Sedymentacja ewaporatów badeńskich w zbiorniku przedkarpackim

Sedymentacja ewaporatów badeñskich w zbiorniku przedkarpackim

Tadeusz Marek Peryt*

Deposition of Middle Miocene Badenian evaporites in the Carpathian Foredeep Basin. Prz. Geol., 54: 438–444.

S u m m a r y. Badenian evaporites of the Carpathian Foredeep Basin represent the lower part of the NN6 zone and are underlain and overlain by deep-water deposits. Halite and associated deposits in the central part of the Badenian evaporite basin show the same facies successions and marker beds can be traced across and between individual basins. Characteristic marker beds made it possible to correlate various facies zones of the marginal Ca-sulfate platform. These marker beds seem to reflect events that may be related to sudden and widespread changes in water chemistry, which in turn imply major changes in basin hydrology. The onset of the evaporitic deposition in the Carpathian Foredeep was clearly diachronous and the evaporites deposited in the basin centre preceded the beginning of evaporite sedimentation in the marginal basin, however, depositional history in the mar-ginal basin and the basin center was the same. Sedimentological and geochemical data indicate recycling of evaporites throughout most of the evaporite deposition.

Key words: evaporites, Miocene, facies, sedimentation, redeposition, correlation, Carpathian Foredeep

Ewaporaty badeñskie zbiornika przedkarpackiego (ryc. 1) s¹ obiektem badañ geologicznych od dwóch stuleci. Badania te pocz¹tkowo dotyczy³y utworów chlorkowych, co by³o zwi¹zane z faktem wielowiekowej intensywnej eksploatacji soli w ró¿nych czêœciach zapadliska przedkar-packiego (Windakiewicz, 1927), ale rych³o objê³y utwory siarczanowe i zwi¹zane z nimi z³o¿a siarki. W efekcie lite-ratura poœwiêcona ewaporatom badeñskim jest bardzo obszerna i dlatego w niniejszej pracy — maj¹cej charakter przegl¹dowy – nacisk zostanie po³o¿ony na wyniki prac ostatniej dekady. Wczeœniejsze badania ewaporatów bade-ñskich zosta³y podsumowane w kilku monografiach, zawieraj¹cych obszern¹ literaturê przedmiotu (Kwiatkow-ski, 1972; Korenevskiy i in., 1977; Garlicki, 1979; Stoica & Gherasie, 1981; Liszkowski, 1989), a ponadto — w kil-ku póŸniejszych artykil-ku³ach (np. Kasprzyk, 1993; B¹bel, 2004). W niniejszym przegl¹dzie z uwagi na ograniczenie jego objêtoœci tylko na niektóre z tych starszych prac siê powo³ujê, chocia¿ nale¿y z naciskiem podkreœliæ, ¿e w olbrzymiej wiêkszoœci te starsze prace pod wieloma wzglê-dami zachowuj¹ swoj¹ aktualnoœæ do dziœ. Podobnie – w przegl¹dzie niniejszym pominiêto zagadnienia zwi¹zane z genez¹ z³ó¿ siarki, ujête w kilku monografiach (np. Aleksen-ko, 1967; Pawlikowski, 1982; Paw³owski i in., 1985; G¹sie-wicz, 2000) i licznych artyku³ach. Wreszcie — zagadnienia sedymentacji ewaporatów badeñskich, jakie s¹ przedmio-tem tej pracy, dotycz¹ obszaru przedkarpackiego od Czech przez Polskê do Ukrainy, natomiast nie jest dyskutowany obszar Mo³dowy, Rumunii i Bu³garii (zob. literatura na temat tego obszaru [W:] Peryt i in., 2004; Peryt, 2006).

T³o geologiczne

Chocia¿ tradycyjnie ewaporaty badeñskie s¹ zaliczane do wielicza, tj. œrodkowego badenu, to badania nanoplank-tonu wapiennego wskazuj¹, i¿ ewaporaty wystêpuj¹ w

dol-nej czêœci poziomu NN6 (Peryt, 1997, 1999;

Andreyeva-Grigorovich i in., 2003) i tym samym powsta³y w póŸnym badenie. Wniosek taki wynika tak¿e z datowa-nia (13,6±0,2 Ma — Dudek i in., 2004) poziomu tufowego WT-3, wystêpuj¹cego poni¿ej soli krystalicznej w Bochni.

Ewaporaty badeñskie s¹ zazwyczaj podœcielone bade-ñskimi morskimi osadami silikoklastycznymi i wêglano-wymi, zaliczanymi — na obszarze polskiej czêœci zapadliska przedkarpackiego — do g³êbokowodnej forma-cji ze Skawiny, zawieraj¹cej lokalnie cienk¹ warstwê muszlowca (tzw. warstwa erwiliowa) w najwy¿szej czêœci (np. Paw³owski i in., 1985). Na obszarze Ukrainy poni¿ej ewaporatów badeñskich wystêpuje g³êbokowodna forma-cja z Bohorodczan (w strefie samborskiej), formaforma-cja z ¯urowa (w strefie zewnêtrznej) oraz — stwierdzona na obszarze kratonu — warstwa piaszczysta z Roztocza le¿¹ca na warstwie erwiliowej (Andreyeva-Grigorovich i in., 1997). Ewaporaty badeñskie Polski nale¿¹ do dwóch formacji (Alexandrowicz i in., 1982): z Krzy¿anowic i z Wieliczki. Formacja z Krzy¿anowic to siarczany wapnia i towarzysz¹ce im osady silikoklastyczne, g³ównie i³owce, oraz wapienie p³onne i siarkonoœne; ³¹czna mi¹¿szoœæ tych utworów dochodzi do 60 m w peryferycznej czêœci zbiorni-ka, a w jego czêœci œrodkowej wynosi na ogó³ 10–20 m. Formacja z Wieliczki (Garlicki, 1994a) to sól kamienna z przewarstwieniami i³owców i podrzêdnie siarczanu wap-nia, o ogólnej mi¹¿szoœci 30–100 m. Na obszarze Ukrainy ewaporaty nale¿¹ do formacji z Tyras oraz byæ mo¿e do warstw z Ka³usza (niektórzy autorzy uwa¿aj¹, ¿e w istocie reprezentuj¹ one formacjê ze Stebnika, nale¿¹c¹ do ottnan-gu — zob. dyskusja w Wójtowicz i in., 2003). Badania nanoplanktonu warstw z Ka³usza (Andreyeva-Grigoro-wicz i in., 2003) oraz wieku K/Ar langbeinitu z Ka³usza (Wójtowicz i in., 2003) da³y rozbie¿ne wyniki.

