Marek Cybulski
Elementy religijne na lekcjach języka
kaszubskiego w świetle konspektów
nauczycieli
Język - Szkoła - Religia 1, 63-72
M arek Cybulski U niw ersytet Gdański
ELEMENTY RELIGIJNE NA LEKCJACH
JĘZYKA KASZUBSKIEGO
W ŚWIETLE KONSPEKTÓW NAUCZYCIELI
1. D zięki rozbudzonem u w ostatnich latach zainteresow aniu językiem kaszubskim i jeg o nauczaniem w szkołach podstaw ow ych, gim nazjalnych i średnich1 w środow isku U niw ersytetu G dańskiego zrodziły się działa nia edukacyjne w spierające p o m o cą nauczycieli, którzy p ra g n ą uczyć kaszubskiego lub o K aszubach. W tym celu ju ż w latach osiem dziesią tych i dziew ięćdziesiątych X X w ieku prow adzono na U G różne form y studiów podyplom ow ych, których słuchacze m ogli lepiej poznać proble m atykę kaszubologiczną: Studia Podyplom ow e W iedzy o Pom orzu funk cjonujące w Instytucie Filologii Polskiej U G w latach 1982-1985 oraz Studium Edukacji R egionalnej i A lternatyw nej U G przy Instytucie P e dagogiki, działające w latach 1995-20 002. W roku akadem ickim 2000/ 2001 Instytut Filologii Polskiej i K olegium N auczania Języków O bcych uruchom iły na W ydziale Filologiczno-H istorycznym U G Studium K w a lifikacyjne Pedagogiczno-M etodyczne N auczania Języka K aszubskiego, którego zadaniem było przygotow anie do pracy w szkole nauczycieli j ę zyka kaszubskiego. W zw iązku z rosnącym zapotrzebow aniem system u 1 Por. J. Treder, Formy kultywowania i aktywizacji kaszubszczyzny, [w:] tegoż, Histo ria kaszubszczyzny literackiej. Studia, Gdańsk 2005, s. 334-338; tegoż, Niektóre inicjaty wy w dziedzinie edukacji regionalnej na Kaszubach, [w:] Edukacja regionalna mniejszo ści narodowych i etnicznych, red. K. Kossak-Główczewski, Gdańsk 1999, s. 26-38; R. Mistarz, Nauczanie języka kaszubskiego - znaczenie, problemy, doświadczenia, [w:] Edukacja regionalna. Dziedzictwo kulturowe w reformowanej szkole, red. S. Bednarek, Wrocław 1999, s. 122-133.
2 Por. M. Cybulski, R. Wosiak-Śliwa, Kaszubskie szkolnictwo i podręczniki, [w:] Ję zyki mniejszości i języki regionalne, pod red. E. Wrocławskiej i J. Zieniukowej, Warsza wa 2003, s. 49-59, zwł. s. 149-150; J. Treder, Formy kultywowania i aktywizacji kaszubsz- czyzny... , s. 338.
ośw iatow ego n a nauczycieli języ k a kaszubskiego w roku akadem ickim 2002/2003 otwarto drugą edycję tego studium. Kierow nikiem obu edycji studium pedagogiczno-m etodycznego był prof. dr hab. Jerzy Treder. Stu dium to ukończyły łącznie 92 osoby: 41 słuchaczy w roku 2001 i 51 słu c h a c z y w ro k u 2003. O w o c em ic h p ra c y s ą d w ie k s ią ż k i, b ę d ą c e zbioram i różnorodnych m ateriałów dydaktycznych, przede w szystkim k o n sp ek tó w lek cji ję z y k a k asz u b sk ie g o lub o K aszub ach: 1) Ù czba kaszëbsczégo jâ z ë k a w szkole. M ateriałe dló szkólnech. Programy, roz kłady, konsp ekty i scenariusze. Obróbk: W. Czedrowskô, D. Pioch, J. Tre der, G dańsk 2001 oraz 2) Ù czim ë p o kaszëbskù. M ateriałe dló szkólnech. Rozkłady, konspekty i scenariusze. Obróbk: M. Cybulski, W. Kiedrow- ska, D. Pioch, R. W osiak-Sliwa, G dańsk 2004. M ateriały dydaktyczne, które znalazły się w tych opracow aniach, zostały przygotow ane przez czynnych nauczycieli szkół w ojew ództw a pom orskiego, n a podstaw ie ich dośw iadczeń pedagogicznych i z uw zględnieniem lokalnych potrzeb. M ają one służyć pom ocą innym nauczycielom języ k a kaszubskiego i różnych przedm iotów szkolnych oraz osobom organizującym zajęcia pozalekcyj ne przy w prow adzaniu regionalnej tem atyki kaszubskiej.
K onspekty konkretnych lekcji bądź zajęć pozalekcyjnych zaw artych w tych książkach stały się w niniejszym artykule podstaw ą analizy doty czącej obecności elem entów religijnych w nauczaniu kaszubskiego lub o K aszubach oraz rodzaju i funkcji tych elementów.
2. W Ù czbie ka szëbsczégo jâ z ë k a w szko le w dziale K o n sp ekty nie w prow adzono rozróżnienia, ja k ic h przedm iotów d otyczą poszczególne opracow ania (są tu zatem oprócz konspektów lekcji języ ka kaszubskiego także konspekty lekcji w iedzy o regionie i inne) i nie zaw sze podaw ano klasę, dla której s ą one przezn aczo n e (podczas g dy w Ù czim ë sâ p o kaszëbskù w dziale tym obok porządku chronologicznego zastosow ano też podział ze w zględu na typy zajęć). Elem enty religijne po jaw iają się w treści i tem atyce projektów lekcji zaw artych w tej książce w różny spo sób. Lekcje, w których konspektach w ystępują elem enty religijne, m o ż na podzielić na następujące grupy: 1) lekcje bezpośrednio podejm ujące problem atykę religijną: a) zw iązane ze świętam i z kalendarza katolickie go (5 lekcji), b) m aryjne (3 lekcje), c) om aw iające legendy, które zaw ie ra ją elem enty religijne (4 lekcje); 2) lekcje, w których teksty i słow nic two religijne służą ilustracji pew nych zagadnień gram atycznych (3 lekcje).
2.1. Lekcji bezpośrednio podejm ujących problem atykę religijną je st dwanaście.
2.1.1. Spośród lekcji zw iązanych ze św iętam i z kalendarza katolickie go jed n a dotyczy św iąt B ożego N arodzenia, jed n a - zapustów, dwie - W ielkiego Postu i je d n a - W ielkanocy.
P odstaw ą lekcji Z a sztërk Gode (s. 2 12-2 1 3 ) Em ilii Płotki z Jelonka, przewidzianej do przeprow adzenia w klasie pierwszej, je st czytanka Uräda w szaru zni, p o ch o d z ąca z K a szëb sczég o a becad ła W. B o b ro w sk ieg o i K. K w iatkow skiej3, oraz film w ideo z nagraniem G w iazdki z Tuchlina. Po obejrzeniu film u i przeczytaniu tekstu nauczyciel rozm aw ia z ucznia m i o tym , jak ie daw ne zw yczaje gw iazdkow e przetrw ały na Kaszubach, ja k się nazyw ały i jak ie postaci w nich w ystępow ały (tu po m agają ilu
stracje z K aszëbsczégo abecadła), a na koniec w szyscy śpiew ają kolędę Jezu, ostaw szopä.
O kresow i poprzedzającem u W ielki Post, zapustom , pośw ięcona je st lekcja D anuty Pioch z M o ju sz a W zôpùstny czas (s. 60-61). U czniow ie opow iadają o tym, jak ie zw yczaje w ich dom ach kultyw uje się w zapu sty, poznają rów nież przysłow ia i obrzędy zw iązane z tym czasem, a szcze g ólną uw agę zw racają na proces obróbki lnu.
D w ie inne lek cje D an u ty P io ch z M ojusza, pt. P o stn é ob rząd czi (s. 64 -6 5 ) i P o st n a K aszëbach (s. 6 2-63 ), dotyczą W ielkiego Postu. P od staw ę m ateriałow ą pierw szej z nich stanow i w łasny niedługi tekst autor ki lekcji. C harakteryzuje on krótko ów okres, podaje jeg o granice czaso we i opisuje sposób jeg o przeżyw ania, a w dalszej części autorka podaje sześć przysłów dotyczących świętych, których dni przypadają w owym okresie. C elem tej lekcji je s t poznanie przez uczniów najw ażniejszych zw yczajów w ielkopostnych. W drugiej lekcji dotyczącej tego okresu nie om awia się daw nych kaszubskich zw yczajów ludow ych zw iązanych z w y branym okresem liturgicznym , lecz zw raca uw agę na w ydarzenie M ęki Pańskiej upam iętnione w przydrożnej figurce. Tem atykę tę w prow adza na lekcji w iersz B ożeny Szymańskiej Stanął so Christus. Bohaterem tego w iersza je s t figura Bożej M ęki, stojąca na drodżi rozkraczim. N iegdyś ludzie zatrzym yw ali się obok niej z m o d litw ą lub przechodząc obok,
3 W. Bôbrowsczi i K. Kwiatkowskô, Kaszëbsczé abecadło. Twój pierszi elementórz, Gdańsk 2000, s. 62.
oddaw ali cześć Zbaw cy skinieniem głowy, dziś zaś n ic h t Bożi M ä c zi n ie pôstrzégô, w szyscy bow iem Spieszą dzes chùtko kożden w sw oja strona, w obec czego Jezës tam sta n ą ł i z żólu zapłakał. N auczyciel analizuje z uczniam i tekst, porów nuje zachow ania p rzechod niów w p rzeszłości i obecnie, by zakończyć lekcję analizą zjaw iska płaczu.
Podczas lekcji zaprojektowanej przez K atarzynę M yszk z K am ienicy Królewskiej K w ietnô N iedzela n a K aszëbach dla klasy V (s. 76 -7 8 ) om a w iany je st tekst tej autorki i H aliny W inczewskiej pod tym sam ym tytu łem. U czniow ie n a arkuszach białego brystolu pisakam i i kredkam i w pi su ją in fo rm ac je o z w y c z a ja c h k u lty w o w a n y c h w K w ie tn ą N ie d ze la (N iedzielę Palm ow ą) i zastanaw iają się, ja k podczas przeprow adzania an kiety o daw nych obrzędach rozm aw iać z rodzicam i i starszym i członka m i rodziny. Do konspektu dołączono również, jak o Dodôwk, w iersz Jana Trepczyka N a Jastrë, jed n ak bez inform acji o sposobie jeg o w ykorzysta nia.
2.1.2. W Ù czbie kaszëbsczégô jâ z ë k a w szkole znalazły się rów nież trzy lekcje pośw ięcone tem atyce maryjnej.
W trakcie lekcji dla klasy V I Barbary D am aszk ze Sw arzew a D o Ce, M atko ze Sw ôrzew a (s. 239-1 4 1 ) uczniow ie analizują słow a pieśni księ dza B ernarda Sychty Rano, g d y m orze się budzi i ich przekład na kaszub ski autorstw a Eugeniusza Pryczkow skiego (Reno, czej m orze sâ bùdzy), zw racając uw agę na użyte tu środki język ow e i ich rolę w tekście.
Podczas lekcji F elicji B aski-B orzyszkow skiej z B rus M atka B oskô w słow arzu Bernarda Sëchtë (s. 142-144), opatrzonej podtytułem Zaję cia w szkole średniej, uczniow ie po w ysłuchaniu pieśni Jana Trepczyka K aszëbskô K m le w ô i przeczytaniu hasła M atka B oskô w Słow niku g w a r kaszubskich n a tle ku ltu ry ludow ej B ernarda Sychty zbierają inform acje na tem at kultu m aryjnego na K aszubach oraz śledzą zw iązki kultu i nazw - określeń M atki Bożej (Jagodowô, Wâgorzowô, Zniw nô, Séwnô) z ro cz nym i pracam i i innym i realiam i codziennego życia Kaszubów.
Tem atyce m aryjnej pośw ięcona je s t także lekcja religii dla klasy VI pt. K aszubi czczą M aryję, sw oją M atkę i K rólow ą (s. 144-147), opraco w ana przez K atarzynę M yszk z K am ienicy Królewskiej. O piera się ona na fragm entach P ism a Św iętego odnoszących się do M aryi, podanych w kaszubskiej w ersji językow ej, n a opow iadaniu B. Ferrero pt. P o d o
bieństwo i n a nagraniu pieśni K aszëbskô Królewo. U czniow ie określają cechy M aryi i zastanaw iają się nad tym, w ja k i sposób m o gą okazać m i łość M atce Bożej.
2.1.3. W śród konspektów lekcji osnutych w okół legend znajduje się w Ùczbie kaszëbsczégo jâ z ë k a w szkole pięć opracow ań, w których w y stępują elem enty religijne. Bohaterem dw u z nich (opartych na tej samej legendzie) je st anioł, natom iast trzy pozostałe opow iadają o diabłach.
Lekcja Janiny Leszczyńskiej z Ł yśniew a C zëtanié z p od zélâ n a role p ow iôstczi „Jadam ow i r ô j ”. P rzëdow niczi ijis tn ic z i (s. 194-196) skupia się na legendzie z w iersza Jana K arnow skiego opow iadającej, ja k dzięki interw encji anioła K aszub B óg w akcie stw orzenia obdarzył zaniedbane początkow o K aszuby najpiękniejszym krajobrazem . U czniow ie czytają i analizują tekst oraz dobierają przym iotniki do podanych rzeczowników.
Prozatorskiej w ersji tej legendy pośw ięcona je st lekcja Janusza Ma- m elskiego ze Strzepcza pt. Legenda o stw orzeniu K aszub (s. 240-244). Podczas zajęć uczniow ie czytają tekst legendy, dzielą się ze sobą i z n a uczycielem w rażeniam i z lektury, określają cechy legendy jak o gatunku literackiego oraz sam i próbują odgryw ać w ybrane scenki legendy.
Podczas lekcji Ireny W oźniak z B orzestow a Pow iôstka „D iôbelsczé z e lë s k ô ”(s. 237-2 3 9 ) uczniow ie po przeczytaniu legendy wym ienionej w tytule lekcji opowiadają, ja k kaszubski g b u r dzięki sprytowi swej żony okazał się m ądrzejszy od diabła, analizują tekst i pró bu ją nam alow ać żonę gbura przybierającą dziw aczne pozy, aby przechytrzyć diabła. Do lekcji dołączono D o dów k - K aszëbsczé dëchë - ze słow órza A. Labùdë, lecz nie w ykorzystano tego tekstu.
K onspekt L egendy o diabelskich kam ieniach w g m inie K rokow a M ał gorzaty Sliwickiej z K rokow ej (s. 182-183) w podtytule inform uje, że głów ny elem ent tej lekcji stanow i Wycieczka w okolice w si Odargowa, Sw iecina i Porębu. U czniow ie ja d ą do trzech w ym ienionych m iejscow o ści swej gminy, w drodze poznając legendy o znajdujących się tam k a m ieniach. Pow stanie dw u z nich (w O dargow ie i Sw iecinie) w iąże się z interw encją diabła, natom iast trzeci głaz (w okolicy Swiecina) nosi na sobie ślad niedużej stopki anioła.
2.2. Ùczba kaszëbsczégo jâ z ë k a w szkole zaw iera rów nież trzy lekcje, w których teksty o problem atyce religijnej służą ilustracji pew nych za gadnień gram atycznych.
W lekcji dla klasy V I Jadw igi B ulczak z M ściszew ic Ö kaszëbsczich sam ozw äkach „ o " i „ ù " (s. 227-229) tekstem takim je s t kaszubska w er sja Ojcze nasz. U czeń m a podczas tej lekcji za zadanie w ypisać z M odli twy P ańskiej w yrazy z kaszubskim i sam ogłoskam i ë, é, o, ä, ô i ù (a więc innym i niż w polszczyźnie) i n a podstaw ie dośw iadczeń językow ych w ła snych oraz koleżanek i kolegów określić sposób ich artykulacji. Sw o istym dopełnieniem w iadom ości o kaszubskich sam ogłoskach m a być dla uczniów odszukanie ich w tekście m odlitw y, k tó rą rodzice odm aw iają przed jedzeniem . Interesujące także je st to, że podczas lekcji przew idzia no poinform ow anie uczniów o kaszubskiej pielgrzym ce do Ziem i Swię- tej, odbytej w jubileuszow ym roku 2000, podczas której um ieszczono na ścian ie k o ścio ła P a te r n o s te r tab licę z kaszub sk o języ czn y m tek stem M odlitw y Pańskiej.
W lekcji J a k zw racać się do starszych i szanow anych osób (s. 245 -248) jej autor, Janusz M am elski ze Strzepcza, ukazuje uczniom na róż n y c h p rz y k ła d a c h fu n k c jo n o w a n ie g ra m a ty c z n e k a te g o rii p lu r a lis m aiestaticus i jej w ykładniki w języ k u kaszubskim (zw roty do B oga za w ierające form y zaim ka Wë i form y czasow ników zakończonych n a - ce, podczas gdy w zw rotach do kolegów - odpow iednio formy: -w a i -ta). R olę tekstu pom ocniczego pełni tu Legenda o stw orzeniu Kaszëb, opra cow ana przez tegoż autora na podstaw ie w iersza Jana K arnow skiego (co nie zostało przy tej lekcji zaznaczone, ale por. wyż.).
Do tej grupy zaliczyć rów nież m ożna lekcję M ałgorzaty Sliwickiej z Krokowej pt. Utrw alaniep is o w n i„ ô " (s. 184-185), zaopatrzonej w p od tytuł N a pod sta w ie p ow iastki „D iôbelsczi kam ". Tu zagadnienia gram a tyczne ilustrow ane są w yrazam i z legendy o pow staniu Jeziora K am ien nego i D iabelskiego K am ienia niedaleko M irachow a dzięki interwencji purtka, czyli diabła.
3. K sią ż k a Ù czim ë p o k a szë sk ù m a b u d o w ę z b liż o n ą do Ù c zb y ka szëbczégo jâ z ë k a w szkole, różni się je d n a k od swej poprzedniczki w yodrębnieniem konspektów ze w zględu na typ szkoły (szkoła podsta w owa, gim nazjum , szkoła średnia, klasy specjalne) i rodzaj przedm iotów szkolnych (nauczanie zintegrow ane w klasach m łodszych oraz ję z y k k a szubski, m atem atyka, historia, religia, edukacja regionalna). N atom iast lekcji i zajęć pozalekcyjnych zaw ierających elem enty religijne je s t w tej książce zdecydow anie m niej, bo tylko siedem , i m ają one inny charakter.
Znajduje się w śród nich jed n a lekcja religii, w której problem atyka reli gijna oczyw iście dom inuje, a sześć pozostałych lekcji i zajęć paralekcyj- nych osnuto w okół św iąt kalendarza katolickiego.
3.1. K a te ch ez a N a s z O jc w n ie b ie dla k la sy V B eaty Z iętarsk iej (s. 177-179) oparta je s t n a analizie treści kaszubskojęzycznego tekstu M odlitw y Pańskiej. U czniow ie analizują prośby kierow ane w tej m odli tw ie do B oga Ojca, dzieląc je n a dotyczące chw ały Bożej oraz m aterial nych i duchow ych potrzeb człowieka. D odatkow o podczas lekcji czyta się fragm ent Ew angelii w edług św. M ateusza 6,26-33 mówiący, że nale ży się troszczyć przede w szystkim o królestw o B oże i jeg o spraw iedli w ość, bo o spraw y m aterialne zatroszczy się Bóg. Lekcja kończy się p o leceniem ułożenia z rozsypanki wyrazow ej w ezw ania Chrystusa: Bądzta tej wa tak belny, j a k j e b eln y waji Ojc niebiesczi.
3.2. W śród lekcji i zajęć paralekcyjnych opartych n a św iętach kalen darza katolickiego znalazły się tylko lekcje dotyczące okresu B ożego N arodzenia i W ielkanocy.
3.2.1. Do Bożego N arodzenia w m niej lub bardziej ścisły sposób od w ołuje się pięć konspektów lekcji.
D a now é drzéwko M arii Okrój (s. 2 9 -3 1 ) to zajęcia przew idziane na etapie nauczania zintegrow anego, pośw ięcone przygotow yw aniu choin ki. U czniow ie m ają za zadanie przystroić klasow e drzewko, a tekstam i pom ocniczym i są: w iersz D anka Jana Trepczyka, fragm ent podręcznika Kaszëbë. Z em ia i lëdze D anuty P ioch oraz kolęda W sta jeneczce naro dzony.
K onspekt pt. C zekam y na św ięta B ożego N arodzenia do nauczania zintegrow anego (s. 7 8-86), którego autorką je s t A licja K linkosz, zaw ie ra projekt przedstaw ienia jasełkow ego opracow anego przez uczniów klas trzecich, przeznaczonego dla rodziców i przyjaciół. W ystępują tu dziew częta i chłopcy, w cielając się w postacie M aryi, Józefa, Aniołów, Pastusz ków i dzieci. W szyscy uczniow ie recytują i śpiew ają kolędy polsko- oraz kaszubskojęzyczne.
K onspekt lekcji języ k a kaszubskiego Co to j e tradicëjô - o dance ijan ió lka ch autorstw a Ew y W arm owskiej (s. 127-129) przeznaczony je st dla klasy IV oraz - ja k zaznaczono - „+ klasa V ” . Podczas lekcji nauczy
ciel opow iada uczniom historię choinki, a następnie recytuje w iersz Je rzego Stachurskiego W tim lese, którego bohaterami są anioły. Zadanie uczniów polega m.in. na w yodrębnieniu w tekście słów z głoską ë i ze staw ien iu ich z odpow iad ający m i im w y razam i p olsk im i. W ram ach pracy dom owej uczniow ie otrzym ują polecenie w ykonania z papieru p o staci aniołków.
Inspiracja św iętam i Bożego N arodzenia w idoczna je s t rów nież w k on spekcie zajęć otw artych z edukacji regionalnej pt. Jasełka kaszubskie (Jak w baśni Andersena), przygotow anym przez Jadw igę H ew elt (s. 217-221). Jest to sw obodna adaptacja baśni A ndersena pt. D ziew czynka z zapałka mi. B ohaterka po gorącej prośbie skierowanej do zm arłej babci trafia do niej do nieba, gdzie oddaje cześć m ałem u Jezusowi. P rzychodzą tu także inni ludzie, by też oddać M u cześć, przeprosić za w yrządzone przez sie bie zło i prosić Go, b y św iat był lepszy.
R ów nież k o lejny konspek t zajęć otw artych z edukacji regionalnej, E lżbiety Pielow skiej Wilejowô opow iôstka. B in ow ô ad ptacëjô utworu K a ro la D ic k e n sa „ O p o w ieść w ig ilijn a ” p o d łu g E R b ié të P ielo w sczi (s. 221 -2 31), stanowi projekt inscenizacji utw oru literackiego: fragm en tu prozy angielskiej w kaszubskiej w ersji językow ej. M otyw y bożo na rodzeniow e łączą się tu z przesłaniem m oralnym , głoszącym obow iązek dostrzegania w okół siebie ludzi nieszczęśliw ych i niesienia im pomocy.
3.2.2. Poniedziałkow i W ielkanocnem u pośw ięcona je s t lekcja Ja strë n a K aszëbach Lucyny G ruby (s. 6 4-67 ), przeznaczona dla etapu naucza nia zintegrow anego. U czniow ie p ra cu ją z noszącym ten sam tytuł tek stem z K aszubskiego abecadła, rozw iązują krzyżów kę i słuchają tekstu piosenki Eugeniusza Pryczkow skiego z m uzyką Jerzego Stachurskiego.
4. Z aprezentow ane tu konspekty lekcji języ k a kaszubskiego lub in nych przedm iotów z elem entam i tradycji i kultury kaszubskiej stanow ią efekt pracy nauczycieli, którzy sporządzili je n a podstaw ie w łasnych do św iadczeń dydaktycznych, chcąc się nim i podzielić z koleżankam i i k o legam i rozpoczynającym i nauczanie języ k a i kultury kaszubskiej. K on spekty tych lekcji zostały zaplanow ane do przeprow adzenia po kaszubsku lub po polsku tylko z pew nym i elem entam i kaszubskim i. S ą to pierw sze tego typu pom oce dydaktyczne do nauczania języ k a kaszubskiego i ku l tury kaszubskiej w szkole.
Interesujący je s t ju ż sam fakt, że w śród proponow anych projektów lekcji znalazło się tyle lekcji, w których m niej lub bardziej obecne są elem enty religijne.
N ajw ięcej m iejsca owe elem enty religijne zajm ują oczyw iście w lek cjach relig ii, które m a ją za zadanie u czyć p od staw w iary i p om agać uczniom w cielać je w życie. Obie zaw arte w om aw ianych książkach k a techezy są kaszubskojęzyczne. Jedna, dla klasy V, pośw ięcona je s t obra zow i B oga Ojca w M odlitw ie Pańskiej, druga zaś, dla klasy VI, ukazuje ro lę M aryi w ż y c iu społeczności kaszubskiej. S tanow ią one w pew ien sposób realizację postulatu K rzysztofa C elestyna M rongow iusza z 1828 roku: „B oga i jeg o słowo dzieci pow inny od początku uczyć się w języ k u m acierzystym ”4. Zapew ne uczniow ie kaszubscy nie odm aw iają na co dzień M odlitw y P ańskiej po kaszubsku i nie zaczną tego robić po jednej lekcji w szkole, ale dzięki tym katechezom przekonają się, że o spraw ach w iary i religii m ożna m ów ić rów nież po kaszubsku. M oże też poznanie p ew nych elem entów religii chrześcijańskiej w dw u językach, po polsku i po kaszubsku, uzm ysłow i im ponadnarodow y charakter ich wiary, przyczy niając się do pogłębienia ich form acji religijnej.
K onspekty pozostałych lekcji zaw ierających elem enty religijne do ty czą innych przedm iotów , zw łaszcza języ k a kaszubskiego i edukacji re gionalnej. Stosun k owo m ocno zarysow ane są elem enty religijne w lek cja c h m a ry jn y c h (p o św ię c o n y c h M atce B o sk iej S w arz ew sk iej lub Sianowskiej ), w idoczne są one rów nież w lekcj ach nawiązuj ących do świąt kalendarza katolickiego, przede w szystkim Bożego N arodzenia, rzadziej W ielkanocy. W yjątkowe m iejsce zajm uje w śród nich lekcja z w ierszem B ożeny Szymańskiej o figurze cierpiącego Chrystusa, w pisująca się w ciąg w ielkopostny nie poprzez opis zw yczajów w ielkopostnych, lecz poprzez analizę postaci cierpiącego Zbaw iciela z przydrożnej Bożej Męki. W pozo stałych lekcjach problem atyka religijna je s t p od porządkow ana innym kręgom tem atycznym , poniew aż m ów i się w nich o zw yczajach i obrzę dach, w praw dzie w yrosłych z tradycji chrześcijańskiej, lecz ju ż zdecy dowanie niereligijnych. N iekiedy w ydarzenie religij ne je st ju ż tylko pre tekstem do zupełnie św ieckich zw yczajów (np. Ja stro w i P oniedzółk). R ów nież w legendach opow iadających na ludow o historie ciekaw szych m iejsc, niekiedy całych Kaszub, w których w ażną rolę p ełnią diabły i anio
ły, je s t to rola ju ż tylko folklorystyczna. Ten typ w ykorzystyw ania na lekcjach języ k a kaszubskiego i kultury kaszubskiej elem entów religijnych potw ierdza opinię socjologów, że n a K aszubach „niektóre elem enty życia religijnego (np. kult „K rólow ej K aszub” - M atki Boskiej Sianowskiej i Swarzewskiej czy K alw arie w W ejherowie i W ielu) p ełnią ciągle zna czącą funkcję integracyjno-tożsam ościow ą”5.
5 B. Synak, Kaszubska tożsamość. Ciągłość i zmiana. Studium socjologiczne, Gdańsk 1998, s. 117-118.
