Zameczek w Wojsławicach

Jerzy Augustyniak

Zameczek w Wojsławicach

Biuletyn Szadkowski 10, 117-129

2010

Tom 10

2010

Jerzy Augustyniak*

ZAMECZEK W WOJSŁAWICACH

Wojsławice to niewielka wieś, leżąca ok. 5,5 km na południowy zachód od

Szadku. Przez Woźniki i Wojsławice w XIII w. prowadziła droga z Sieradza do

Szadku*

*

1. W momencie rozpoczęcia b a d ^ wykopaliskowych w 1976 r., z kilku

istniejących na terenie wsi obiektów zabytkowej architektury, będących pozosta­

łościami kompleksu majątkowego, jedynie dwór z XIX w. figurował w ewi­

dencji zabytków2. Żadna z licznych, już wtedy, publikacji poświęconych

zabytkom ziemi sieradzkiej nie wspominała o pozostałościach budowli na

wyspie.

Relikty te znajdują się na wyspie zajmującej środek jednego z czterech

stawów. Niezwykle bujna roślinność wyspy oraz brak stałego połączenia z lą­

dem3 sprawiły, prawdopodobnie, że ruiny nie były wcześniej zauważone. Przy

lokalizacji stawów wykorzystano nachylenie terenu ze wschodu na zachód.

Przez wszystkie stawy przepływa niewielki ciek wodny, mający swe źródła

w lasach między Wojsławicami a Szadkiem4. W okolicach Wojsławic bierze

swój początek Brodnia, prawy dopływ Warty.

Jerzy Augustyniak, dr archeologii, emerytowany st. kustosz Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

1 R. Rosin, Warunki naturalne, drogi lądowe i rozwój terytorialno-administracyjny, [w:] Szkice z dziejów sieradzkiego (dalej: Szkice), Łódź 1977, s. 21.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2: Województwo łódzkie, z. 4: Powiat sieradzki, Warszawa 1954, s. 40. Oprócz tego dworu istnieje tu pałac z początków XX w. oraz zabudowania gospodarcze.

3 Według opowiadań mieszkańców Wojsławic, w wodzie otaczającej wyspę chowały się całe konie.

4 Cały teren, na którym rozłożył się kompleks majątkowy, jest podmokły. Około 80 cm poniżej dzisiejszego poziomu występuje woda; przy budowie zespołu budynków szkoły rolniczej w latach sześćdziesiątych XX w. musiano stosować specjalne ławy betonowe.

Ryc. 2. W ojsławice - schemat kompleksu m aj

ą

tkowego

1 - wyspa z reliktami zameczku, 2 - XIX-wieczny dwór, 3 - XX-wieczny pałac Źródło: oprac. własne

W momencie podjęcia terenowych prac badawczych, na powierzchni wido­

czne były mury ceglane (grubości 1,7 m), obejmujące zarys budynku składa­

jącego się z dwóch pomieszczeń: o wymiarach 5,5 x 7 m (A) i 5,5 x 10 m (B).

Zachowany odcinek muru południowego dochodził do wysokości 3,88 m od

powierzchni wyspy, a wschodniego osiągał 3,55 m.

Ryc. 1. Usytuowanie Wojsławic Źródło: mapa w skali 1:25000

Z a d a n ie m b a d a ń b y ło ro z p o z n a n ie rz u tu b u d o w li o ra z o k re ślen ie c z a su jej p o w sta n ia 5.

Fot. 1. W idok ogólny reliktów zameczku na wyspie (jesień-zim a lata siedemdziesiąte) Źródło: fot. Jerzy Augustyniak

Fot. 2. W ojsławice - widok ogólny w okresie pełnej wegetacji. Ciemna kępa po lewej stronie - wyspa

Źródło: fot. Jerzy Augustyniak

5 W badaniach, prowadzonych przez dwa sezony, brała udział młodzież szkół średnich, skupiona w Kole Przyjaciół Archeologii przy Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi, i zespołu szkół rolniczych w Wojsławicach.

RYS HISTORYCZNY

Wojsławice pojawiły się w źródłach pisanych w 1311 r.: 23 marca tegoż roku

Wacław Lis vel Liszowic (Lisowic), wielkopolanin z roku Zarembów, otrzymał

od Władysława Łokietka miasto Lutomiersk oraz wsie: Majków, Rokszyce,

Pstrokonie, Woźniki i Wojsławice6. W drugiej połowie XIV w. wszystkie te

miejscowości znalazły się w rękach Jastrzębców i Porajów7. W połowie XV w.