Nastêpstwo zjawisk, które doprowadzi³y w badenie do depozycji ewaporatów, nie jest do koñca wyjaœnione (zob. np. Gonera i in., 2000; Peryt, 2006). Zazwyczaj przyjmuje siê (np. Kwiatkowski, 1972; B¹bel, 2004), ¿e sedymentacja tych ewaporatów by³a zwi¹zana z obni¿eniem poziomu morza, a zasiêg obni¿enia ewaporatowego wyniós³ od kil-kudziesiêciu do 100 metrów (Oszczypko, 1998; B¹bel, 2004). Spadek poziomu wody w basenie w trakcie obni¿enia ewaporatowego by³ bardzo szybki. Jeœli uznaæ, ¿e laminy w osadach siarczanowych i chlorkowych reprezentuj¹ interwa³y roczne, czas trwania badeñskiej sedymentacji ewaporatowej w zapadlisku przedkarpackim wynosi³by 20 000–35 000 lat (Garlicki, 1979; Niemczyk, 1995; Petrichenko i in., 1997), ale w istocie ka¿da para lamin mo¿e reprezentowaæ okres

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; tadeusz.peryt@pgi.gov.pl

kilku lat (Sonnenfeld, 1984) i dlatego czas powstawania ewaporatów móg³ byæ znacznie d³u¿szy.

Ewaporaty badeñskie wykazuj¹ regularny uk³ad facji (Garlicki, 1979; Petrichenko i in., 1997). Gips pierwotny tworzy szerok¹ (10–50 km w Polsce i do 100 km na Ukra-inie) brze¿n¹ platformê siarczanow¹, na obszarze której wydziela siê trzy strefy facjalne (I– III; ryc. 1). Platforma ta przechodzi w kierunku œrodka zbiornika w basen siarcza-nowy (o szerokoœci 20–60 km), natomiast w czêœci basenu przylegaj¹cej do Karpat w lokalnych basenach solnych wystêpuj¹ utwory halitu (ryc. 1). Ewaporaty badeñskie s¹ przykryte utworami silikoklastycznymi o genezie morskiej do brakicznej (Ney i in., 1974; Porêbski i in., 2003), nale¿¹cymi – na obszarze Polski — do g³êbokowodnej for-macji z Machowa (Jasionowski i in., 2004, z literatur¹), a na obszarze Ukrainy — do g³êbokomorskiej formacji z Kosowa (oraz ró¿nych facji morskich w bardziej brze-¿nych czêœciach basenu — Andreyeva-Grigorovich i in., 1997). Zarówno w facji halitowej, jak i w basenowej facji

siarczanowej, ewaporaty s¹ przykryte i³owcami

powsta³ymi na stoku szelfu (Dziadzio, 2000). W strefie III na ogó³ strop gipsów klastycznych jest skrasowia³y (Paw³owski i in., 1985) i przykryty ciemnymi laminowany-mi i³alaminowany-mi i marglalaminowany-mi zaliczanylaminowany-mi do ogniwa i³ów spirialiso-wych, z licznymi skrzyd³onogami w najni¿szej ich czêœci oraz licznymi otwornicami — w górnej (Jurkiewicz & Karnkowski, 1961). Masowe wystêpowanie skrzyd³ono-gów — które s¹ organizmami stenohalinowymi (Krach, 1981) — jest rezultatem masowego ich giniêcia w wyniku mieszania siê górnej warstwy wody morskiej (o œrednim zasoleniu) i dolnej warstwy o wysokim zasoleniu, cechuj¹cej siê anoksycznoœci¹, odziedziczon¹ po depozy-cji ewaporatów (Krach, 1981). W p³ytszych natomiast, lepiej natlenionych czêœciach zbiornika — miejscami w strefie III i powszechnie w strefie II i I — na gipsach

wystê-puj¹, zw³aszcza na Ukrainie, utwory wapienia ratyñskiego (Peryt & Peryt, 1994).

Korelacja ewaporatów

Ewaporaty badeñskie, zarówno w facji siarczanowej (Kubica, 1992; Peryt i in., 1994; Kasprzyk, 1995), jak i chlorkowej (Garlicki, 1994b), cechuje lateralna ci¹g³oœæ korelowalnych litologii na odleg³oœæ kilkuset kilometrów (ryc. 2). By³o to zwi¹zane z powstaniem ewaporatów w zbiorniku depresyjnym, w którym zwierciad³o solanki znajdowa³o siê poni¿ej poziomu morza badeñskiego; w rezultacie podczas wzrostu poziomu morza nowe wody morskie mog³y wkraczaæ do tej depresji (Peryt, 2001). Badeñski zbiornik ewaporatowy wykazuje cechy basenu saliny (B¹bel, 2004, 2005a, b).

Osady chlorkowe i towarzysz¹ce im utwory silikokla-styczne w œrodkowej czêœci basenu ewaporatowego w Pol-sce wykazuj¹ bardzo zbli¿one sukcesje facji (Garlicki, 1979, 1994b). Regionalna korelacja litostratygraficzna na podstawie cyklotemów i warstw przewodnich, pocz¹tkowo wyró¿nionych w warstwowanej czêœci kopalni Wieliczka, umo¿liwi³a wyró¿nienie piêciu cyklotemów (Garlicki, 1979, 1994b). Najlepiej rozpoznano zmiany facjalne w solach Wieliczki, gdzie wyró¿niono dwie czêœci z³o¿a — pok³adow¹ i bry³ow¹ (Gawe³, 1962). Pierwsza z nich powsta³a w g³êbszej i bardziej dystalnej czêœci basenu, natomiast sole buduj¹ce czêœæ bry³ow¹ wytr¹ca³y siê w p³ytszej czêœci zbiornika, blisko brzegu Karpat (Bukowski, 1994). W obu czêœciach z³o¿a wystêpuj¹ struktury sedy-mentacyjne wskazuj¹ce na powstanie wiêkszoœci warstw w wyniku redepozycji przez grawitacyjne ruchy masowe (np. Œl¹czka & Kolasa, 1997).

