Zmiany form rolniczego użytkowania ziemi w ВОР w pierwszym etapie uprzemysłowienia

A C T A U N I V E R S I T A T I S L . 0 D 2 I E N S I S KOLI A OECONOMICA 96. 1989 An dr z ej N i e p s u j * Z M I A N Y f o k m r o l n i c z e g o u ż y t k o w a n i a z i e m i

W ВОР

W P I E R W S Z Y M E T A P I E U P R Z E M Y S Ł O W I E N I A

1. UVAGI WSTĘPNE Dekada l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h b y ł a d l a r e g i o n u b e ł c h a t o w s k i ego okresem s zczegól nym. R o z p o c z ę c i e budowy w i e l k i e g o kompleksu p a l i w o ­ wo -e n e r g e t y cz n e go w op a r ć i u o m i e j s c o w o , b o g at e zasoby węg l a bru- na t ne go s t a l o s i ę p o c z ą t k i e m w i e l o r a k i c h p r z e o b r a ż e ń w o b r ę b i e ś r od o w i s k a n a t u r a l n e g o , j ak i w d o t y c h c z a s o w e j s t r u k t u r z e s po ł o c z - no-gospodarsk i e j r e g i o n u . Zmiany te n a r a s t a ł y wraz z I n t e n s y f i k a ­ c j ą d z i a ł a ń i nwE? s t y cy j n y c h , g ł ó w n i e zaś dwóch podstawowych o b i e k ­ tów z e s p o ł u e n e r g e t y c z n e g o ! k o p a l n i odkrywkowej " B e ł c h a t ó w " or az e l e k t r o w n i “ B e ł c h a t ó w I " .

P r a c e przygotowawcze w r e j o n i e p r z y s z ł e g o kompl eksu prowadzono na p o c z ą t ku l a t s iedemdzI e s I ą t y c h , l e c z główne p r a c e i n w e s t y c y j ­ ne wykonano po 1975 r . P i e r w s z y e t a p budowy zakończono w 1982 r . , k i e d y to do k r a j o w e j s i e c i e n e r g e t y c z n e j p o p ł y n ę ł y p i e r w s z e k i ­

l o wa t y z e l e k t r o w n i b e ł c h a t owski e j . Ob e c n i e trwa d a l s z a rozbudowa e l e k t r o w n i , a w n a s t ę p n y c h l a t a c h p r z e w i d u j e s i e r o z p o c z ę c i e budowy drug i ego ogniwa pl anowanego z e s p o ł u e n e r g e t y c z n e g o t j . odkrywki wę­ g l o w e j w r e j o n i e S z c z e r c owa o r az e l e k t r o w n i " B e ł c h a t ó w I I й .

P r z e o b r a ż e n i a b l i ż s z e g o i d a l s z e g o o t o c z e n i a kompleksu e n e r g e ­ t yc z ne go z a c h o d z i ł y I nadal zachodzą z różnym nas i I en iem i ich p e ł n a ocena możl i wa b ę d zi e po u p ł y w i e d ł u ż s z e g o c z a s u , tym b a r d z i e j

Mgr , s t . a s y s t e n t w Z a k ł a d z i e G ospoda r k i P r z e s t r z e n n e j I n s t y ­ t u t u P o l i t y k i R e g i o n a l n e j Ut..

że nowe, p r oj ek t owa n e i n w e s t y c j e będą r e a l i z o w a n e j e s z c z e przez k i I kanaśc i e I a t .

L o k a l i z a c j a dużego kompleksu przemysłowego w r e j o n i e r o l n i c z y m powoduje zmiany w jego p r z e s t r z e n i p r o d u k c y j n e j , p o l e g a j ą c e , na z mi a ni e uwarunkowań śr odowi skowych, k u r c z e n i u s i ę p o w i e r z c h n i t e ­ renów użytkowanych r o l n i c z o , co p oc i ą g a za sobą p r z e k s z t a ł c e n i e s t r u k t u r y za t rudnI en i a , jak r ówni e ż uwarunkowań p r o d u k c y j n o - r y n k o - wych. Z tego s i e r o k i e g o w a c h l a r z a problemów ważne wy daj e s i ę być z a g a d n i e n i e uż y t k o w a n i a z i e m i , s t a no w i ą c e g o podstawę w y j ś c i o w ą do badań nad w i e l k o ś c i ą I s t r u k t u r ą p r o d u k c j i r o l n i c z e j . U ż y t k i r o l ­ ne s t a n o w i ą c e podstawowy środek p r o d u k c j i w r o l n i c t w i e , są s z c z e ­ g ó l n i e zagrożone w r e j o n a c h s z y b k i e j I n d u s t r i a l i z a c j i . Budowa du­ żych ob i e k t ów przemysł owych or az w i e l u t o w a r z y s z ą c y c h im u r z ą ­ dzeń i n f r a s t r u k t u r a l n y c h , rozwój s i e c i k o m u n i k a c yj n e j i nowych o- s i e d l i m i e j s k i c h powodują zajmowanie dużych a r e a ł ó w ziemi r o l n i ­ c z e j . W przypadku kompleksów e n e r g e t y c z n y c h p r a c u j ą c y c h w o p a r c i u o wy dobyc i e węgl a b r unat ne go J e s t to s z c z e g ó l n i e wi doczne ze wzgl ędu na w I e I k o p r z e s t rzenny o h a r a k t e r t y c h i n w e s t y c j i . Ob e c n i e , w t r u d n e j s y t u a c j i żywności owe j k r a j u r a c j o n a l n a gospodarka z i e m i ą n a b i e r a szczegól nego z n a c z e n i a i winna stanowć j edną z gł ównych p r z e s ł a n e k pr o c e s u p l a n o w a n i a . Zbyt c z ę s t o bowiem z da r z a s i ę j e ­ s zc z e , że s t r a t y t erenów r o l n i c z y c h są n i e w s p ó ł m i e r n i e duże w sto­ sunku do r z e c z y w i s t y c h p o t r z e b . N a l e ż y dążyć do t a k i e g o model u, w k t ó r y m u p r z e m y s ł o w i e n i e przez o d d z i a ł y w a n i e na s f e r ę e k onomi c z ­ ną r o l n i c t w a b ę d z i e rekompensować s t r a t y p r o d u k c y j n e p o w s t a ł a z powodu ubytku gruntów r o l n i c z y c h .

P r o b l e m a t y k a u ż y t k o w a n i a ziemi w l i t e r a t u r z e e k o n o m i c z n o - r o l ­ n i c z e j re j o nów u p r z e m y s ł a w i a n y c h prezent owana j e s t g ł ó w n i e p r z y o k a z j i s z e r s z y c h rozważań nad poziomem i ki e r u nka mi p r o d u k c j i r o l n i c z e j . W i ę k s z oś ć z n i c h p o w s t a ł a w ramach kompleksowego p r o ­ gramu badań r e j o nó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h prowadzonych g ł ó w n i e na p r z e ł o m i e l a t ■z e ś ć d z i e s I ą t y c h i s i e d e m d z i e s i ą t y c h . Z l i c z n y c h o- pracowań na s z c z e g ól n ą uwagę z a s ł u g u j ą p r a c e T. H u n к a ( 1 9 7 5 ) , F . K a p u s t у ( 1 9 7 6 ) , M. K ł o d z i ń s k i e g o (1970, 1972), J . K u b i c y (1972, 1976), J . L i c z k o w s k i e g o (1966, 1968) , K. M a t u I e w I с z a ( 1 9 6 8 ) , K. M i k u s a ( 1970, 1971), E . R a s z e j i-T o b j a s z ( 1 9 6 1 ) .

P o g l ą d y aut oró w na temat wpływu c e nt r um przemysł owego na p r z e ­ s t r z e ń r o l n i c z ą są z r ó ż n i c o w a n e , c z ę s t o wręcz p r z e c i w s t a w n e . P r e

-zeritowane są t e z y , iż u p r z e m y s ł o w i e n i e Hamuje rozwój p r o d u k c j i r o l ­ n i c z e j w z a p l e c z u ośrodKa przemysł owe go, jak r ó wn i eż i t a k i e , któ­ r e mówią o s t ymu I асу j'nym odazi a I уwan i u c ent r um przemysłowego na t e r e n y r o l n i c z e poprzez u k s z t a ł t o w a n i e s i ę nowych uwarunkowań pro­ d u k c y j n y c h .

Ze wzgl ędu na podobny p r o f i l p r o d u k c y j n y i z b l i ż o n e ce c hy l o k a l i z a c y j n e n a j b a r d z i e j i n t e r e s u j ą c e wy d a j ą s i ę być e f e k t y badań w r e j o n i e k o n i ń s k i m . A u t o r z y t y c h opracowań ( L l c z k o w s k i , M a t u l e - w i c z ) s t w i e r d z a j ą , że wpływ p r z e my s ł u na sposób w y k o r z y s t a n i a z i e ­ mi w s ą s i e d z t w i e ośrodka g ó r n i c z o - e n e r g e t yc z ne go n i e może być o- k r e ś l o n y j e d n o z n a c z n i e . Oprócz f i z y c z n e g o ub y t k u grunt ów pod obi e k

t y przemysłowe n a s t ę p u j ą t ak że zmiany p r o d u k t yw n o ś c i ziemi wywo­ ł a ne z a n i e c z y s z c z e ń iem śr o d o w i s k a n a t u r a l n e g o , odwodnieni em gruntów, odpływem s i ł y r o b o c z e j i t p . W s z y s t k i e te c z y n n i k i z n a j d u j ą o d b i ­ c i e w o b r a z i e u ż y t k o w a n i a z i e m i . Na p o d s t a w i e badań p o wi a t u t u r e ­ c k i e g o w l a t a c h 1955-1964 K. M a t u l e w i c z o c e n i a p o z y t y w n i e zmi any, j a k i e z a s z ł y w s t r u k t u r z e u ż y t k o w a n i a z i e m i , bowiem w z r ó s ł p r o ­ centowy u d z i a ł grunt ów o r ny c h or aZ ł ą k , co ś w i a d c z y o i n t e n s y f i k a ­ c j i r o l n i c z e g o u ż y t k o w a n i a . W n i n i e j s z y m o p r a c owa ni u p o d j ę t o próbę oceny s k a l i i k i e r u n k ó w pr ze mi an r o l n i c z e g o systemu u ż y t k o w a n i a ziemi w o b r ę b i e B e ł c h a t o w - s k i e g o Okręgu Pr zemy sł owego w p i e r ws z y m e t a p i e jego r o zwoj u w l a ­ t a c h 1973-1961. N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , że b y ł to o k r e s t ru d n y w ż y c i u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r с zym k r a ' u, p r z e j a w i a j ą c y s i ę t ak że k r y z y s e m w s f e r z e p r o d u k c j i r o l n i c z e j . Rynkowy d e f i c y t p r oduk t ów ż y w n o ś c i o ­ wych próbowano n i w e l o w a ć m. i n . p r z e z c z ę s t e zmiany s t r a t e g i i w po I I ł усе го I n e j k r a j u , ma j ą c e w w i e l u p r z y p a d k a c h d e c y d u j ą c y wpływ na k s z t a 1 1owani e s i ę nowych warunków p r o d u k c y j n y c h w r o l n i c t w i e . W o b r ę b i e 80P zmiany te p o s z e r z a j ą z e s p ó ł uwarunkowań w y n i k a j ą c y c h z f a k t u p r z y sp i e s z o n e j i n d u s t r i a l i z a c j i , s t w a r z a j ą c znaczne u t r u ­ d n i e n i e w o c e n i e wpływu kompleksu p a l i w o w o - e n e r g e t y c z n e g o na s f e r ę p r o d u k c j i r o l n i c z e j . 2. OBSZAR I МЕТООУ BADAŃ W o p ub l i k o w a n e j d o t y c h c z a s l i t e r a t u r z e g e o g r a f I c z n o - e k o n o m i c z ^ n e j j ak r ó wni eż w l i c z n y c h o p r a c o w a n i a c h s t ud i а I n o - p r o j e k t o w y c h spot y ka s i ę w i e l e r ó ż n y c h o k r e ś l e ń d o t y c z ą c y c h samej i n w e s t y c j i b e ł

