Mokrzecki, Lech
"Feliks Nowowiejski - w setną
rocznicę urodzin", Gdańsk 1978 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 627-629
Recenzje i omówienia 2 7 6
F e l i k s N o w o w i e j s k i — w s e t n ą r o c z n i c ą u r o d z i n . P a ń s t w o w a W y ż s z a S z k o ł a M u z y c z n a w G d a ń s k u , W y ż s z a S z k o ł a P e d a g o g i c z n a w O l s z t y n i e , P r a c e S p e c j a l n e n r 13, G d a ń s k 1978, s s . 200.
W serii m onografii, \yydaw anyeh przez gd ań sk ą P a ń stw o w ą Wyższą Szkołę M uzyczną, u k a za ły się m a te ria ły z sesji pośw ięconej Feliksow i Now o w iejskiem u, k tó ra ob rad o w ała 6— 7 lutego 1977 ro k u w Olsztynie. P rzy g o to w a nie sesji było w y n ik iem dobrze ro zw ijającej się w sp ó łp racy nau k o w ej i o rg a nizacyjnej pom iędzy obu uczelniam i. O publikow ana k siążka zaw iera tek sty 12 re fe ra tó w i k o m unikatów , n a to m iast pom ija n ieste ty głosy w dyskusji, k tó re n ieraz przecież wnoszą sporo in te resu jąc y ch d a n y ch do podstaw ow ej tem a ty k i h
W słow ie w stęp n y m J a n B oehm sch arak tery zo w ał kró tk o poszczególne r e fe ra ty oraz przy p o m n iał o k o n fe re n c ji w O lsztynie sprzed dziesięciu laty, zorganizow anej k u czci N ow ow iejskiego przez środow isko arty sty czn e M azur i W arm ii. Obecna sesja zap rezen to w ała najnow sze w y n ik i b ad ań n a d życiem i d o robkiem tego kom pozytora, prow adzone w k ilk u ośrodkach w k ra ju .
W referacie S te fan a Sledzińskiego — Sytuacja polskiej twórczości m u zycznej na przełomie X I X i X X wieku szczególnie w a żk a w y d aje się być p ro pozycja periodyzacji, o b ejm u jąca la ta od połow y X IX w ieku do u p ad k u II Rzeczypospolitej. A u to r w yróżnił trz y etapy: p ierw szy — od pow stania In s ty tu tu M uzycznego w W arszaw ie (1861 r.) do założenia F ilh arm o n ii W a r szaw skiej (1901 r.), d ru g i — do czasu u p ań stw o w ie n ia K o n serw ato riu m W a r szaw skiego w 1919 ro k u i trzeci — do w y b u c h u II w o jn y św iatow ej. Nie jest to jed n a k chyba ostateczna propozycja, bow iem Sledziński p rz y ją ł za k r y te riu m podziału tw órczości m uzycznej przede w szystkim dzieje ośw iaty i in sty tu cji m uzycznych, pom inął n a to m ias t u w a ru n k o w a n ia spow odow ane sz e r szym tłe m polityczno-społecznym i k w estiam i w iążącym i się z postępow a n iem zaborcy. D a ta 1861 może budzić w ątpliw ości i dlatego, że k ró tk i okres rozw oju ośw iaty i k u ltu r y podczas rządów A le k sa n d ra W ielopolskiego p rz y niósł w p raw d zie szereg korzyści d la szkolnictw a i życia artystycznego, lecz został w k ró tc e p rz erw a n y w y b u ch em po w stan ia styczniow ego i późniejszym i rep resjam i. T ru d n o rów nież pom inąć w cześniejsze w y d arzenia, pom yślne d la polskiej twórczości i k u ltu ry arty sty czn e j, ja k chociażby p re m ierę o p ery S ta nisław a M oniuszki Halka w W arszaw ie. O kres dw udziestolecia m iędzyw o jennego Sledziński p o trak to w a ł całościowo, m ożna jed n a k próbow ać w yróż nić p a rę etapów , zw iązanych z p o lity k ą k u ltu ra ln o -o św iato w ą p a ń stw a i n a sileniem d ziałań sanacji.