Rezultatem intensywnych badañ facjalnych, zw³aszcza w trakcie ostatniej dekady, jest dobre poznanie utworów siarczanowych, zarówno na obszarze brze¿nej platformy

100km MO£D. MOLD. R UM U N I A R OM A N I A U K R A I N A U K R A I N E P O L S K A P O L A N D C Z E C H Y C Z E C H R E P_. Katowice Kraków Tarnobrzeg Rzeszów Lviv Ternopil 1 2 K A _R P A T Y C A R _P A T H I A N S

strefy facjalne utworów siarczkowych

sulfate facies zones

facja chlorkowa

chloride facies

nasuniêcie karpackie

Carpathian Overthrust

I II III IV

1–3 _{profile gipsów na ryc. 2} H

sections shown in Fig. 2

otwór Hucu³ 1

Hucu³ 1 borehole

Ryc. 1. Strefy facjalne ewaporatów badeñskich w zbiorniku przedkarpackim (wg Peryta, 2006; wystêpowanie ewaporatów na Ukra-inie czêœciowo wg B¹bla, 2005a). Numery 1–3 dotycz¹ profili gipsów na ryc. 2; H — otwór Hucu³ 1

Fig. 1. Badenian evaporite facies of the Carpathian Foredeep Basin (after Peryt, 2006; occurrence of evaporites in the Ukraine partly after B¹bel, 2005a). Numbers 1–3 refer to sections shown in Fig. 2; H — shows the location of Hucu³ 1 borehole

siarczanowej (np. B¹bel, 1999a, b, 2002, 2005b; Becker, 2005; Kasprzyk, 1999; Niemczyk, 1997, 1998; Peryt, 1996, 2001; Peryt i in., 1997, 2004), jak i w œrodkowej czê-œci zbiornika (np. Kasprzyk & Orti, 1998; Peryt, 2000; Kasprzyk, 2003). Najwiêksz¹ zmiennoœæ facjaln¹ stwier-dzono na obszarze brze¿nej platformy siarczanowej ukraiñskiej czêœci zbiornika przedkarpackiego (ryc. 3). Wystêpuj¹ tu trzy g³ówne typy profili gipsowych, podczas gdy w Polsce i Czechach — tylko jeden typ (Peryt i in., 1998). Te g³ówne typy profili gipsowych reprezentuj¹ stre-fy facjalne, których korelacja jest mo¿liwa dziêki

charakte-rystycznym warstwom przewodnim, jak równie¿

obserwacjom w obszarach przejœciowych miêdzy poszcze-gólnymi strefami facjalnymi (ryc. 2; Peryt, 2001; Peryt i in., 2004). Ka¿dy z trzech g³ównych typów profilu gipsów w brze¿nej czêœci zbiornika jest zwi¹zany z odmienn¹ stref¹ facjaln¹. Pierwszy sk³ada siê wy³¹cznie z gipsu stro-matolitowego (ryc. 2) i jest charakterystyczny dla obszaru o szerokoœci >15 km przylegaj¹cego do brzegów zbiornika gipsowego. Typ drugi jest po³o¿ony w kierunku centrum zbiornika i cechuje siê obecnoœci¹ gipsu stromatolitowego w dolnej czêœci oraz gipsu szablastego (niekiedy z prze-warstwieniem gipsu klastycznego) w górnej czêœci (ryc. 2). Szerokoœæ tej strefy przekracza 40 km. Trzecia strefa,

wystêpuj¹ca jeszcze bli¿ej centrum basenu, cechuje siê obecnoœci¹ gipsów szklicowych (b¹dŸ wtórnych gipsów gruz³owych z pseudomorfozami po gipsach szklicowych) w dolnej czêœci, przykrytych kolejno przez gips stromatoli-towy, gips szablasty i gips klastyczny (ryc. 2). Dla tej strefy

bardzo charakterystyczna jest mo¿liwoœæ korelacji

poszczególnych warstw gipsów (Kasprzyk, 1993, 1999; Peryt i in., 1994, 1998; Petrichenko i in., 1997; B¹bel, 1999b, 2005a). W wierceniach, kiedy gips pierwotny jest czêœciowo lub ca³kowicie zast¹piony anhydrytem b¹dŸ wtórnym gipsem, istnieje mo¿liwoœæ wyró¿niania litofacji anhydrytowych bêd¹cych odpowiednikami macierzystych

facji gipsowych (Kubica, 1992). Kiedy wystêpuje

wy³¹cznie wtórny (gruz³owy) gips, nie ma mo¿liwoœci podzia³u serii siarczanowej na mniejsze jednostki.

Szczególne znaczenie dla korelacji ma charaktery-styczna warstwa przewodnia 1 ( Peryt, 2001, 2006) krypto-krystalicznego gipsu masywnego o wyraŸnie drobno krenulowanej laminacji, zazwyczaj o mi¹¿szoœci 20–40 cm, wystêpuj¹ca kilkadziesi¹t cm do kilku metrów nad jed-nostk¹ gipsów szklicowych w strefie III i stwierdzona na ca³ym obszarze zbiornika przedkarpackiego od Czech przez Polskê do Ukrainy (ryc. 2; Peryt i in., 1998; B¹bel, 2005a). Warstwa ta — po raz pierwszy rozpoznana na Ponidziu

5m warstwa przewodnia 1 marker bed 1 warstwa przewodnia 2 marker bed 2 warstwa przewodnia2 marker bed 2

granica gipsu allochtonicznego i autochtonicznego allochthonous–autochthonous gypsum boundary gips krystaliczny crystalline gypsum gips stromatolitowy stromatolitic gypsum gips szablasy sabre gypsum gips wstêgowy banded gypsum

gips selenitowy typu murawy z przewarstwieniami gipsu alabastrowego lub stromatolitowego interbedded crystalline and stromatolitic and/or alabastrine gypsum

gips laminowany laminated gypsum

odlewy kryszta³ów halitu moulds of halite crystals

kryptokrystaliczny gips masywny (alabastrowy) cryptocrystalline massive gypsum

wapienie ratyñskie Ratyn Limestone brak ods³oniêcia not exposed i³ clay gleba soil sto¿ki obci¹¿eniowe nucleation cones gips szklicowy

giant gypsum intergrowths

brekcja gipsowa gypsum breccia

laminowany gips klastyczny clastic laminated and redeposited gypsum

druzowe skupienia kryszta³ów gipsu druse aggregates of gypsum crystals 4 Verenchanka 2 Borków 3 Podillya 1 Kobeøice 5 Babyn 6 Tovtry 7 Zavallya 8 Mamalyga ? ?

