Przeglqd Geologiczny, 1'01.43, nr 2, 1995
W
st~pnebadania izotopowe zmiennosci warunkow
klimatyczno-limnologicznych w okresie sedymentacji wistulianskich
osadow jeziornych z Jaroszowa
Mariusz O.
J~drysek*,Dariusz Krzyszkowski**, Stanislaw Halas***
Warunki klimatyczne i hydrologiczne Sqnajwazniej-szym czynnikem determinujqcym sklad izotopowy w~gla n6w jeziomych. Pierwotny sklad izotopowy w~glan6w jest zachowywany w osadach jeziornych, nawet w przypadku osad6w paleozoicznych [1, 2 I]. Dlatego badania izotopowe w~gla i tlenu w w~glanach z osad6w jeziornych mogq sta-nowic istotnq metod~ odtwarzania warunk6w klimatycz-nych i limnologicznych, panujqcych podczas sedymentacji i synsedymentacyjnej diagenezy.
Sklad izotopowy tlenu w w~glanach (8180) zalezy w gl6wnej mierze od temperatury i skladu izotopowego tlenu wody, z kt6rej wytrqca si~ w~glan. lednoczeSnie sklad izo-topowy wody zalezy przede wszystkim od klimatu, wyso-kosci nad poziom morza, oddalenia od oceanu, cyrkulacji atmosferycznej [2, 19] oraz od warunk6w ewaporacji i za-silania zbiornika (jego rezimu hydrologiczno-limnologi-cznego). Sklad izotopowy w~gla zalezy przede wszystkim od warunk6w fizykochernicznych, panujqcych w strefie wy-trqcania (tworzenia si~) w~glan6w, skladu izotopowego i koncentracji rozpuszczonych form w~gla organicznego i nieorganicznego, temperatury, aktywnosci biosfery, kon-centracji i skladu izotopowego CO2 atmosferycznego,
sto-pnia troficznosci zbiornika itp. Taka r6znorodnosc czyn-nik6w, wplywajqcych na sklad izotopowy w~glan6w, oraz przestrzenna niejednorodnosc warunk6w sedymentacji je-ziornej komplikuje interpretacj~ paleolimnologicznq, opartq jedynie na danych izotopowych.
Dlatego do ich interpretacji konieczne jest zgromadze-nie sporej ilosci informacji, otrzymanej w wyniku analizy facjalnej, palinologicznej itp.
Metody analityczne
Przedmiotem badan by! kalcyt z pelnego profilu pionowego wistulianskich osad6w jeziornych. Dok!adnajego lokalizacja,jego opis litologiczny, zarys budowy geologicznej, oznaczenia
mine-ralogiczne (wykonane metodq dyfrakcji rentgenowskiej i przy
zastosowaniu mokrej analizy chemicznej), wyniki analizy pal i-nologicznej, zosta!y zawarte w oddzielnej pracy [14].
Analiz« izotopowq w«gla i tlenu w kalcycie przeprowadzono na gazowym C02 za pomocq spektrometru mas MI 1305, ze
zmo-dyfikowanym uk!adem dozujqcym i detekcji [10-12].
Preparowa-nie C02 polegalo na 24-godzinnym rozkladzie kalcytu w
100-pro-centowym kwasie ortofosforowym, w pr6zni, w temeraturze 25°C [15]. Blqd pojedynczej preparatyki i analizy wynosil 0,2%.
Oceny kierunku wahaI'i paleotemperaturowych dokonano na
podstawie wzoru [17]:
1000lna(cc-w) = 2,78( 1 06 T-2) - 2,89, gdzie: cc - kalcyt,
w- woda.
*Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroclawski
ul. Cybulskiego 30, 50-205 Wroclaw;
**Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wroclawski, PI. Uniwersytecki 1,51-137 Wroclaw;
***Instytut Fizyki, Uniwersytet Marii CUI1e-Sklodowskiej, PI. Marii Curie-Sklodowskiej 1, 20-031 Lublin
Wiarygodne i precyzyjne obliczenia wielkosci zmian paleo-temperatur w czasie nie bylo mozliwe, ze wzgl«du na mnogosc proces6w wplywajqch na zmiennosc skladu izotopowego wody i w«glan6w (patrz Dyskusja).
Wyniki
Opr6cz pr6bki c47, gdzie stwierdzono okolo 30% syde-rytu, jedynym w~glanem wyst~puj'lcym w osadzie jest kal-cyt [14]. Wyniki analiz izotopowych i chemicznych przed-stawiono w tab. I.
Tab. 1. Zawartosc kaIcytu oraz jego sklad izotopowy w~gla i tlenu w jeziornych osadach wistuliariskich (Jaroszow, Polska Pld.-Zach.)
Nazwa Odlegt. od Zawartosc IPCPDB 8180PDB
probki SPljgu (m) CaC03 (%0) (%0) (%0)
cl 0,10 <0,10 n.n. -5,70 c7 0.55 <0,10 -2.00 -5,21 cl3 0,85 1.6 -0.64 -5.21 c25 1,45 <0.10 -3.17 -7,79 c34 1,90 9,3 -1.97 -11.18 c40 2,15 13,2 -0.31 -12,36 c43 2.31 43.7 -0.12 -11.77 c47 2,55 29,6 --4,06 -10,98 c48 2,62 22.5 --4.54 -10,43 c52 2.94 59,4 -2,69 -10,09
Koncentracja kalcytu w profilu og61nie rosnie ku g6rze i waha si~ od ok. 0,1 % w dolnych partiach do ok. 59,4% w najwyzej zlokalizowanej pr6bce (tab. 1). Sklad izotopowy w~gla i tlenu w kalcycie jest przedstawiony odnosnie do wzor-ca mi~dzynarodowego PDB i waha si~ w granicach odpowie-dnio od --4,54 do -0,12%0 i od-12,36 do -5,21%0. Wartosci te S'l typowe dla w~glan6w jeziornych [np. 1,5-8,20-22,24]. W prezentowanej pracy przedstawiono wst~pne wyniki badari 10 pr6bek, co - zwazywszy na przynajmniej dwa r6zne trendy rozkladu wartosci - stanowi zbyt malo da-nych, aby dokonac wiarygodnych obliczeri statystycznych. Na ryc. 1 jest widoczny brak korelacji mi~dzy koncentracj'l kalcytu a skladem izotopowym w~gla. 1 ednakZe widac wyrain'l korelacj~ mi~dzy koncentracjq kalcytu i jego skla-dem izotop?wym tlenu (ryc. 3) oraz korelacj~ dodatni'l w ukladzie 81,C a 8180 dla nizszej cz~sci profilu 0 skrajnie
niskiej koncentracji w~glanu (pr6bki c7, c 13, c25) i wyrain'l korelack ujemn'l dla pr6bek reprezentuj'lcych g6rn'l cz~sc profilu (pr6bki c34-c56). Opis wynik6w w ukladzie stra-tygraficznym (ryc. 4) przedstawiono ponizej, wraz z pr6b'l jego interpretacji.
Dyskusja
Korelacja w ukl:adzie 8J3C_8IS0. Tendencja do kore1a-cji w ukladzie 813C_81RO jest typowym zjawiskiem dla w~ glan6w jeziornych zbiomik6w hydrologicznie
Przeglqd Geologiczny, vo!. 43, nr 2, 1995
tych, natomiast brak korelacji jest wskainikiem warunk6w
hydrologicznie otwartych jezior [5-7]. lednoczesnie wc;glany
kazdego typu jezior wykazujll indywidaJny wsp6lczynnik
na-chylenia prostej najlepszego dopasowania [23].