-cha tow; к i e j , np. Zespół Górni е г о - E n e r g e t y e z n y ( Z G E ) , Kompleks P a l i ­ wowo-Energet yczny ( K P E ) , jak równi eż ob s za r u j e j o d d z i a ł y w a n i a , np. Z a g ł ę b i e G ó r n i e z o - E n e r g e t y c z n e , B e ł c h a t o w k i Okręg G ó r n i c z o- E ne r g e - t yc zn y (BOGE) czy w r e s z c i e B e ł c h a t o w s k i Okręg Pr z e my sł owy ( В О Р ) . S z c z e g ó l n i e t a o s t a t n i a nazwa bywa c z ę s t o używana, mimo że g r a n i c a ВОР c z ę s t o zmi eni ano i o b e c n i e n i e są one j e s z c z e j e d n o z na c z n i e o k r e ś l o n e . W n i n i e j s z y m op r a c owa ni u pod tym o k r e ś l e n i e m rozumie s i ę obs za r o d d z i a ł y w a n i a ZGE " B e ł c h a t ó w " , p r z e s t r z e n n i e p o k r y w a j ą ­ c y s i ę z rej onem przewi dywanyc h zmian wywoł anych rozwojem l e j a d e ­ p r e s y j n e g o . Tak d e f i n i o w a n y ВОР poł o żo ny j e s t w c a ł o ś c i w g r a n i ­ c a c h wo j . p i o t r k o w s k i e g o i obej muj e 1 m i a s t o ( B e ł c h a t ó w ) i 16 gmin

( B e ł c h a t ó w , D o b r y s z y c e , D r u ż b i c e , Gomunice, G o r z k o w i c e , G r a b i c a , K a ­ mi eń s k , K l e s z c z ó w , K l u k i , L g ot a W i e l k a , R o z p r z a , R z ą ś n i a ,

Sulmie-1 r z y c e , S z c z e r c ów, Wola K r z y s z t o p o r s k a , Z e l ó w) .

W o b r ę b i e ВОР wy r ó żni ono ponadto tzw. obszar węzł o wy , o b ej muj ą cy a d m i n i s t r a c y j n i e m. B e ł c h a t ó w i 4 gminy ( B e ł c h a t ó w , Kamlerfsk, K l e s z ­ czów, K l u k i ) , w k t ó r y m d o t y c h c za s z I oka I izowano w i ę k s zo ś ć i s t n i e ­ j ą c y c h ob i e k t ów przemysł owych i i n f r a s t r u k t u r a l n y c h i k t ó r y n a ­ dal b ę d z i e r e j o ne m d a l s z e j l o k a l i z a c j i o b i e k t ów w n a st ę p n y c h e- t a p a c h rozbudowy kompleksu p a l i w o w o - e n e r g e t y c zn e g o . W y o d r ę b n i e n i e t yc h dwóch obszarów w i ą z a ł o s i ę t akże z z a s t o ­ sowaniem różnego s t o p n i a s zc ze g ó ł o w o ś c i a n a l i z y t e r y t o r i a l n e j i t e ­ m a t y c z n e j . Ze wzgl ędu na znaczną p o w i e r z c h n i ę o b s za r u o d d z i a ł y w a ­ n i a KPE “ B e ł c h a t ó w " c h a r a k t e r y s t y k ę zmian przeprowadzono w s k a l i gminnej g ł ó w n i e d l a gos po darki c a ł k o w i t e j . W ob s z a r z e węzłowym p o­ r ó wna ni e przeprowadzono według n a j m n i e j s z y c h j ed n o s t e k t e r y t o r i a l - n y c h , t j . w s i , o g r a n i c z a j ą c s i ę do a n a l i z y zmian w o b r ę b i e s e k t o ­ r a gospodarki i n d y w i d u a l n e j .

A n a l i z a porównawcza obszarów w r ó żn y c h o k r e s a c h s t w a r za p r o ­ blem j e d n o l i t o ś c i t e r y t o r i a l n e j i m e r y t o r y c z n e j m a t e r i a ł ó w w y j ­ ś c i o w y c h . Podstawowe ź r ó d ł o i n f o r m a c j i s t a n o w i ł y w y n i k i r o l n i c z y c h s pi sów czerwcowych г l a t 1973 i 1981. N i e b y ł y one j ednak w p e ł n i porównywal ne ze względu na dokonane w tym c z a s i e zmiany g r a n i c w i e l u j e d n o s t e k , związane z nowym p o d z i a ł e m a d m i n i s t r a c y j n y m w 1975 r . W o b r ę b i e ВОР zmi eniono np, g r a n i c e m. B e ł c h a t o w a , p o ł ą c z o

-Л tym c z a s i e z gminy Ze l ó w w y d z i e l o n o m i a s t o Z el ó w , l e c z ze wzgl ędu na brak j e d n o l i t y c h m a t e r i a ł ó w s t a t y s t y c z n y c h a n a l i z ę p r z e ­ prowadzono wg stanu w 1973 r .

□ о - 5.0%

f

5.1- 10,0%

J

10,1 - 15.0V.

15.1 - 20.0%

20.1- 25,0%

R y s . 1. W i e l k o ś ć zmian s t r u k t u r a l n y c h w o b r ę b i e użytków r o l n y c h ob­ s zaru węzłowego ВОР w l a t a c h 1973-1981

no gm. B e ł c h a t ó w i G r o c h o l i c e t w o r j ą c gm. B e ł c h a t ó w , z l i k w i d o w a n o gin. P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i , a ponadt o dokonano w i e l e zmian w l i c z b i e i g r a n i c a c h obwodów s p i s o w y c h. Z t y c h względów w b i l a n s a c h p o w i e r z ­ c hni c a ł k o w i t y c h w y s t ą p i ł y n i e w i e l k i e n i e z g o d n o ś c i p o wi er z c h n i owe , k t ó r e zni wel owano drogą do s za c owa ni a gr u nt ów, zac howuj ąc i s t n i e

-jącą

» I r u k t u r ę użytków. N i e b y ł o jednak możl iwe w y el i mi no wa n i e t y c h r ó ż n i c w m a t e r i a l e dotyczącym gospodarki I n d y w i d u a l n e j .

W a n a l i z i e główny uwagę s kier owano ria:

- w i e l k o ś ć i dynamikę zmian powi e r z chni owy ch pos zc zegóI nyc h form w o d n i e s i e n i u do stanu w y j ś c i o we g o ;

s k a l ę p r z e k s z t a ł c e ń s t r u k t u r a l n y c h użytków r o l n y c h , o k r e ś l o ­ nych zmiany procentowego u d z i a ł u form w p owi e r z ch n i c a ł k o w i t e j lub użytkowanej r o l n i c z o .

W c e l u s y nt e t y c z ne g o o k r e ś l e n i a zmian s t r u k t u r a l n y c h w j e dn o ­ s t k ac h a d m i n i s t r a c y j n y c h posł użono s i ę metodą rang oraz ws kaźni ki em stanowiącym sumaryczny w a rt oś ć bezwzgl ędnych r ó ż n i c procent owych u- d z i a ł ó w p os zc z eg óI n yc h form użytków r o l ny c ľ v w obydwu poziomach c z a s o ­ wych. S k a l ę przemian s t ruk t ur а I rjych w obszarze węzłowym ВОР zi

lu st ro wan o k a r t o g r a f i c z n i e ( r y s . 1 ) .

3. ZMIAN/ POWIERZCHNIOWE UŻYTKÓW ROLNYCH W В О Р ■

C i ą g ł a rozbudowa kompleksu p a l i wo wo -e n er g et y c zn eg o zwiększa t a k ­ że s i ł ę jego o d d z i a ł y w a n i a na o t o c z e n i e . Z a s i ę g tego o d d z i a ł y w a n i a

j e s t t rudny do p r e c y z y j n e g o o k r e ś l e n i a . Można jednak p r z y p u s z c z a ć , że w wyniku p o d j ę t y c h o s t a t n i o d e c y z j i o budowie d r u g ie go ogniwa kompleksu (odkrywka “ Szczerców i e l e k t r o w n i a “ B e ł c h a t ó w I I " ) wpływy u w i d a c z n i a ć s i ę bądą w p romi en i u co n a j m n i e j k i l k u n a s t u k i l o m e t r ó w od cent r um przemysłowego.

P r z y j ę t y w a n a l i z i e obszar badawczy zaj muj e p o w i e r z c h n i ę 186,4 t y s . ha, co stanowi 29,8% o g ó l n e j p o w i e r zc hn i woj . p i o t r k o w s k i e g o ( t a b . 1) . W o k r e s i e r o z p o c z ę c i a p r a c i n w e s t y c y j n y c h b y ł to obszar typowo r o l n i c z y , a u ż y t k i r o l n e zajmował y 70% J^go p o w i e r zc hn i . Był to zatem wskaźnik p r z e wy ż s z a j ą c y ś r e d n i ą wojewódzką (65X) jak i k r aj o w ą ( 6 2 % ) . Wysokiemu odsetkowi r o l n i c z e g o w y k o r z y s t a n i a ziemi w ВОР t owarzy szą n i e z b y t k o r z y s t n e warunki środowiskowe. Dot y c zy to g ł ó w n i e g l e b , w y ks z t a ł c o n y c h w p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i na p i a s k a c h i g l i n a c h czwar tor z ę d owyc h, z a l i c z a n y c h do I V, V i VI k l a s y b o n i t a c y j ­ n e j . Pod względem p r z y d a t n o ś c i r o l n i c z e j gruntów or ny ch p r z e wa ż a j ą g l e b y kompleksu ż y t n i e g o z przewagą typów ś r e d n i c h i s ł a b y c h , a wśród użytków z i e l o n y c h kompleksy ś r e d n i e i s ł a b e .

T a b e l a 1 Zmiany użytkowania ziemi w ВОР na t l e zmi an w województwie i j k r a j u w l a t a c h 1973-1981

Pow i er z- Użytki ro ln e w ty s . ha

Pozo-Procentowy udzi ał w

r mwU r r r h n i пой I np I w nawi erzchni użytków ro l nychUdzi ał procentowy ł ą k i i p a s t­ wiska razem Jednostka t e r y t o r i a I na Rok chn i a

t y s . ha razem grunt у sady łą k i oast- _{wi ska} Lasy

s t a ł e u ż y t ­ ki ro Ine lasy pozo-s t a ł e grun­ ty orne

sady ł ąki _{wi ska}p a s t ­ tąk i

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 I r 15 16 17 18 19 POLSKA gospodarka: całkowi t a 1973 31268 19326 14800 306 2558 1661 »! 4219 8579 3362 61,8 27,4 10,8 76,6 1.6 13.2 8,6 21,8 1981 31268 18910 14582 276 2515 1537 4052 8633 3725 60,5 27,6 11,9 77,1 1.5 13,3 8.1 21,4 1973*100 100 97,8 98,5 90, 0 98,3 92,5 96 ,0 100,6 110,7 -1.3 ♦0,2 _*1.1 ♦ 0,5 -0.1 ♦0,1 -0.5 -0,4 Indywidualna 1973 17749 15552 12092 279 1992 1189 1182 1528 668 87,6 8,6 3,8 77,8 1,8 12,8 7,6 20,4 * _{1981 16181 14161 11014 236 1861 1048 2909 1048 972 87,5 6.5 6,0 77,8 1.7 13,1 7,4 20,5} 1973*100 91,2 91,0 91,0 85, 4 93,4 88,1 91.4 68.6 145,5 -0.1 -2.1 ‘ 2,2 0,0 -0,1 ♦0.3 -0,2 ♦0.1 WOJ. PIOTRKOWSKIE gospodarka: cał kowi ta 1973 626,1 405,5 333,1 5, 6 43,0 23,8 $6,8 166,4 54,2 64,8 26,6 8,6 82,1 1.4 10,6 5.9 16,5 1981 626,6 394,8 326,2 4, 1 43,2 21,3 64,5 168,7 57,2 63,1 26,9 9,0 82,6 1.0 10,9 5.4 16,3 1973*100 100,0 97,4 97,9 73, 2 100,4 89,5 96,5 101,3 105,5 -1.7 ♦0,3 ♦0,4 ♦ 0,5 -0.4 «0,3 -0,5 -0,2 i ndywi dua1 na 1973 464,7 394,3 325,6 5,