Ryc. 2. Korelacja gipsów (profile wg: Peryt i in., 1997; Peryt & Jasionowski, 1993; Peryt, 2001). Lokalizacja profili — na ryc. 1 i 3 Fig. 2. Gypsum sections of the Carpathian Foredeep (after Peryt et al., 1997; Peryt & Jasionowski, 1993; Peryt, 2001). See Figs. 1 and 3 for location of those sections

przez Walê (1962) i oznaczona liter¹ „c” — jest podœcielona jednostk¹ zbudowan¹ z przewarstwiaj¹cych siê gipsów kry-stalicznych i stromatolitowych lub alabastrowych, poni¿ej której wystêpuje gips stromatolitowy. Tê sam¹ warstwê stwierdzono w strefie II, natomiast brak jest jej w strefie I (ryc. 2). Zasiêg omawianej warstwy wyznacza zasiêg depozycji pierwszego etapu rozwoju zbiornika siarczano-wego, kiedy to w jego g³êbszej czêœci trwa³a sedymentacja gipsów szklicowych, w p³ytszej zaœ — gipsów stromatoli-towych (ryc. 4). W nastêpnym etapie sedymentacji zasiêg zbiornika siarczanowego uleg³ znacznemu poszerzeniu w kierunku platformy, przy czym o ile w bardziej peryferycz-nych jego czêœciach osadza³y siê gipsy stromatolitowe, to w strefie III, a nastêpnie — z czasem — w strefie II powsta-wa³y gipsy szablaste (ryc. 3, 4).

Inna charakterystyczna warstwa to jednostka gipsare-nitowa, g³ównie laminowana, o mi¹¿szoœci ok. 20 cm

(warstwa przewodnia 2 — Peryt, 2001, 2006), po raz pierwszy rozpoznana na Ponidziu przez Walê (1962) i oznaczona liter¹ „h”; wystêpuje ona powszechnie w obrê-bie jednostki gipsów szablastych w strefie III (ryc. 2). Jest te¿ ona spotykana w czêœci strefy II przyleg³ej do strefy III. Bli¿ej brzegów zbiornika w jej miejsce pojawia siê po¿³obiona powierzchnia, przykryta soczewkami wapieni typu madstonów i wakstonów z bioklastami œwiadcz¹cymi o morskiej genezie tych utworów (Peryt, 2001).

Kolejna wa¿na powierzchnia korelacyjna to granica gipsów autochtonicznych i klastycznych (allochtonicz-nych), odzwierciedlaj¹ca powa¿n¹ zmianê w historii base-nu (ryc. 2; Peryt, 1996). O ile w trakcie depozycji gipsów autochtonicznych g³ównym czynnikiem warunkuj¹cym depozycjê by³y zmiany zasolenia solanek, z których wytr¹ca³y siê gipsy, o tyle w trakcie sedymentacji gipsów allochtonicznych bardzo istotny by³ czynnik tektoniczny.

Oprócz walnych warstw przewodnich, B¹bel (2005a) wyró¿ni³ wiele pomniejszych warstw, w szczególnoœci selenitowych, które mo¿na œledziæ na odleg³oœæ dzie-si¹tków do setek kilometrów i które s¹ izochroniczne b¹dŸ prawie izochroniczne.

Fizyczno-chemiczne warunki powstawania ewaporatów

Du¿ym osi¹gniêciem ostatniej dekady jest wykazanie — na podstawie badañ petrograficzno-mineralogicznych i geochemicznych — znacznych wahañ sk³adu chemiczne-go solanek w trakcie depozycji badeñskich siarczanów (np. Petrichenko i in., 1997; Rosell i in., 1998; Poberezhskyy, 2000; Peryt i in., 2002; Cendón i in., 2004), jak i chlorków (Bukowski, 1997; Galamay i in., 1997; Garcia Veigas i in., 1997; Kovalevich, 1997; Eastoe & Peryt, 1999; Tobo³a, 2000a, b; Cendón i in., 2004). W przypadku chlorków, wyniki badañ koncentracji bromu, potasu i magnezu w soli kamiennej (Bukowski, 1997; Tobo³a, 2000a, b), inkluzji fluidalnych w halicie (Galamay i in., 1997; Garcia Veigas i in., 1997; Kovalevich, 1997), sta³ych izotopów chloru w halicie (Eastoe & Peryt, 1999) oraz modelowania geoche-micznego ewaporatów (Cendón i in., 2004), œwiadcz¹ o dop³ywach — do zbiornika wype³nionego solankami pochodzenia morskiego — solanek pochodz¹cych z roz-puszczania starszych formacji solonoœnych, s³odkich wód l¹dowych, jak równie¿ — wód formacyjnych z utworów fliszowych (por. Liszkowski, 1989). Warto tu zaznaczyæ, ¿e wspomniane wyniki uzyskane w latach ostatnich w isto-cie to renesans koncepcji zrodzonych w XIX w., a tak

pod-sumowanych przez Windakiewicza (1927, s. 49):

Niektórzy geologowie utrzymuj¹, ¿e sól mioceñska podkar-packa powsta³a nie tylko z osadów morza neogeñskiego, ale ¿e i cz¹stki soli, rozsiane w starszych utworach karpac-kich, mia³y udzia³ w powstawaniu pok³adów soli.

Nume-ryczne modele ewolucji sk³adu substancji rozpuszczonych oraz izotopów wykazuj¹, ¿e w czasie sedymentacji halitu udzia³ dostawy przez wody l¹dowe wynosi³ 65–70%, przez morskie — 20–30%, natomiast w wypadku 5–10% by³a to woda l¹dowa redeponuj¹ca wczeœniej wytr¹cony halit (Cendón i in., 2004). Taka z³o¿ona natura solanek, z któ-rych wytr¹ca³y siê ewaporaty, pozostaje sk¹din¹d w zgod-noœci z modelem basenu saliny (B¹bel, 2004). Warto zaznaczyæ, i¿ w halicie z Wieliczki stwierdzono ujemne 20km MO£DAWIA R U M U NI A R OM A NI A U K R A I N A U K R A I N E MOLDOVA 4 Verenchanka 7 8 6 5 Borshchiv Borshchiv Novosilka Ha¡vârna Hudeºti I II III II I ? badane ods³oniêcia studied outcrops wiercenia (Cehlarov & Tibuleac, 1996) boreholes (Cehlarov & Tibuleac, 1996) silikoklastyki siliciclastics