100,0('
50,00
£0,0:
~
. ~
C. 40.C;,)..J
Vistulian lacustrine carbonates Jaroszow, SW Poland Wistulianskie w~gJany jeziorne
I arosz6w, Polska Pd.-Zach.
*..i-!.:!<_* lower part of the prof~le, dolna czesc profilu
~ upper part of the profile, g6rna czesc profilu
cS;:
Rye. 1. Zaleinosc mi~dzy zawartosciq kalcytu i jego sldadem izotopowym wl<gla w osadzie wistulianskiego jeziora w Jaroszowie
'"'
o
U :0 [,0,003
U 40,vJ ~ c ~ o 20.COVistulian lacustrine carbonates
Jaroszow, SW Poland
Wistulianskie w~glany jeziorne larosz6w, Polska Pd.-Zach.
1,-*'i"'3' lower part of the profile, dolna czesc profilu ~'rMJJd: upper part of the profile, g6rna czesc prof~lu
c5:2 U c34 -10,00 c25 1 -8,00 _ lBO
o
PDB c 1 't?l j l"i 1 "9 $" """:, 7,00 -5.00 -:: ,ODRye. 2. Zaleinosc mil<dzy zawartosciq kalcytu i jego sldadem izotopowym tlenu w osadzie wistulianskiego jeziora w Jaroszowie
o
~- Vistulian lacustrine carbonates
Jaroszow, SW Poland Wistulianskie w~glany jeziome
larosz6w, Polska Pd.-Zach.
c52
Istot~ym czyn.nikem, ":'plYl;vajll~~m na ws~6lczyn.nik
nachylema prosteJ korelacJI 0 'C-O 0 wc;glanow
JezlOr-nych, jest bilans mas wielkosci opad6w i parowania, kt6re
znowu zalezll gl6wnie od klimatu (w tym od temperatury,
wysokosci nad poziom morza, cyrkulacji mas powietrza
kontynentalnego lub morskiego [2, 19]), stosunku
powierz-chni do glC;bokosci jeziora, czasu retencji oraz rezimu
hy-drologicznego. Wc;glany wytrllcajqce siC; w okresie
wysokiego poziomu w6d bC;dll przesuwaly siC; w kierunku
wartosci ujemnych ol3C i 0180 i odwrotnie [23].
Zjawiskiem nie odnotowanym dotychczas w literaturze
jest ujemna korelacja w ukladzie 013C-01SO kaIcytu, jakq
zaobserwowano w badanych osadach. lest to
prawdopodob-nie zwillzane z wyrainll zmianll warunk6w
klimatyczno-li-mnologicznych w okresie od momentu powstania do
zaniknic;cia jeziora. Paleozbiomik ten stanowil
prawdopo-dobnie plytkie i niewielkie jezioro peryglacjalne [14].
Jed-nakZe uzyskane wartosci 0 80cc Sq typowe dla zbiomik6w
otwartych klimatu umiarkowanego. Dowodzi to, ze czas
retencji wody w zbiorniku musial bye stunkowo dlugi.
In-tensywna ewaporacja doprowadzila do silnego
wzbogace-nia wody jeziornej w ckzkie izotopy tlenu. Zatem,
zwazyw-szy na bardzo chlodny klimat [14], mozna wstc;pnie zalozye, ze jezioro to bylo zbiornikiem zamknic;tym, bye moze nawet bezodplywowym. 'I,GG J 2.00 Cl:
'
"
ClU
0,0:'; -2.00Vistulian lacustrine carbonates Jaroszow, SW Poland
Wistulianskie w~glany jeziorne
Jarosz6w, Polska Pd.-Zach.
