{Indonezja jest krajem wyspiarskim, w którym mieszka 250 milionów mieszkañców.} Odnoto-wano tam ponad 300 grup etnicznych z odrêbnymi obyczajami i jêzykami, co czyni ten kraj jedn¹ z najbardziej ró¿norodnych krain na œwiecie. Ró¿ne Ÿród³a podaj¹ zró¿nicowan¹ liczbê wysp. We-d³ug Wielkiej Encyklopedii Geografii Œwiata (t. 8, Poznañ, 2000, s. 162), Indonezja liczy 13 677 tysiêcy wysp i wysepek, o ³¹cznej powierzchni 1 904 443 km2_{, z czego oko³o 6000 wysp jest} za-mieszka³ych.

2 _{D. N. Toda, Manggarai Mencari Pencerahan Historiografi, Ende 1999; M. Erb, Contested}

time and place: Constructions of history in Todo, Manggarai (Western Flores, Indonesia) „Journal

of Southeast Asian Studies” (Singapore) 28 (1997) nr 1.

I. ADAT W KULTURZE MANGGARAJCZYKÓW

Zanim przedstawimy czym jest Misa Adat, niezbêdne jest naszkicowanie „adatowego” oblicza ¿ycia ludzi w Manggarai. Manggarajczycy, tak jak to czy-ni¹ inni mieszkañcy Indonezji, wcielaj¹ w swoje ¿ycie i pielêgnuj¹ w³asne trady-cje przyjête i odziedziczone od przodków4_{. Obyczaje, tradycje i prawo nimi}

rz¹-dz¹ce okreœla siê w jêzyku indonezyjskim mianem adat. Okreœlenie to oznacza drogê ¿yciow¹, wskazówki ¿yciowe, sposób ¿ycia5_{. Przygl¹daj¹c siê bli¿ej}

funk-cjom spo³ecznym adatu, mo¿na stwierdziæ, i¿ jest on systemem spo³ecznym kie-ruj¹cym wszystkimi aspektami ¿ycia6_{. Konstytucja Indonezji z 1945 roku}

rów-nie¿ potwierdza i popiera tê rzeczywistoœæ, która jest mocno i g³êboko odczuwalna w ca³ym tym ró¿norodnym kraju. Pomimo wielu wysi³ków ustosun-kowania prawa na poziomie krajowym, na poziomie lokalnym ludzie s¹ wierni swoim zwyczajowym regu³om i praktykom, przetrwa³ym poprzez adat7_.

Adat odnosi siê do kulturowych przekonañ, praw i obowi¹zków, obyczajo-wego prawa i systemów s¹downiczych, praktyk zwyczajowych i samorz¹dowych instytucji. Obejmuje on zarówno porz¹dek moralno-spo³eczny, czeœæ oddawan¹ przodkom zakorzenion¹ w dawnych wierzeniach, jak równie¿ konkretniejsze lo-kalne tradycje, takie jak zaœlubiny, chrzciny, rytua³y wokó³ zmar³ego, otwarcie sezonu uprawy ról, zbiorów i plonów. Nale¿y do niego równie¿ sfera ¿ycia arty-stycznego, a wiêc pieœni, opowieœci ludowe, stosowanie odpowiednich instru-mentów muzycznych towarzysz¹cych rytua³om i tradycyjnym obrzêdom8_.

Kon-cepcjê adat mo¿na w pewnym sensie traktowaæ jako twór holenderski. Holenderski gubernator Van Vollenhoven po raz pierwszy u¿y³ pojêcia adat jako prawa do definiowania obyczajów niestandardowych i prawa zwyczajowego. Adat nie jest martwy, stale siê rozwija, równie¿ wspó³czeœnie9_.

Kiedy Manggarajczycy rozmawiaj¹ o adacie, odnosz¹ siê do niego na kilku poziomach10_{. Na pierwszym poziomie chodzi o odniesienie do „starych, dobrych}

czasów”, kiedy Manggarai by³o królestwem, a najwy¿szym organem w ramach struktury adat by³ król, który by³ jednoczeœnie ostatecznym arbitrem i sêdzi¹ 4 _{Por. M. Erb, Adat Revivalism in Western Flores, w: J. Davidson, D. Hanley (red.), The} Re-vival of Tradition in Indonesian Politics, Singapur 2007, s. 247-274.