Ryc. 3. Badeñskie facje ewaporatowe na obszarze Podola, Poku-cia i Bukowiny. Numery 4–8 dotycz¹ profili gipsów na ryc. 2; I– III to strefy facji gipsowej; ci¹g³a linia to obecna (prawdopodob-nie (prawdopodob-nie odbiegaj¹ca od pierwotnej) granica wystêpowania facji gipsowej; strza³ki — zazêbianie siê facji silikoklastycznej i gip-sowej. Granica stref I i II odpowiada NE zasiêgowi gipsu szabla-stego, linia przerywana w strefie II to NE zasiêg warstwy przewodniej 1; linia punktowana w strefie II to NE zasiêg prze-warstwienia gipsu krystalicznego w dolnym kompleksie stroma-tolitowym (zob. Peryt 2001); granica stref II i III to NE zasiêg wystêpowania gipsu szklicowego

Fig. 3. Badenian evaporite facies in Podolia, Pokutian Podolia and Bukovyna. Numbers 4–8 refer to sections shown in Fig. 2; I–III indicate corresponding gypsum facies zones; solid line is the present limit of gypsum facies (that probably does not differ significantly from the primary one as indicated by interfingering siliciclastic and gypsum facies — arrows); the boundary line between the gypsum zones I and II corresponds to the north-ea-sternmost occurrence of sabre gypsum; the broken line within the gypsum facies zone II indicates the NE limit of the occurrence of marker bed 1; the dotted line within facies zone II shows the NE limit of occurrence of intercalation of crystalline gypsum within the basal stromatolitic gypsum unit (see Peryt, 2001); and the boundary line between the gypsum facies zones II and III corre-sponds to the NE limit of occurrence of giant gypsum intergro-wths unit at the base of gypsum section

wartoœci*37Cl, zwi¹zane z ekspulsj¹ solanek basenowych do zbiornika ewaporatowego (Eastoe & Peryt, 1999).

Warstwowanie gêstoœciowe cechuj¹ce okres depozycji ewaporatów (Pawlikowski, 1982) ustali³o siê prawdopo-dobnie podczas powstania utworów warstwy erwiliowej. Najciê¿sze solanki wystêpowa³y w najg³êbszej czêœci zbiornika i tam rozpoczê³a siê sedymentacja halitu cyklote-mu I. Profil wiercenia Hucu³-1 (Wyszyñski, 1939) œwiad-czy o tym, i¿ sedymentacjê halitu poprzedzi³a tam sedymentacja siarczanu wapnia, chocia¿ nie mo¿na wyklu-czyæ, i¿ utwór ten by³ wynikiem syndepozycyjnego wzro-stu gruz³ów siarczanowych w najwy¿szej czêœci osadów silikoklastycznych powsta³ych przed rozpoczêciem precy-pitacji halitu. W ka¿dym b¹dŸ razie pocz¹tek depozycji ewaporatów w zapadlisku przedkarpackim by³ diachro-niczny, a pierwszy krok depozycji ewaporatów by³ (ryc. 4) zwi¹zany ze œrodkow¹ czêœci¹ zbiornika (Peryt, 2006; por. Liszkowski, 1989).

Zwi¹zki przestrzenne miêdzy obszarem sedymentacji chlorkowej i siarczanowej s¹ enigmatyczne. W niektórych otworach wiertniczych w strefie samborskiej (Wyszyñski, 1939; Panow & P³otnikow, 1996) utwory chlorkowe s¹

podœcielone i przykryte utworami siarczanowymi.

Podobn¹ sytuacjê stwierdzono w profilach niektórych otworów wiertniczych w polskiej czêœci zapadliska przed-karpackiego, chocia¿ w innych jest ona du¿o bardziej z³o¿ona (Po³towicz, 1993: Fig. 7). Jeœli redeponowane ewaporaty górnej czêœci sekwencji siarczanowej na obsza-rze platformy siarczanowej odpowiadaj¹ ca³ej sekwencji basenu siarczanowego, a ta ostatnia — ca³ej sekwencji halitowej, osady gipsu autochtonicznego brze¿nej

platfor-my siarczanowej by³yby reprezentowane w œro-dowiskach g³êbokowodnych wy³¹cznie przez ³upki z du¿¹ iloœci¹ materia³u organicznego, które podœcielaj¹ redeponowane ewaporaty (Kasprzyk & Orti, 1998; Oszczypko i in., 2005). Inna koncepcja przyjmuje, i¿ osady siarczanowe zewnêtrznej czêœci zapadliska przedkarpackie-go s¹ m³odsze ni¿ osady chlorkowe (np. Lisz-kowski, 1989; Petrichenko i in., 1997), chocia¿ s¹ z nimi prawie równowiekowe (Liszkowski, 1989).

Podczas depozycji gipsów autochtonicz-nych ró¿nica g³êbokoœci wody miêdzy strefami I i III nie przekracza³a dziesiêciu metrów, nato-miast w trakcie sedymentacji gipsów allochto-nicznych — wynosi³a co najmniej kilkadziesi¹t metrów. G³êbokoœæ basenu na obszarze facji chlorkowej ocenia siê na co najmniej kilkadzie-si¹t metrów (Kovalevich, 1997).

Znaczenie redepozycji ewaporatów Redepozycjê ewaporatów badeñskich udo-kumentowano najpierw badaniami sedymento-logicznymi (Kwiatkowski, 1972; Kolasa & Œl¹czka, 1985; Niemczyk, 1988, 1995, 1997, 1998; Peryt & Kasprzyk, 1992; Peryt & Jasio-nowski, 1994; Œl¹czka & Kolasa, 1997; Peryt i in., 1997; Peryt, 2000; Kasprzyk, 2003), a nastêpnie – geochemicznymi, o czym mowa powy¿ej, zarówno w peryferycznej, jak i œrod-kowej czêœci zbiornika. Dane te wskazuj¹, ¿e redepozycja ewaporatów zachodzi³a w trakcie wiêkszej czêœci trwania depozycji ewaporatów, ale przede wszystkim odgrywa³a bardzo istotn¹ rolê podczas depozycji górnej czêœci ewapo-ratów, zarówno w facji halitowej, jak i siarczanowej.

Rede-pozycji towarzyszy³a wtedy tektonika blokowa

prowadz¹ca do powstania ró¿nic batymetrycznych o amplitudzie co najmniej kilkudziesiêciu metrów. W wyni-ku erozji na ró¿nych czêœciach profilu gipsowego le¿¹ utwory wapienia ratyñskiego (Peryt & Peryt, 1994) oraz warstwy przegrzebkowo-spirialisowe (Paw³owski i in., 1985). Erozja ta œwiadczy o ca³kowitym wyschniêciu badeñskiego zbiornika ewaporatowego w jego brze¿nej czêœci. PóŸniejsza transgresja — prowadz¹ca do sedymen-tacji wapienia ratyñskiego oraz warstw przegrzebko-wo-spirialisowych — by³a odpowiedzi¹ na zmianê hydrologii Paratetydy Œrodkowej.