*:t-" ** lower part of the profile, dolna cz~st profilu
~ upper part of the profile, g6rna czesc profilu
\40 cA3
~<
'''-c34 "':r:: " c52 "",-"
c~7 " 1:r (.413 '\"
"-',,-~
. , / / c13 T ,/'" //ClRye. 3. Zaleinosc mil<dzy sldadem izotopowym wl<gla i tlenu w kalcycie z osadu wistulianskiego jeziora w Jaroszowie
calcite kaJcyt dl
~
,
., ,. , " " I' " " , , I" , " " OD o 10 2(1 30 4:J ~O 60 I weight '/. ·iH the sedirnr:ntszawartosc W osadzie, '/. wag.
Rye. 4. Zmiennosc zawartosci kalcytu ijego skladu izotopowego wegla i tlenu w profilu stratygraficznym osad6w wistulianskiego jeziora w Jaroszowie
Profile koncentracji kalcytu i skladu izotopowego w~gIa. Zmiennose skladu izotopowego w~gla nie jest sko-relowana w profilu pionowym z wahaniami zawartosei kal-eytu. Prawdopodobnie kazdy z tyeh parametr6w jest zalezny od r6znyeh zespo16w ezynnik6w.
Doln~ ez~se profilu (pr6bki el-(25) reprezentuje osad slabo wysortowany, pozbawiony materii organieznej oraz
prawie bezw~glanowy. Kolejno, najpierw niewielki wzrost
koneentraeji kalcytu w dolnej ez~sei profilu (cl3) oraz jego
spadek (e25) koreluje ze wzrostem i odpowiednio
obnize-niem wartosei Oi3C (rye. 4). Ekstremalnie niska koneentraeja kalcytu w dolnej ez~sei profilu (pr6bki e l-e25), z
wezesne-go etapu rozwoju zbiornika, mogla wynikae z niskiej
kon-eentraeji w~glanu wapnia w wodzie, a to znowu ze
stosun-kowo niskiej produkeji CO2, zwi~zanej z brakiem materii
organieznej w osadzie i oligotrofieznymi warunkami
zbli-zonyrni do tyeh panuj~eyeh w jezioraeh g6rskieh.
W wyzszej ez~sei profilu (e34-e43) jest obserwowany
wyrainy wzrost koneentraeji kalcytu oraz skorelowany z
tym wzrost wartosei 0i3e. Ze wzgl~du na peryglaejalne
warunki, jako przyezyn~ wahan oJ3C, mozemy wykluezye
zmienny udzial roslinnosei eyklu w~gla CA, typowego dla
klimatu tropikalnego. JednakZe wzmozone wytr~eanie w~
glan6w prowadzi do wzg~dnego zubozenia pozostalego
DIC (rozpuszezony w~giel nieorganiezny, ang. dissolved
inorganic carbon) w ei~zki izotop w~gla 13e. Kinetyezne
efekty izotopowe zaehodz~ee podezas proees6w
metabo-lieznyeh mog~ doprowadzie do wzbogaeenia DIC w 13C
nawet 0 ok. 25%, poniewaz w proeesaeh fizjologieznyeh
rosliny preferuj~ lekkie izotopy w~gla do tworzenia swej
tkanki [3, 13]. JednakZe wody grunowe i rzeezne, poehodz~
ee z obszar6w 0 intensywnej wegetaeji, wykazuj~ obnizone
wartosei oi3C(DIC), eo wi~ze si~ z intensywnym
utlenia-niem izotopowo lekkiej materii organieznej. Podobnie w~
glany powstale w wyniku utleniania metanu s~ izotopowo
silnie zubozone w 13C w stosunku do w~glan6w powstalych
w r6wnowadze izotopowej z dwutlenkiem w~gla,
pocho-dz~cym z utleniania materii organicznej, fotosyntezy,
atmo-sfery itp. Obfity doplyw w6d 0 wysokiej koneentracji tlenu
ogranicza metanogenez~ w osadzie, co moze spowodowae
tworzenie si~ w~glan6w 0 wyzszej wartosci 013e. Podobnie,
intensywna produkcja materii organicznej w jeziorach 0
dlugim czasie retencji moze spowodowae istotne przesuni~
cie oJ3C w kierunku wyzszych wartosci [16, 25]. Dlatego
mozna s~dzie, ze wyraine przesuni~cie w kierunku
wyz-szych wartosci 013C (pr6bki c25-c43) moglo bye
spowodo-wane hydrologicznym otwieraniem si~ zbiornika, jego
natlenieniem i ograniezeniem metanogenezy.