г

41,7 21,8 . СУ, 5 53,7 16,7 84,8 11,6 3,6 82,6 1.3 10,6 5.5 16,1 ■ _{1981 425,9} 365,2 302,4 3, 6 39,9 19,2 59,1 48,4 12,3 85,7 11.4 2,9 82,8 1.0 10,9 5,3 16,2 1973*100 91,6 92,6 92,9 69, 2 100,2 91,8 92,9 90,1 73,6 ♦0,9 -0.2 -0,5 »0,2 -0.3 ♦ 0,3 -0,2 ♦ 0,1 OBSZAR ВОР gospodarka: cał kowi ta 1973 186,4 129,6 102,7 _{1. 3} 16,5 9,1 25,6 40,5 16,3 69,5 21,7 8,8 79,3 1.0 12,7 7.0 19,7 1981 186,4 123,4 99,4 _{0, 9} 16,2 6,9 23.1 39,7 23,3 66,2 21,3 12,5 80,6 0.7 13,1 5.6 18,7 1973*100 100,0 95,2 96,8 69, 2 98,2 75,8 90,2 98,0 143,0 -3,3 -0,4 ♦ 3,7 ♦ 1,3 -0.3 ♦0,4 -1.4 - 1,0 indywidualna 1973 150,1 124,2 99,3 _{1. 1} 15,5 8,3 23,8 19,8 6,0 82,8 13,2 4.0 80,0 0.9 12.5 6,7 19,2 1981 130,1 109,3 88,6 0, 6 14,6 5.4 _20,0 17,2 3,6 84,0 13,2 2,8 81,1 0,6 13,4 4,9 18,3 1973*100 86,6 87,9 89,2 54, 5 94,2 65,0 84,0 86,9 60,0 ♦1.2 0,0 -1.2 *1.1 -0,3 ♦ 0,9 -1.8 -0,9 OBSZAR WĘZŁOWy ВОР gospodarka: całkowi ta 1973 55,4 31,7 24,6 0. 2 4,3 2.6 6,9 19,4 4.3 57,2 35,0 7,8 77,6 0.6 13,6 8,2 21,8 1981 55.4 28,1 22,0 0, 2 3,8 2.1 5.9 17,3 10,0 50,7 31,2 18,1 78,3 0.7 13,5 7.5 21,0 i ndywi d u a1 na 1973*100 1973 100 40,9 88,6 30,1 89,4 23,8 100 0, 2 88,4 4,0 80,8 2.1 85,5 6.1 89,2 9.3 232,5 1.5 *6,5 73,6 -3,8 22,7 ♦ 10,3 3.7 ♦ 0,7 79,1 ♦0.1 0.7 -0.1 13,3 -0.7 7.0 -0,8 20,3 1981 32,0 23,8 18,8 0 1 3,3 1.6 4.9 7.4 0,8 74,4 23,1 2.5 79,0 0.4 13,9 6.7 20,6 1973*100 78,2 79,1 79,0 50 80 76.2 78,7 79,6 53,3 ‘ 0,8 ♦ 0,4 -1,2 -0.1 -0.3 ♦0,6 -0,3 ♦ 0,3

T a b e l a 2

Zmiany w użytkowaniu ziemi w ВОР według sektorów w łasności w ł atach 1973-1981

W yszczególnienie Rok Użytki го I ne Lasy P o z o sta łe

09_{Ó i n#._}

_...

razem grunty orná sady ł ak i pastwi ska łyk i I pastwi ska

ha X ha , X ha X ha

%

ha X ha X ha X ha X ha - X Gospodarka c a łk o ­ w ita 1973 1981 ró żnica 19721» 100 136 427 186 *27 100,0 100,0 100,0 x 129 597 123 380 -6 217 95,2 69,5 66,2 -3,3 102 716 99 383 -3 333 96,8 55,1 53,3 -1,8 1 291 / 862 - 0 9 68,3 0.7 0.5 -0.2 16 466 16 195 -271 98,4 8,8 8,7 -0,1 9 124 6 920 -2 204 75,8 4.9 3.7 - 1.2 25 590 23 115 -2 475 90.3 13,7 12,4 -1.3 40 487 39 719 -768 98, 1 21,7 21,3 -0.4 16 343 23 328 •6 985 142,7 8,8 12,5 ♦ 3,7 Gospodarka indyw i­

dualna 1973 1981 ró żn ica 1973*100 150 08* 130 075 -20 009 86,7 100,0 100,0 ж 12* 199 109 292 -1* 907 ’ 88,0 82,7 8* , 0 ‘ 1.3 93 328 88 609 -10 719 89.2 66,2 68,1 *1.9 1 083 647 -436 59,7 0,7 0.5 -0.2 15 504 14,640 -856 94,5 10.3 11.3 * 1.0 8 272 5.388 -2 884 65,1 5.5 4.1 -1.4 23 776 20 036 -3 740 84.3 15,8 15.4 -0,4 19 832 17 165 -2 667 86,6 13.2 13.2 0 , 0 6 053 3 618 -2 435 59,8 4.0 2,8 - 1.2 Państwowa gospo­ darstwa ro lna Min. R o t. 1973 1981 ró żn ica 1973*100 3 1*8 3 908 ♦760 12*.1 100,0 100,0 x 2 011 2 868 ♦ 857 1* 2,6 63,9 73,* ♦9,5 1 526 2 297 ♦ 771 *- 150,5 48,5 58,8 • 10, 3 115 117 *2 101,7 3.7 3.0 -0.7 240 293 •53 122,1 7,6 7,5 -0 . 1 130 161 •31 123,8 V*1 4.1 0,0 370 454 • 84 122,7 11,8 11,6 -0,2 103 123 !20 119,4 3,3 3,1 -0,2 1 034 917 -117 88,7 32,8 23,5 -8,3 P o z o sta ł* państwo­ wa gospodar­ stwa ro ln * 1973 1981 różnica 1973*100 553 305 -2*8 55,2 100,0 100,0 x 375 262 -113 69,7 67.8 85.9 •18.1 179 115 -6* 04,3 32,4 37,7 *5,3 11 13 • 2 118,2 2,0 ' 4.3 •2.3 113 111 -2 98,2 20.4 36.4 •16,0 72 23 -49 31,9 13,0 ’ .5 -5,5 185 13* -51 72,4 33,4 *3,9 ♦10,5 94 26 -68 27,7 17,0 8.5 -8,5 84 17 -6,7 20,2 15.2 5,6 -8,3 R o ln ic z a sp ó ł­ d z ie ln ie pro­ dukcyjne 1973 1981 ró żn ica 1973*100 1 097 5 088 ♦3 991 *63,8 100,0 100,0 к 996 * 652 ♦3 7*6 513,5 82,6 91,* ♦ 8.8 691 3 698 ♦3 007 535,? 63,0 72,7 •8,7 17 17 100,0 1.5 0.3 * 1.2 117 529 • 412 452,1 10,7 10,4 -0,3 81 408 ♦327 503,7 7.4 8,0 ♦0,6 198 937 ♦739 373,2 18,0 18,4 ♦0,4 68 198 • 130 291,2 6.2 3,9 -2,3 123 238 •115 193,5 11,2 4,7 -6,5 Kółka ro ln ic z a 1973 1981 różnica 1973*100 2 093 * 317 !2 22* 206,3 100,0 100,0 x 1 793 3 917 !2 12* 218,5 85.7 90.7 ♦5,0 1,382 3,283 ♦ 1 901 237,6 66,0 76,0 •10,0 10 10 100,0 0.5 0.2 -0.3 256 301 . • 45 117,6 12,2 7.0 -5,2 1*5 62* ♦ *79 430,3 6,9 14,4 ♦7,5 401 925 ♦524 230,7 19, 1 21.4 ♦2,3 54 185 • 131 342,6 2.6 4.3 *1.7 246 215 -31 87,4 11,8 5,0 -6,8

t y s . ha, t j . 22% o g ó l n e j p o w i e r z c h n i ВОР, a wi ę c n i e c o m n i e j n i ż ś r e d n i o w woj ewództ wi e I k r a j u ( 2 7 % ) . W s t r u k t u r z e użytków r o l n y c h p r oc e nt o wy u d z i a ł p o s zc z e g ó l n y c h form b y ł n a s t ę p u j ą c y (w na wi a s a c h ś r e d n i e w o j e w ó d z k i e ) : - g r u n t y orne 79,3 ( 8 2 , 1 ) ■- sady 1,0 ( 1, 4)

W s t r u k t u r z e w ł а snoí c I owej użytków r o l n y c h dominował s e k t o r g o s poda r k i i n d y w i d u a l n e j , s k u p i a j ą c y o k . 96% I c h o g ó l n e j p o wi er z - c hnI ( t a b .

2 )

.

P r ez e nt owany obszar c h a r a k t e r y z o w a ł a duża k o n t r a s t o w o ś ć u d z i a ­ ł u użytków r o l n y c h i lasów w p o s z c z e g ó l n y c h gminach, k o r e l u j ą c a z p r z e s t r z e n n y m rozmi e s z c z e n I e m g l e b . Wsk aź ni k u d z i a ł u t ere nów r o l ­ n i c z y c h w o g ó l n e j p o w i e r z c hn i w gminach wahał s i ę od 43% (gm. K l u ­ k i ) do 89% (gm. L g o t a W i e l k a ) ( t a b . 3 ) .

O d k r y te z ł o ż a węgl a br un at ne g o z a l e g a j ą w c e n t r a l n e j c z ę ś c i ВОР, w o b r ę b i e gm. K l e s z c z ó w , Ka mi e ńsk , S z c z e r c ó w . W p i e r ws z y m e t a ­ p i e i n w e s t y c y j n y m l o k a l i z a c j a gł ównych o b i e k t ó w odbywał a s i ę w dwóch p i e r w s z y c h gminach. O c e n i a j ą c zatem o g ó l n i e l o k a l i z a c j ę kom­ p l e k s u z r o l n i c z e g o punktu w i d z e n i a można o k r e ś l i ć j ą j ako k o r z y ­ s t n y , bowiem zajmowane t e r e n y c e n t r a l n e ВОР p o s i a d a j ą g l e b y o n i ­ s k i e j p r z y d a t n o ś c i r o l n i c z e j . Zagrożone są n a t o m i a s t poważni e duże a r e a ł y lasów, s t a n o w i ą c e j eden z o s t a t n i c h , w i ę k s z y c h kompleksów

l e ś n y c h w ob s z a r z e środkowej P o l s k i .

W l a t a c h 1973-1981 w o b r ę b i e ВОР prowadzono sze r o k o z a k r o j o n e d z i a ł a n i a i n w e s t y c y j n e , k t ó r y c h s z c z e g ó l n e n a t ę ż e n i e p r z y p a d ł o na drugą połowę tego o k r e s u . Spowodował y one p r z e o b r a ż e n i a w ś r o d o ­ wi s k u p r z yr o d n i c z y m , w y n i k a j ą c e g ł ó w n i e z k o n i e c z n o ś c i o d wo d n i e n i a z ł o ż a węglowego, zmiany w z agospodarowani u p r z e s t r z e n n y m , m. i n . w s i e c i o s a d n i c z e j , i n f r a s t r u k t u r z e k o m u n i k a c y j n e j or az w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a . P r z e k s z t a ł c e n i o m u l e g ł a t a k ż e s ą s i a d u j ą c a z i n w e s t y ­ c j ą p r z e s t r z e ń r o l n i c z a , co przede w s z y s t k i m u w i d a c z n i a s i ę w z na ­ cznym uby t ku p o w i e r z c h n i r o l n i c z y c h w r e j o n i e budowy k o p a l n i i e I ek t rown i .