5 _{Por. Kamus Besar Bahasa Indonesia [Wielki S³ownik Jêzyka Indonezyjskiego, wydany} przez Ministerstwo Edukacji i Kultury], Jakarta 1989.

6 _{Por. P. Webb, Adat and Christianity in Nusa Tenggara Timur: Reaction and Counteraction,} “Philipines quarterly of culture and society” (Cebu City), 14 (1986) s. 339.

7 _{M. Moira Moeliono, The Drums of Rura: Land Tenure and the Making of Place in}

Mangga-rai, West Flores, Indonesia. Dissertation, University of Hawaii 2000, s. 33.

8 _{M. J. Kartomi, Music and Ritual of Pre-Twentieth Century Origins in Manggarai, West}

Flo-res, “Review of Indonesian and Malaysian _{Affairs” (Sydney) 35(2001), nr 1, s. 81.}

9 _{P.J. Burns, The Leiden Legacy. Concepts of Law in Indonesia, Jakarta 1999, s. 110.} 10 _{Por. M. Erb, Adat Revivalism in Western Flores, Singapur 2007, s. 247-274.}

131

MISA ADAT – MSZA ŒWIÊTA INKULTUROWANA W REGIONIE MANGGARAI…

Instrumenty ludowe: bêbny (gendang) i gong (nggong)

w konfliktach11_{. Na drugim poziomie adat w Manggarai dotyczy powi¹zañ}

miê-dzy klanami i rodzinami, jednoœci ludzi we wspólnotach podstawowych. Poziom trzeci dotyczy gruntów i praw kraju, który z kolei opiera siê na relacjach pokre-wieñstwa.

Symbolem suwerennoœci adatu s¹: mbaru gendang – dom rytualny, w któ-rym odbywaj¹ siê rytua³y i przechowuje siê bêbny (gendang); lingko – grunt uprawny; oraz compang – o³tarz z kamieni, wokó³ którego zazwyczaj odbywaj¹ siê tradycyjne rytua³y (sk³adanie ofiar z zwierz¹t). Powi¹zanie mbaru gendang z systemem posiadania ziemi (lingko) wyra¿a siê w filozofii gendang one, lingko

peang (bêben wewn¹trz, grunt na zewn¹trz)12_.

Wszelkie adatowe (tradycyjne) uroczystoœci w Manggarai odbywaj¹ siê w obrêbie tych trzech punktów. Penti (nowy rok agrarny), Rame beo (otwarcie nowej wioski/osiedla), Palak wina (obrzêdy wokó³ zam¹¿pójœcia), Kelas (woko³ zmar³ego) lub Wa’u wa tana (wokó³ narodzin). Wszystkie one odbywaj¹ siê lub rozpoczynaj¹ i koñcz¹ siê w mbaru gendang. Wówczas ludzie wykonuj¹ ludowe i tradycyjne tañce i œpiewaj¹ w nim lub wokó³ compang. A w lingko sk³ada siê ofiarê z kur lub œwiñ podczas Penti i Rame beo13_.

W jêzyku manggarajskim istnieje wyraz adak, co oznacza królestwo lub te-ren podw³adny. Król (kraeng adak) posiada w³adzê i panowanie nad nim, nie tylko z racji odziedziczonej suksesji, ale równie¿ dlatego, ¿e jest znawc¹ obycza-jów, obrzêdów, rytua³ów i tradycji14_{. Dwuwyraz adat istiadat odzwierciedla}

wê¿-szy sens, co oznacza wy³¹cznie obyczaje panuj¹ce w danym okrêgu, jako swo-isty „savoir vivre” danego rejonu15_.

II. MISA ADAT – LITURGIA INKULTUROWANA

Wo³anie Soboru Watykañskiego II o uszanowanie szlachetnych cech i warto-œci ka¿dej kultury znalaz³o równie¿ swoje odbicie w poczynaniach w ramach ¿ycia liturgicznego w krajach misyjnych. Nie nale¿y ¿adnej tradycji zniszczyæ i odrzucaæ w imiê idei misyjnej Koœcio³a, lecz nale¿y je zg³êbiaæ, prze¿ywaæ oraz uwypuklaæ najcenniejsze wartoœci16_{. Poczynania te wspó³czeœnie znane nam s¹} 11 _{Por. R. Lawang, Konflikt Tanah di Manggarai, Flores Barat: pendekatan sosiologi, Jakarta} 1999.