Spowodowa-10 r6wniez intensywniejsze wytr~cenie si~ w~glan6w.
Od-wrotnie, przesuni~cie 0 J3C w stron~ nizszych wartosci
(pr6bki e47 i c48) moglo bye spowodowane oeiepleniem
klimatu, wzrostem intensywnosci metanogenezy w osadzie
oraz ewentualnie hydrologicznym zamykaniem si~
zbiorni-ka. Pr6bka c52 zostala pobrana w stropie warstwy osad6w
Iimnicznych i reprezentuje warunki zaniku zbiornika.
Kon-centracja kalcytu wzrasta tu do blisko 60%, co pozwala
zaklasyfikowae ten osad jako gyti~ w~glanow~ i s~dzie, ze
zbiornik ten ulegl zanikowi w wyniku ocieplenia, osuszenia
klimatu lub tez jego calkowitej izolacji hydrologicznej.
Profile koncentracji kalcytu i skladu izotopowego tIenu. W przypadku profilu 0180 mozemy m6wie 0
zazna-czeniu si~ trzech rodzaj6w warunk6w sedymentacji. Jak
wspomniano wczesniej, charater osadu w dolnej cz~sci
profilu, pochodz~cy z pocz~tkowego etapu rozwoju
zbior-nika, wskazuje na warunki niespokojnej sedymentaeji,
zbli-Przeglqd Ge%giczny. vol. 43. nr 2. 1995
zonej do warunk6w g6rskich lub nawet rzecznyeh. W
nad-legIych warstwach, tj. w srodkowej i g6rnej cz~sci,
sedy-mentacja wydaje si~ bye spokojniejsza [14]. Wezesnemu
etapowi sedymentacji odpowiada sladowa koncentracja
kalcytu i malo zmienne wartosci 0180 (rye. 4). Szczeg61nie
wyrainie r6znica warunk6w sedymentacji dolnej w stosun-ku do srodkowej i g6rnej cz~sci profilu (nazywanych dla uproszczenia dalej g6rn~ cz~sci~ profilu) zaznacza si~ takze w przeciwnych trendach korelaeji w ukladzie 0J3C_ 01S0
(ryc. 3). Dowodzi to, ze warunki wytr~cania w~glan6w
ulegly dramatycznej zmianie po sedymentacji warstwy re-prezentowanej przez pr6bk~ c25 (ryc. 4). Jednoczesnie, z uwagi na fakt istnienia korelacji, mozna przypuscie, ze w
obu przypadkaeh te same lub przynajrnniej wsp61zalezne
czynniki byly odpowiedzialne za czasowe zmiany w ilosei
tworz~cych si~ w~glan6w,jaki zaich sklad izotopowy tlenu.