Według i s t n i e j ą c y c h danych do c z e r wc a 1982 r . k o p a l n i a p r z e ­ j ę ł a 3, 3 t y s . ha gr unt ów, w tym o k o ł o 1100 ha grunt ów o r n y c h , 550 ha użytków z i e l o n y c h I 1200 ha lasów. W w i ę k s z o ś c i b y ł y to g r u n ­ t y V i VI k l a s y b o n i t a c y j n e j i p r z e z nac z o n e z o s t a ł y g ł ó w n i e pod

- łąk i - pas twi ska

12,7 ( 1 0 , 6 ) 7, 0 ( 5 , 9 )

---J e d n o s t k a ter-ytor i a Ina Rok

Pow i erz- U ż y t k i r o l n e 1 L a s y % r .. . _ Pozo- ! s t a t e j 5* I nia ogólna X razem grunt у i orne ________ _ -i sady j ł ek i p a s t » : - ska ♦ i t pe stw i -ska 1 2 3 4 5 6 7 1 6 9 10 _*______ 11 i M J a s t o i gmina 1973 100 62, 9 51,2 0, 7 5, 5 5.5 11,0 31,3 5 . 9 ' B e ł c h a t ó w 1961 100 56,7 47,1 0, 5 4. 9 4,2 9,1 31,7 11,6 ♦ - -6,2 -4,1 -0,2 -0,6 1.3 -1,9 ♦0,4 . ’ 5 *6 Gmi n y : Dob r y s z y c e 1973 100 75, 9 54,5 0, 9 14,4 6.1 20, 5 13, 1 11,0 : 1981 100 73, 9 43, 9 1.1 14,2 4,8 15,0 14, 1 12,0 ♦ *- -2,0 -0,6 ♦0,2 -0, 2 -1,3 -1.5 ♦1,0 _{* 1.0 ;} Drużb i ce 1973 100 75, 6 5 9 , S 0, 5 9, 3 5, 9 15,2 15,0 9 *t 1981 100 72,7 57,1 0,5 5 , fi 15,0 1&.P 13,3 -* - _{* 2 , 9} -2. 6 0, 0 *0, 1 -0,3 -0.2 -1,0 ♦3,9 ! Gomun i ce 1973 100 63,8 46 ,7 1»1 10,8 5,2 16,0 25, 8 10,4 1981 100 61,3 44,6 C,6 9, 7 6,2 15,5 24.- 9,3 ♦ - -2,5 -2,1 -0,3 -1.1 * 1, 0 -0,1 ♦3,6 -1.1 Gor zkowi ce 1973 100 60,2 6 4 , G 0, 7 10,3 5,2 15,5 1-.4 8,4 1S81 100 77,1 62,1 1.1 9, 9 3, 9 13,8 14,2 8, 7 . - -3,1 _-1.9 ‘ 0,4 -0,4 -1.3 -1.7 ♦2,6 * 0 , 3 Grab i ca 1973 юс- 87,1 73,4 1,9 7. 8 4. 0 11,8 7 . 7 5.2 - 1981 ю с 8 5 , С 74,2 1,1 7. 6 2.1 9,7 8, 6 6, 4 ♦ — _-2.1 ♦0,8 -0,8 -0,2 -1, 9 2 1 ♦0,3 ♦1.2 i fr ii d ej N fa z jp i. v

1 2 3 4 Kami eńsk 1973 1C'0 63,4 1981 100 53,4 ♦ — _{' - 1 0 , 0} К Ieszczów 1973 100 57, 3 1S81 100 48, 0 ♦ - _{- 9 . 3} К i uk i 1972 100 42, 9 1981 100 40,7 ♦ — _-2,2 L g o t a W i e l k a 1973 1 100 6ft, 5 19Ô1 1 ICO 89, 5 ♦ - _♦1.0 Rozprza 1973 100 62,3 1981 ♦ — 100 64, 2 ♦ 1,9 Rzgśn i e 1973 100 82,0 1981 100 79.5 * ♦ - -2,5 S u l m i e r z y c e 1973 100 79,1 1981 ♦ -100 71, 7 -7,4 S z c ze r c ów 1973 100 63, 7 1981 ■* -100 59,2 -4,5 48. 7 40, 5 -6.2 44, б

зе,4

-6 , 2

23,2

27. 7 - 1 . 5 75,4 78. 8 43. 9 53.3 ♦3,4 63. 9 63. 5 -0,4 63. 9 55. 3 -4,6 43. 8 4 1 . 5 - 1. 9 0 . 2 0,0 -0 , 2 0 . 2 0. 2 0, 0 о 3

о|з

0. 0 1 , * 1.3 -0 . 1 0. 3 0,1 -0,5 С , 4 0. 2 -0 . 2 0. 9 0.7 -0 , 2 0.4 0, 1 -0,3 11.4 11,6 ♦0.2 7. 8 6 , 1 -1.7 8.8 7.4 -1.4 7. 9 4. 7 -3.2 8.5 Ю . 5 ♦2 . 0 11.5 1C , 5 - 1 . 0 10,7 9.2 -1,5 11.9 11.9 0, 0 8 3 . ' 1.3 - 1 . 8 4 »7 3.3 * 1.4 ‘ .6 5.3 ♦0,7 3,8 4. 7 ♦0,9 3.3 0, 3 -3,0 6,2 5.3 -0, 9 3,6 2.5 - 1 . 1 7. 6 5. 3 -2.3 14.5 12,9 - 1 . 6 12.5 9.4 -3,1 Í 3 . 4 12.7 -0.7 11.7 .9,4 11 , 8 1 0 , 8 -1.0 17.7 15.8 -1.9 14,3 11,7 -2 , 6 19,5' 17,2 -2,3 10 25, 0 20. 9 -4,1 35, 5 24. 9 -10, 6 49.3 45. 3 3,2 4, е ♦1.4 26.5 25.4 - 1 . 1 10 .6 12.4 ♦1. 6 14,8 16.5 ♦1.7 26. 5 29, 2 ♦2,7 11 11 , 6 25.7 ♦ 14,1 7.2 27, 1 ♦19,9 7. 8 14,0 ♦6. 2

е.з

5 , У -2.4 1 1 , 2 1C, 4 -0 , 8 7.2 8 , 1 ♦0,9 6 , 1 11.8 ♦5,7 5. 8 11,6 ♦ 1 . 8 Zm ia ny fo m ri ro ln ic z e g o u ży tk o w «n i ä z ie r» !

1 2 3 u 5 6 7 8 9 10 11 Wo 1 a 1973 100 80,8 69, 6 1,0 5, 5 4. 5 10,0 8,4 10,6 K r z y s z t o p o r s k a 1961 100 78,3 66, 0 0. 6 7. 6 4.1 11,7 7, 8 13,8 ♦ - -2,5 1 CO a> -0.4 * 2, 1 O 1 _{♦ 1,7 -0,6 ♦3.1} Ze 1 ów 1973 100 66, 9 52.4 0.4 9, 0 5.1 14,1 21, 8 11,3 1981 100 67,5 55, 0 0,1 9. 3 3.1 12,4 24,3 e

.2

+ - ♦ 0,6 * 2 , 6 -0,3 ♦0,3 -2.0 - 1, 7 ♦2,5 -3,1 ВОР razem 1973 100 69, 5 55,1 0, 7 8.8 4,9 13,7 21, 7 ' 6. 8 1961 100 66,2 53, 3 0, 5 8. 7 3.7 12.4 21,3 12.5 <*■— _{-3,3 - 1, 8 -0,2 -0.1 -1.2 -1,3 -0,4 * 3 . 7} Ź r ó d ł o : ja k w t a b . 2.

B i l a n s u ż y t k o w a n i a z i e mi w ВОР w l a t a c h 1973-1981 { g o s p o d a r k a c a ł k o w i t a ) Powierz­ U ż y t k i r o l n e ( h a ) Pozo-s t a ł e ( h a ) J e d n o s t k a t e r y t o r i a l n a Чок chnia ogói na ( h e ) razem . g r unt у sady ł ąk i p a s t w i ­ ska ł ąk i i oastwi - ska L a s y ( h a ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Í

M i a s t o i gmina Bełchatów 1973. 1981 21452 21452 13495 12170 10983 10100 153 100 1170 1061 1189 909 2359 1970 6724 6809 1233

1

2 4 7 3 j

Gmi n y ; ♦ ró żn i ca X -1325 -883 -53- -109 -280 -389 ♦85 ♦1240 D o b r o s z y c e 1973 1961 5110 5110 3680 3776 2787 2753 47 54 735 724 311 245 1046 969 670 719 560 615 różn i ca X -1Q4 -34 .*7 -11

-66

-77 ♦49 ♦ 55 Drużb i ce 1973 ' 1981 12067 1206" 9123 8777 7217 6896 66 65 1127 1139 713 677 1840 1816 1810 1688 1134 1602 ł

i

r óżn i ca X -346 -321 -1

« 1 2

-36

- 2 4

- 1 2 2

♦468 Kami eńsk 1973 1961 9581 9581 6073 5114 4659 3869

2 0

4 1088 1114 296 127 1384 1241 2393

2 0 0 7

2 4 6 0

1115 •• różn i ca X -859

- 8 0 0

-16 ♦26 -169 -143 -386 ♦1345 К 1eszczów 1973 1981

1 2 4 8 2

12482 7153 5995 5563 4795 26 .25 978 765 586 410 1564 1175

4 4 2 7

З Ю 4 9C2 3383 różn i ca X -1159 _{-768 -1}

- 2 1 3

-176 -389 -1323 ♦ 2481 K l u k i 1973 1981

1 1 8 5 0

1 1 3 5 0

5079 4827 3450

3 2 8 4

36

зе

1046881 547 624 1593

1 5 0 5

58435365 928 - 1658'' et. to lia ny ło rrn u ż y tk o w a n ia z im ii

T a b e l a 4 ( c d . ) Gomun i ce Gor zkowi ce Grab i ca L g o t a W i e l k a Rozprza Rząśn i e S u l m i e r z y c e S z c z e r c ó w 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 różn i ca X -252 -166 ♦2 -165 ♦ 77 -8S -478 ♦730 197Э-" 6257 3993 2920 72 675 326 1001 1614 650 1981 6257 3838 2730 50 607 391 99S 1836 581 r ó żn i ca X -155 -130 -22 -58 ♦65 -3 ♦224 -69 1973 10229 8202 6543 70 1,04 9 534 1583 1163 864 1981 10229 7883 6356 110 1013 404 1417 1452 894 r ó ż n ; ca X -319- -193 ♦40 -36 -130 -166 ♦289 ♦30 1973 12724 11080 9346 236 992 506 1498 987 657 1981 1272.4 10820 9452 135 972 261 1233 1093 811 różn i ca X -260 ♦ '436 -101 -20 -245 -265 ♦106 ♦ 154 1973 6308 5580 4758 88 497 238 735 200 523 1381 6308 5644 4971^ 81 294 298 592 289 _{? 2 L} różn i ca X ♦ 54 ♦ 213 -7 -203 ♦ 60 -143 ♦89 -153 1973 16250 10116 8110 90 1377 539 1316 4311 1823 1981 16250 10437 8661 12 1710 54 1764 4130 1683 różn i ca X ♦ 311 ♦ 541 -73 ♦333 -485 -152 -181 -130 1973 8637 7081 5516 36 995 534 1529 936 620 1961 8637 6870 5487 14 907 462 1369 1067 700 różn i ca — ■ -X -211 -29 -22 -88 -72 -150 ♦131 ♦80 1973 } 8272 6542 5287 77 884 I 294 1178 1224 506 1961 8272 5935 4909 62 759 205 964 1364 973 r<fżni ca X -607 -378 -'15 -125 -89 -214 ♦ 140 ♦ 467 1973 12691 8216 5652 48 1539 977 2516 34 *8 1257 1981 12891 7626 5397 9 1536 684 222C 3762 1503