12 _{Por. M. Erb: The Manggaraians, Malezja 1999.} 13 _{Por. M. Erb, Contested time and place, Singapore, 1997.} 14 _{J. A. J. Verheijen, Kamus Manggarai-Indonesia, Haga 1967.} 15 _{Por. Kamus Besar Bahasa Indonesia, Jakarta 1989.}

16 _{M.in. Ad gentes 11; Gaudium et spes 44; Lumen gentium 17; Evangelii nuntiandi 20,}

133

MISA ADAT – MSZA ŒWIÊTA INKULTUROWANA W REGIONIE MANGGARAI…

Mêska czêœæ chóru ludowego

jako inkulturacja17_{. Jest ona wszczepieniem wiary i ¿ycia chrzeœcijañskiego}

w kultury ludzkie. S³owo inkulturacja w swej istocie oznacza wewnêtrzne prze-kszta³cenie autentycznych wartoœci kulturowych przez ich integracjê w chrzeœci-jañstwie i zakorzenienie chrzeœcijañstwa w ró¿nych kulturach18_{. Poprzez}

inkultu-racjê Koœció³ i dana kultura wzbogacaj¹ siê wzajemnie, choæ nie ma to byæ „mieszaniem” wiary z kultur¹19_{. Ewangelia przyjmuje i szanuje wartoœci danej}

kultury i dana kultura podporz¹dkuje siê Ewangelii jako najwy¿szemu prawu ludzkiej mi³oœci20_.

Echo posoborowe wzmog³o zamiary Koœcio³a lokalnego w Manggarai, by iœæ dalej w ³¹cznoœci z miejscow¹ bogat¹ kultur¹21_{. Najprostsz¹ form¹ inkulturacji}

od pocz¹tku stosowana w Manggarai by³o u¿ywanie miejscowego jêzyka w na-uczaniu katechizmu i w liturgii22_{. Ta forma nale¿a³a do wewnêtrznego obszaru}

inkulturacji ad intra (liturgia, duchowoœæ, teologia, i dyscyplina koœcielna)23_{. Co}

niektórzy posuwali siê dalej, skomponowali pieœni w jêzykach lokalnych lub malajskim na wzór pieœni ludowych danego rejonu. Z inicjatywy pierwszego bi-skupa w Manggarai, holenderskiego misjonarza Wilhelma van Bekkuma SVD powsta³ zbiór pieœni Dere Serani (Œpiewy œwiête). Zaprosi³ on miejscowych znawców kultury i obyczajów (adat) oraz kompozytorów i sk³oni³ ich do pracy 17_{Pierwszym, który wprowadzi³ termin pokrewny do pojêcia „inkulturacja“ – catholicisme}

inculturé – by³ ojciec Joseph Masson, na zakoñczenie pierwszej sesji Vaticanum II. Po zakoñcze-niu Soboru ¿aden z jego dokumentów nie zawiera³ wyra¿enia inkulturacja, ograniczaj¹c siê jedy-nie do u¿ycia terminów: przystosowajedy-nie, dostosowajedy-nie. Por. A. Zaj¹c, Inkulturacja w Obszarze Muzyki Liturgicznej wobec wyzwañ spo³ecznej muzycznej popkultury, (Fragmenty referatu wyg³o-szonego na ogólnopolskim kongresie „Musicam Sacram Promovera”. Kraków 2005). Por. te¿ J. Ró¿añski, Wokó³ koncepcji inkulturacji, Warszawa 2008, s. 28.