Na podstawie dotychczasowyeh rozwazan, mozna
wy-sun~e przypuszczenie, ze zbiornik wistulianski z Jaroszowa w toku swojej ewolucji stawal si~ zbiornikiem coraz
bar-dziej hydrologicznie zamkni~tym, przynajmniej do czasu
sedymentacji warstwy reprezentowanej przez pr6bk~ e40
lub c43. JednakZe musiaIoby temu towarzyszye silne
ochlo-dzenie klimatu, kt6re w przeciwienstwie do zwi~kszonej
ewaporacji zwi~zanej z hydrologicznym zamykaniem si~
zbiornika powoduje silne przesuni~cie 0180 w kierunku
wartosci ujemnych. Podobnie, zasilanie wodarni
gruntowy-mi moze bye przyczyn~ nizszych wartosci 0180, bowiem nie
podlegaj~ one ewaporacyjnemu wzbogaceniu w izotop 18
0,
jak to si~ dzieje w przypadku rzek. Za silnym ochladzaniem,
z minimum temperaturowym, reprezentowanym przez
pr6bk~ c40, przemawiaj~ takZe analizy pyIkowe, wskazuj~
ce na prawie ealkowity zanik roSlinnosci w okresie
sedy-mentacji, reprezentowanym dokladnie przez t~ pr6bk~
[Kuszell-inf. ustna, 14]. Tak silne obnizenie temperatury
powinno spowodowae silniejsze niz obserwowane
obnize-nie wartosci 0180 [2]. Moze to oznaczae, ze hydrologiczne
zamykanie si~ zbiornika oraz ewentualne jego splycanie,
wraz z proporcjonalnym do obnizania si~ temperatury
wzrostem wsp6lczynnika ex (cc-w), znacznie zlagodzilo
ob-nizanie sk wartosci 0180 wywolanej ochladzaniem klimatu.
Nalezy s,!dzie, ze pr6bka e40, w kt6rej materia organiczna
zostaIa wydatowana metod~ C-14 na ok. 19250 lat BP [A.
Pazdur - inf. ustna, 14] reprezentuje pesimum klimatyczne
vistulianu.
Kontynuuj~e przedstawiony tok rozumowania, wzrost
0180 w najwyzszej cz~sci profilu, reprezentowany przez
pr6bki c40-c52, moze odpowiadae kontynuacji zamykania
si~ zbiornika i przede wszystkim wzrostowi temperatury.
Nast~puje tu jednak nie spotykane w innych ez~sciaeh pro-filu obnizenie 0180 i jednoczesne zwi~kszenie zawartosci
kalcytu (pr6bka e43), Nast~pnie, wyzej jest obserwowany
powr6t do trendu antykorelacji (pr6bki c47 i c48), ajeszcze
wyzej - znowu do trendu korelaeji dodatniej (pr6bka c52).
Widae z tego, ze pr6bki c43 i e52 stanowi~ wyj~tek wsr6d
pozostalych. Faktycznie, pr6bka c43 zawiera piryt (kilka %) i blisko 30% syderytu, a pr6bka c52 zawiera gips (kilka %)
[Choma-Moryl -inf. ustna, 14]. Poniewaz reakcj~ z
kwa-sem Oltofosforowym podczas preparatyki izotopowej
prze-prowadzano na calej pr6bce, a nie na separacie kalcytowym,
mozna przypuseie, ze trudne do wyjasnienia wahni~cie w
trendach korelacji s~ zwi~zane z bl~dem analitycznym,
wy-wolanym zanieczyszezeniem CO2 przez H2S, wydzielonym
z cz~sciowego rozkladu pirytu i gipsu przez H3P04 •
Obee-nose syderytu nie mogla zafalszowae wyniku analizy
izoto-powej, bowiem w temperaturze 25°C nie reaguje on z kw
Przeglqd Gealagiczny, va!. 43, nr 2, 1995
sem ortofosforowym [18]. lednakZe jego obecnosc mogla
spowodowae przesuni~cie 8180CC 0 kilka promili (jesli nie
o ulamek promih) w kierunku ujemnym (w warunkach
row-nowagi izotopowej syderyt jest izotopowo cjezszy niz
kal-cyt) [13,18]. lednoczesnie, jesli wykluczyc
poinodiagene-tyczne pochodzenie syderytu, jego obecnose moze
sugero-wae dramatyczq zmian~ warunkow sedymentacji i
synse-dymentacyjnej diagenezy (obnizenie Eh i pH ?), ktora to
zmiana mogla jednak nie miee zadnego zwiqzku z
ociepla-niem si~ klimatu, czy tez z hydrologicznym zamykaniem si~
zbiornika.