T a b e l a 4 { c d . ) -J _{2 3 *Л} С _{6 7} 8 9 10 11 różn i ca X -590 -255 -39 -3 -293 -296 -344 ♦245 Wol a K r z y s z t o p o r s k a 1973 17041 13766 11899 171 935 761 1696 1430 1845 1981 17041 ' 3353 11254 106 1296 702 1998 1322 2361 różn i ca X O ! CO j -645 -65 ♦ 361 -59 ♦ 302 - 108 ♦515 Ze 1 ów 1973 15276 10217 8010 55 1379 773 2152 3337 1722 1981 15276 10310 8408 17 1417 468 1865 3710 1255 różn i ca X ♦ 93 ♦398 -38 ♦38 -305 -267 ♦373 -466 ВОР razem 1973 186427 129596 102716 1291 16466 9124 25590 40487 16344 1981 186427 123380 99383 882 16195 5920 23115 39719 23328 różn i ca X -6116 -3333 -409 -271 -2204 -2475 -768 ♦ 6984 Ź r ó d ł o : j ak w t a b . 2.

i

Z rii an y tor m ro ln ic z e g o u ż y tk o w a n ia /i e rn i

z wał owi s ko zewnętrzni» i wkop w y r o b i s k a odkrywkowego. Znaczny c z ę ś ć p r z e j ę t y c h terenów s t a n o w i ł y tzw. g r u n t y zbędne d l a i n w e s t y c j i . Są t o g r u n t y l e ż ą c e n a j c z ę ś c i e j na p r z e d po l u wkopu i z wa ł owi s k a w o b r ę b i e systemu o d wa d n i a j ą c e g o , co c zy n i j e trudno d o s t ę p n y mi . Na mocy o b o w i ą z uj ą c y c h p r z e p i s ó w w y wl a s z c z e n i owych k o p a l n i a b ył a anj- szona c z ę s t o do w y k u p i e n i a w i ę k s z y c h t erenów n i ż p o t r z e b o w a ł a , np. gdy t e r e n y p o t r z e b n e k o p a l n i s t a n o w i ł y w i ę c e j n i ż połowę g r u n ­ tów g o s po da r s t wa , przejmowano j e w c a ł o ś c i .

E l e k t r o w n i a z a j ę ł a w tym c z a s i e o k , 700 ha, z k t ó r y c h w i ę ­ ksz oś ć przeznaczono pod s k ł a d o w i s k o p o p i o ł u . i ż u ż l a or az pod o- b i e k t y budowlane e l e k t r o w n i .

W tym samym c z a s i e w c a ł ym o b s z a r z e ВОР u b y ł o 6, 2 t y s . ha u- zytków r o l n y c h I 800 ha lasów ( t a b . 4 ) . U b y t k i te s t a n o w i ą odpo­ w i e d n i o 4,8% i 1,9% o g ól ny c h a r e a ł ó w t yc h torm w o k r e s i e w y j ­ ści owym 1973 r . Dl a poró wnani a a n a l o g i c z n y wska ź ni k d l a ubytków terenów r o l n y c h w wo j . p i o t r k o w s k i m w y n o s i ł 2, 8%, a d l a k r a j u 1, 7%. W przypadku lasów, w woj e wództ wi e j ak i w k r a j u zanotowano w tym c z a s i e p r z y r o s t i c h p o w i e r z c hn i wynoszący w wo j e wództ wi e 1,3% i k r a j u 0, 6%. Można zatem s t w i e r d z i ć , że w badanym obszarzfe z m n i e j s z a n i e s i ę a r e a ł u grunt ów r o l n i c z y c h p r z e b i e g a z na c z ni e s z y b c i e j n i ż w p o z o s t a ł e j c z ę ś c i województwa i k r a j u .

f t i ę k s z o ś ć terenów anekt owanych przez zespół e n e r g e t y c z n y s t a n o ­ w i ł y g r u n t y s e k t o r a i n d y wi d u a l n e g o ( o k . 2 t y s . h a ) , l e c z w i e l k o ś ć

ta s t a n o w i ł a z a l e d w i e n i e w i e l k ą c z ę ś ć g l o b a l n y c h s t r a t I nd y wi d u ­ a l n y c h użytków r o l n y c h p o n i e s i o n y c h w o b r ę b i e ВОР. P o w i e r z c h n i a t y c h grunt ów w y n i o s ł a bowiem aż 14,9 t y s . ha, z czego 10,7 tys. ha to g r u n t y or ne a 3,7 t y s . ha t r w a ł e u ż y t k i z i e l o n e ( t a b . 5 ) . Można z a ­ tem p r z y p u s z c z a ć , że na odpływ ziemi z s e k t o r a i n d y w i d u a l n e g o r ni ał y p r z e w a ż a j ą c y wpływ inne p r z y c z y n y , k t ó r e t y l k o p o ś r e d n i o mogł y być wywołane budową i n w e s t y c j i b e ł c h a t o w s k I e j . W tym c z a s i e w s e k t o r z e u s p o ł e c z n i o n y m wi doczny b y ł znaczny p r z y r o s t użytków r o l n y c h , wyno­ szący w: PGR M i n . R o l n i c t w a 0, 9 t y s . ha, r o l n i c z y c h s p ó ł d z i e l n i p r o ­ d u k c y j n y c h ( 3 , 7 t y s . ha) i k ó ł k a c h r o l n i c z y c h ( 2 , 1 t y s . ha ) ( t a b . 2). Świ ad c zy to o s i l n y m p r z e p ł y w i e mi ędz y s e k t or o wy m użytków rolnych, któ­ r y mógł być nast ępst wem wydani a us t awy u m o ż l i w i a j ą c e j r o l n i k o m

i ndywi d ua l ny m p r z e k a z y w a n i e swych grunt ów w zamian za rentę. Grun-- ty te przekazywane b y ł y do Państwowego Funduszu Z'iemi a n a s t ę p n i e za­

s i l a ł y zasoby zi em r o l n i c z y c h s e k t o r a u s p o ł e c z n i o n e g o .

p r z e j mo w a n i e g r unt ów r f Z pr z e z e e k ł o r i n d y w i d u a l n y i o o-c m <i«- mi ą mógł odbywać s i ę t y l k o w jednym k i e r u n k u , t j . do j e d n o s t e k u- » p o l e c z o ł o o y r h . P o ni e w a ż c z ę s t o z d a i z a ł o s i ę , i « j e d n o s t k i t e n i e b y ­ ty w t a n i e w p e ł n i zagospodarować p r z e k a z y w a n y c h Im g r u n t ów, stwo- I zono wi ę k s ze mo ż I i wo i c i . u d z i a ł u rol-ników i n d y w i d u a l n y c h л ich wy- kor z y s ł an i u.

Budowa w i e l k i e j i n w e s t y c j i p r z e m y s ł o w e j s t a j e s i ę zawsze a- t r a k c y j n y m m i e j s c e m p r a c y , ь ze c c-yóI n i с d l a n, łod2 i e z y , o d c i ą g a j ą c ją od k ont yn u o w a n i a p r a c y w r odz i nny m g o a j i o d a r s t w i e , d l a t e g o t e ż , m i ­ mo m o d y f i k a c j i p r z e p i s ó w o g r u n t a c h P f č , ni ezahamowano p r o c e s u prze­ k a z yw a n i a gr jniów r o l n i c z y c h w i e l u g os po d a r s t w g ł ó w n i e z powodu br a ku n a s t ę p c y .

W s k a l i poszczegó Ihyi.h gmin dynami ka i k i e r u n k i zrnłan a r e a ł u u ; / t k ó w r o l n y c h b y ł y zrózri i чс л а п е . Л w i ę k s z o ś c i j e d n o s t e k ( 1 3 ) z a ­ notowano ub y t e k p o w i e r z c h n i , p r z y zym n a j w y ż s z e jego tempo wy s t ą - p i ł o w g/r.. K l e s z c z ó * ( - 1 f c , 2 % ) ‘ , Kami eńsk ( - 1 5 , 0 % ) , a wi ęc w r e j o n a c h b e z p o ś r e d n i c h d z i a ł a ń i n w e s t y c , j n y c h . Znaczne u b y t k i zanotowano t a k ­ że w o b r ę b i e m i a s t a i gminy B e ł c h a t ó w ( 9 , 8% ) ' " o r az Su Im i er z y c e ( • 9 , 3 5 ) i są one spowodowane j ł ó w m e p r z e / z a j ę c i a zi emi r o l n i ­ c z e j pod t e r e n y budowl ane (rn. B e ł c h a t ó w , S u l m i e r z y c e ) , co w i ą ­ że s i ę z napł ywem z n a c zn e j l i c z b y l u d n o ś c i z i nny c h r e j o n ó w o r a z budową i n w e s t y c j i t o w a r z y s z ą c y c h , jak np. s z l a k i k o mu n i k a ­ c y j n e , d r o b n i e j s z e o b i e l . t y p r z e my s ł owe i t p . N i e w i e l k i p r z y r o s t u ż y ­ tków r o l n y c h «y s t ą p i ł w

gm.

R o z p r z a , L g o t a . W i e l k a i Z el ó w .

W o b r ę b i e g o s po da r k i i n d y w i d u a l n e j we w s z y s t k i c h gmi nach z ano ­ towano spadki p o w i e r z c h n i użytków r o l n y c h i dynami ka t ego p r o c e s u z a z n a c z a ł a s i ę z n a c z n i e s i l n i e j , np. gm. Kami eńsk ( - 3 4 % ) , K l e s z c z ó w i S u l m i e r z y c e ( - 2 5 % ) .

N a j w i ę k s z ą c z ę ś ć wśród u t r a c o n y c h t e r e nó w r o l n i c z y c h s t a n o ­ w i ł y g r u n t y o r ne ( 3 , 3 t y s . ha ) ог а г p a s t w i s k a ( 2 , 2 t y s . h a ) . U b y t k i gr unt ów o r n y c h k o r e l u j ą p r z e s t r z e n n i e ze zmianami w u ż y t k a c h r o l ­ nych ogół em, n a t o m i a s t « gr»-'. R o z p r z a , Z e l ó w , L g o t a W i e l k a p r z y r o s t

t ere nów uprawnych j e s t w y r a ź n i e j s z y ( o k . * 5 % ) .

W o b r ę b i e BOP we w s z y s t k i c h n iemaI gminach ( o p r ó c z W o l i K r z y -p

P r o c e n t o w y u b y te k w s t o i u n k u do s t a n u 1973 r . o k r e ś l o n o z n a ­ k i e m - zaś p r z y r o s t *.

* 7e wzgl ędu na zmiany g r a n i c a d m i n i s t r a c y j n y c l > mi a s t a i brak p e ł n e j nKik'umentacj'i s t a t y s t y c z n e j d l a g o s p o d a r k i c a ł k o w i t e j

■ B i l a n s u ż y t k o w a n i a zi emi w ВОР w l a t a c h 1973-1981 ( g o s po d a r k a i n d y w i d u a l n a ) U ż y t k i r o l n e ( h a ) _i Pozos t a- ł e ( h a )

:

J ednos tka t e r y t o r i a l n a L a t a P o w i e r z -chr, i a og ól n a ( h a ) razem g r u n t y orne sady ł ą k i p a s t w i -j ska * ą k i i D S tw i S- k a L a s y (( h a ) 1 2 3 4 5 Б 7 ■®

!