18 _{Redemptoris missio 52; por. Gaudium et spes 58.}

19 _{Por. Wywiad z floresyjskimi muzykami zajmuj¹cymi siê muzyk¹ liturgiczn¹, oo. Danielem} Kiti SVD, Petrusem Wani SVD, Emanuelem Wero SVD i Johnem Ghono SVD, w: M. Pop³awska,

Christian Music and Inculturation in Indonesia_{, (rozprawa doktorska na Wesleyan University),}

Middletown (USA) 2007, s. 279n. 20 _{Slavorum Apostoli 18.}

21 _{M. J. Kartomi, Change in Manggarai Music and Ritual in the Twentieth Century, “Review} of Indonesian and Malaysian _{Affairs”, 1(1983), nr 3.}

22 _{Do dziœ przyjmuje siê w katolicyzmie okreœlenia Boga, których u¿ywano w rodzimych} tra-dycjach _{na okreœlenie Najwy¿szej Istoty w jêzykach lokalnych. Np. w jêzyku manggaraiskim} u¿y-wa siê okreœlenia: Mori Kraeng = Pan W³aœciciel, albo Mori agu Ngaran o tym samym znaczeniu. Por. H. G_{zella, Imiona Bo¿e u ludów, w: R. Malek, W. Weso³y (red.), W s³u¿bie S³owa Bo¿ego,} P³ock 1978, s. 255 n; S. Wypar³o, Szczêœcie jest w nas…, „Misjonarz” (1986), nr 3, s. 14-15. W jêzyku dawañskim na wyspie Timor: Uis Neno, co znaczy Niebo-Ziemi, czyli Pan nieba i ziemi. Na temat przyjêtych pojêæ i obrzêdów Por.: J. Czachorek, Echa posoborowe, „Verbinum” (1977), nr 3, _{s. 131-132, tak¿e H. Jerzmañski, Lolo liman – rozmowa z o. Bartkowiakiem, „Misjonarz”} (1985), nr 5, s. 10;14-15.

23 _{Por. A.A.R. Crollius, Inkulturacja, w: S. Karotemprel (red.), Koœció³ misyjny. Podstawowe} studium misjologii, Warszawa 1997, s. 125-134.

135

MISA ADAT – MSZA ŒWIÊTA INKULTUROWANA W REGIONIE MANGGARAI…

Widok tancerzy Raga-Sae i dyrygenta chóru ludowego

Widok o³tarza i chóru w czasie Misa Adat

nad adaptacj¹ tradycyjnych rytualnych melodii do tekstów liturgicznych24_.

W tym¿e œpiewniku mo¿na znaleŸæ wiele pieœni o motywie manggarajskim, któ-re czêsto zostaj¹ wykorzystywane w Mszach adatowych. Przystosowywano tak-¿e inne elementy lokalnej tradycji do ¿ycia liturgicznego, takie, jak: taniec i in-strumenty (bêbny i gongi). Przyjêto równie¿ szaty liturgiczne (ornaty, stu³y i stroje s³u¿b liturgicznych – ministrantów) ozdabiane elementami manggarajski-mi. Dzisiaj w ca³ej Manggarai mo¿na równie¿ spotkaæ koœcio³y w kszta³cie tra-dycyjnego, okr¹g³ego domu w Manggarai (mbaru gendang lub mbaru niang). W taki sposób Ewangelia zaczê³a g³êbiej docieraæ do umys³owoœci ludu Indonezji25_.

III. MSZA ŒWIÊTA ADATOWA

W liturgii w Indonezji mo¿na spotkaæ dwie nazwy: Misa adat i Misa

inkul-turasi (Msza œw. inkulturowana). Merytorycznie ³atwiej jest nam zrozumieæ dru-g¹ nazwê zawieraj¹c¹ wymogi soborowe. Okreœlenie Misa adat jest rzadziej spo-tykany w Indonezji26_{. Terminologia ta nie zosta³a jeszcze oficjalnie wprowadzona}

do ksi¹g ani dokumentacji liturgicznych. Nie oznacza to jednak, ¿e nie jest ona znana wœród katolików Indonezji. Badacze kultury i muzyki Manggarai nie u¿y-wali go raczej ze wzglêdów poprawnoœci terminologicznych, ale œmia³o mo¿na stwierdziæ, i¿ Misa adat jest manggarajsk¹ wersj¹ Misa inkulturasi27_.

Odprawia-na jest oOdprawia-na w œwiêta: Odprawia-na Pasterce, w pierwszy lub drugi dzieñ Œwi¹t Bo¿ego Narodzenia, w Nowy Rok, na Wielkanoc, podczas w³asnych œwi¹t i jubileuszów parafialnych lub diecezji, oraz innych okazji, takich jak Msza œw. prymicyjna, czy jubileuszowa28_{. Misa adat sprawowana jest równie¿ na zakoñczenie agrarnej}

uroczystoœci Nowego Roku – penti.