T ru d n y i odpow iedzialny te m a t podjął W ładysław O grodziński — Droga do Polski. (W stulecie urodzin Feliksa Nowowiejskiego) — p ra g n ąc ukazać procesy d ecydujące o poczuciu św iadom ości n aro d o w ej kom pozytora. A u to r słusznie w yszedł od c h a ra k te ry sty k i sy tu acji p an u jącej n a W arm ii w X IX w ieku, aby pełniej naśw ietlić tło poglądów N ow ow iejskiego i zachodzącą w n ich ew olucję. P ew n e p o rów nania, św iadczące o złożoności problem u, n a s u w ają w y n ik i b a d ań p rzep row adzonych przez S tan isła w a H e rb sta n ad
zbliżo-1 Z o b . J . B o e h m , S e s j a n a u k o u i a p o i i o ł ę c o n a F e l i k s o w i N o w o w i e j s k i e m u tu s t u l e c i e j e g o u r o
d z i n , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ( d a l e j K M W ) , 1977, n r 2, s s . 263—267, 40*
628 Recenzje i omówienia
n ym i zagadnieniam i na W arm ii w w iekach w cześn iejszy ch 2. O poczuciu wiązi z Polską może świadczyć w ielce praw dopodobna w spółpraca F eliksa N ow o w iejskiego ze Zw iązkiem O brony K resów Zachodnich. W ażnych arg u m en tó w dostarcza także analiza tek s tu śpiew ników św iadczącą, że — podobnie jak środow isko kw idzyniaków — związał się on z k ieru n k iem pedagogiki n a ro dowej, p ro p ag u jącej w ty ch latach ideał ry cerza-b o h atera epoki pow stanio w ej, a następ n ie akty w n eg o o b yw atela pracującego z pełnym pośw ięceniem na rzecz k r a ju ojczystego. N ow ow iejski p refe ro w a ł w sw ej twórczości rolę trad y c ji historycznych, w alk o niepodległość, w alo ry religii itd. W ładysław O grodziński nie zw rócił n a powyższe sp raw y dostatecznej uw agi, ale szereg jego w niosków skłania do głębszego przem yślenia problem u narodowości w znacznie szerszym aspekcie.
R e fera t J a n a B oehm a — Współpraca Feliksa Nowowiejskiego i Marii Zientarówny w zakresie zbierania i wydania utworów o tematyce warmiń skiej — n aśw ietlił w spółpracę pom iędzy kom pozytorem i w a rm iń s k ą poetką, dzięki k tó rej N ow ow iejski mógł bliżej zapoznać się z folklorem w arm ińskim , odg ry w ający m w ażną rolę w całokształcie jego twórczości. In tere su jące są spostrzeżenia a u to ra n a te m a t trudności finansow ych, n a ja k ie napo ty k ały osoby prag n ące opublikow ać zbiory polskich pieśni regionu W arm ii i M azur; jednocześnie au to r ilu s tru je pomoc okazyw aną N ow ow iejskiem u przez m iej scowe społeczeństw o w m iarę jego sk rom nych możliwości.
C h a ra k te r w spom nienia m a szkic L eo n ard a T urkow skiego — Feliks No wowiejski w środowisku artystycznym międzywojennego Poznania. P rzynosi on rów nocześnie m niej znane m ate ria ły d la przed staw ien ia działalności ów czesnych salonów k u ltu ra ln y c h stolicy W ielkopolski oraz życia śpiewaczego, w k tó ry m — co zasługuje n a u w y d atn ien ie — znaczną rolę o dgryw ali r e p re zentanci w szystkich klas społecznych.
Podobny c h a ra k te r m ają uw agi J a n a M ichała W ieczorka — Wokół m i strza Nowowiejskiego — nap isan e z pozycji ucznia kom pozytora z la t 1923— 1926. D ow iadujem y się z n ich o pew nej popularności Now ow iejskiego w k r ę gach arty sty czn y ch P rag i, co może być ilu s tra c ją ekspansyw ności polskiej k u ltu ry m uzycznej tego okresu.
K olejne re fe ra ty : P aw ła P odejki — Twórczość organowa Feliksa Nowo wiejskiego, H erm enegildy R atajczak o twórczości fortepianow ej, A leksandra Radzew skiego — Symfonie poznańskie Feliksa Nowowiejskiego, an alizu ją róż ne działy twórczości z p u n k tu w idzenia w a rsz ta tu kom pozytorskiego, ukazując na czym polegała jego oryginalność, a gdzie można dopatrzeć się obcych w pływów .
R e fera t A ntoniego Poszowskiego — Kompozycje Feliksa Nowowiejskiego o tematyce kaszubskiej — potw ierdza głębokie zainteresow anie kom pozytora folklorem ludow ym . Obok p e n etrac ji dorobku w arm ińsko-m azurskiego się g ał on także do twórczości góralskiej, w ielkopolskiej, podlaskiej oraz całego regionu nadm orskiego. A u to r podkreślił, iż b y ł on jed n y m z pierw szych, któiry dostrzegł „oryginalność, w artości m uzyczne i in tegralność z polską k u ltu rą m uzyczną” fo lk lo ru kaszubskiego. Poniew aż nie stanow ił on wówczas
two-2 S . H e r b s t , Ś w i a d o m o ś ć n a r o d o w a n a z i e m i a c h p r u s k i c h w X V— X V I I w . , K M W , 1962, n r 1, s s . 3—10; S . K o t , Ś w i a d o m o ś ć n a r o d o w a w P o l s c e w X V — X V I I w . , K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , t . 52,
Recenzje i omówienia 62 9
rzyw a dla twórczości artystycznej, m ożna przeto uznać Now ow iejskiego za p re k u rs o ra tej działalności. R e fera t A ntoniego Poszow skiego d a je ogólną cha ra k te ry s ty k ę z ainteresow ań folklorem kaszu b sk im kom pozytorów polskich, u w y p u k lając szczególne m iejsce w te j dziedzinie utw o ró w N ow owiejskiego. U w agi a u to ra ilu s tru je zamieszczony odpow iedni m ate ria ł 'n utow y.