9 1C --- --- -11 1 M i a s t o i gmina Be ł c h a tów 1973 1981 16 316 13 906 12 746 10 712 10 544 8 973 j 146 97 1 137 974 919

i

658

j

2 056 1 642 3 052 2 897

t

518

! 297 -- ---i .• - ‘ różn i ca -2 410 -2 034 -1 571 -49 -163 -251

i

-414 -155 -221

j

Gminy i Do b r o s z y c e 1973 1981 4 545 4 065 3 819 3 410 2 741 2 445 47 53 727

689

304 223 . 1 031 912 .. 550 532 ---175

j

123

różn i ca

-480

-409 -296

-38

-81

-119

-18 -53 Drużb i ce 1973 1981 10 216 8 903 8 624 7 654 6 827 6 163 1 08C

1

ooe

664 432 ...

1

744 1 440 — 1 182 1 057

L

4 1C 192 r ó ż n i c a .... -1 313 -970 -664

_{- i}

-72 -232 -304 -125

-

2

ie

Gomun i ce 1973 1981 4 602 4 083 3 674 3 248 2 732 2 402

65

42 564 516 312 s 288

1

876 804 760 761 '’ бв 74 r ó ż n i с a -515 -426 -330

_{i -23}

-48 -24 -72 ♦ 1 -94 Gor zkow i ce 1973 1961 8 7 460 7 425 6 727 6 018 5 553

I

58 52

932

883 417

239

1 349 1 122 661 606

252

127 r óżn i ca -S88 -698 -465

-6

-49 -178 -227 -55 -235 fn so ai M r» 7 jp L< tf

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 . 11 1 G ^ a b I c a 1Q73 1981 12 18B 10 575 11 026 5 709 9 394 8 644 122 23 997 891 М 3 151 1 510 1 042 746 611 416 ' 255 j r ó ż n i ca ■ 1 613 -1 317 -75C - » -106 j -362 -468 -13b -161 j Kami e * s k 1S73 1981 7 159 4 530 5 611 3 692 -4 -411 2 S I C 16 • 2 988 860 . 196 20 1 184 880 1 279 788 269 ! so ; — :--- 1 r ó ż n i c a -2 617 -1 907 - i e o i *2 -128 -176 -304 -491 -219 i K l e s z c z ó w 1973 1981 8 881 6 165 7 163 5 9S4 5 570 4 795 23 9 893 642 547 320 1 440 962 1 559 955 391 j 222 ! --- i r ó żn i c £ -2 716 -1 16S i -775 I -14- -251 -227 -47e -604 -169

j

K l u k i 1S73 1981 8 587 7 406 4 845 4 371 4 3 366 2 980 25 36 970 788 485 ъ в г 1 4 55 1 3 ' 5 3 439 2 802 302 I 333 :

i

r ó ż n i c a ---1 181 ’ -475 -366 • 11 -182 ♦82

- 1 0 0

-637 -69 ; L g o t a W i e l k a

1 9 7 3

1 9 8 1

5 996 5 698 5 570 5 261 4 750 4 614 66 79 495 281 f 237 267 732 568 162 249 24 4 ; 188

j

ró żn i ca

-2ье

-309

- 1 3 6

-S -214 ♦50 -164 -67 -56 : Roz p r z a 1973

1 9 8 1

11 386 10 721 9 867 9 578 7 959 7 974 79 4 1-324 1 6Ö0 507 1 е з т 1 600 1 041 991 ,478 152

j

--- 1 r ó ż n i c a -665 -289 ♦ 15 -75 ♦276 -507

- 2 3 1

-50

- 3 2 6 j

Tafce i a 5 ( c d . ) о 1 2 3 i 5 6 7

8

9 10 11 R z e i n i а 1973 7 668 6 931 5 432 36 956 507 1 463 516 221 1981 7 501 6 637 5 337 13 848 439 1 287 673 191 r ó ż n i c a -167 -294 -94 -23 -108 -68 -176 ♦157 f _o S uI mi e r z y c e 1973 7 071 6 101 4 969 77 760 275 1 055 708 262 1981 5 010 4 320 3 506 56 672 8& ___ ...j 756 508 182 r ó ż ni ca -2 060 -1 781 -1 463 -19 -108 -191 -299 - ' -200 -80 S z c z e r c ó w 1973 10 263 8 145 5 638 48 1 526 933 2 459 1 723 395 • "i 1981 9 016 7 023 4 911 9 1 479 624 2 103 •

H

1 624 i.

_____

371 różn i ca -1 245 -1 122 -727 - » -47 -309 -356 •

■

•' -99 -24 Wol a K r z y s z t o - 1973 14 877 13 018 11 262 158 885 713 1 598 867 992 D o rska 1981 13 690 12 414 10 477 104 1 214 619 1 833

---595

i

■

-i-681 ---r ó ż n i c a -1 187 -604 -785 -54 ♦ 329 -94 -235 -262 -311 Z e ' ów 1973 11 881 9 865 7 818 54 1 250 743 1 993 1 567 6 49 1981 I 11 345 9 549 7 804 15 1 3C3 427 1 730 1 516 ?80 r ó ż n i c a -536 -319 -14 -39 ♦ 53 -316 -263 -51 -169 ВОР razem 1973 150 084 124 199 99 328 1 063 15 504 6 272 23 776 19 832 6 053 1991 130 075 *109 292 88 609 647 14 648 5 38e 20 036 17 165 3 616 r ó ż n i c a 20 009 14 895 10 719 -436 -856 -2 884 -3 740 j -2 667 -2 335 Ź r ó d ł o : ja*' w t a b . 2. A n d rz e j N ie p iu j

s г t o p o r s k i e j ) w y s t ą p i ł spadek p o w i e r z c h n i t r w a ł y c h użytków z i e l o n y c h ( ł ą k i p a s t w i s k ) . P r z e c i ę t n i e w y n o s i ł on 10% ( g o s p o d a r s t w a i n d y w i ­ d u a l ne - 16%), l e c z w w i e l u 9m i nach o s i ą g a ł z n a c z n i e w i ę k s z e r o z ­ m i a r y (gm. K l e s z c z ó w - 24, 9% , L g o t a W i e l k a - 19, 5%, S u l m i e r z y c e , Gra­ b i c a - 18%) . ł ą k i i p a s t w i s k a s t a n o w i ą formy wz aj emni e s i ę u z u p e ł n i a j ą c e w g l o b a l n y m p o t e n c j a l e n a t u r a l n y c h zasobów paszowych o b s z a r u w pro- p or c j a c h n a r z u c o n y c h g ł ó w n i e p r z e z uwarunkowani a n a t u r a l n e . W w y ­ n i k u i c h pr z e mi an (np. p r z e s u s z e n i e g ru n t ów, m e l i o r a c j e , n a w o d n i e n i e

i t p . ) n a s t ę p u j ą t a k ż e wzajemne p r z e k s z t a ł c e n i a p o w i e r z c h n i obu form w odmi ennych z a z w y c z a j , a c z ę s t o wręcz p r z e c i w s t a w n y c h k i e ­ r u n k a c h . W o b r ę b i e ВОР, momo że na g l o b a l n y spadek u ż y t k ów z i e ­ l o nyc h w p ł y n ą ł g ł ó w n i e u b y t e k p a s t w i s k , to w p r z e k r o j u . poszczegól - nych j e d n o s t e k t e r y t or i а I ny c h obr a z t y c h zmian j e s t b a r d z i e j z ł o ­ żony. W w i ę k s z o i c i gmin ( 1 1 ) n a s t ą p i ł u o y t e k p o w i e r z c h n i tąk a n a j w i ę k s z e s t r a t y p o n i o s ł y gm. L g o t a W i e l k a ( - 4 0 , 8 % ) , K l e s z c z ó w ( - 2 1 , 8 % ) , K l u k i ( - 1 5 , 8 % ) or az S u l m i e r z y c e ( - 1 4 , 1 % ) . W y d a j e s i ę , że t e znaczne spadki p o w i e r z c h n i w p r z e w a ż a j ą c e j I j c z b i e gmin spowo­ d ował y dwie główne p r z y c z y n y i f i z y c z n e i n k o r p o r a c j e ł ą k pod o b i e k ­ t y i n w e s t y c j i (szacunkowo 500-600 h a ) or az p r z e s u s z e n i e grunt ów wy- wöl ane pows t ani e m l e j a d e p r e s y j n e g o . P i e r w s z a z t y c h p r z y c z y n d o ­

t y c z y g ł ó w n i e gin. K l e s z c z ó w i K l u k i , g d z i e 2na c zn ą c zę ś ó p o w i e r z c h n i ł ąk z a j ę t o pod odkrywkę o r a z w y s y p i s k o p o p i o ł ó w i ż u ż l i w r e ­ j o n i e d o l i n y W i d a w k i . W p o z o s t a ł y c h g mi nac h, s z c z e g ó l n i e na o b s z a ­ r a c h p o ł o ż o r y c h b l i ż e j o d k r y w k i , n a s t ą p i ł o p o g o r s z e n i e s i ę w a r u n ­ ków s i e d l i s k o w y c h d l a r o ś l i n n o ś c i ł ą k o w e j , w wy n i k u o b n i ż e n i a s i ę l u s t r a wód g r u n t owy c h . Wśród n i e l i c z n y c h gmin, w k t ó r y c h n a s t ą p i ł p r z y r o s t a r e a ł u ł ą k z n a c z ą c e są zmiany w gm. Wota K r z y s z t o p o r s k a ( * 3 8 , 6 % ) i R o z p r z a ( ? 4 , ? % ) . f est to m. i n . e f e k t p r z e p r o w a d z o n y c h tu p r a c nad r e g u ­ l a c j ą stosunków wodnych w g l e b i e o r az s t o s o w a n i a na wo ż e ni a ś c i e ­ kami np. w r e j o n i e N i e c h c i c (gm. R o z p r z a ) . W tym c z a s i e pr a ce melio­ r a c y j n e wykonano t akże na t e r e n a c h ł ą k w gm. S z c z e r c ó w i Z e l ó w , co p o z w o l i ł o na p o d n i e s i e n i e i c h w y d a j n o ś c i p r o d u k c y j n e j .

W r e j o n a c h g dz i e n a s t ą p i ł p r z y r o s t ł ą k lub z w i ę k s z e n i e i c h p r o d u k t y w n o ś c i o b s e r w u j e s i ę j e d n o c z e ś n i e z nac z ny u b y t e k p a s t w i s k . Tak t eż j e s t w w y mi en i o n y c h powyżej gmi nach, np. w R o z p r z y ( - 9 0 % ) , Kami eńsku ( - 5 3 , 1 % ) , G r a b i c y ( - 4 8 , 4 % ) , Z e l o w i e ( - 3 9 , 5 % ) i K l e s z c z o w i e

( - 3 0 , 0 % ) .

W gminach g dz i e n a s t ą p i ł o w y r a i n e n a r u s z e n i e b i l a n s u pas zo we ­ go poprzez u b y t k i ł $ k , p o w i e r z c h n i a a r e a ł u p a s t w i s k z w i ę k s z y ł a się. Tak b y ł o m. I n . w gm. L g o t a W i e l k a ( ‘ 2 5 , 2 X ) I K l u k i ( ‘ 14,1X1.

Znaczne s t r e t y p o w i e r z c hn i zanotowano równi eż w a r e a l e sadów ( - 3 1 , 7 X 1 , s z c z e g ó l n i e w gm. G r a b i c a , R o z p r z a , Wol a K r z y s z t o p o r s k a . W y j ą t e k stanowi J e d y n i e gm. G o r z k o w i c e , g d z i e n a s t ą p i ł p r z y r o s t o 60X spowodowany r o z s z e r z e ń iem sadowni c t wa w s e k t o r z e u s p o ł e c z n i o ­ nym.

4.