Ponadto obecnose syderytu mogla rowniez zafalszowac
wynik datowania C-14. Mianowicie datowanie C-14 nie
analizowanej tu probki c45 (wyst~pujqcej w profilu mi~dzy
analizowanymi probkami c43 i c47) dalo wynik 30 200 (A.
Pazdur - inf. ustna). Moze to sugerowae redepozycj~ osadu
starszego lub blqd analityczny, zwiqzany z obecnosciq, tak-ze w probce c45, syderytu trudnego do chemicznego usuni~ cia podczas preparatyki izotopowej, przygotowujqcej
prob-k~ do datowania.
Wysoka wartose 8180, obecnose gipsu i najwyzsza
za-wartosc kalcytu w probce c52 sugeruje intensywne
parowa-nie zbornika, ktore moglo bye zwiqzane nie tylko z
ociepleniem, ale takze z ograniczonym zasilaniem i
splyca-niem zbiornika. Taka interpretacja jest zgodna z probq
wy-tlumaczenia pozytywnej korelacji mi~dzy 813C i koncen-tracjq kalcytu w pr6bce c52 oraz faktem zaniku sedymenta-cji jeziornej po osadzeniu si~ warstwy reprezentowanej przez probk~ c52. Ponadto analiza palinologiczna wykazala wkraczanie lasow w tym okresie, co wskazuje na stopniowe
podnoszenie si~ temperatury w przedziale czasu, reprezen-towanym przez fragment profilu, ograniczony od dolu przez
probk~ c40, a od gory przez probk~ c52 [Kuszell i
Malkie-wicz - inf. ustna, 14]. Wyklucza to jednoczesnie zwiqzek
zaniku jeziora z obnizeniem ilosci opadow.
Wnioski
W ewolucji peryglacjalnego wistuliariskiego jeziora z
Jaroszowa mozna wyr6i:nie trzy etapy. Etap pierwszy
(war-stwa 0 miqzszosci do 1 m) reprezentuje sedymentacj~
oligotroficznego jeziora g6rskiego. Nast~pnemu etapowi
rozwoju towarzyszy hydrologiczne zamykanie zbiornika,
jego stopniowe splycanie, niewielki stopieri eutrofizacji na poczqtku tego etapu, a potem wzrost warunkow
utleniajq-cych. Etap ten jest zwiqzany z silnym ochlodzeniem z
pesi-mum klimatycznym vistulianu, wydatowanym na 19250 lat
BP i zaznaczonym w warstwie znajdujqcej si~ ok. 2,1 m powyzej SPqgu sekwencjijeziornej. Towarzyszy mu wzrost
warunkow utleniajqcych w jeziorze. Etap trzeci - to
wyrai-ne ocieplanie klimatu, eutrofizacja zbiornika i jego
stopnio-wy zanik. Ostatni etap sedymentacji pozostawia swoj slad
w formie gytii kalcytowej, z niewielkim udzialem gipsu i
materii organicznej, lezqcej ok. 3 m powyzej Spqgu.
Praca by la finansowana przez KBN w ramach realizacji proje-ktu 03701P2/92/03, dzialalnosci statutowej Inst. Fizyki UMCS, Inst.
Geogr. U.Wr. 20241WIIG/94 oraz ING U.Wr. 20221WIING/94-9.
Literatura
AB ELL P.l., A WRAMIK S.M., OSBORNE R.H.,
TOMEL-UNI S., 1982 - Sedim. Geol., 32: 1-26.
2 DANSGAARD W., 1964 - Tellus, 16: 436-468.
3 DEGENS E.T., 1969 - Organic Geochemistry, Methods
and Results., Eds.: G. Elington, M.T.I. Murphy. Springer Verlag: 304-329.
150
4 DONOVAN R.N., 1975 - I. Geol. Soc. London, 131: 489-510.
5 EICHER U., SCHIEGENTHALER u., 1976 - Boreas, 5:
109-117.