Literatura

ALEKSENKO I.I. 1967 — Sera Predkarpatiya. Nedra, Moskva. ALEXANDROWICZ S.W., GARLICKI A. & RUTKOWSKI J. 1982 — Podstawowe jednostki litostratygraficzne miocenu zapadliska przedkarpackiego. Kwart. Geol., 26: 470–471.

ANDREYEVA-GRIGOROVICH A.S., KULCHYTSKY Y.O., GRUZMAN A.D., LOZYNYAK P.Y., PETRASHKEVICH M.I., PORTNYAGINA L.O., IVANINA A.V., SMIRNOV S.E.,

TROFIMOVICH N.A., SAVITSKAYA N.A. & SHVAREVA N.J. 1997 — Regional stratigraphic scheme of Neogene formations of the Central Paratethys in the Ukraine. Geol. Carpath., 48: 123–136.

ANDREYEVA-GRIGOROVICH A.S., OSZCZYPKO N.,

SAVITSKAYA N.A., ŒL¥CZKA A. & TROFIMOVICH N.A. 2003 —

0 1 2 3 Hucu³ (UA) Verenchanka (UA) Anadoly (UA) Wieliczka (Pl) Borków (Pl) ŒRODKOWA CZÊŒÆ ZBIORNIKA CENTRAL PART górny siarczan upper sulfate sól allochtoniczna (bry³owa) allochthonous (boulder) salt gips allochtoniczny allochthonous gypsum dolny siarczan lower sulfate gips autochtoniczny autochthonous gypsum gips autochtoniczny autochthonous

gypsum gips autochtoniczny autochthonous gypsum ? ? ? sól pok³adowa bedded salt halit halite c zas time

Ryc. 4. Korelacja wybranych profili ewaporatów badeñskich. Linie poziome to linie czasu: 0 — pocz¹tek depozycji w strefie III i w przyleg³ej czêœci strefy II, 1 — czas depozycji warstwy przewodniej 1, 2 — czas powstania osadów war-stwy przewodniej 2 (b¹dŸ jej odpowiedników), 3 —pocz¹tek depozycji kom-pleksu ewaporatów allochtonicznych (w przybli¿eniu uwa¿anych za równowiekowe)

Fig. 4. Correlation of selected sections of Badenian evaporites. Horizontal lines (dotted within the particular sections) are time lines: 0 — is the onset of evaporite deposition in the gypsum facies zone III and the adjacent part of the gypsum facies zone II, 1 — is the time of deposition of marker bed 1, 2 — is the time of deposition of marker bed 2 (or its equivalent), 3 — marks the begin-ning of deposition of allochthonous evaporites (considered to be roughly coeval)

Correlation of Late Badenian salts of the Wieliczka, Bochnia and Kalush areas (Polish and Ukrainian Carpathian Foredeep). Ann. Soc. Geol. Pol., 73: 67–89.

B¥BEL M. 1999a — Facies and depositional environments of the Nida Gypsum deposits (Middle Miocene, Carpathian Foredeep, southern Poland). Geol. Quart., 43: 405–428.

B¥BEL M. 1999b — History of sedimentation of the Nida Gypsum deposits (Middle Miocene, Carpathian Foredeep, southern Poland). Geol. Quart., 43: 429–447.

B¥BEL M. 2002 — Brine palaeocurrent analysis based on oriented selenite crystals in the Nida Gypsum deposits (Badenian, southern Poland). Geol. Quart., 46: 435–448.

B¥BEL M. 2004 — Badenian evaporite basin of the northern Carpathian Foredeep as a drawdown salina basin. Acta Geol. Pol., 54: 317–337.

B¥BEL M. 2005a — Event stratigraphy of the Badenian selenite eva-porites (Middle Miocene) of the northern Carpathian Foredeep. Acta Geol. Pol., 55: 9–29.

B¥BEL M. 2005b — Selenite-gypsum microbialite facies and sedi-mentary evolution of the Badenian evaporite basin of the northern Carpathian Foredeep. Acta Geol. Pol., 55: 187–210.

BECKER A. 2005 — Facies development of the Badenian (Middle Miocene) gypsum deposits in the Rac³awice area (Miechów Upland, southern Poland). Ann. Soc. Geol. Pol., 75: 111–120.

BUKOWSKI K. 1994 — Œrodowisko sedymentacji i geneza bry³owej czêœci z³o¿a w Wieliczce. Prz. Geol., 42: 754–758.

BUKOWSKI K. 1997 — Zawartoœæ bromu w solach kamiennych Bochni. Prz. Geol., 45: 819–821.

CEHLAROV A. & ÞIBULEAC P. 1996 — Petrological description of the Badenian Evaporite Formation of the northern Moldavian Platform. Rom. Jour. Petrology, 77: 129–136.

CENDÓN D.I., PERYT T.M., AYORA C., PUEYO J.J. & TABERNER C. 2004 — The importance of recycling processes in the Middle Mio-cene Badenian evaporite basin (Carpathian foredeep): palaeoenviron-mental implications. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 212: 141–158.

DUDEK K., BUKOWSKI K. & WIEWIÓRKA J. 2004 — Datowania radiometryczne badeñskich osadów piroklastycznych z okolic Wielicz-ki i Bochni. [W:] Michalik M., Jacher-Œliwczyñska K., SWielicz-kiba M. & Michalik J. (red.), VIII Ogólnopolska Sesja Nauk. Datowanie Mine-ra³ów i Ska³: 19–26.

DZIADZIO P. 2000 — Sekwencje depozycyjne w utworach badenu i sarmatu w SE czêœci zapadliska przedkarpackiego. Prz. Geol., 48: 1124–1138.

EASTOE C.J. & PERYT T. 1999 — Stable chlorine isotope evidence for non-marine chloride in Badenian evaporites, Carpathian mountain region. Terra Nova, 11: 118–123.

GALAMAY A.R., BUKOWSKI K. & PRZYBY£O J. 1997 — Chemical composition and origin of brines in the Badenian evaporite basin of the Carpathian Foredeep: fluid inclusion data from Wieliczka (Poland). Slovak Geol. Mag., 3: 165–171.

