Wybrane aspekty działalności samorządów mieszkańców na przykładzie RSM „Lokator"

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA OECONOMICA 3, 1980

Lechosław N y k ie l'

WYBRANE ASPEKTY DZIAŁALNOŚCI SAMORZĄDÓW MIESZKAŃCÓW NA PRZYKŁADZIE RSM „LOKATOR"

Załącznik do uchw ały Rady Państw a z dnia 21 m aja 1973 r.1, sta-now iący ram ow y regulam in (statut) sam orządu mieszkańców, określa istotę, strukturę, kom petencje i zadania tej organizacji.

W § 1 pkt 1 czytam y:

Samorząd m ieszkańców w yraża się w stałej i pow szechnej reprezentacji m iesz-kańców terenów m iejskich, która:

— poprzez działalność społeczno-w ychow aw czą kształtuje wraz z sam orządnymi organizacjam i społecznym i so cja listy czn e stosunki w sp ółżycia w m iejscu zam iesz-kania,

zgodnie z programem so cja listy czn eg o rozw oju kraju realizuje w trybie spo-łecznym zadania zw iązane z poprawą w arunków b ytow ych i kulturalnych życia m ieszkańców .

U chwała pow yższa ustala, że organam i sam orządu m ieszkańców są kom itety osiedlowe, obwodowe i domowe, natom iast w osiedlach i do-mach spółdzielczości m ieszkaniow ej odpow iednie organy som orządu spółdzielczego.

W ostatnich latach dokonuje się proces przekształcania organów sam orządu spółdzielczego w organy sam orządu mieszkańców, posiada-jące w iększe upraw nienia niż rady osiedli. P ozytyw ny charakter tego zjawiska polega na w łączaniu w szystkich m ieszkańców osiedla do działań organów sam orządow ych oraz na możliwości pełniejszego

wy-* Mgr, a systen t w Zakładzie Ekonomiki Budownictwa i In w estycji Instytutu Ekonomiki Produkcji U n iw ersytetu Łódzkiego.

rażania woli i dążeń całej społeczności osiedlowej. W wielu nowych łódzkich osiedlach nie istnieje problem , czy organizacje sam orządowe m ają reprezentow ać w szystkich mieszkańców, czy też tylko zam iesz-kujących zasoby spółdzielcze, w szystkie bowiem budynki w osied lu stanow ią zasoby jednej spółdzielni. Choć w tym przypadku sam orząd mieszkańców jest faktycznie organem sam orządu spółdzielczego — w w yniku w spom nianego pro cesu także otrzym uje upraw nienia komi-tetu osiedlowego. Rozszerzający się zakres upraw nień organów sam o-rządow ych jest dla m ieszkańców bodźcem do coraz aktyw niejszego uczestnictw a w ich pracy oraz w innych działaniach na rzecz w łasne-go osiedla.

Zmiany w organizacji sam orządu m ają jednak i w ady: porów nując kom petencje i w arunki działania sam orządu spółdzielczego i sam orzą-du m ieszkańców w osiedlach m iejskich trzeba stw ierdzić, że w arunki działania w tym pierw szym przypadku są korzystniejsze. Samorząd spółdzielczy m a bowiem długoletnie i w ypróbow ane w różnych w arun-kach doświadczenia, członkowie spółdzielni czują się w spółw łaściciela-mi m ajątku i ich stosunek do budynków i urządzeń osiedlow ych jest inny, niż w osiedlach m iejskich. W ładze spółdzielni (zarządy, rady spółdzielni) stw arzają ponadto sam orządow i m ieszkańców (radom osiedli, kom itetom domowym) sprzyjające w arunki działania, do czego zobowiązują je postanow ienia ustaw y i statutów oraz inspirująca dzia-łalność C entralnego Związku Spółdzielni Budownictwa M ieszkaniow e-go. N atom iast m iejski sam orząd m ieszkańców dopiero w ypracow uje formy i m etody pracy i nie posiada tak w ażnego atutu, jaki mają spółdzielnie, mianowicie, że w zakresie zarządzania samorząd spół-dzielczy jest pełnopraw nym gospodarzem*.

Rozmiary działalności sam orządow ej nie są w ielkością w ym ierną. S potykane niekiedy w spraw ozdaw czości dane liczbowe na ten tem at mogą służyć jedynie do ocen y formy, a nie zasadniczej treści działa-nia. Zjawisko niew ym ierności stosunkow o najbardziej daje się odczuć na polu działalności 'społeczno-w ychow aw czej, k tó rej nie można ująć w liczbowe wskaźniki, tak aby na ich podstaw ie dokonać obiektyw nej i pełnow artościow ej oceny. Jednocześnie je st to dziedzina, w k tó rej działalność sam orządu jest szczególnie intensyw na i w szechstronna dzięki pracy dużej rzeszy społecznych działaczy, któ rych nazw iska często nie figurują n a listach członków form alnych organów som orządow ych.

Istota spółdzielczości staw ia przed organizacją sam orządow ą bardzo poważne zadania, nie ograniczające się jedynie do bezpośredniego

’ S. Z a w a d z k i , Samorząd m ie szk a ń c ó w — w y b r a n e zagadnienia teorii i pra-k ty pra-k i , W arszaw a 1972, s. 191.

działania na w łasnym osiedlu. W ynika stąd i określona stru k tu ra sa-morządu. N ajw yższym i organam i sam orządu spółdzielczego są: zeb ra-nie przedstaw icieli oraz rada spółdzielni. Na tym forum podejm ow ane są decyzje o najw iększym znaczeniu dla całej spółdzielni, praca tych organów nie jest jednak bezpośrednio w idoczna na poszczególnych osiedlach. N ajniższy szczebel sam orządu stanow ią kom itety domowe, których upraw nienia są stosunkow o niew ielkie ze w zględu na małą liczbę m ieszkańców objętą zasięgiem ich działania i w ystępujące często kolizje interesów m ieszkańców sąsiednich budynków . Z m ałych Upraw-nień w ynika częściowo m inimalny udział kom itetów domowych w o r-ganizacji życia osiedlowego. Ponadto, ja k dowodzi praktyka, kom itety domowe nie w ykazują aktyw ności naw et w ramach przyznanych im kom petencji i rzeczywistość w ygląda obecnie w ten sposób, że ew oluują one w kierunku „kom itetów pralniczych", przy czym główne zadanie przew odniczącego kom itetu sprow adza się do w ydaw ania klucza do pral-ni. W opinii kom petentnych pracow ników RSM „Lokator" na 238 ko-m itetów doko-mowych w osiedlu Teofilów, zaledwie kilka w ykazuje pożą-daną aktyw ność, choć i tam sytuacja daleka jest od zadow alającej. P ra-ca tych kom itetów ogranicza się do utrzym yw ania ciągłego kontaktu z dozorcą i przekazyw ania adm inistracji osiedla bądź samorządowi osie-dlowemu indyw idualnych uwag i postulatów , a rzadziej do w ystępow a-nia w imieniu ogółu mieszkańców budynku.

Taka sytuacja spraw ia, że głów ny ciężar pracy samorządowej, re-prezentow anie mieszkańców osiedla na różnych płaszczyznach i organi-zacja życia osiedlowego spoczywa na barkach osiedlow ych organizacji samorządowych.

Sfery działalności sam orządowej można podzielić na następujące grupy:

— działalność społeczno-wychowawcza;

— działalność w dziedzinie gospodarki m ieszkaniow ej i kom unalnej; — działalność w dziedzinie handlu i usług;

— działalność w dziedzinie ku ltury, ku ltury fizycznej i w ypoczynku; — działalność w dziedzinie zdrowia i opieki społecznej;

— działalność w dziedzinie porządku publicznego i pow szechnej sa-moobrony.

Działalność społeczno-wychowawcza polega w głów nej mierze na w spółpracy z różnego rodzaju instytucjam i oświatowymi i w ychow aw -czymi oraz organizacjam i społecznymi. W spółpraca ze szkołami dotyczy przede wszystkim pomocy w organizow aniu imprez okolicznościowych i zajęć pozalekcyjnych, obejm uje ona także pomoc finansową. W osie-dlach RSM „Lokator" szczególnie rozwinęła się w spółpraca sam orządów z domami kultury, w których działacze społeczni pracują jako

rzy w kołach zainteresow ań i jako organizatorzy wielu imprez. To w łaśnie z inicjatyw y działaczy sam orządowych pow stały pierw sze „klu-by seniora", obecnie istniejące już we w szystkich niemal osiedlowych domach kultury. Nie sposób wymienić choćby najw ażniejszych inicja-tyw i dokonań organizacji sam orządowych, których głów nym celem jest ułatw ienie i uprzyjem nienie życia m ieszkańców osiedli.

W ym ienione kierunki, związane z organizacją życia w m iejscu za-mieszkania, nie w yczerpują zadań, jakie spełniają organizacje samo-rządowe RSM „Lokator". Chodzi m ianowicie o działania — mniej może odczuwalne dla przeciętnego m ieszkańca — związane z decydow aniem 0 najw ażnieszych spraw ach całej Spółdzielni: uchw alanie kierunków działalności gospodarczej i społeczno-wychowawczej, rozpatryw anie 1 ocena wyników działalności Spółdzielni. Te doniosłe spraw y, leżące w kom petencji najw yższego organu sam orządowego — Zebrania Przed-stawicieli — w ym agają od jego uczestników nie tylko zaangażow ania i poczucia odpowiedzialności, ale i posiadania określonej w edzy, nie-zbędnej do podejm ow ania trafnych decyzji społecznych i gospodarczych. To, że znaczna część działaczy sam orządowych spełnia te wymagania, jesi m. in. elektem określonych inicjatyw Spółdzielni — organizow ane są kursy dokształcające, na których członkowie organów sam orządo-w ych zapoznają się z problemami oraz sposobami nadzoroorządo-w ania i kie-row ania pracą Spółdzielni. Podjęcie przez Zarząd Spółdzielni takiego działania jest w yrazem dążenia do zacieśnienia w spółpracy i podnosze-nia na coraz w yższy poziom partnerskich stosunków z organam i samo- ■ ■ cuuwyaiii, a także do stałego zwiększania rzeczywistego w kładu miesz-kańców osiedli spółdzielczych w kierow anie Spółdzielnią. Jest to bar-dzo cenne, nie dopuszczono bowiem do sytuacji, jaka w ytw orzyła się w niektórych innych spółdzielniach, gdzie rola najw yższych organów »urnorządowych sprowadza się jedynie do bezkrytycznego zatw ierdza-nia przedstaw ionych przez zarząd planów i spraw ozdań oraz w ydaw aierdza-nia uchwał, w których opracow aniu udział sam orządu także był minimalny.

Zebranie Przedstaw icieli jest organem uchwałodawczym, natom iast najw yższym organem wykonaw czym jest Rada Spółdzielni, działająca poprzez szereg specjalistycznych komisji, odpowiednio do założonych kierunków sw ej pracy: np. Komisja G ospodarki Zasobami M ieszkanio- *

wyini analizuje i opiniuje działalność zajm ującego się tym i sprawami didahi Spółdzielni oraz czuwa nad właściwym gospodarow aniem zaso-bami m ieszkaniowym i przez lokatora, adm inistrację i samą Spółdzielnię. G dyby nie dobra gospodarka zasobami mieszkaniowymi, to czyż wszyscy w łaściw ie mieszkańcy bloków, które miały przejść kilka lat tem u — wpbec potrzeby rejonizacji spółdzielczości — pod zarząd innej

spół-dzielni, opowiedzieliby się za pozostaniem w „Lokatorze"? A ta k w łaśnie się stało.

Członkowie Komisji Inw estycyjnej oceniają z kolei prace pionu inw estycyjnego Spółdzielni, sprainw dzają postęp robót i jakość inw ykonainw -stwa, opracow ują wnioski dotyczące uspraw nienia i zagw arantow ania term inow ej realizacji zadań inw estycyjnych. N iejednokrotnie zdanie Komisji decyduje o takim czy innym posunięciu inw estycyjnym — z jej inicjatyw y np. dokonano m odernizacji najstraszych bloków „Lo-katora" w osiedlu ,,Starym "; na trw ałe też stało się zadaniem Komisji opiniowanie wniosków i projektów dotyczących budow y urządzeń osie-dlowych.

Działalność Społecznej Komisji M ieszkaniowej dotyczy głównie osób oczekujących na mieszkania, jej > działacze rozpatrują bowiem w nioski kandydatów i członków Spółdzielni, przedkładając zarządowi w razie potrzeby propozycje przyspieszenia term inu przydziału mieszkań. W ce-lu opracow ania w niosków Rada Spółdzielni na zlecenie przew odniczą-cego Komisji pow ołuje społeczne zespoły w izytujące, które bezpośred-nio w m iejscu zam ieszkania kandydatów i członków Spółdzielni zbie-rają niezbędne informacje. Praca w tej Komisji je st szczególnie odpo-w iedzialna ze odpo-w zględu na trudność odpo-w yodpo-w ażenia racji (komu odpo-w pierodpo-w szej kolejności przyznać mieszkanie, gdy w ydaje się, że podstaw y ku temu m ają w szyscy jednakowe?), a decyzje trzeba podejm ow ać tak, aby n ie-zadowolonych było jak najm niej. O rozm iarach p racy na tym odcinku świadczy fakt przyznania z listy w arunkow ej i list dodatkow ych w 1977 т. aż 318 mieszkań, co stanowi 13,6% ogólnej liczby 23333 będących do rozdysponow ania w tym okresie.

Na w ym ienienie zasługuje także Komisja Pracy Kobiet. Jej działaczki organizują — w spółpracując z komisjami rad osiedlowych — punkty w ypożyczania zmechanizowanego sprzętu gospodarstw a domowego oraz w szelkie kursy: racjonalnego żywienia, kosm etyczne, kroju i szy-cia itd., a także urządzają — razem z innymi organizacjam i społecz-nym i — poradnie estetycznego urządzania mieszkań, punkty „Praktycz-nej Pani", półkolonie i ogródki jordanow skie. Członkowie Komisji Pra-cy Kobiet nie mogą się opierać w sw ej działalności w yłącznie na od-górnych w ytycznych, rodzaj tej pracy — przypomnijmy: społecznej — wym aga wiele inicjatyw y oraz znajomości życia, zainteresow ań, a zwła-szcza potrzeb kobiety pracującej, obarczonej dziećmi i prow adzeniem domu.

Działalność pozostałych komisji, tzn. Komisji Samorządowo-Człon- kow skiej i Komisji Rew izyjnej rów nież zasługuje na w ysoką ocenę

i wiele jest przykładów na to, że aktyw iści Rady Spółdzielni doskona-le w yw iązują się z pow ierzonych im zadań.

Dla przeciętnego mieszkańca osiedla najbardziej odczuw alna jest praca organów sam orządow ych niższego szczebla, tzn. kom itetów osie-dlow ych i rad osiedli. N ajkrócej można powiedzieć, że aktyw iści rad osiedlow ych działając jednocześnie w specjalistycznych kom isjach k ie-rują codziennym życiem w swoich m iejscach zamieszkania. Zajm ują się m. in, organizowaniem we własnym zakresie pomocy i opieki spo-łecznej, czynią starania o podniesienie estetyk i osiedli, działają w osie-dlowych kom isjach rozjemczych, w spółdziałają z urzędami dzielnico-wymi i organizacjam i społecznymi w dziedzinie realizacji zadań gospo-darczych, socjalnych i kulturalnych w osiedlach. Zebrania kom itetów osiedlowych odbyw ają się zw ykle raz w miesiącu. Dokonuje się tu podsumowania efektów pracy poszczególnych komisji specjalistycznych oraz dyskutuje problem y, których rozwiązanie leży w kom petencji sa-morządu osiedlowego. 1 utaj także podejm uje się decyzje dotyczące przedstaw ienia Radzie Spółdzielni bądź Zarządowi spraw, w ym agających działania ze strony tych organów.

Rodzaj istniejących przy sam orządach osiedlowych komisji zasad-niczo pokryw a się z Wymienionymi uprzednio płaszczyznami działal-ności samorządów. Aby możliwe było tak w szechstronne i jednocześ-nie zgodne z oczekiwaniam i społeczności osiedlowej działajednocześ-nie, w pracy osiedlowych organów sam orządowych muszą brać udział ludzie nie tyl-ko zaangażowani w pracy społecznej 1 posiadający określoną wiedzę. Powinni to być ponadto reprezentanci różnych grup w iekow ych i za-wodowych, a także różnych ugrupow ań i organizacji społecznych oraz politycznych. Liczby przedstaw ione w tab. 1 mówią, że struk tu ra rad osiedlowych w osiedlach RSM „Lokator” jest pod tym względem pra-widłowa.

Zamieszczona w tabeli liczba kom itetów domowych jest pew nym miernikiem w ielkości osiedla, a tym samym zadań stojących przed dzia-łaczami kom itetów osiedlowych w zakresie organizacji życia w tych zespołach mieszkaniowych.

Stosunkowo najw iększe znaczenie z punktu widzenia w arunków by-tow ych mieszkańców osiedli ma działalność komisji gospodarki zaso-bami mieszkaniowymi oraz komisji handlu i usług. Pierwsze z nich zaj-mują się — ogólnie mówiąc — utrzym aniem zasobów m ieszkaniow ych we właściwym stanie oraz spraw am i związanymi z estety k ą osiedla — są to niejako najstarsze historycznie zadania sam orządu mieszkańców,

T a b e l a 1

Struktura osied low ych organów sam orządow ych RSM „Lokator” w Łodzi w 1977 r.

C złonkow ie OSIEDLA

organów sam orządow ych

D oły--W schód Zgierska- . -Stefana im. M. Ko-nopnickiej im. S. Że-rom skiego im. W. R ey-monta O gółem 32 44 50 33 46 w tym k ob iety 17 U 22 11 15 m łodzież 2 5 1 2 5 P rzynależność do ugrupow ań sp ołeczno-po-lityczn ych PZPR 26 33 25 6 23 ZSL — _ — .. . _ SD — 2 1 1 bezpartyjni 6 9 24 27 22

Liczba kom itetów dom ow ych

w osiedlu _{45 21 96 68 74}

Liczba członków kom itetów

dom ow ych _{135 63 512 231 259}

Ż r ó d ł o : O praco w an ie w łasne na ]lo d itaw ie m ater laiów ttaty sty cz nych RSM ,,Lo cotor".

a w aktach norm atyw nych określających rolą sam orządu zajm ują one niewspółm iernie dużo m iejsca w stosunku do innych zadań4.

Dziiałalność osiedlowych komisji gospodarki zasobami mieszkanio-wymi obejm uje szeroki w achlarz działań, głównie kontrolnych i opinio-dawczych, a także w zakresie opracow yw ania wniosków i postulatów pod adresem adm inistracji osiedli. Jako jedno z najw ażniejszych zadań wymienić należy uczestnictwo w jesiennych i w iosennych przeglądach budynków; w protokołach przeglądu umieszcza sią oceną stanu tech-nicznego zasobów m ieszkaniow ych w osiedlu 1 na tej podstaw ie zostaje opracow any wspólnie z adm inistracją osiedla plan remontów. Podobnej ocenie poddaw ane jest w ramach okresow ych przeglądów osiedle w kresie elew acji, zieleni osiedlowej, terenów rekreacyjnych, placów za-baw itp. W nioski z tego przeglądu przekazyw ane są w formie ko nk ret-nych postulatów adm inistracji osiedlowej lub, w razie potrzeby, w yż-szym organom samorządowym, a dalej — Zarządowi Spółdzielni.

Oprócz tych postulatów , w skazujących adm inistracjom osiedlowym

T. F u k s , Sam orzq d m ieszk a ń có w miast w europejskic h państwach so cjali-styczn ych , W arszaw a 1973, s. 115.

kierunek działania, opracow yw ane są także w nioski, m ające na celu konkretne uspraw nienia gospodarcze — np. w osiedlu im. W. Reymon-ta przedm iotow a kom isja na posiedzeniu Kom itetu Osiedlow ego przed-stawiła w niosek (uzgodniony już z mieszkańcami) dotyczący m alow a-nia w czynie społecznym stolarki okiennej, przy czym adm inistracja zobow iązałaby się dostarczyć farby. Rozwiązanie takie pozwoliłoby w y -korzystać moce zakładu rem ontow ego do innych prac, niem ożliw ych do w ykonania w czynie społecznym. Tego rodzaju wnioski, m ające szer-sze zastosowanie, przedstaw iane są na zebraniach sam orządu spółdziel-czego z propozycją uw zględnienia w innych osiedlach.

Szeroką aprobatę uzyskała także inicjatyw a Komisji Gospodarki Za-sobami M ieszkaniowym i przy samorządzie osiedlowym w osiedlu im. M. Konopnickiej dotycząca zm niejszenia zadłużeń czynszowych. W pierw szej części akcji zaproszono na zebranie Kom itetu O siedlow e-go osoby zalegające z czynszem w celu złożenia w yjaśnień. Już samo w ezwanie zdopingowało wiele osób do uregulow ania należności — przed zebraniem przedstaw iły one dowody w płaty całkowicie likw idujące na-leżność. Szereg innych osób złożyło oświadczenia, w których zobowią-zały się do w płacenia zaległych sum w określonym term inie. Druga część akcji polegała ha w yw ieszeniu w klatkach schodow ych list dłuż-ników, którzy zignorowali w ezwanie do złożenia w yjaśnień czy też jakiegokolw iek ustosunkow ania się do swego zadłużenia. W przypad-kach szczególnie w ysokiego zadłużenia lub w ystąpienia innych okolicz-ności uzasadniających takie posunięcie, sam orząd w nioskow ał o skiero-w anie spraskiero-w y do sądu. Efektem tych działań jest skiero-w ydatne zmniejszenie zadłużeń czynszowych za lokale mieszkalne na przestrzeni roku 1977. W dniu 31-XII 1977 r. w ynosiły one 1757 tys. zł5. W porów naniu ze sta-nem z 1 1 1977 r. daje to spadek o 245 tys. zł, przy czym zadecydowała tu akcja organizacji sam orządow ych w osiedlu Teofilów, gdzie w ana-logicznym okresie nastąpił spadek zadłużeń czynszowych z 1181 tys. zł do 822 tys. zł, a w ięc aż o 359 tys. zł. N asuwa się w ięc oczyw isty wnio-sek, że przyjęcie przez pozostałe sam orządy metod w ypracow anych i zastosow anych przez kom itety osiedlow e na Teofilowie zapewniłoby dalsze, w yraźne polepszenie sytuacji na tym odcinku w całej Spół-’ dzielni.

Nie są to jedyne w ym ierne efekty działania samorządu. N iebagatel-ne gospodarcze znaczenie m ają również inicjatyw y kom itetów osiedlo-w ych osiedlo-w zakresie podejm oosiedlo-w ania czynóosiedlo-w społecznych, których celem jest uporządkow anie osiedlowych terenów zielonych, a także pomoc w budow ie placów zabaw, ogródków jordanow skich i innych urządzeń

c W szy stk ie dane d otyczące za leg ło ści czyn szow ych zaczerpnięto z M ateria łów na zebranie p rz e d s ta w ic i e li ...

osiedlowych. Uchwały w tym zakresie podejm ują kom itety osiedlowe lub Rada Spółdzielni, lecz w niosek opracow yw any jest zwykle przez komisje gospodarki zasobami mieszkaniowymi po uprzednim porozumie-niu się z mieszkańcami osiedla co do m iejsca i rodzaju prac oraz te r-minu, w którym możliwie największa liczba mieszkańców mogłaby wziąć udział w czynie.

Bezpośrednią organizacją czynów społecznych zajm ują się adm ini-stracje osiedli — do nich należy zapew nienie sprzętu i m ateriałów ora?; fachowe kierow anie pracami. Czyny organizowane są na w szystkich osiedlach, jednak, tak jak w innych dziedzinach, tak i tutaj najw iększy-mi osiągnięciaiększy-mi mogą poszczycić się samorządy osiedli na Teofilowie, gdzie w artość czynów społecznych wyniosła w 1977 r. 1800 tys. zł, pod-czas gdy w całej Spółdzielni osiągnęła ona sumę 2340 tys. zł. Na w iel-kość tę złożyło się niemal 43 tys. przepracow anych roboczogod/in prsoz blisko 7 tys. mieszkańców.

T a b e l a 2 Rozmiary czyn ów społecznych w ykonanych przez m ieszkańców osiedli RSM :.I,ok.=>ior"

w Łodzi w 1977 r.

O siedle W artość czynów (tys. zł) Przepracowano roboczogodziny U czestnicy D oły-W schód 200 4 362 600 Żubardź 200 1 515 175 Zgierska-Stefana 140 3 450 373 T eofilów 1 800 33 569 5 698 Razem 2 340 42 896 6 746 Ż r ó d ł o : M o te r la ły w e w n q tr z n e ŔSM „ L o k a to r " .

Komisje gospodarki zasobami mieszkaniowymi przy sam orządach osiedlowych mają do spełnienia jeszcze inne, niezm iernie ważne — choć może mniej widoczne — zadania, polegające na kontroli działal-ności adm inistracji osiedli. Samo bowiem opracow anie planów rem on-tów i konserw acji mieszkań, budynków i urządzeń osiedlowych nie gw arantuje praw idłow ej ich realizacji, nie mówiąc już o w ykonaniu prac pozaplanowych, w ynikłych z niespodziew anych aw arii i uszkodzeń. Działalność komisji polega tutaj ná, w m iarę możliwości bezpośrednim, nadzorze w trakcie w ykonyw ania prac rem ontow ych i konserw acyj-nych lub na spraw dzaniu efektu robót. W przypadku stw ierdzenia nie-dociągnięć członkowie komisji zgłaszają adm inistracji osiedlowej

swo-je uwagi, żądając swo-jednocześnie w yjaśnień lub też usunięcia niepraw idło-wości w ściśle określonym term inie.

Nieco inaczej przedstaw ia się sytuacja, gdy w osiedlu w ykonują takie czy inne prace przedsiębiorstw a m iejskie — wówczas kom isja w ystępuje z postulatem oddelegow ania kom petentnego pracow nika ad-m inistracji, któ ry będzie nadzorow ał w ykonyw anie tych prac i interw e-niow ał w uzasadnionych przypadkach.

Do kontrolnych zadań komisji należy również ocena pracy dozor-ców polegająca na zbieraniu opinii mieszkańdozor-ców na ten temat, aby na ich podstaw ie przedłożyć na zebraniu kom itetu osiedlowego wnioski 0 nagrodę bądź ukaranie. W tym m iejscu należy jednak stwierdzić, że tam, gdzie są spraw nie działające kom itety domowe, stprawy sporne za-łatw iane są na m iejscu i nie trafiają na forum osiedlowe.

Dobre w arunki bytow e mieszkańców osiedla wyznacza nie tylko stan techniczny lokali m ieszkalnych oraz urządzeń domowych i osiedlowych, ale również odpow iednia sieć placówek handlow ych i usługow ych pra-cujących w dogodnych godzinach i w łaściw ie zaopatrzonych, a także w łaściw y układ kom unikacyjny. Tymi spraw am i w osiedlach zajm ują się działające przy kom itetach osiedlowych komisje handlu i usług. Bogaty zakres ich działania obejm uje, oprócz statutow ych zadań, także szereg inicjatyw m ających na celu dobro mieszkańców, a będących efek -tem zaangażow anej pracy działaczy sam orządowych. Komisje te zbierają uwagi i wnioski mieszkańców dotyczące p racy placów ek handlowych 1 na tej podstaw ie opracow ują plany popraw y organizacji handlu. Uw-zględnia się tutaj działania w zakresie: zmiany godzin otw arcia skle-pów, utw orzenia now ych placówek bądź likwidacji istniejących, zmia-ny lokalizacji, zmiazmia-ny w zaopatrzeniu itp. Czasem załatw ienie spraw leży w kom petencji sam orządu osiedowego, w tedy naw iązuje on bez-pośredni k on tak t z w łaściwym i instytucjam i i postuluje podjęcie od-pow iednich kroków. Także sami mieszkańcy m ają teoretycznie możli-wość w pływ ania na rozw iązywanie problem ów ' handlu w osiedlu. Na osiedlu im. W . Reym onta np. Komisja H andlu i Usług zorganizowała spotkanie z dyrekcją WSS Łódź-Bałuty, na którym z jednej strony przedstaw iono wnioski mieszkańców dotyczące zmian w organizacji handlu, a z drugiej strony przedstaw iciele WSS w ypowiedzieli się na. tem at możliwości i ew entualnego term inu w prow adzenia tych zmian. Efektem działalności Komisji jest m. in. otw arcie sklepu PGR, co po-praw iło zaopatrzenie w arty ku ły rolno-spożywcze i zlikwidowanie pijal-ni piwa. O pracow ano także i przedłożono na Zebrapijal-niu Przedstawicieli wnioski dotyczące budow y pawilonów usługow ych na w szystkich osied-lach Teofilowa oraz centrów hadlow ych w osiedosied-lach im. S. Żerom

skie-go i im. M. Konopnickiej. Realizacja tych zadań nie zostanie jednak podjęta w najbliższym czasie ze względu na negatyw ną odpowiedź WSM i W ojew ódzkiej Komisji Planow ania przy Urzędzie Miasta.

Dzięki inicjatyw om komisji zajm ujących się spraw am i handlu i u s-ług organizowane są także kierm asze w arzyw i owoców oraz — będące wynikiem porozum ień z WSS „Społem" i SDH „Central" — kierm asze artykułów przecenionych, cieszące się ogromnym powodzeniem wśród mieszkańców w szystkich osiedli. Dokonano również wielu zmian w go-dzinach otw arcia placów ek handlow ych i usługowych.

Do kom petencji komisji handlu i usług należy także ciągły nadzór nad pracą handlu. Jest to jednocześnie jedno z najw ażniejszych za-dań tych komisji. Kontroli podlega zaopatrzenie sklepów, kultura ob-sługi, w ystrój w nętrz oraz praca kierow nictw a placówek handlowych i usługowych. Sam fakt spraw ow ania kontroli sam orządow ej jest bodź-cem do lepszej pracy dla kierow ników i personelu sklepów, a w przy-padku stw ierdzenia w yraźnych zaniedbań komitet osiedlowy inform uje dyrekcję w łaściw ej organizacji handlow ej o sytuacji w danej,placów ce.

Oprócz spraw handlu i usług przedm iotem zainteresow ania komisji jest również układ kom unikacyjny i organizacja ruchu kołowego i pie-szego w osiedlu. Zadania w tej dziedzinie polegają na zbieraniu opinii mieszkańców osiedli na tem at tras linii autobusow ych, ew entualnego uruchom ienia now ych linii, lokalizacji przystanków , ustaw ienia zna-ków drogowych, rozmieszczenia parkingów itp. Komisja opracow uje te uw agi w formie konkretnych postulatów i przedstawia na zebraniu ko-m itetu osiedlowego. Jeszcze do niedaw na Rada Spółdzielni ko-musiała w ystępow ać z tego typu wnioskami do w łaściw ych instytucji, lecz od lipca 1977 r. sam orządy osiedlowe posiadają upraw nienia do bezpośred-nich w ystąpień w zakresie realizacji tych postulatów®. Tak więc obec-nie tylko od kom itetów osiedowych, a w szczególności od ich komisji handlu i usług zależy praw idłow y układ kom unikacyjny i organizacja ruchu w osiedlu.

Trzeba przyznać, że na tym odcinku sam orządy osiedlowe dobrze w yw iązują się ze swoich zadań. Udało się dokonać w ielu zmian w za-kresie lokalizacji przystanków i tras linii autobusow ych, a także w yeg-zekwowano właściwe parkow anie samochodów poprzez zmiany roz-mieszczenia znaków drogow ych na ciągach pieszo-jezdnych. Szczegól-nie w tym ostatnim przypadku uporządkow aSzczegól-nie sytuacji miało duże znaczenie ze względu na bezpieczeństwo mieszkańców, a przede w szyst-kim baw iących się dzieci.

U chw ała Zarządu RSM „Lokator" nr 496 z dnia 15 czerw ca 1977 r. (protokół 20/77) oraz pism o do rad osiedli z dnia 14 lipca 1977 r. (1. dz. EG/738/77).

W celu pełniejszego przedyskutow ania problem ów kom unikacji 1 ru-chu drogowego w osiedlu Komisja H andlu i Usług w osiedlu im. W. Reym bnta zorganizow ała spotkanie z przedstawicielam i MPK i W y-działu Dróg i M ostów Urzędu Dzielnicowego Łódź-Bałuty. Omówiono zagadnienia związane z uporządkow aniem skrzyżow ania ulic Rojna— irak to ro w a oraz dalsze zmiany lokalizacji przystanków autobuso-wych.

Przytoczone tu pozytyw ne przykłady działania komisji sam orządo-wych w osiedlach nie oznaczają, że równie prężnie działają one wszę-dzie. Są jeszcze osiedla, gdzie działalność nie tylko komisji, ale i ca-łych kom itetów osiedlowych jest niezadow alająca — dotyczy to głów-nie osiedli nowych, których sam orząd głów-nie zdołał jeszcze w ypracow ać whiścJwych sobie form pracy. Ponadto na działalność organów samo-rządow ych w poważnym stopniu w pływ a baza, jaką można dyspono-wać w osiedlu.

Istnieje opracow any system punktow ej oceny w arunków działalności społeczno-wychowawczej w osiedlu; uwzględnia on istnienie odpow ied-niej bazy lokalowej, urządzeń rekreacyjnych i sportow ych oraz innych urządzeń, placówek i form działalności ułatw iających pracę samorządu mieszkańców. Każdy z w ym ienionych elem etnów zostaje oceniony we-dług skali ocen od 0 do 3, a łączna suma punktów pozwala porównać w arunki działalności w poszczególnych osiedlach7. W osiedlach RSM „Lokator" wyniki oceny, według w łasnych obliczeń autora, przedsta-wiają się następująco:

osiedle Doły-W schód 56 punktów

osiedle im. W. Reymonta 58 punktów osiedle im. S. Żeromskiego 41 punktów osiedle im. M. K onopnickiej 56 punktów osiedle Zgierska-Stefana 27 punktów

N ajlepsze zatem w arunki do p racy ma sam orząd w osiedlach im. W. Reymonta, Doły-W schód i im. M. Konopnickiej. W tych także osiedlach jego praca jest najbardziej widoczna i efektyw na; potwierdza się więc teza o korelacji między działalnością organów sam orządowych a bazą lej działalności.

Jedną z podstaw ow ych przesłanek praw idłow ej pracy organów sa-m orządowych — na którą także w pływ a posiadanie odpowiedniego za-plecza lokalowego — jest utrzym anie stałego kontaktu z mieszkańcami osiedla. Dużą rolę mają tu do spełnienia — jako ogniwo łączące

miesz-7 Szczegółow y opis m etody i sposób jej stosow ania zaw iera artykuł B. P o d i a - s i n, K. W i j a t a, Pomiar w a ru n k ó w działalności s p o ł e c z n o - w y c h o w a w c z e j osiedla m ieszkaniow ego, „Czicv. iek w Pracy 1 O sied lu ” 1976, nr 5.

kańców z komitetem osiedlowym — kęm itety domowe. Te jednak, jak już wspomniano, nie w ykazują potrzebnej aktyw ności. Samorządy osie-dlowe zmuszone były zatem szukać innych form ciągłego kontaktu z mieszkańcami. Taką formą są dyżury pełnione przez członków ko-m itetów osiedlowych w ustalonych ko-m iejscach i dniach oraz w godzi-nach najdogodniejszych dla ogółu mieszkańców osiedla. W czasie tych dyżurów przychodzą mieszkańcy z bardzo różnorodnym i sprawami. Często dotyczą one działalności adm inistracji, pracy konserw atorów , dozorców, utrzym ania porządku w osiedlu itd. Są to nie tylko krytycz-ne uwagi, lecz także konkretkrytycz-ne postulaty pod adresem adm inistracji osiedla. Pracedura postępow ania w takich przypadkach w ygląda n astę-pująco: uw aga czy postulat są sprawdzane, oceniane, a dalej — jeśli są słuszne — przekazyw ane bądź do adm inistracji, bądź do przedyskuto-wania podczas zebrania kom itetu osiedlowego. W przypadku uwag nie-słusznych lub w ynikłych z partykularnych interesów nie podejm uje się oczywiście żadnych działań, w yjaśniając co najw yżej wnioskodawcy istniejącą sytuację.

N iezm iernie ważną formą działania są zwoływane dorocznie zebra-nia grup członkowskich. O dpow iadają one zebraniu przedstawicieli na szcafeblu Spółdzielni, jednak m ają bardziej bezpośredni i roboczy cha-rakter. D yskutuje się tutaj problem y bezpośrednio nurtujące poszcze-gólnych mieszkańców. O rganizatorem tych zebrań jest organizacja sa-morządowa i Zarząd Spółdzielnij ponadto zawsze uczestniczy w nich członek zarządu oraz przedstaw iciele adm inistracji osiedla. Zebrania grup członkowskich dokonują podsumowania i oceny działalności adm i-nistracji osiedla oraz ustalają kierunki pracy na najbliższy okres. Przed-staw iane są także postulaty i wnioski, które w ym agają omówienia ich na szerokim, osiedlowym forum. Przyjęcie na zebraniu takich postula-tów zobowiązuje adm inistrację osiedla lub Zarząd Spółdzielni do pod-jęcia działań w celu ich realizacji. Nie w szystkie jednak w nioski miesz-kańców osiedli, mimo w ysiłków adm inistracji i Zarządu Spółdzielni, mogą być zrealizowane. Dotyczy to także tych wniosków, których ko-nieczność realizacji jest oczyw ista — wymienić tu można choćby pow tarzane od w ielu lat postulaty budowy szaletów publicznych w osie-dlach Teofilowa. W łaściw e instytucje p lan isty czn i i gospodarcze sze-reg razy odpow iadały negatyw nie na w ystąpienia Zarządu Spółdzielni i dopiero w 1977 r. uzyskano obietnicę realizacji tych obiektów. Po-dobnie przedstaw ia się spraw a budowy studni aw aryjnych — w tym przypadku otrzym ano odmowę realizacji przedsięwzięcia do roku 1930. Również na tempo budow y ośrodka sportow ego Zarząd nie ma wpływu, gdyż jego inw estorem jest pewne przedsiębiorstw o przem ysłowe. Ze-brania grup członkowskich ustalają tylko ramowe kierunki działania

i podejm ują zäsadnicze decyzje, natom iast całość pracy w ciągu roku spoczywa na barkach kom itetów osiedlow ych i działających przy nich komisji specjalistycznych. Oprócz zaangażowania w pracy społecznej swych członków i odpow iedniej bazy w zakresie urządzeń osiedlowych i lokali, organy sam orządu osiedlowego muszą także dysponować własnym funduszem na prow adzenie działalności i — co także bardzo ważne — na nagrody dla w yróżniających się działaczy.

Dochody kom itetów osiedlowych zależne są w głów nej mierze od ich pracy, jako że źródłem dochodów są nagrody w różnego rodzaju konkursach, w których przedm iotem oceny jest działalność sam orzą-dów i jej efekty. Drugim źródłem dochoorzą-dów, także zależnym od pracy organów samorządowych, jest zbiórka, a następnie sprzedaż surowców w tórnych. Jakie kryją się tu możliwości, świadczą w yniki uzyskane przez kom itety osiedlowe na Teofilowie, gdzie w artość zebranego czerstwego chleba, złomu i m akulatury w yniosła w 1977 r. 187 tys. zł8. Jedynym stałym źródłem dochodów w szystkich kom itetów osiedlow ych jest 5% wpływów z opłat sanitarno-w eterynaryjnych od psów, otrzy-m yw ane od Zarządu Spółdzielni. Środki finansowe, któryotrzy-m i dysponują organy samorządowe, są zbyt małe na jakąkolw iek działalność in-w estycyjną, służą natom iast dofinansoin-w yin-w aniu klubóin-w osiedloin-wych i imprez kulturalnych. W osiedlu im. W. Reymonta część funduszu prze-znaczono na dofinansow anie imprez choinkowych w szkołach i ufundo-wanie nagród dla uczniów w yróżniających się w pracy społecznej. Do-konano także zakupu sprzętu sportow ego dla klubu osiedlowego. Stałą pozycję po stronie w ydatków w funduszu kom itetów osiedlowych stnowią nagrody dla zasłużonych działaczy i mieszkańców osiedla. N a-grody te oprócz swej podstaw ow ej roli spełniają także funkcję bodź- cową, polegającą na zachęcaniu mieszkańców do aktyw nej pracy spo-łecznej na rzecz osiedla. Spraw nie działający samorząd, mimo z zało-żenia niew ielkich funduszy, ma ich dostatecznie dużo na pokrycie swoich w ydatków, natom iast prow adzenie sam odzielnej działalności in-w estycyjnej jest zbędne, gdyż organy samorządoin-we, in-w spółpracując z Zarządem Spółdzielni, mogą sterow ać działalnością inw estycyjną Spół-dzielni na terenie w łasnego osiedla.

Przedstaw iona pew yżej sytuacja stanowi pożądany model współdzia-łania sam orządów osiedlowych z Zarządem Spółdzielni. W praktyce jednak często w ystępujący partykularyzm interesów poszczególnych ko-m itetów osiedlowych unieko-możliwia pełne oparcie się w decyzjach in-w estycyjnych na ich postulatach, a to in-w konsekin-w encji proin-wadzi do zer-wania partnerskich stosunków między tymi organami. W ystąpienie ta- kich zjaw isk jest zdecydowanie niekorzystne społecznie. Podobne

czyny były powodem zaniechania niemal we w szystkich spółdzielniach m ieszkaniow ych w spółpracy z komitetami domowymi, co doprowadziło w efekcie do praw ie całkowitego zaniku tej formy samorządu.

Przykład samorządów dom ow ych w yw ołuje obaw y oo do przyszłego losu kom itetów osiedlowych, szczególnie w m ałych osiedlach, stano-wiących niew ielką część zasobów spółdzielni. Pewnym potw ierdzeniem tych obaw jest wspom niane już uprzednio zjaw isko bezkrytycznego przyjm ow ania i zatw ierdzania przez organy samorządowe opracow yw a-nych przez zarząd i adm inistrację planów i sprawozdań. Pogłębienia się takiego stanu musi nieuchronnie prowadzić do przekształcenia się sam orządów w ciała fikcyjne, bądź do ograniczenia ich działalności do sfery kulturalno-w ychow aw czej.

Samorządność jest nieodłączną cechą organizacji spółdzielczej, a więc istnienie spółdzielni uw arunkow ane jest funkcjonow aniem samorządu. Po-wyższa teza nakazuje podejmować działania w kierunku zapew nienia organizacjom samorządowym odpowiednich w arunków pracy. N iektóre spółdzielnie, w tym i RSM „Lokator", dostrzegając ten problem, a jedno-cześnie dbając o utrzym anie właściwych, partnerskich stosunków z orga-nami samorządowymi, już od dawna organizow ały kursy dokształcające dla działaczy sam orządowych. O becnie pełniej rozwiązano ten problem dzięki przejęciu przez organy w ładzy terenow ej roli koordynatora dzia-łań samorządów osiedlowych, a tym samym i organizatora wszelkich kursów i szkoleń.

Z całą pew nością system organizacji sam orządowej będzie ulegał dalszemu doskonaleniu, co umożliwi mieszkańcom osiedli odgryw anie roli pełnopraw nego gospodarza na swoim terenie. W iele dokonać mogą w tej dziedzinie zarządy spółdzielni mieszkaniow ych, które najlepiej zna-ją i rozum iezna-ją problem y pracy organów sam orządow ych dzięki w ielo-letniej i w ielopłaszczyznowej w spółpracy z nimi.

Dotychczasowe osiągnięcia Zarządu Spółdzielni „Lokator" na polu uaktyw niania samorządów pozw alają sądzić, że i w przyszłości dosko-nalenie w spółdziałania i pogłębianie partnerskich stosunków z organam i samorządowym i będzie zjawiskiem stałym.

Potwierdzeniem powyższej pochlebnej oceny jest w ysokie uznanie dla pracy Spółdzielni, jakie zostało w yrażone w uchw ale DRN Łódź-Ba- łuty!’: „[...] w ostatnich latach RSM „Lokator" osiągnęła znaczny postęp w realizacji sw ych statutow ych zadań. W yraża się to m. in. w uspraw

-9 U chw ała nr XVIII/62/77 D zielnicow ej Rady N arodow ej Łódż-Bałuty z dnia 24 października 1977 r. w spraw ie ocen y działalności Zarządu i adm inistracji o sied lo -w ych RSM „Lokator" -w zarządzaniu budynkami m ieszkalnym i oraz ich -w spółdziałania z sam orządem m ieszkańców . Odpis uchw ały znajduje się w Materia/ach na zebranie przedstawicieli...

nieniu zarządzania i eksploatacji posiadanych zasobów mieszkaniowych (...) oraz stosowaniu różnych form współdziałania z organam i sam orzą-du mieszkańców [...]".

Problem rozw oju w spółpracy z organam i samorządowymi, a także stw arzanie im coraz lepszych w arunków pracy, wymaga od zarządów spółdzielni m ieszkaniow ych i adm inistracji osiedli wiele uwagi w celu praw idłow ego rozw oju spółdzielczości m ieszkaniow ej oraz realizacji w ielkich zadań społecznych i gospodarczych, jakie zostały na nią nało-żone.