U m iłow anie regionu nadm orskiego przez N ow ow iejskiego om ów iła też Teresa Św iercz n a przykładzie jego Ballady o Gdańsku.
R e fe ra t Feliksa M arii Now ow iejskiego — Feliks Nowowiejski i jego czas
przynosi c h a ra k te ry sty k ę m uzyki polskiej po 1945 roku, k ied y to dom inujące ten d en cje an ty ro m an ty czn e u tru d n ia ły recepcję dzieł jego ojca. Obecnie s y tu ac ja się zm ienia i budzą one coraz w iększy oddźw ięk u słuchaczy. N atom iast R om an H eising opracow ując Dzieła estradowe i sceniczne Feliksa N owowiej skiego w świetle krytyki muzycznej z eb rał ciekaw e w y ją tk i z d o k u m en tacji prasow ej, ilu stru jące, ja k oceniano d o ro b ek kom pozytora w lata ch 1906— 1966. Różnorodność m ateriałó w z aw a rty ch w o m aw ianym tom ie i ich niekiedy specjalistyczny c h a ra k te r nie pozw alają ustosunkow ać się do w szystkich in teresu jący ch często spostrzeżeń i wniosków , ty m niem niej sp ra w iają one, że w ielu czytelników zn ajd zie w nim w ażne d a n e n a te m a t życia, działalności i d o robku F elik sa N ow owiejskiego, kom pozytora, k tó ry n ad al — mim o licz ny ch p u b lik a c ji — pozostaje postacią nie w e w szystkich sfe rac h sw ego życia dostatecznie z n a n ą s. K siążkę uzu p ełn iają no ty biograficzne o re feren tach oraz streszczenia w języku angielskim .
Lech Mokrzecki
Z o f i a S t a s z c z a k , P o g r a n i c z e p o l s k o - n i e m i e c k i e j a k o p o g r a n i c z e e t n o g r a f i c z n e , P o z n a ń 1978, U n i w e r s y t e t i m . A d a m a M i c k i e w i c z a w P o z n a n i u , S e r i a E t n o g r a f i a N r 8, s ś . 161.
S tu d ia nad pro b lem am i etn iczn y m i obszarów pogranicznych d o starczają w ielu istotnych m ateria łó w d o dziejów w pływ ów k u ltu ro w y ch i politycznych sąsiadujących narodów , p o zw alają odpow iadać д а w iele istotnych py tań , d o tyczących d o k o nujących się ta m przem ian narodow ościow ych. Szczególnie in teresu jące d la w spółczesnych b a d ań są stu d ia nad pograniczem polsko-nie m ieckim . P o dejm ow anie ow ych b ad ań zmusza do u w ik łan ia się w e w szyst kie kom plikacje teoretyczne, tow arzyszące w szelkim rozw ażaniom n ad p ro b le m am i narodow ościow ym i, ob fitu ją cy m i w liczne k o n trow ersje. W dotychcza sow ych studiach, pośw ięconych p ro b lem aty ce pogranicza polsko-niem ieckiego, dom inow ały rozw ażania historyczne, bogate w u stalen ia faktograficzne. S tw ierd zając oddziaływ anie n a m ieszkańców pogranicza k o n k u re n cy jn y ch wzorców k u ltu ro w y ch , k o n cen tro w a ły się zazwyczaj n a asp ektach politycz nych, w niew ielkim sto p n iu analizując konsekw encje k u ltu ro w e i ich fu n k cje w p rzem ian ach narodow ościow ych. Zofia Staszczak w sw oim in te re s u ją cym s tu d iu m p ró b u je w skazać możliwości tkw iące w analizie zeb ran y ch przez Niemców źródeł etn o g raficznych d la ukazan ia odrębności k u ltu ro w ej p o g ra nicza polsko-niem ieckiego. W yszła przy ty m z założenia, że w w a ru n k a c h po gran icza polsko-niem ieckiego, h istorycznych procesów , jak ie się ta m doko
3 N a j w i ę c e j d a n y c h o k o m p o z y t o r z e z a w i e r a p r a c a J . B o e h m a , F e l i k s N o w o w i e j s k i 1877— 194G.