ZMIANy STRUKTURy ROLNICZEGO uZyTKOWANIA ZIEMI

P r z e d s t a w i o n e zmiany p o w i e r z c h n i o w e form użytków r o l n y c h jak i p r z e o b r a ż e n i e uwarunkowań o r g a n i z a c y j n o - p r o d u k c y j n y c h r o l n i c t w a s p o ­ wodowały p r z e k s z t a ł c e n I a w d o t y c h c z a s o w e j s t r u k t u r z e u ż y t k o w a n i a p o ­ s zc z e g ó l n y c h j e d n o s t e k t e r y t o r i a l n y c h . W badanym o k r e s i e w o b r ę b i e c a ł e g o ВОР z a z n a c z y ł s i ę spadek p r o ­ centowego u d z i a ł u użytków r o l n y c h w o g ó l n e j p o w i e r z c h n i o 3 , 3% , l a ­ sów o 0, 4X p r z y j ednoczesnym w z r o ś c I e u d z i a ł u t e r e nów ni e r o I n i с zych o k r e ś l a n y c h j ak o " p o z o s t a ł e " o 3, 7% ( t a b . 4 ) . Zmiany te r ó ż n i ę s i ę od o g ó l ny c h t e n d e n c j i w w o j . p i o t r k o w s k i m , g d z i e u d z i a ł t e r e nów r o l ­ n i c z y c h z m n i e j s z y ł s i ę t y l k o o 1, 7%, zaś o d s e t e k , lasów w z r ó s ł o 0,3% a " p o z o s t a ł y c h " o 1,4%. Z m i a n i e u l e g ł a t akże d o t yc h c za so wa s t r u k t u r a uż y t k ów r o l n y c h . Z w i ę k s z y ł s i ę bowiem u d z i a ł grunt ów o r n y c h ( + 1, 3%) or az ł <j k ( ‘ 0 , 4% ) p r z y równoczesnym spadku u d z i a ł u p a s t w i s k ( -1,4X1 i sadów ( - 0 , 3 % ) ( t a b . 6 ) . Podobne zmiany z a s z ł y t ak że w o b r ę b i e i n d y w i d u a l n y c h u- żytków r o l n y c h . Świ ad c z y to o I n t e n s y f i k a c j i w y k o r z y s t a n i a t e r e ­ nów r o l n i c z y c h , spowodowanej m. I n . pr z e z s t r a t y zlmi na c e l e n i e ­ r o l n i c z e , co zmusza do b a r d z i e j r a c j o n a l n e j g o s p o d a r k i grunt ami i rekompensowani a s t r a t pr z e z zaj mowani e pod uprawę połowę m n i e j p r od uk t y wny c h p a s t w i s k j ak r ó wni eż d o t yc hc za s o w y c h n i e u ż y t k ó w r o l ­ n i c z y c h . P r z y r o s t o d s e t k a gruntów o r ny c h z a z n a c z y ł s i ę s z c z e g ó l ­ n i e w y r a ź n i e w u s p o ł e c z n i o n y m r o l n i c t w i e , np. w

PGR

o 4 , 1% , k ó ł ­ kach o 6 , 8% .

Wśród gmin n a j w i ę k s z e zmiany s t r u k t u r a l n e n a s t ą p i ł y w gm. K l e ­ szczów, w k t ó r e j zanotowano znaczny ' spadek u d z i a ł u uż y t k ów r o l ­ nych ( - 9 , 3 % ) or az l asów ( - 1 0 , 6 % ) . Duży spadek o d s e t k a t ere nów r o l ­ ny c h w y s t ę p l ł t ak że w gm. Kamieńsk (- 1 0 , 0 % ) , S u I m l e r z y c e ( - 7 , 4 % ) i

T a b e l a 6

Zmi any *i s t r u k t u r z e użytków r o l n y c h w 8 OP w l a t a c h 19/3-1931 ( go s p o d a r k a c a ł k o w i t a ) Gm i na Rok U ż y t k i r o l n e ( X ) razem g r u n ­ t y or ne sady ł 3k i pas t - w i ska ł ŕjk I i p a s t w i - ska 1 2 3 4 5 6 7 8 M i a s t o i gmina 1073 100,0 81,4 1,1 8,7 8, H 17,5 Be ł c h a t <5* 1961 100,0 83, 0 0, 8 8,7 7, 5 16,2 r ó ż n i c a ♦ 1,6 -0,3 - -1,3 -1,3 gmi ny i Dobroszyce 1973 100,0 71,8 1,2 18,9 8, 0 2 6 , 9 i g e i 100,0 72, 9 1.4 19,2 6, 5 25, 7 r ó ż n i c a ♦1,1 * 0, 2 ♦0,3 -1,5 -1,2 Drużb i ce 1973 100,0 79, I 0, 7 .12,4 7, 8 20, 2 1981 100,0 78,6 0, 7 13,0 7, 7 20, 7 różn i ca -0,5 - ♦ 0 , 6 ♦0,5 Gomun i co 1973 .100,0 73,1 1.8 16,9 8,2 25,1 1981 100,0 72,7 ; , 3 15,8 10,2 26, 0 r ó ż n i c a -0,4 -0,5 -1,1 ♦ 2, 0 ♦0,9 Gorzkowi c* 1973 100,0 79, 8 0, 9 12,8 6, 5 19,3 1961 100,0 80, 6 _1.4 12,9 5,1 18,0 różn i ca * 0 , 8 «0, 5 ♦ 0,1 -1,4 - 1. 3 Gr ab i с a 1973 100,0 84,4 _{? , 1} 8,9 4, 6 13,5 1961 100,0 87,4 1,2 9 , 0 2,4 11,4 U r ó ż n i c a ♦3,0 -0,9 ♦0,1 -2,2 к -2,1 Kami eńsk 1973 100,0 76, 9 0, 3 17,9 4, 9^ " 22, 8 1961 100,0 75, С 0, 1 21, 8 2, 5 24, 3 różn i ca -1, 3 -0,2 « 3 , 9 -2,4 ♦1.5 К 1e s z c z ó * 1973 100,0 77, 8 0, 3 13,7 8,2 21, 9 1981 100,0 80, 0 0, 4 12,8 6, 8 19,6 różn i ca * 2 , Г ♦ 0, 1 - 0, 9 -1,4 -2,3 K l u k i 1973 100,0 67, 9 0, 7 20, 6 10,8 31,4 1981 100,0 68, 0 0, 8 18,3 12,9 31, 2 różn i ca ♦ 0, 1 ♦ 0, 1 -2,3 ♦ 2,1 -0,2 L g o t a W i e l k a 1973 100,0 85, 3 1,6 8, 9 4, 3 13,2 1981 100,0 68,1 1,4 5, 2 5, 3 10,5 r ó ż n i c a ♦ 2, 6 - o , ? - 3, 7 * 1 . 0 -2,7

1 2 a 4 5 b 7 8 Rozpr za . • ₁₉₀₁1973 100,0 _{100, u} BO, ?_{23, 0} 0, 9_0,1 13,6 _{I b , 4} 5, 3_{0, 5} 18,9_{i e , 9} r ó ż n i c a *2, b -0.fi • ? , 8 -4,8 -2,0 R z $ ś n i a 1973 1981 100,0 100,0 77. 9 79. 9 0 , 5 0,2 14.1 13.2 7, 5 6, 7 2 1,6 19,3 , różn i ca ♦ 2 , 0 -0, 3 -0,9 -0,8 -1. 7 $ u I m l e r z y c e ) 1973 1981 100,0 100,0 80,8 82, 7 1,2 1,0 13,5 12,8 4,5 18,0 16,2 r ó ż n i c a ♦ 1,9 -0,2 ■0,7 _-1,1 -1,8 S z c z e r c ów 1973 1981 100,0 100,0 68, 8 70, 8 0, 6 0,1 18,7 20,1 11,9 9 , 0 30,6 29, 1 różn i ca ♦ 2, 0 " 0 , 5 . 1 , 4 -2,9 _-1.5 Wol a Kr zу sz- t opor ska 1973 1981 100,0 100,0 86,4 84,2 1.2 0, 0 6 , 8 9, 7 5,5 5,3 12,3 15,0 r ó ż n ł c a -2,2 -0,4 ♦2,9 -0,2 ♦2,7 Ze 1 ów 1973 1981 100,0 100,0 78,4 81, 6 o , 1. 0,2 13,5 13,7 7,6 4,5 21,1 18,2 różn i ca ‘ 3,2 -0,3 ♦0,2 -3,1 -2,9 ВОР r a i em 1973 1981 100,0 100,0 79,3 , 8 0 , 6 1,0 0,7 12,7 13, 1 7, 0 5, 6 19,7 1b, 7 r ó ż n i c a ♦1.3 -0,3 ♦0,4 -1,4 -1.0 Z r d d I o) j ak w t ab . 2. B e ł c h a t ó w ( - 6 , 2 % ) . N i e w i e l k i p r z y r o s t n a t o m i a s t zanotowano w yen, Rozprza ( ♦ 1 , 9 5 X ) , L g o t a W i e l k a ( П . О Х ) , Ze l ów (♦ 0 . 6X ) .

Z a n a l i z y p r z e s t r zennej zmian w s t r u k t u r z e u ż y t k o w a n i a wyr. i k a , że k o r e l u j ą one z w i e l k o ś c i « ? zmian p o w i e r z c h n i o w y c h ( t a b . 3 , 4 ) . P o ­ t w i e r d z a to t a k i e w s p ó ł c z y n n i k k o r e l a c j i r a n g o w e j , o k r e ś l o n y metody Spaarmana . Wynosi on bowiem 0 , 9 4 , p r z y maks ymal nej w i e l k o ś c i 1 , 0,

Zmiany s t r u k t u r a l n e form użytków r o l n y c h w g os po da r c e c a ł k o w i t e j b y ł y « p o s z c z e g ó I n y c h gminach z r ó ż n i c o w a n e . N a j s i l n i e j zaznaczył y się one w gm. R o z p r z a , L g o t a W i e l k a i K a mi e ńs k , a n a j s ł a b i e j w gm. G r a ­ b i c e , G o r z k o w i c e , D o b r y s z y c e i B e ł c h a t ó w .

U

S . G r e g o r y , Metody s t a t y s t y k i w g e o g r a f i i , Warszawa 1976, s. 234.

W s e k t o r z e I n d y wi d u a l n y m k o l e j n o ś ć gmin o n a j w i ę k s z y c h zmi anach p r z e d s t a w i a ł a s i e n a s t ę p u j y c o t R o z p r z a , Ka mi e ń s k , G r a b i c a , L g o t a W i e l k a , a n a j m n í e j s z y c h i Gomunice, B e ł c h a t ó w , D o b r y s z y c e , К Ieszczów. W p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i gmin zanotowano p r z y r o s t u d z i a ł u grunt ów o r ­ nych w p o w i e r z c h n i użytków r o l n y c h , n a j w i ę k s z y w p ó ł n o c n e j c z ę ś c i ВОР

(gm. Ze l ó w 0 , 2 % , G r a b i c a * 3 , 1% ) or az w gm. R o z p r z a i L g o t a W i e l k a (po * 2 , 8 % ) . Spadek proc e nt owego u d z i a ł u w y s t ą p i ł . w 4 gmi nach, m. i n . w W o l i ' K r z y s z t o p o r s k i e j ( - 2 , 2 % ) i Kami e ńsku ( - 1, 3 % ) . Spaaek u d z i a ł u t r w a ł y c h użytków z i e l o n y c h w o b s z a r z e ВОР o 1% b y ł wypadkowy wi ęk s z e g o ub y t k u p a s t w i s k ( - 1 , 4 % ) i n i e w i e l k i e g o p r z y ­ r o s t u łgk ( * 0 , 4 % ) . W gminach t r e n d y t y c h zmian r ó ż n i ł y s i ę z n a c z n i » ! m. im. K l e s z c z ó w , R z y ś n i a , S u l m i e r z y c e n a s t ą p i ł spadek u d z i a ł u z a ­ równo ł <jk i p a s t w i s k , w gm. Ka mi e ńs k , R o z p r z a , S z c z e r c ó w , Wo l a K r z y ­ s z t o p o r s k a zauważ al n y b y ł znaczny p r z y r o s t o d s e t k a u d z i a ł u ł.yk przy J ednoczesnym spadku u d z i a ł u p a s t w i s k , n a t o m i a s t w gm. L g o t a W i e l k a , K l u k i i Gotnunice t r e n d y t e b y ł y o d wr o t ne .