Msza adatowa (Msza inkulturowana) jest zewnêtrznie oparta na obyczajach 24 _{M. J. Kartomi, Change in Manggarai Music, Sydney 1983, s. 67.}

25 _{O tym w listach do Ojczyzny pisali polscy misjonarze werbiœci na pocz¹tku lat 60-tych. Por.:} List o. S. Wypar³y z 8 X 1978, „Verbinum” (1978), nr 2, s. 97-100, tak¿e list o. T. Bartkowiaka z 10 IV 1966 r., „Verbinum” (1966), s. 15-17. Znajduj¹ siê w tych listach opisy inkulturacji, gdzie oprócz tañców, œpiewów i instrumentów wprowadzono komentarz po procesji z darami tzw. torok. 26 _{Misa adat w Manggarai jest bardziej popularnie stosowanym okreœleniem ni¿ w innych} re-jonach, choæ takie liturgiczne uroczystoœci tak¿e tam siê odbywaj¹. Ró¿ni¹ siê jedynie motywem lub rodzajami elementów kulturowych takimi jak tañce i pieœni. K.E. Prier, za³o¿yciel i dyrektor Centrum Muzyki Liturgicznej (PML) w swoich publikacjach stosuje tylko okreœlenie „Misa Inkul-turasi”. Por. Inkulturasi Musik Liturgi, Yogyakarta 1998; Instruksi tentang Inkluturasi Liturgi

Ro-mawi_{, Yogyakarta 1995.}

27 _{Autor jako rodowity Manggarajczyk wychowywa³ siê i czynnie bra³ udzia³ w tego typu} uro-czystoœciach koœcielnych. Ponadto Misa Adat brzmi bardziej swojsko i jest okreœleniem bli¿szym sercu ani¿eli Misa Inkulturasi, jak to siê stosuje w innych regionach Indonezji.

137

MISA ADAT – MSZA ŒWIÊTA INKULTUROWANA W REGIONIE MANGGARAI…

panuj¹cych w danym rejonie29_{. M. Kartomi wskazuje podobieñstwo rytua³ów}

koœcielnych do tradycyjnych obrzêdów „b³agalnych”: oba rytua³y wykonuje siê zarówno wewn¹trz jak i na zewn¹trz, przy czynnym uczestnictwie ludu w œpie-wach i grach na instrumentach30_{. Ca³a Msza œwiêta odprawiana jest w jêzyku}

indonezyjskim, a pieœni wykonywane s¹ w jêzyku manggarajskim, przy ludo-wych tañcach w strojach równie¿ ludoludo-wych31_{. Instrumentami wiod¹cymi we}

wszystkich pieœniach i tañcach manggarajskich s¹ bêbny i gongi (orkiestra

nggong-tembong), o ró¿nych barwach i brzmieniach32_.

Liturgiczne œpiewy mszalne zachowane s¹ wed³ug Msza³u rzymskiego. Opi-sywany poni¿ej przyk³ad Misa adat stanowi refleksjê autora, opart¹ na w³asnych doœwiadczeniach i ró¿nych nagraniach. Misa adat odprawiana jest w nastêpuj¹-cej kolejnoœci: Introit, Kyrie, Gloria, Gradua³y, Alleluja, Offertorium, Sanctus, Agnus Dei, Postcommunio i Ita missa est33_.

Introit oznacza wprowadzenie, wstêp, pocz¹tek. Przede wszystkim rozumie-my to jako pieœñ na wejœcie. W Misa adat pieœñ na wejœcie ma charakter powi-talny o treœci embong lub ndeng – w j. manggarajskim oznacza to œpiew ucisza-j¹cy p³acz¹ce dziecko lub pochwalaucisza-j¹cy je. Zazwyczaj czêœæ Introitu obejmuje ca³¹ paradê wejœciow¹ orszaku liturgicznego, a wiêc kap³ana i s³u¿by liturgicz-nej, do o³tarza. W paradzie uczestnicz¹ tancerze wykonuj¹cy taniec ludowy w rytmie sanda (trójkowy, potrójny). Przed ropoczêciem Mszy œwiêtej, przedsta-wiciel ludu wyg³osi uroczyste powitanie Chrystusa w Eucharystii, kap³anów i wiernych. Takie powitanie powszechnie zrealizowane jest w kszta³cie

kepok/to-rok z charakterystycznym, d³ugim „Jooooo…”, u pocz¹tku ka¿dego zdania.