GARCIA VEIGAS J., ROSSEL L. & GARLICKI A. 1997 — Petrology and geochemistry (fluid inclusions) of Miocene halite rock salts

(Badenian, Poland). Slovak Geol. Mag., 3: 181–186.

GARLICKI A. 1979 — Sedymentacja soli mioceñskich w Polsce. Pr. Geol., 119: 1–66.

GARLICKI A. 1994a — Formalne jednostki litostratygraficzne mioce-nu — formacja z Wieliczki (fm). Prz. Geol., 42: 26–28.

GARLICKI A. 1994b —Porównanie osadów solnych Górnego Œl¹ska i okolic Wieliczki. Prz. Geol., 42: 752–753.

GAWE£ A. 1962 — Budowa geologiczna z³o¿a solnego Wieliczki. Pr. Inst. Geol., 30: 305–331.

G¥SIEWICZ A. 2000 — Sedymentologia i diageneza wapieni poselenitowych a model genetyczny polskich z³ó¿ siarki rodzimej. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 172: 1–143.

GONERA M., PERYT T.M. & DURAKIEWICZ T. 2000 — Biostrati-graphical and palaeoenvironmenal implications of isotopic studies (18

O,13

C) of middle Miocene (Badenian) foraminifers in the Central Paratethys. Terra Nova, 12: 231–238.

JASIONOWSKI M., PERYT T.M. & CZAPOWSKI G. 2004 — Miocen. [W:] T.M. Peryt & M. Piwocki (eds.), Budowa geologiczna Polski, Stratygrafia, I, 3a, Zapadlisko przedkarpackie, Podstawy stratygrafii: 213–249. Pañstw. Inst. Geol.

JURKIEWICZ H. & KARNKOWSKI P. 1961 —Poziom spirialisowy w tortonie przedgórza Karpat. Prz. Geol., 9: 24–28.

KASPRZYK A. 1993 —Lithofacies and sedimentation of the Badenian (Middle Miocene) gypsum in the northern part of the Carpathian Foredeep, southern Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 63: 33–84.

KASPRZYK A. 1995 — Correlation of sulphate deposits of the Carpathian Foredeep at the boundary of Poland and Ukraine. Geol. Quart., 39: 95–108.

KASPRZYK A. 1999 — Sedimentary evolution of Badenian (Middle Miocene) gypsum deposits in the northern Carpathian Foredeep. Geol. Quart., 43: 449–465.

KASPRZYK A. 2003 — Sedimentological and diagenetic patterns of anhydrite deposits in the Badenian evaporite basin of the Carpathian Foredeep, southern Poland. Sediment. Geol., 158: 167–194. KASPRZYK A. & ORTI F. 1998 — Paleogeographic and burial con-trols on anhydrite genesis: the Badenian basin in the Carpathian Fore-deep (southern Poland, western Ukraine). Sedimentology, 45: 889–907. KOLASA K. & ŒL¥CZKA A. 1985 — Sedimentary salt megabreccias exposed in the Wieliczka mine, Fore–Carpathian Depression. Acta Geol. Pol., 35: 221–230.

KORENEVSKIY S.M., ZAKHAROVA V.M. & SHAMAKHOV V.A. 1977 — Miotsenovyye galogennyye formatsii predgoriy Karpat. Leningrad, Nedra, 248 pp.

KOVALEVICH V.M. 1997 — Inkluzje fluidalne w soli kamiennej z Bochni. Prz. Geol., 45: 822–825.

KRACH W. 1981 — Œlimaki skrzyd³onogi (Pteropoda) w miocenie Polski I ich znaczenie stratygraficzne. Pr. Geol., 121: 116–140. KUBICA B. 1992 — Rozwój litofacjalny osadów chemicznych badenu w pó³nocnej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 133: 1–64.

KWIATKOWSKI S. 1972 — Sedymentacja gipsów mioceñskich po³udniowej Polski. Pr. Muz. Ziemi, 19: 3–94.

LISZKOWSKI J. 1989 — Orogeniczno-descensyjny model genetyczny mioceñskich formacji salinarnych regionu karpackiego wschodnich obszarów Centralnej Tetydy. Pr. Nauk. Uniw. Œl., 1019: 1–102. NEY R., BURZEWSKI W., BACHLEDA T., GÓRECKI W.,

JAKÓBCZAK K. & S£UPCZYÑSKI K. 1974 — Zarys paleogeografii i rozwoju litologiczno-facjalnego utworów miocenu zapadliska przed-karpackiego. Pr. Geol., 82: 1–65.

NIEMCZYK J. 1988 — Gipsarenity w mioceñskiej serii ewaporatowej w rejonie Wiœlicy. Geol ogia, 14: 51–56.

NIEMCZYK J. 1995 — Profil litostratygraficzny serii gipsowej w Krzy¿anowicach ko³o Piñczowa jako podstawa do rozwa¿añ sedymen-tologicznych. Geologia, 21: 183–196.

NIEMCZYK J. 1997 — Osuwisko mioceñskie w serii gipsowej z Sies³awic na tle budowy geologicznej okolic Buska Zdroju. Prz. Geol., 45: 811–815.

NIEMCZYK J. 1998 — Olistostrom z³o¿a gipsowego Gacki ko³o Piñczowa. Geologia, 24: 65–75.

OSZCZYPKO N. 1998 — The Western Carpathian foredeep-deve-lopment of the foreland basin in front of the accretionary wedge and its burial history (Poland). Geol. Carpath., 49: 1–18.

OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., POPADYUK I. & PERYT T. 2005 — Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine) — its sedimenta-ry, structural and geodynamic evolution. AAPG Mem., 84: 293–350. PANOW G.M. & P£OTNIKOW A.M. 1996 — Badeñskie ewaporaty ukraiñskiego Przedkarpacia: litofacje i mi¹¿szoœæ. Prz. Geol., 44: 1024–1028.

PAWLIKOWSKI M. 1982 —Studium mineralogiczno-petrograficzne produktów przeobra¿eñ gipsów mioceñskich w z³o¿u siarki Wydrza. Pr. Miner., 72: 1–143.

PAW£OWSKI S., PAW£OWSKA K. & KUBICA B. 1985 — Budowa geologiczna tarnobrzeskiego z³o¿a siarki rodzimej. Pr. Inst. Geol., 114: 1–109.

PERYT D. 1997 — Calcareous nannoplankton stratigraphy of the Middle Miocene in the Gliwice area (Upper Silesia, Poland). Bull. Pol. Acad. Earth Sc., 45: 119–131.