Wojsławice były własnością króla, pozostając w tenucie Koniecpolskich8.

W końcu tego stulecia wchodziły w skład kompleksu majątkowego Wężyków

z Woli Wężykowej9. Księga upos^enia archidiecezji gnieźnieńskiej Jana

Łaskiego wymienia Wojsławice jako villa regalis wraz z Szadkiem, Kobylą

Miejską Prusinowicami, Wólką Wojsławską i częścią Wilamowa; stanowią one

tzw. skupienie szadkowskie10. Z czterech synów Piotra Wężyka trzech miało

udziały w Wojsławicach w 1552 r.: Stanisław, Piotr i Jan11, a trzech dalszych

potomków tego rodu figuruje jako udziałowcy Wojsławic w 1583 r.12 W 1652 r.

na ośmiu łanach przebywało w Wojsławicach dziesięciu osadników13. W 1721 r.

6 „Rocznik Prawa” 1915, t. 2, nr 18.

7 A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy za panowania ostatnich książąt dzielnicowych, „Rocznik Łódzki” (dalej: RŁ) 1979, t. 25 (28), s. 127. W 1398 r. wymieniony jest Paulus de Zwoslawicze (Acta Terr. Sirad. II, f. 38), a w 1411 r. Bartholomei de Woyslawicze (Hube, Zbiór rot przysięgłych sądowych, nr 67, Warszawa 1888.

8 W 1446 r. Jan Taszka Koniecpolski wraz z właścicielem Pratkowa przeprowadził rozgraniczenie obydwu wsi; w 1462 r. w wyniku działu maj

ą

tku Koniecpolskich Jakub wraz z Przedborem otrzymali dobra w Sieradzkiem i Sandomierskiem oraz m. in. Wojsławice, Wol

ę

Wojsławick

ą

z młynem koło Górek; w 1466 r. Przedbór pod zastaw Wojsławic po

ż

yczył 110 florenów od Mikołaja Karasia z Sikucina; w 1472 r. Przedbór zastawił Wojsławice za 150 grzywien Stogniewowi z Siemkowic; rok pó

ź

niej intromisj

ę

na dobra Wojsławice otrzymał od Przedbora Jan Zaremba (por. A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka w X V wieku. Magnifici et generosi, Łód

ź

1998, według indeksu).

9 W 1476 r. Piotr i Jan W

ęż

ykowie kupili od Przedbora z Koniecpola Wojsławice i Wol

ę

Wojsławsk

ą

za Wol

ę

Łazowsk

ą

i 700 grzywien (A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka..., s. 323); S. M. Zaj

ą

czkowski, Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Siera­ dzkiem i jej rola w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI wieku), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1966, R. IV, nr 2, s. 189.

10 J. Łaski, Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. 1, Gniezno 1880-1881, s. 392. Por. tak

ż

e S. M. Zaj

ą

czkowski, Wieś sieradzka w XII-XVI wieku, [w:] Szkice, s. 61. Wojsławice nale

ż

ały w XVI w. do parafii Korczew, w dekanacie szadkowskim, archidiakonacie uniejowskim.

1 Źródła dziejowe, t. 13: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 2: Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 230.

12 W 1579 r. wymienia Pawiński czterech udziałowców Wojsławic: Feliksa Woyslawskiego, Jana Woyslawskiego sive Chlewskiego, Jana Alberta Woyslawskiego i Walentego Woyslawskiego (Źródła dziejowe, t. 1, s. 112). Łukasz, Albert i Kasper W

ęż

ykowie (Acta Terr. Szadc. 49-50, cz. III, k. 281-282).