Kyrie jako wo³anie do Boga o przebaczenie jest szczególnie charakterystycz-ne pod wzglêdem melodycznym i treœciowym. Odczuwalny jest melizmatyzm, co dodaje barwy b³agalnoœci34_{. Najczêœciej pojawiaj¹cymi siê zwrotami s¹ baeng}

(zlituj siê) i somba (b³agamy). Wykonany jest bez tañca. 29 _{Por. K.E. Prier, Inkulturasi Musik Liturgi, Yogyakarta 1998, s. 47n.} 30 _{M.J. Kartomi, Change in Manggarai Music, Sydney 1983, s. 69-70.}

31 _{Misjonarz werbista od 1965 roku pracuj¹cy w Manggarai, o. Jan Olêcki pisa³ z Ni¿szego} Seminarium w Kisol o uroczystoœci 50-lecia pracy misyjnej w Manggarai: W czasie uroczystej kon-celebry nasi wychowankowie œpiewali adatow¹ (obyczajow¹) Mszê œw. po manggarajsku wykonu-j¹c przy tym (z pewnymi zmianami) taniec rytualny przejêty z tutejszych, pogañskich zwyczajów. Proszê nie myœleæ, ¿e ju¿ zwariowaliœmy wprowadzaj¹c taniec do Koœcio³a i Mszy œw., gdy¿ to wszystko ma aprobatê biskupi¹ i jest zgodne z dekretami Soboru Watykañskiego II. Zapraszam wszystkich na adatow¹ (adat = obyczaj, red.) Mszê œw., a na pewno zgodzicie siê na taki kult Naj-wy¿szego. Por. List z 19 VII 1970 r., „Verbinum” (1970), nr 4, s. 46-48.

32 _{M. J. Kartomi, Change in Manggarai Music, Sydney 1983, s. 83.}

33 _{M. Kartomi podaje równie¿ przyk³ad treœci takiej „Mszy adatowej”, znanej w Manggarai} jako „Misa Inkulturasi Paskah” (Msza Œw. Wielkanocna Inkulturowana). Por. tam¿e, s. 83-87.

34 _{Kunszt okreœli³ ten mylizmatyzm jako „negligent”. Por. J. Kunszt, Music in Flores, Leiden} 1942, s. 92.

Gloria jako chwalenie Boga w Misa adat charakteryzuje siê dynamizmem, przyspieszonym tempem, w stylu mbata35_{. Wystêpuje tu czêsto zwrot naring}

(chwa³a). Temu œpiewowi tak¿e nie towarzyszy taniec.

Zamiast psalmów czêsto wykonywane s¹ pieœni ludowe w kszta³cie zwrot-kowym, wyra¿aj¹ce treœci mniej wiêcej podobne do wybranych psalmów do da-nej uroczystoœci liturgiczda-nej lub b³agaj¹ce Ducha Œwiêtego o oœwiecenie umys³u do s³uchania i zrozumienia s³owa Bo¿ego w czytaniach. W niektórych rejonach Alleluja jest œpiewane w stylu ludowym, z tañcem poprzedzaj¹cym procesjê z Ewangeliarzem do ambony przez œrodek koœcio³a. Credo jest œpiewane w mo-tywie danding36_.

Offertorium to czêœæ liturgiczna, która w Misa adat trwa najd³u¿ej37_.

Proce-sjê prowadz¹ tancerze a na jej koñcu, przed darami niesionymi przez przedstawi-cieli grup spo³ecznych ubranych w strojach ludowych, idzie przedstawiciel ludu. Wyg³asza wspomniane ju¿ wy¿ej kepok, ale tym razem przypominaj¹c podobieñ-stwo obu ofiarowañ. W tym czasie tancerze wykonuj¹ taniec raga wokó³ o³tarza przy akompaniamencie pieœni ludowych. Po zakoñczeniu pieœni Msza jest kon-tynuowana.