PERYT D. 1999 — Calcareous nannoplankton assemblages of the Badenian evaporites in the Carpathian Foredeep. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 387: 158–161.

PERYT T.M. 1996 — Sedimentology of Badenian (middle Miocene) gypsum in eastern Galicia, Podolia and Bukovina (West Ukraine). Sedimentology, 43: 571–588.

PERYT T.M. 2000 — Resedimentation of basin centre sulphate deposits: Middle Miocene Badenian of Carpathian Foredeep, southern Poland. Sediment. Geol., 134: 331–342.

PERYT T.M. 2001 — Gypsum facies transitions in basin-marginal evaporites: middle Miocene (Badenian) of West Ukraine. Sedimento-logy, 48: 1103–1119.

PERYT T.M. 2006 (w druku) — The beginning, development and termination of the Middle Miocene Badenian salinity crisis in Central Paratethys. Sediment. Geol.

PERYT T.M. & JASIONOWSKI M. 1994 — In situ formed and rede-posited gypsum breccias in the Middle Miocene Badenian of southern Poland. Sediment. Geol., 94: 153–163.

PERYT T.M. & KASPRZYK A. 1992 — Earthquake-induced resedi-mentation in the Badenian (Middle Miocene) gypsum of southern Poland. Sedimentology, 39: 235–249.

PERYT T.M. & PERYT D. 1994 — Badenian (Middle Miocene) Ratyn Limestone in western Ukraine and northern Moldavia: microfacies,

calcareous nannoplankton and isotope geochemistry. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 42: 127–136.

PERYT T.M., POBERE¯SKI A.W., JASIONOWSKI M.,

PETRYCZENKO O.I., PERYT D. & RYKA W. 1994 — Facje gipsów badeñskich Ponidzia i Naddniestrza. Prz. Geol., 42: 771–776. PERYT T.M., KAROLI S., PERYT D., PETRICHENKO O.I., GEDL P., NARKIEWICZ W., DURKOVIÈOVA J. & DOBIESZYÑSKA Z. 1997 — Westernmost occurrence of the Middle Miocene Badenian gypsum in central Paratethys (Kobeøice, Moravia, Czech Republic). Slovak Geol. Mag., 3: 105–120.

PERYT T.M., JASIONOWSKI M., KAROLI S., PETRICHENKO O.I., POBEREGSKI A.V. & TURCHINOV I.I. 1998 — Correlation and sedimentary history of the Badenian gypsum in the Carpathian Forede-ep (Ukraine, Poland, and Czech RForede-epublic). Prz. Geol., 46: 729–732. PERYT T.M., SZARAN J., JASIONOWSKI M., HALAS S., PERYT D., POBEREZHSKYY A., KAROLI S. & WOJTOWICZ A. 2002 — S and O isotope composition of the Badenian (Middle Miocene) sulphates in the Carpathian Foredeep. Geol. Carpath., 53: 391–398. PERYT T.M., POBEREZHSKYY A.V., JASIONOWSKI M., PERYT D., PETRYCHENKO O.Y., LYZUN S.O. & TURCHINOV I.I. 2004 — Korelatsiya badenœkikh sulfatnykh vikladiv Naddnistrov’ya. Geologia

i Geokhimia Horyuchykh Kopalyn, 1: 56–69.

PETRICHENKO O.I., PERYT T.M. & POBEREGSKY A.V. 1997 — Pecularities of gypsum sedimentation in the Middle Miocene Badenian evaporite basin of Carpathian Foredeep. Slovak Geol. Mag., 3: 91–104. POBEREZHSKYY A.V. 2000 — Fizyko-khimichni parametry umov sedymentatsii gipsu v badenskomu evaporytovomu baseyni Peredkar-patskogo progynu. Geologia i Geokhimia Horyuchykh Kopalyn, 4: 38–55.

PO£TOWICZ S. 1993 — Palinspastyczna rekonstrukcja paleogeografii badeñskiego salinarnego zbiornika sedymentacyjnego w Polsce. Geologia, 19: 203–233.

PORÊBSKI S.J., PIETSCH K., HODIAK R. & STEEL R.J. 2003 — Origin and sequential development of Badenian-Sarmatian clinoforms in the Carpathian Foreland Basin (SE Poland). Geol. Carpath., 54: 119–136.

ROSELL L., ORTI F., KASPRZYK A., PLAYA E. & PERYT T.M. 1998 — Strontium geochemistry of Miocene primary gypsum: Messi-nian of SE Spain and Sicily and BadeMessi-nian of Poland. Jour. Sediment. Res., 68: 63–79.

SONNENFELD P. 1984 — Brines and Evaporites. Orlando. STOICA C. & GHERASIE I. 1981 — Sarea ºi sarurile de potasiu ºi magneziu din România. Editura Tehnica, Bucureºti.

ŒL¥CZKA A. & KOLASA K. 1997 — Resedimented salt in the Northern Carpathians Foredeep (Wieliczka, Poland). Slovak Geol. Mag., 3: 135–155.

TOBO£A T. 2000a — Badania koncentracji bromu w solach kamien-nych z³o¿a bocheñskiego. Prz. Geol., 48: 1163–1168.

TOBO£A T. 2000b — Badania koncentracji potasu i magnezu w solach kamiennych z³o¿a Bochni. Prz. Geol., 48: 1163–1168.

WALA A. 1962 — Korelacja litostratygraficzna serii gipsowej obszaru nadnidziañskiego. Sprawozd. Posiedz. Kom. PAN, Oddz. w Krakowie, 530–532.

WINDAKIEWICZ E. 1927 — Solnictwo. Sole kamienne, potasowe i solanki, ich w³asnoœci, fizjografja, górnictwo i warzelnictwo. Cz. III (Sól i sole potasowe w Polsce. Miejsca wytwórczoœci). Kraków, Drukarnia Zwi¹zkowa.

WÓJTOWICZ A., HRYNIV S.P., PERYT T.M., BUBNIAK A., BUBNIAK I. & BILONIZHKA P.M. 2003 — K/Ar dating of the Miocene potash salts of the Carpathian Foredeep (West Ukraine): application to dating of tectonic events. Geol. Carpath., 54: 243–249. WYSZYÑSKI O.W. 1939 — Przedgórze okolic Kosowa. Przemys³ Naftowy, 14: 7–13.

Praca wp³ynê³a do redakcji 23.12.2005 r. Akceptowano do druku 07.02.2006 r.