właścicielem Wojsławic był Stanisław Przerębski, chorąży sieradzki, który

scedował wieś na rzecz swego syna Mikołaja14 1

5

. Z 1724 r. pochodzi Wizya części

Woislawic Wielmożnego Jego Imc Pana Mikołaja Przerębskiego, chorążego

sieradzkiego [...], w której czytamy m. in.: Primarius dwór w którym niemasz

nic y okien w iedney izbie, sad wedle rezydencyi Jegomości Pana Olszewskiego,

stawy trzy zkopcem ale puste...15. Kopiec i budowlę na nim wymienia lustracja

z 1735 r.16 1

7

Najbardziej obszerna jest relacja A. Pstrokońskiego z 1773 r.: idąc od

wrót ku dworowi, po prawej ręce skarbiec na kopcu murowany, most do niego

idący bardzo zły, samborza bywała za mostem przedtym skarbcem, tylko już

wiązanie stoi i to pokrzywione, słupy jego się nie obalą Do skarbca drzwi

żelazne z skoblami i wrzeciądzem. Przy tym skarbcu kaplica na piwnicach,

schodki do niej, ganzek przede drzwi zły, drzwi do komory, z ganku dobre

stolarskiej roboty z zamkiem, antabą i wrzeciądzem, obraz w kaplicy

Najświetszej Panny Maryi. W tej kaplicy okien sześć znajduje się, bez kwater

zabite deskami, szyby miejscami potłuczone. Na tym skarbcu i kaplicy dach

sztukami wiater poodrywał i z łatami. Dzwonek przy kaplicy.na tym kopcu11.

W początkach XIX w. w Wojsławicach było 25 domów i 229 mieszkańców,

a w 1892 r. w skład dóbr wchodziły: folwark Wojsławice, Stradzew i Rem-

bieskie18. Od początków XX w. do 1945 r. Wojsławice należały do Siemią­

tkowskich, herbu Jastrzębiec19.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE

W badaniach archeologicznych, przeprowadzonych w drugiej połowie lat

siedemdziesiątych, stosowano wykopy sondażowe i szerokopłaszczyznowe,

prowadzono obserwację murów i wątków, analizę przewiązał oraz metryczną

14 Castr. Sir. rel. 78, f. 432. 15 Castr. Sir. rel. 82, f. 845.

16 Castr. Sir. rel. 93, f. 151 do 153: Wizja wsi Wojsławic uczyniona ..die 25 januarii 1735. Naprzód dwór nowy, do którego wchodząc ganek z wystawą (opuszczono opis dworu, browaru i innych zabudowań f. 153. Około tego folwarku płoty złe. Sasi popaleli, wrota z uliczką (?) złe, po tym kopiec, na którym jest kaplica z skarbcem, do którego kopca most zły bardzo, samborza, tylko jej znak. Do tej kaplicy chód zły, okien w tej kaplicy 6, jedno złe. Do skarbcu drzwi żelazne z zamkiem i wrzeciądzem, w tym skarbcu okno okrągłe, mur rozpadł się we dwoje, pod kaplicą sklepów dwa, dach na tej kaplicy dobry, dzwonek. Wizja budynków wiejskich.(do 153 v.).

17 Teki Pstrokońskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, f. 85. 8 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, Warszawa 1893, s. 760.

19 J. Kobierzycki, Z sieradzkiej ziemi, „Wieś Ilustrowana” 1911, R. 2, nr 6, s. 18. Por. także L. Kajzer, Z badań nad zespołem dworskim w Wojsławicach koło Zduńskiej Woli, [w:] A. Sieradzka (red.), Dwór polski. Zjawisko historyczno-kulturowe, Materiały VI seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych, Kielce 2002, s. 73-90.

analizę cegły. Po raz pierwszy w dziejach łódzkiego środowiska archeolo­

gicznego zastosowano do wykonania dokumentacji architektonicznej fotogra­

metrię. Wykonano także ekspertyzę kości zwierząt znalezionych w wykopach

oraz analizę chemiczną zaprawy. Łącznie wyeksplorowano 13 wykopów

badawczych o powierzchni 180 m2.

Ryc. 3. W ojsławice - plan wykopów badawczych. Źródło: oprac. własne

Wyspa, na której powstał zameczek, zajmuje środek największego stawu

o powierzchni ok. 14 500 m2. Ma ona kształt prostokąta z zaokrąglonymi

narożami.20 Dzisiejsza powierzchnia wyspy, wynosząca ok. 1400 m2 wyniesiona

jest średnio 1 m powyżej okolicznego terenu oraz ok. 1,9 m powyżej poziomu

wody.

20 Według informacji mieszkańców Wojsławic, wyspa była pierwotnie większa, co widać przy niskim stanie wody. Przed wojną „dziedziczka” kazała wbijać pale wokół wyspy i wyplatać wikliną, aby umocnić brzegi. Istnieje także wiadomość, iż dno jednego ze stawów jest wyłożone drewnem.

Fot. 3. Wykop nr 6: relikty ściany działowej między pomieszczeniami ,,A” i ,,B” zameczku w W ojsławicach

Źródło: fot. Jerzy Augustyniak

S tra ty g ra fia w y sp y je s t p ro sta. P o d b lisk o 40 cm w a rs tw ą h u m u su stw ie r­ d zo n o o b e c n o ść p o z io m u ja sn e j g lin y (g ru b o ść w a rstw y ok. 1 m ), p o d n i ą zaś w a rstw y czarn ej, to rfiastej ziem i z re sz tk a m i o rg a n ic z n y m i (m ią ż sz o śc i ok. 30­ 40 cm ) stan o w iącej p o z io m p ie rw o tn y w y sp y . P o n iżej w y stę p u je calec - ja s n o - ż ó łta, m ie jsc a m i n ie b ie sk a w a g lin a , (ok. 2,5 m poniżej dzisiejszej p o w ie rz c h n i w y sp y i ok. 0,75 m p o n iżej p o z io m u w o d y ).

Jak ie w y n ik i p rz y n io sły d w a sezo n y b a d a i w y k o p a lisk o w y c h , co m o ż e m y d z iś p o w ie d z ie ć n a te m a t n ie z n a n e g o d o ty c h c z a s zam e c zk u w W o jsła w ic a c h ?

Z a ło ż e n ie w o jsła w ic k ie sk ład ało się z d w ó c h o rg an iczn ie ze s o b ą złą c z o n y ch części. C zęść p o łu d n io w ą sta n o w ił ce g la n y b u d y n e k m ie sz k a ln y d łu g o śc i 23 m i szero k o ści 8,9 m , m ie sz c z ą cy w zach o w an ej p artii p rz y z ie m ia d w a p o m ie ­ sz c z e n ia o w y m iarach : 5,5 m x 7,5 m i 5,5 m x 10 m ; o b y d w a d o stę p n e b y ły z z ew n ątrz. P ra w d o p o d o b n ie n a drugiej k o n d y g n a c ji u sy tu o w a n a b y ła „izb a w ie lk a ” o raz in n e p o m ie sz c z e n ia, do k tó ry c h p ro w a d z ił d re w n ia n y g anek.

W y so k ie p o d d a sz e p rz y k ry te b y ło d w u sp a d o w y m d ach em . B ry ła części m ieszk aln ej m ia ła b y z atem ok. 17 m w y so k o śc i, a łą c z n a p o w ie rz c h n ia u ż y tk o w a w y n o s iła ok. 2 0 0 m 2.

W części p ó łn o c n e j, d w u m etro w ej g ru b o śc i m u r o ta c z a ł d zie d z in ie c o w y ­ m ia ra c h 20 m x 10 m . W p ie rz e i w sch o d n iej u sy tu o w a n y b y ł o tw ó r w e jśc io w y d la p ie sz y c h i b e z p o śre d n io p rz y n im o tw ó r w jazd o w y . W p ó łn o c n o -w sc h o d n im n a ro ż n ik u z a ło ż e n ia is tn ia ła b a s z ta z b u d o w a n a n a rzu cie p ó łk o la o śre d n ic y 6 m , p rz y le g a ją c a b e z p o śre d n io do p ó łn o cn ej ścian y o tw o ru w jaz d o w e g o . Z a c h o d n ią i p ó łn o c n ą k u rty n ę stan o w ił m u r o b ro n n y , za k o ń c z o n y p ra w d o p o d o b n ie g a n k ie m s t r ^ y i b lan k am i. (D o tak iej re k o n stru k c ji u p o w a ż n ia z n a c z n a g ru b o ść m u ru w y n o sz ą c a 2 - 2 ,2 m ). C ałe zało żen ie zam y k ało się w c z w o ro b o k u o w y ­ m ia ra c h 20,5 m x 23 m x 2 1 ,7 m x 2 3 ,4 m .

Ryc. 4. Rzut odsłoniętych fragmentów zameczku (gruba linia) w W ojsławicach Źródło: oprac. własne

P o d sta w o w y m m a te ria łe m b u d o w la n y m b y ł k a m ie ń i ceg ła, łą c z o n e z a p ra w ą w a p ie n n ą u b o g ą w w a p n o . G ra n ito w e k a m ie n ie , różnej w ie lk o śc i, sta n o w iły fu n d a m e n t b u d o w li, o d p o w ie d n io d o b ieran e k sz ta łto w a ły ta k ż e in n e je j e lem en t- ty (z e w n ę trzn e n a ro żn ik i). C eg lan e ścian y w y m u ro w a n o z c e g ły o śred n ich w y m ia ra c h 7 1 -7 3 m m x 139 m m x 278 m m . Je d y n y m św ia d e c tw e m istn ie n ia s k le p ie ń je s t fra g m e n t o p o ru sk le p ie n n e g o w n a ro ż n ik u p o łu d n io w o -w sc h o d n im p o m ie sz c z e n ia ,,A ” . N ie ste ty p ra w ie n ic nie m o ż e m y p o w ie d z ie ć o o tw o ra c h k o m u n ik a c y jn y c h . P ra w d o p o d o b n e ślad y p o o k n ach , to w y rw y w m u rze

w sc h o d n im i p o łu d n io w y m p o m ie sz c z e n ia „ A ” . Je d y n ie o tw o ry w e jśc io w y i w ja z d o w y n a d zie d z in ie c z a c h o w a ły p ro g i, k tó re o k re ś la ją ic h szero k o ść: 1 m i 2,5 m . P o m ie sz c z e n ia m ie sz k a ln o -g o sp o d a rcz e (,,A ” i ,,B ”) w y ło ż o n e b y ły p ły tk a m i cera m ic zn y m i o w y m ia ra c h 25 cm x 25 cm , g ru b o śc i 5 cm , a w n ę trz a o g rz e w a n e p ie c a m i k a flo w y m i.

Ryc. 5. Próba rekonstrukcji zameczku w W ojsławicach wg J. Augustyniaka. Źródło: oprac. własne

W czasie p ra c w y k o p a lisk o w y c h z n a le z io n o ok. 800 sztu k z a b y tk ó w ru c h o ­ m y ch , p rz e w a ż a ły w śró d n ich , ta k ja k n ie m a l za w sz e , u ła m k i n a c z y i c e ra m i­ czn y ch . Z n a le z io n o ta k ż e fra g m e n ty k a fli, p o k ry ty c h z ie lo n ą p o le w ą , fra g m e n ty szk la n y c h n a c z y ń sto ło w y c h i b u telek . Je d n y m z n a jc e n n ie jsz y c h b y ł fra g m e n t zb ro i p ły to w ej - tzw . k a rw a sz - o c h ra n ia ją cy ram ię.

W N IO S K I

W sp ó ln y w n io se k w y p ły w a ją c y z a n a liz y z a c h o w a n y ch i o d sło n ię ty c h w w y ­ n ik u p ra c arc h e o lo g ic zn y c h re lik tó w b u d o w li w o jsław ick iej o ra z z b io ru z a b y ­ tk ó w ru c h o m y c h p ro w a d z i do p ró b y o k re śle n ia czasu je j p o w s ta n ia i dalszej e g zy sten cji. Z a m e c z ek w W o jsła w ic a c h m ó g ł p o w sta ć w p o ło w ie X V I w . i b y ł u ż y tk o w a n y do p o ło w y X V III w.

K to b y ł fu n d a to re m tej m in ia tu ry zam ku?

O d p o c z ą tk u X IV w ., a ż do drugiej p o ło w y X V I w ., W o jsła w ic e b y ły w s ią k ró le w s k ą p o z o sta ją c w g e stii ró ż n y c h te n u ta riu sz y . W 1485 r. z W o li

W ęży k o w ej i W o jsła w ic p isa ł się P io tr W ę ż y k , k tó ry w 1493 r. d o k o n a ł n a o b u ty c h w sia c h za p isu z racji p o sa g u p o 200 g rz y w ie n sw y m c ó rk o m D o ro cie i A n n ie 21. W rę k a c h W ę ż y k ó w p o z o sta w a ły W o jsła w ic e do drugiej p o ło w y X V I w . S. M . Z a ją c z k o w sk i k w a lifik u je liczn e d o b ra W ę ż y k ó w , k tó re ro z lo ­ k o w a ły się n a p o g ra n ic z u p o w ia tó w sierad zk ieg o i sza d k o w sk ie g o , do średniej w ie lk o śc i w ie lo w io sk o w y c h p o sia d ło śc i, z k tó ry c h cz e rp a li n iezłe doch o d y . P o z w a la ły o ne pożycz&S p ie n ią d z e p o d z a sta w ró ż n y c h w si, z a jm o w a ć się d z ia ła ln o ś c ią p o lity c z n ą i p ia sto w a ć u rz ę d y 22. W id z ą c w śró d p rz e d sta w ic ieli te g o ro d u fu n d a to ró w b u d o w li w o jsła w ic k ie j, sp ró b u jm y p re cy zy jn iej o k reślić d a tę i p o w o d y je j p o w stan ia.

W cią g u X V w . ro d z in a W ę ż y k ó w ro z sie d liła się p rz y jm u ją c n o w e n a z w isk a o d p o s ia d a n y c h w si: W id a w sc y o d W id a w y , S ied leccy o d S ied lec, O siń sc y od O sin. O d p o c z ą tk u w ie k u s ie d z ib ą ro d o w ą p o z o sta w a ła W o la G ra b ic k a i tu w p o c z ą tk a c h X V I w . z b u d o w a n o m u ro w a n y d w ó r o to c z o n y staw am i rybnym i. B y ć m o że w te d y p rz e m ia n o w a n o w ie ś n a W o lę W ę ż y k o w ą 23. W ty m sam y m m niej w ięcej czasie w W id a w ie W id a w sc y w z n ie śli s w o ją sied zib ę24. W 1579 r. p o raz p ie rw sz y ź ró d ła n o tu ją n az w isk o „ W o y sla w sc y ” (por. p rzy p is 12). Jeżeli b ę d z ie m y p a m ię ta j, iż o d drugiej p o ło w y X V I w . o d le g ły o d W o jsła w ic o k ilk a k ilo m e tró w S zad ek stał się sie d z ib ą o d b y w a n y c h se jm ik ó w i zja z d ó w sz lach ty w o je w ó d z tw a sierad zk ieg o , a m ia sto w e sz ło w n o w y , św ie tn y o k res sw ego istn ie n ia , m o ż n a p rz y p u s z c z a j, iż w p ły n ę ło to zasa d n ic z o n a d e c y z ję b u d o w y n o w ej, m u ro w a n e j, obronnej sie d z ib y W o y sla w sk ic h . N a p o c z ą te k drugiej p o ło w y X V I w . p rz y p a d a z atem b u d o w a zam eczk u , o k tó ry m b y ła m o w a w p o ­ w y ż sz y c h ro zw ażan iach .

* * * * *

O d p ra c arc h e o lo g ic zn y c h , o d b y w a ją c y c h się tu w la ta c h sie d e m d z ie sią ty c h , śre d n io w ie c z n y m i ru in a m i zam k u n ik t się n ie in tereso w ał. P o z o sta w a ły zaro śn ię te i n ie d o stę p n e . W 2005 r. w y sp ę w ra z ze staw em w y k u p ił p ry w a tn y

21 S. M. Zajączkowski, Majętności Wężyków w Sieradzkiem od końca X IV do początków XVI wieku, [w:] Personae Coligationes Facta. Profesorowi Kazimierzowi Jasińskiemu w 70-rocznicę urodzin przyjaciele, koledzy, uczniowie, Toruń 1991, s. 180.

2 Tamże, s. 183-184. Syn Stanisława Wężyka, dziedzica Woli Wężykowej w 1407 r., Jędrzej był pisarzem ziemskim sieradzkim, syn Jędrzeja - Jan, był podkomorzym sieradzkim, Piotr Wężyk chorążym sieradzkim. Wnukowie Piotra - Jan i Wojciech, to wybitne postaci rodu. Jan, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (1626-1638), wielce zasłużony m. in. dla kultury pol­ skiej; Wojciech, podsędek ziemski sieradzki ufundował wraz z żoną kościół i klasztor w Widawie.

23 Zachowane relikty dworu usytuowane są na pięciobocznym plateau, ok. 300 m na wschód od drogi Łask-Widawa, są to trzy rzędy równoległych murów o boku 20 m.

24 Po raz pierwszy w źródłach w 1504 r. - curia ante oppidum (AGAD, Terr. Sir. 14, f. 48­ 49); dwór funkcjonował do przełomu XVIII i XIX w.

in w e sto r i o d teg o ro k u p rz y stą p ił do z a b ie g ó w o c z y sz c z ają c y c h o raz p o rz ą d k u ją c y c h istn iejące p o z o sta ło śc i m u ró w zam ku. Z o sta ł w y b u d o w a n y m o st, k tó ry p o łą c z y ł w y sp ę z b rzeg iem , sam sta w o to czo n o o g ro d zen iem . W y sp a o raz sta w p e łn ią o b ecn ie fu n k c ję rek reacy jn ą. W za ry b io n y m staw ie m o ż n a o d p ła tn ie ło w ić ry b y , n a w y sp ie z o rg a n iz o w a n y ch je s t k ilk a m ie jsc do w y p o c z y n k u , a sam e m u ry z a m k u z o sta ły w y k o rz y sta n e ja k o e le m e n t z d o b ią c y m a lo w n ic z e o to czen ie. N a w y sp ie p o ja w ił się d rew n ian y b u d y n e k - m ie jsc e o d p o c z y n k u d la p rz e b y w a ją cy c h tu w ęd k arzy . W sz y stk ie p race p o d e jm o w a n e n a sta n o w isk u arc h e o lo g ic zn y m k o n tro lo w a n e s ą p rz e z w o je w ó d z k ie g o k o n s e rw a ­ to ra zabytków .

N a le ż y ró w n ie ż w sp o m n ie ć , iż o d c z a só w z a k o ń c z en ia II w o jn y św iatow ej ró w n ie ż z a g o sp o d a ro w a n ie te re n ó w o ta c z a jąc y c h ru in y u le g a ło zm ian ie. O b o k istn iejącej X IX -w ieczn ej z a b u d o w y p o d w o rsk iej p o w sta ła tu sz k o ła ro ln ic z a w ra z z g o sp o d a rstw e m ro ln ic z y m o raz S p ó łd z ie ln ia K ó łe k R o ln iczy ch . O b ecn ie o b sz a r w o k ó ł sta w u z w y s p ą je s t w c ią ż z a b u d o w an y , p e łn i fu n k c je m ie s z k a ­ n io w e, u słu g o w e (u słu g i o św iato w e), ja k ró w n ie ż p rz e m y sło w e (z a k ła d p ro d u ­ k u ją c y soki).

Fot. 4. Obecne zagospodarowanie wyspy i ruin zamku w W ojsławicach Źródło: fot. Sylwia Kowara, 2010

Bibliografia

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2: Województwo łódzkie, z. 4: Powiat sieradzki, W arszawa 1954.

Kobierzycki J., Z sieradzkiej ziemi, „Wieś Ilustrowana” 1911, R. 2, nr 6.

Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. 1, Gniezno 1880-1881.

Rosin R., Warunki naturalne, drogi lądowe i rozwój terytorialno-administracyjny, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, Łódź 1977.

„Rocznik Prawa” 1915, t. 2, nr 18.

Sieradzka A. (red.), D w ór polski. Zjawisko historyczno-kulturowe, Materiały VI seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych, Kielce 2002.

Szymczakowi A., Szlachta sieradzka w X V I wieku. M agnifici et generosi, Łódź 1988. Szymczakowa A., Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy za panow ania ostatnich książąt

dzielnicowych, „Rocznik Łódzki” 1979, t. 25 (38).

Zajączkowski S. M., M ajętności Wężyków w Sieradzkiem od końca X IV do początków X V I wieku, T o ru ! 1991.

Zajączkowski S. M., Wieś sieradzka w X II-X V I wieku, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, Ł ó ^ ; 1977.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, W arszawa 1893.

Źródła dziejowe, t. 13: Polska X V I wieku p o d względem geograficzno-statystycznym opisana p rzez Adolfa Pawińskiego, t. 2: Wielkopolska, W arszawa 1883.

THE CASTLE IN WOJSŁAWICE

Sum m ary

Wojsławice is a small village situated about 5 km south-west of Szadek, by an old (13th century) road to Sieradz. Archeological works conducted in the early 1970s resulted in a discovery o f an object that had hitherto been unknown. In the second half of the 16th century the family o f W ężyk built on an island surrounded by a pond a small castle (21m x 23 m) with a semicircular tower in the north-east corner. The south side of the premises was formed by a two-storey dwelling-house 23 m x 8.9 m large. The courtyard was surrounded by a defensive wall 2 m -2.2 m thick. The castle was built of bricks on stone foundations. It was created at a time when Szadek was in the brightest period o f its history.