Sanctus i Agnus Dei wykonywane s¹ równie¿ bez tañca. Motywem mo¿e byæ

mbata lub sanda. Natomiast pieœni na Komuniê i po Komunii zazwyczaj s¹ bar-dzo pogodne, przedstawiaj¹ tajemnice Boga, opowieœci biblijne a tak¿e wyra¿aj¹ m¹droœci ludowe. Taniec nastêpuje dopiero na Postcommunio, kiedy rozdawanie Komunii œwiêtej jest zakoñczone.

Procesjê wyjœciow¹ kap³anów ze s³u¿b¹ liturgiczn¹ równie¿ prowadzi koro-wód taneczny. Ogólnie jest to taniec bardzo radosny w rytmie mbata, a pieœñ zaprasza lud do radowania siê w Bogu za dary, które otrzymuje.

*

Papie¿ Jan Pawe³ II w adhortacji Ecclesia in Africa (14 wrzeœnia 1995 r.) podkreœla³, i¿ „synteza kultury i wiary jest potrzebna nie tylko kulturze, ale rów-35 _{Mbata jest 3-czêœciowym œpiewem o równoleg³ym (paralelnym) dwuwierszu. Dos³ownie to} s³owo oznacza: œpiewaæ siedz¹c razem. Por. M. Kartomi, Music and Ritual, Sydney 2001, s. 93. 36 _{Danding jest to œpiew „solo-response”, œpiew naprzemienny, wykonywany na zewn¹trz} cho-dz¹c w kole. Tam¿e.

37_{Rytua³ „bawo³obicie” (paki kaba w j. manggarajskim) ma miejsce podczas Penti (nowy rok} agrarny) lub Kelas (obrzêdy wokó³ zmar³ego). Posiada charakter dziêkczynny wobec przodków oraz b³agalny o pomyœlne zbiory (w Penti) i o spokojny odpoczynek dla zmar³ego (w Kelas). Pod-czas tego rytua³u, w towarzystwie tancerzy wykonuj¹cych taniec raga, przedstawiciel klanu lub najbardziej powa¿ana postaæ w spo³eczeñstwie uderza maczet¹ (kope) w zwi¹zanego ju¿ do tego celu bawo³a kilkakrotnie a¿ zwierzê skona. Dokonuje siê to oczywiœcie w strojach ludowych. Na-stêpuje tu pewne podobieñstwo. W Eucharystii Chrystus ofiaruje samego siebie za nas, a w obrzê-dzie tradycyjnym zwierzê stanowi ofiarê dziêkczynn¹.

139

MISA ADAT – MSZA ŒWIÊTA INKULTUROWANA W REGIONIE MANGGARAI…

nie¿ wierze, gdy¿ wiara która nie staje siê kultur¹ nie jest wiar¹ w pe³ni przyjêt¹, przemyœlan¹ i wiernie prze¿ywan¹. Podobnie póŸniej napisa³ w Ecclesia in Asia (6 listopada 1999), ¿e synteza ta doprowadza do odnowy kultury a jednoczeœnie wiara czerpie pozytywne elementy z danej kultury. Misa adat jako Msza œwiêta inkulturowana jest dzie³em wieloletniej i ¿mudnej pracy nad wspomnian¹ synte-z¹. Ma w niej miejsce spotkanie wiary z kultur¹ manggarajsk¹, wzajemnie siê ubogacaj¹c i uœwiêcaj¹c. Wierzê, ¿e proces inkulturacji w Koœciele lokalnym w Manggarai nieustannie pod¹¿a nowszymi drogami i p³aszczyznami, które mog¹ byæ dynamicznym sposobem przedstawienia Chrystusa jako jedynego Zbawiciela.

SUMMARY

In Manggarai region, on the Flores island (Indonesia), was developed an interesting form of Mass adapted to the local culture. It has been named “Misa _{Adat”. In this article at first the author} discusses the problem of “adat”. This tradition makes important reality in the spiritual life of people living there. The article makes an attempt of reflection on spiritual needs and the fruits of this adaptation. At the end the author points at the differences of such liturgy compared to the traditional form of liturgy of Eucharist described in the Roman Missal.

Key words:

Misa Adat, Flores, Manggarai, Inculturation, Inculturated Mass

S³owa klucze: