Grygier, Tadeusz
"Bestandsverzeichnis des Sorbischen
Kulturarchivs in Bautzen", Teil I:
"Das Restarchiv der Maćica Serbska",
Frido Mětšk, Bautzen 1963 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 232-234
R EC EN ZJE I OMÓWIENIA
F R ID O M Ě T ŠK , B e stan d sv e rz eich n is d es S o rb isch e n K u ltu r a r c h iv s in
B au tzen . T e il I. D as R e sta rch iv d er M acica S e rb sk a . B a u tze n 1963, D om ow in a-
V erlag, s. 131 + 12.
O m ów ienie w y d aw n ictw a je s t u z asad n io n e w ie lu w zględ am i. P rze d e w szy stk im szczególn ą zb ieżn ością zain tereso w ań s p ra w a m i łu ży ck im i na te re n ie olszty ń sk im z jed n e j stro n y oraz sp ra w a m i m az u rsk im i i w a rm iń sk im i w B u d ziszy n ie z d ru g ie j stron y. J a k o w y ra z te j zb ieżności m ożna przyk ład ow o w ym ien ić zorgan izow an ie p rzez R e k to ra t i B ib lio te k ę G łów n ą W yższej Szkoły R oln iczej w O lsztynie w y sta w y Ł u ży ce i Ł u ży czan ie (dnia 17 II 1964 г.). R ektor W SR -u p ro f, d r М. К o t e r , z a g a ja ją c k o n fere n cję po otw a rciu w y staw y , podzielił się ze słu ch aczam i w raże n iam i z o statn io od bytej podróży po Ł u ży cach . N a to m iast re fe ra t okolicznościow y o s y tu a c ji Ł u ży cza n w la tach 1920— 1939 i sw e j w sp ó łp ra cy z n im i w y gło sił w iceprzew odn iczący P rezy d iu m W ojew ód zkiej R ad y N aro d o w ej w O lszty n ie Ja n B o e n i g k. O środek łużycki in te re su je się s p ra w a m i m az u rsk im i i w a rm iń sk im i n a w ią z u ją c b ezp ośred n i k o n tak t n aukow y ze S ta c ją N au k o w ą P o lsk ie g o T o w arzy stw a H istoryczn ego w O lsztynie oraz z W ojew ódzkim A rch iw u m P ań stw ow y m w O lsztynie. R e zu ltate m tych k o n ta k tó w było op u b lik o w an ie na łam ach „K o m u n ik a tó w M az.-W arm .” p racy a u to ra o m aw ian ej książki.
Z bieżn ość sp ra w łu ży ckich i m az u rsk ich p r z e w ija się p rzez zn aczn ą ilość zebran y ch m ate riałó w M acierzy S e r b sk ie j. U k o leb k i od rod zen ia n arod ow ego S erb o łu ż y cza n p r z e w ija ją się te sa m e n a z w isk a in sp ira to ró w ruch u p o lsk iego na W arm ii i M azu rach , że w spom n ę J . I. K ra sz e w sk ie g o (s. 84), czy A lfo n sa P arcze w sk ie go (s. 41). Ł ącz n o ść sp ra w po lsk ich z łuży ck im i n a stą p iła w szcze góln ości w la ta c h m ięd zy w ojen n y ch w o p arciu o w y d aw n ictw o „K u ltu r w e h r ” (s. 60), czy w w alce z szo w in istyczn ą o r g a n iz a c ją n iem ieck ą B u n d D eutsch er
O sten (s. 61) i H e im a td ie n st (s. 62). S to su n k i polityczne, szczególn ie na M a z u
rach po rok u 1945, b y ły m ięd zy in nym i elem entem , k tó ry z k o n tak tó w Ł u ż y czan z C zecham i pozw olił „D om ow in ie Ł u ż y c k ie j” sfo rm o w ać polity czn ą o rien ta c ję czesk ą (s. 82, 96). P odob ne by ło zre sz tą i oblicze społeczn e ruch u se r b sk iego i m az u rsk o -w arm iń sk ie g o . O ba n osiły piętno „ru ch u d rob n om ieszczań - sk ie g o i ch ło p sk iego ” (s. 59). P od ob n ie by ło i z w e w n ętrzn ym zróżnicow an iem polityczn y m tegoż ru ch u — od k o n se rw aty w n e go (J. S em b rzy ck i na M azu rach a Ja ro m e r H endrich Im iś na Ł u ży cach — s. 86), poprzez lib e ra ln y do le w icu ją c e g o (np. K o rla A rn o št M u k a s. 95). Je d n y m z w a żn ie jszy ch elem entów politycznych łączący ch te d w ie północn e i południow e części lu d n ości sło w iań sk ie j b y ła p o lity k a ge rm a n iz acy jn a, k tó rej głów ne u d erzen ia w la tach 1850— 1920 szły p ołud n iow y m sk rz y d łe m (na Ł u ży ce i Ś lą sk ) oraz północnym s k rz y dłem (na P om orze i P ru sy W schodnie). D a le j k o n tra k c ja n arod ów sło w iań sk ich re a liz o w an a dw om a ogóln ym i z a sa d a m i p olity czn y m i — p an slaw izm em i s la - w izm em . I znow u zb ieżna ,,a fe r a p a n sla w isty c z n a ” n a M azu rach i W arm ii (Ja n L isz e w sk i, J . G ąsio ro w sk i) i podo bn a a fe ra na Ł u ży cach J . H. Im iša (s. 85).
T e pobieżn e i ogóln e u w ag i dow odzą w a rto ści A rch iw u m M acierzy S e r b sk ie j d la b a d a ń n ad region em o lszty ń skim . T e k to n ik a tegoż arch iw u m p rze d sta w ia się n a stę p u ją c o :
I. A k t a M a c i e r z y S e r b s k i e j (M ačične ak ty ). Z esp ół ten p o siad a n a stę p u ją c ą stru k tu rę :
1. — A k ta i rę k o p isy T o w arzy stw a (T ow arstw ow e a k ty a z b ěrk i m an u -
sk rip to w ) d otyczą założen ia T o w arzy stw a (z la t 1845— 1849), o b e jm u ją sp ra w y
o rg an iza cy jn e (1845— 1933), p rotokoły i k o resp o n d e n cję (z 1. 1876— 1938) o raz a k ta D ziału N au k o w e go D om ow in y (M acierzy S e r b sk ie j) z la t 1947— 1951; 2. — A k ta M uzeum Ł u ży ck ieg o w B u d ziszy n ie (S e rb sk i m u ze j w B u d y šin je ) z la t 1856— 1936; 3. — A k ta D om u Ł u ży ck iego w B u d ziszy n ie (S e rb sk i Dom ) z la t 1895— 1930; 4. — A k ta W ystaw y E tn o g ra ficzn e j w D reźn ie (S e rb sk a
n áro d o p isn á w u sta je n c a w D rje źd źan ach ) z la t 1856— 1897.
Z esp ół ten d a je pełn e m ate riały do h isto rii T o w arzy stw a, je g o d ziałaln o ści, p ra c y m uzeum zlik w id o w an ego p rze z n az istó w w r. 1941, D om u Ł u ży ck iego (d ru k arn i, w y d aw n ictw a, b an k u ) zn iszczon ego w czasie d ziałań w ojen n ych w r. 1945. M a te ria ły te ilu str u ją n ie ty lk o h isto rię Ł u ży czan , a le szerszych sto su n k ó w Ł u ży cza n ze S ło w ian am i.
, II. D ru gim ze sp o łe m (zbiorem ) a rch iw u m s ą d e p o z y t y d otyczące łu ży c k ie j k u ltu ry , ję z y k a i h istorii. M acierz S e rb sk a p o d e jm o w ała sze ro k ą a k c ję zb ie ra n ia m ate riałó w łużyckich. Z gru p o w an o je n a stę p u ją c o :
1. Z b ió r ręk o p isó w poch od zących z X I I I w ie k u do 1947 rok u (Z b ě rk a
sta ršíc h a n ow šich ru k o p iso w ); 2. M a te ria ły d o tyczące kościoła na Ł u ży cach
z la t 1543— 1955. (S e rb sk ie cy rk w in sk e n ale žn o sče); 3. Z b ió r d ru k ów z la t 1628— 1911; 4. S ło w n ik i i g r a m a ty k i z la t 1650— 1866; 5. K o re sp o n d e n cję o so b i sto ści zw iązan ych z k u ltu rą łu ż y c k ą *z la t 1697— 1921; 6. M a te ria ły d otyczące m ed ycy n y lu d o w e j z X V III w ie k u ; 7. Z biór p o e z ji łu ży ck iej z o k resu ro m a n tyzm u z la t 1823— 1905;· 8. M a te ria ły d otyczące stu d en tó w i uczniów łużyckich z la t 1826— 1952; 9. A k ta T o w arzy stw a S tu d e n tó w Ł u ży ck ich S e rb o w k a w P r a d ze z la t 1854— 1948; 10. A k ta w y d aw n ictw a „Ł u ź ic a ” z la t 1882— 1937; 11. M a te ria ły staty sty cz n e Ł u ży cza n z la t 1901— 1956; 12. A k ta ruch u łu ży ck iego (S e rb sk e n árod n e h ib an je ) z la t 1918— 1948; 13. A k ta T o w arzy stw a So kó ł
(Ł u z isk o -se rb sk i S o k o lsk i Z w ja z k ) z la t 1920— 1933; 14. B oh em ica z la t 1908—
1940; 15. A k ta B a n k u L u d o w e go (S e rb sk a L u d o w a B a n k a ).
III. W reszcie trze cią g ru p ą s ą zb iory m ate riałó w d otyczące d ziałaczy łużyckich , u p o rząd k o w an e w e d łu g a lfa b e ty c z n e j k o le jn o ści n azw isk . S ą to d epozyty n a stę p u ją c y c h d zia ła czy : A rn o šta B a r ta , J a k u b a B a rt-Č išin sk ie go , A d o lfa Č ernego, J a n a E m a n u e la D obru ckego, M a rja n a D o m aśk o jca , M a te ja H an - d rik a, G u sta w a H eya, A rn o šta H olan a, M ich ała H órn ika, H e n d rich a Ja ro m ě r a Im sia , A w g u sta J a n a Je n c ia , A u g u s ta .K o r ła Je n c ia , A w gu sta H e n d rich a K ry - g a ra , P ě tr a M łoń ka, M je rty n a M onia, J a n a B o h u w ě ra M u ćin k a-H o risław a, A rn o šta M uki, Jo s e f a P á ta , M ich ała R osto k a, J u r i j a S ło d e ń k a , A rn o šta J a n a S m o le ra, J a n a S y m an k a, H e rm an a S leca, M a te ja U rb a n a , J a n a W je la- R ad y se rb a.
Z estaw ien ie m ate riałó w ilu str u je p r z e jrz y śc ie o rg a n iz a c ję p ra c y arch iw u m k u ltu ra ln eg o , sp o łe czn o -k u ltu raln e j i n au k o w ej p racy ja k ą p ro w ad zi D om ow in a Ł u ży ck a n ad sw ym region em . A rch iw u m to m ogłob y b y ć w zorem d la podo bn ej in sty tu c ji w O lsztynie.
D epozyty p o d an e w części II i III o b e jm u ją m ate riały do p r a c n ad p o m n i k am i ję z y k a łu ży ck iego (np. ręk o p is z G o sm ar, od pis E n ch iridion V an d alicu m , k ate ch izm y łuży ckie z X V II w ieku), z a sied le n ia łu ży ck iego w o kolicach B e rlin a, e tn o grafii, on o m asty k i, b e le try sty k i. Z biory k o ścieln e stan o w ią rów n ież b o gate
źródło do h isto rii języ k ó w sło w iań sk ich (np. N ow y T e stam e n t M ik ła w śa J a k u - bipa z L a u b n itz z r. 1548, S ta r y T e stam e n t J a n a B je d ric h a F ry co z la t 1791 1796, zbiory k az ań z la t 1823— 1850, śpiew n ik ów z X V I — X I X w ieku). D ział staro d ru k ó w , u lotek, słow n ików i g ra m a ty k z X V II — X I X w iek u za in te re su je h istory k ów i językozn aw ców . K o re sp o n d e n cja poszczególn ych d ziałaczy ilu s tr u je p o w iązan ia ruch u łuży ckiego z ruchem czeskim i polsk im (J. I. K r a szew ski, A. P arcze w sk i, J . H an k a i J . D obrow sky), rozw oju in telige n cji łu ży c k ie j, d ziałaln ości w y d aw n iczej (np. rę k o p isy „G a ze ty S e r b s k ie j” — „S e r b s k a
N ow ina",, gazety „Ł u ż y c e ” — „ Ł u z ic a ”) oraz zw iązków z lite ra tu r ą p o lsk ą
(s. 58). R ozw ój ru ch u łu ży ck iego w ok resie m ięd zy w ojen n y m i w la ta c h po roku 1945 m a sw ą d o k u m en tację do n astę p u ją c y c h sp ra w : N arodow ego K o m i tetu S e rb sk ie g o z la t 1919— 1920, Ł u ż y c k ie j P a rtii L u d o w e j z la t 1920— 1924, Ł u ży ck iej R ad y L u d o w e j z la t 1918— 1932, O rg an iz acji M n iejszości N arodow ych (Ja n S k a la , „K u ltu rw e h r ”) z la t 1925— 1936, p o lity k i g e rm a n iz acy jn ej z la t 1925— 1945 o raz R ad y N aro d o w ej i K o m ite tó w N arodow ościow ych z la t 1945— 1948 (s. 62). K o re sp o n d e n cja i m ate riały d ziałaczy obok autob iograficzn y ch i politycznych m ate riałó w (A. B a rt, J . H. Im iš, K . A. M u k a, J . P atâ , M. U rban) z a w ie ra ją rów n ież źród ła do h isto rii k u ltu ry (np. J . E. D obručký, M. H an d rik , A. H olan, J . A. Je n e ), s la w isty k i (np. M. D im ask o je, J . A. S m olar, J . W jela).