Zmiany te w pr z ypa dk u gmin K l e s z c z ó w I Kami eńsk w z n a c z n e j m i e ­ r z e spowodowane b y ł y n i e p r o p o r c j o n a l n y m u d z i a ł e m p o s z c z e g ó I n y c h łorm w g r u n t a c h p r zekazywany c ł i na p o t r z e b y kompl eksu pa I i w o wo - e n e r g e t yc z - nego. W i nnyc h ż n i n a c h , p o ł o ż o n y c h w o b r ę b i e l e j a d e p r e s y j n e g o s p a ­ dek u d z i a ł u użytków z i e l o n y c h byt s k u t k i e m p r z e s u s z e n i a g l e b , na co s z c z e g ó l n i e w r a ż l i w e sy ł y k i (gm. L g o t a W i e l k a , K l u k i , S u l m i e r z y c e i G omu n i c e) . U b y t k i te równoważy s i ę popr z e z z w i ę k s z e n i e u d z i a ł u p a ­ s t w i s k w s t r u k t u r z e użytków r o l n y c h i r o i l in p a s te wn y c h w p o w i e r z c h ­ ni zas i ewó w. U d z i a ł sadów w s t r u k t u r z e uż y t k ó w r o l n y c h w o b r ę b i e ВОР n i e b y ł w y s o k i , t o t e ż zmiany w gminach t a k ż e sy n i e w i e l k i e . Spadek u d z i a ł u sadów n a j s i l n i e j z a z n a c z y ł s i ę w gm. G r a b i c a ( - 0 , 9 % ) , R o z ­ p r z a ( - 0 , 0 % ) . J e d y n y gminy g dz i e n a s t y p i ł b a r d z i e j wi do cz ny p r z y r o s t o d s e t k a sadów j e s t gm. G or z k o wi c e ( * 0 , 5 % ) . T e n d e n c j e t e sy n i e t y p o w e d l a r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h , g d z i e w z r o s t ow i ośrodków p r z e m y s ł o ­ wych t üw a r z y s z y z a z wy c z a j rozwój s ad o wni c t wa w I c h z a p l e c z u .

W c e l u b a r d z i e j s y n t e t y c z n e g o p r z e d s t a w i e n i a zmian s t r u k t u r a l ­ ny c h mi ę dzy po s zc z e g ól n ymi formami uż y t k ów r o l n y c h w s k a l i gmin o b ­ l i c z o n o sumy w a r t o ś c i bezwz gl ędn yc h odset ków zmian ( r ó ż n i c ) . Z z e ­ s t a w i e n i a t ego wyr. ika, że n a j s i l n i e j s z e p r z e o b r a ż e n i a s t r u k t u r a l n e w ^ s t y p i ł y w gm. R o z p r z a , K a mi e ńs k , L g o t a W i e l k a i Z e l ó w . P r z e p r o w a ­ d z a j ą c a n a l o g i c z n e p o r ó wn a n i e sjm b e z wz g I ę d n y c h o d c h y l e ń od ś r e d n i e j d l a UOP n a j b a r d z i e j r ó ż n i y c y m i s i ę gminami na t l e o g ó l n y c h t e n d e n c j i s ą : L g o t a W i e l k a , K l u k i , R o z p r z a i Wo l a K r z y s z t o p o r s k a . N a j m n i e j s z e

o d c h y l e n i « w y s t ęp o w a ł y w gro. D r u ż b i c e , D o b r y s z y c e , B e ł c h a t ó w , Gomu­ n i c e i S u l m i e r z y c e .

Na p o d s t a w i e powyższych porównań n i e można w i ę c s t w i e r d z i ć wy­ r a ź n y c h z a l e ż n o ś c i mi ędzy p r z e s t r z e n n y mi zmianami w s t r u k t u r z e r o l ­ n i c z e g o u ż y t k o w a n i a ziemi a l o k a l i z a c j a kompleksu pa I i wowo-energe t y c z n e g o , w s k a l i p o s z c z e g ó l n y c h gmin. Wy d a j e s i ę , że o k r e s o d d z i a ­ ł y w a n i a j e s t j e s z c z e zbyt k r ó t k i , aby mógł s i ę w y r a ź n i e z a z na c z y ć na t l e I n n y c h , r ó w n o l e g l e d z i a ł a j ą c y c h c zy n ni k ów w o b r ę b i e c a ł o j gmi ny. D l a t e g o ocenę p r z e o b r a ż e ń s t r u k t u r a l n y c h w o b r ę b i e ob s za r u węzłowego przeprowadzono w s k a l i n a j m n i e j s z y c h j e d n o s t e k admi n i s t r a c y j n y c h ( w s i ) . Ze wzgl ędu na brak danych w t e j s k a l i s z c z e g ó ł o w o ś c i d l ń g o s ­ p o d a r ki c a ł k o w i t e j a n a l i z ę o g r a n i c z o n o do s e k t o r a i n d y w i d u a l n e g o ( t a b . 7 )

.

Obszar węzłowy ВОР z aj muj e p o w i e r z c h n i ę 55,4 t y s . ha , co stanowi 2 9 , 7X p o w i e r z c h n i c a ł e g o ВОР. W o b s z a r z e tym z l o k a l i z o w a n o główne o- b i e k t y przemysłowe ( k o p a l n i a I e l e k t r o w n i a ) or az c a ł y s z e r e g i nwe­ s t y c j i t o w a r z y s z ę c y c h ( p l a c e montażowo, k a n a ł y o d w a d n i a j ą c e , bazy ob • s ł u g i t e c h n i c z n e j , z b i o r n i k i wodne, l i n i e wy s o k i e g o n a p i ę c i a oraz no­ we o s i e d l e mi e s z k a n i o w e ) t o t e ż p r oę e s wy padani a ziemi z u ż y t k o w a n i a r o J n i c z e g o z a z n a c z y ł s i ę tu s z c z e g ó l n i e d o t k l i w i e , W l a t a c h 19/3-1901 u b y ł o tu 3, 6 t y s . ha użytków r o l n y c h i ? , 1 t y s . ha l asów. Wypa dł e z u ż y t k o w a n i a t e r e n y r o l n i c z e s t a n o w i ł y 1 1 , 5X i c h s t a n u w y j ś c i o w e g o z 1973 r . i j e d n o c z e ś n i e 60X o g ó l n y c h s t r a t użytków r o l n y c h ВОР. P o ­ w i e r z c h n i a i n d y w i d u a l n a użytków r o l n y c h z m n i e j s z y ł a s i ę w tym c z a s i e о 21Х. W e f e k c i e przemi an p o w i e r z c h n i form u ż y t k o w a n i a z m i e n i ł a s i ę t ak ż e i c h s t r u k t u r a . Z m n i e j s z y ł s i ę bowiem z n a c z n i e u d z i a ł użytków r o l n y c h w p o w i e r z c h n i o g ó l n e j ( - 6 , 5 % ) o r az l asów l - 3 , 8 X ) . Ze względu na p r z e c i w s t a w n e t e r e n d y zmian s t r u k t u r a l n y c h w p o ­ s z c z e g ó l n y c h gmi nach, p r z e c i ę t n e wskazówki d l a o b s z a r u węzłowego

ią

n i s k i e . W s k a l i wsi zmiany te są J ednak d o i ć wy r a ź n e , d l a t e ­ go i n t e r e s u j ą c y m wy d a j e s i ę być I c h i n t e r p r e t a c j a p r z e s t r z e n n a , dokonana w o p a r c i u o t ę samą metodę j ak w przypadku gmin. P o ­ zwal a ona o k r e ś l i ć s k a l ę zmian s t r u k t u r a l n y c h w o b r ę b i e danej j e d n o s t k i j ednak bez o k r e ś l a n i a i ch k i e r u n k ó w .

J a k w y ni k a z r y s . 1, n a j s i l n i e j s z e zmiany s t r u k t u r a l n e n a s t ą p i ą w p a s i e wsi b i e g ną c y m od C i s z y i Os i n y (gm. K l u k i ) do H u t y P o r a j - s k l e j i D a n i e l o w a (gm. K a m i e ń s k ) , a w i ę c w o b s za r z e położonym mię- dży m. B e ł c h a t owe m a r e j o n e m odkrywki i e l e k t r o w n i ą . Można zatem p r z y p u s z c z a ć , że p o s t ę p u j ą c e zmiany ś r od owi s k owe , j a k r ó wni eż

szyb-T a b e I a 7 Zmiany w s t r u k t u r z e użytków r o l n y c h w g o s po da r c e i n d y w i d u a l n e j U ż y t k i r o l n e X J e d n o s t k a ' t e r y - t or i a 1 na Rok razem g r u n ­ ty or -ne sady ł cjk i pas t - w i ska ł фк i i p a ­ s t w i s k a 1 2 3 4 5 6 7 8 M i a s t o i gmina B e ł c h a 1ów 1973 1981 100,0 100,0 82.7 83. 8 0 , 91.1 8, 9 9, 1 7. 2 6. 2 16,1 14,3

Gmi ny: różnica X _♦1.1 -0,2 ♦0,2 -1.0 - 1, 9

D o b r y s z y c e 1973 1981 100,0 100,0 71,8 71,7 1,2 1,6 19,0 20, 2 8 , 0 6 , 5 27, 0 26, 7 różnica X -0,1 •0,4 ♦1.2 -1,5 -0,3 Drużb i ce 1973 1981 100,0 100,0 79,2 80,5 0, 6 0, 7 12,5 13,2 7.7 5, 6 20,2 18,8 różnica X ♦1,3 ♦0,1 ♦ 0, 7 -2,1 -1.4 Gomun i ce 1973 1981 100,0 100,0 74,4 73, 9 1,81,3 15,3 15,9 8, 5 8, 9 23. 8 24. 8 różnica X -0,5 -0,5 ♦ 0 , 6 ♦ 0,4 ♦1.0 Gor zkowI ce 1973 1981 100,0 100,0 81 , 0 82, 5 0 , 8 0, 8 12,6 13,1 5. 6 3.6 18,2 16,7 różnica X _♦1.5 - ♦0,5 -2,0 * 1 . 5 Grab I ca 1973 1981 100,0 100,0 85,2 89 , 0 0, 21,1 9 , 0 9, 2 4,7 1,6 13.7 10.8 różnica X ♦3,8 -0,9 ♦ 0 , 2 -3,1 -2,9 Kami eńsk 1973 1981 100,0 100,0 78, 6 76, 1 0 , 30, 1 17,6 23, 3 3, 5 0, 5 21,1 23, 8 różnica X -2,3 -0,2 ♦5,7 -3,0 ♦ 2 , 7 K l e s z c z ó w 1973 1981 100,0 100,0 78, 9 80, 5 0, 3 0,2 12.9 12.9 7 , 9 6,4 20, 8 19,3 różnica * ♦ 1,6 -0,1 •'•0,0 -1,5 - 1, 5 K l u k i 1973 1981 100,0 100,0 6 9, 5 68, 2 0 , 5 0 , 8 20 , 0 18,0 10,0 13,0 30. 0 31.0 różnica X -1,3 ♦ 0, 3 - 2 , 0 • ♦3,0 ♦ 1,0 L g o t a W>elka 1973 1981 100,0 100,0 85, 3 87,7 1.6 1,5 8 , 9 5 , 3 4,2 5, 5 13,1 10,8 różnica X ♦2,4 -0,1 -3 , 6 ♦1,3 -2,3 R o z p r z a 1973 1981 100,0 100,0 80, 7 83, 3 0, 8 0, 0 13,4 16,7 5, 1 18,5 16,7 różnica X «2, 6 -0,8 ♦ 3, 3 -5,1 -1,8 /