6 FRITZ P., 1981- IAEA Techn. Rep., 210: 177-201.
7 FRITZ P., ANDERSON T.W., LEWIS C.F.M.,
1975-Science, 19: 267-269.
8 GASSE P., FONTES I.C., 1989 - Palaeogeogr.,
Palaeocli-matol., Palaeoecol., 69: 67-102.
9 GASSE P., FONTES 1.C., PLAZIAT I.C., CARBONEL P.,
KACZMARSKA 1. DE DECKKER P.,
SOUILE-MAR-SCHE 1., CALLOT Y. and dupeuble P., 1987 - Ibidem,
60,1-46.
10 HALAS S., 1979 - I. Phys. E.: Sci. Instrum., 12: 418-420.
11 HALAS S., SIKORA I., 1987 - Ibidem, 20: 662-64.
12 HALAS S., SKORZYNSKI Z., 1980 -Ibidem, 13: 346
-349.
13 JEDRYSEK M.O. (Ed.), 1990 - Coursebook on Isotope
Geology. University ofWroclaw, Comm. Mineral. Sci.:
19-41.
14 KRZYSZKOWSKI D., CHOMA-MORYL K., KUSZELL
T., MALKIEWICZ M., PAZDUR A., 1995 - Prz. Geol.,
43: 141-146.
15 MC CREA I.M. 1950 - I. Ch em Phys., 18: 849-857.
16 MCKENZIE I.A., 1985 - Chemical Processes in Lakes.
Ed. W. Stumm: 99-118.
17 O'NEIL I.R., CLAYTON R.N., MA YEDA T.K., 1969
-I. Chem. Phys., 51: 5547-5558.
18 ROSENBAUM I., SHEPPARD S.M.F., 1986 - Geochim.,
Cosmochim. Acta, 50: 1147-1150.
19 ROZANSKI K. ARAGUAS-ARAGUAS L.,
GONFIANTI-NI R., 1993 - Climate change in Continental Isotopic Re-cords, Geophys. Monogr. 78: 1-35.
20 SIEGENTHALER U., EICHER U., 1986 - Handbook of
Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, Ed. B.E. Berglund, Wiley, Chichester: 407-422.
21 SPENCER R.I., BAEDECKER M.I., EUGSTER H.P., FO
-RESTER R.M., GOLDBAHER M.B., JONES B.P.,
KELTS K., MC KENZIE l., MADSEN D.B., RETTING
S.L., RUBIN M., BOWSER C.l., 1984 - Contrib.
Mine-ral. Petrol., 321-334.
22 STILLER M., and KAUFMAN A., 1985 - Z.
Glets-cherkd. Glazialgeol., 21: 79-87.
23 TALBOT M.R., 1990 - Chemical Geology, Isotope
Geo-science Section, 80: 261-279.
24 TURNER I.V., FRITZ P., KARROW P.P. and WARNER
B.G., 1983 - Can. I. Earth Sci., 20: 599-615.
Summary
Calcite concentration, and carbon and oxygen isotope
analysis have been carried out in ten samples of sediments
from Vistulian lake 3 m thick sequence from Jaroszow (SW
Poland). Two covariance trends, the positive and the
nega-tive for the lower and upper part of the sequence,
respecti-vely, suggest dramatic change of sedimentary conditions
after sedimentation of the first meter of the sequence.
De-spite subsequent hi:drological closing of the lake, the over
-7%0 shift of the 81 0 value proves significant cooling of the
climate and corresponding increase in Eh value in the
sedi-ments. The sediments of the layer ca 2.1 m over the floor of
the sequence represent the Vistulian climatic pesimum that
were dated due C-14 method on 19.250 yr. BP. The third
event of the evolution of the lake corresponds to substantial
increase in temperature, slight eutrophication, extensive
evaporation and the final extinction of the lake. The gyttja
with several percent of gypsum represents the final stage of