In fo r m a c ja F . M ě t š k a o A rch iw u m K u ltu ry Ł u ży ck iej d o k u m en tu je celow ość p o b y tu A u to ra o m aw ian ej k sią ż k i w O lszty n ie ja k i p o stu lu je k o nieczność p o d ję cia b a d a ń w B u d ziszyn ie przez śro d o w isk o olszty ń sk ie.
T a d e u sz C ry g ie r
A N D R Z E J S K R O B A C K I, P o lacy n a W ydziale L e k a r sk im U n iw ersy tetu
w K rólew cu . P osz u k iw a n ia w stępn e. A rch iw u m H isto rii M edycyn y X X V II,
1964, zesz. 1— 2, s. 41— 47.
W ym ieniony w ty tu le te m a t je s t op racow an iem w stępn ych p oszu k iw ań i b a d a ń m łodego, olszty ń sk iego h isto ry k a m edycyny. T e m at ten, uzupełn ion y w y n ik am i d alszy ch b a d a ń i sze rz e j rozw in ięty, będzie przedm iotem ro zp raw y d o k to rsk iej au to ra. Ju ż je d n a k te n iekom pletn e w y n ik i b a d a ń stan o w ią cenne u zupełn ien ie dotychczasow ych p u b lik a c ji polskich . T a k np. S łow n ik L ek a rzó w
P o lskich S ta n isła w a K o ś m i ń s k i e g o zaw iera, w g S k r o b a c k i e g o ,
zaledw ie 91 n azw isk osób n arod ow ości p o lsk ie j, k tó re stu d io w ały n au k i m edyczne w K ró lew cu . T y m czasem w stęp n e p o szu k iw a n ia a u to ra a rty k u łu u staliły , że na p rze strze n i 400 la t istn ien ia U n iw e rsy tetu K ró lew ieck ie go m edycynę stu d io w ało w nim 189 P olak ó w , p rzy czym 55 sp o śró d n ich u z y sk ało stopień d o k to rsk i. J e s t rzeczą ch a ra k te ry sty czn ą , że n ajw ię c e j P o lak ó w s tu d iu jący ch n au k i le k a rsk ie w K ró lew cu pochodziło z .z ie m po lsk ich b. zaboru ro sy jsk ie g o (33, w tym 6 z W arszaw y), nieco m n iej (32) z ziem b. zaboru p ru sk iego . P o zo stali pochodzili z P o lsk i przed rozb iorow ej, z P ru s W schodnich, z N iem iec i z b . zaboru a u stria c k ie g o . W w y n ik u d alszy ch po szu k iw ań au to ra liczb a P o lak ó w stu d iu ją c y c h m ed ycynę w K ró lew cu n iew ątp liw ie w zrośn ie.
P on ad to a u to r u w zględn ił w sw e j p racy 141 G d ań szczan , stu d iu ją c y c h n au k i m edyczne w K ró lew cu . D o k to rat u zy sk ało sp o śró d nich 20.
Ze zn anych le k arzy polskich , k tó rzy stu d io w ali lu b p rze b y w ali n a U n iw e r sy te cie K ró lew ieck im , a u to r w y m ien ił m. in. w y bitn ego d zia ła cza k aszu b sk ie g o F lo ria n a C eynow ę oraz dw óch zn akom itych ch iru rgó w : prof. A n ton iego Ju r a sz a i p ro f. J a n a M ik u licza-R ad e ck iego .
