Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia,
Góry Œwiêtokrzyskie — dyskusja
Jerzy Nawrocki*, Grzegorz Pieñkowski*, Anna Becker*
Nasze uwagi do artyku³u Ptaszyñskiego i NiedŸwiedzkie-go (2004b) dotycz¹ przede wszystkim problemu granicy perm/trias, ale tak¿e problemu granicy, na której koñczy siê argumentacja naukowa, a zaczyna fantazja, która naszym zda-niem ponios³a nieco Autorów artyku³u. Zgodnie z granic¹ argumentacji naukowej, komentowany artyku³ powinien zako-ñczyæ siê na swoim rozdziale, a wiêc zostaæ ograniczony do istotnego, opartego na badaniach w³asnych Autorów doniesie-nia, jakim jest znalezienie w profilu Zache³mia fauny muszlo-raczków (Conchostraca), a tak¿e omówienia ich systematyki, paleoekologii i krótkiego przytoczenia dotychczasowych pogl¹dów na temat ich zasiêgu stratygraficznego. Niestety, ostatnie dwa, najd³u¿sze rozdzia³y pracy (Œrodowisko sedy-mentacji formacji z Jaworzni oraz Wnioski i uwagi stratygra-ficzne), maj¹ce byæ zapewne wyk³adni¹ pogl¹dów Autorów na stratygrafiê utworów pogranicza permu i triasu w Polsce, spro-wadzaj¹ siê do nader osobliwego pomys³u rozci¹gania wnio-sków z jednego marginalnego ods³oniêcia o niejasnym po³o¿eniu stratygraficznym na ca³y basen pó³nocnoeuropejski facji pstrego piaskowca. Fantazja ma niekiedy dobry wp³yw na dyskusjê naukow¹, ale jej nadmiar jest na ogó³ szkodliwy. Tutaj po¿¹dana by³aby wiêksza dyscyplina w argumentacji, w tym w przywo³ywaniu pogl¹dów poprzedników — szkoda, ¿e jej brak w ostatnich rozdzia³ach popsu³ dobry efekt pierwszej czê-œci pracy. Dlatego nasze uwagi krytyczne odnosimy do tych dwóch ostatnich rozdzia³ów.
Nie wiemy dlaczego Autorzy zaczynaj¹ swój wywód „sedymentologiczno-stratygraficzny” od przywo³ania w „koliduj¹cym” tonie prac Pieñkowskiego (1989, 1991) — jaki zwi¹zek maj¹ tezy tych prac z dyskusj¹ na temat paleo-œrodowiska badanych utworów w Zache³miu? Przecie¿ w tych pracach o Zache³miu nie ma w ogóle mowy, zamiesz-czony jest jedynie daleko bardziej kompletny od Zache³mia profil wiercenia Jaworznia i ewentualnie na temat tego profilu mogliby Autorzy dyskutowaæ, oczywiœ-cie maj¹c nowe dane. Tamte prace dotyczy³y osadów pogranicza permu i triasu ca³ego Ni¿u Polskiego, a Auto-rzy dysponuj¹ jedynie danymi z ma³ego, marginalnego ods³oniêcia o wci¹¿ niejasnej pozycji stratygraficznej i próbuj¹ „wt³oczyæ” swoj¹ argumentacjê w zagadnienia o daleko szerszym zasiêgu i randze. Przywo³ane prace sedy-mentologiczne (Pieñkowski, 1989, 1991) z wnioskami natury stratygraficzno-sekwencyjnej i korelacj¹ regional-nej powierzchni transgresji nie mog¹ przecie¿ przes¹dzaæ o œrodowisku czy wieku izolowanego, niewielkiego profilu
w Zache³miu. Œrodowisko sedymentacyjne (i wiek) inter-pretowane dla Zache³mia nie mo¿e byæ nawet rozci¹gane na ca³¹ formacjê z Jaworzni i vice versa, bo profil z Zache³mia, bêd¹cy fragmentem tej litoformacji, mo¿e reprezentowaæ praktycznie ka¿dy wiek i ka¿de paleoœrodo-wisko utworów pogranicza permu i triasu brze¿nej strefy basenu sedymentacyjnego w Polsce. Podobnewadyma te¿ dyskusja o œrodowisku sedymentacji formacji ba³tyckiej (mo¿emy siê tylko tego domyœlaæ, bo Autorzy nazwy tej formacji nie podaj¹, choæ w³aœnie o niej ca³y czas dysku-tuj¹). Aby uczestniczyæ w takiej dyskusji, nale¿a³oby mieæ jakieœ nowe dane. Zamiast danych pojawiaj¹ siê natomiast spekulacje, np. „subaeralne szczeliny z wysychania” — wiadomo, s¹ one co najwy¿ej miêdzyp³ywowe, ale kon-kretnie w jakich profilach poza Zache³miem Autorzy zna-leŸli je w utworach omawianego wieku? Podobnie otwornice: wed³ug cytowanej literatury wystêpuj¹ one na Ni¿u Polskim, ale wed³ug Autorów s¹ one redeponowane lub reprezentuj¹ gatunki limniczne (sic!). Ich redepozycji Autorzy nie potwierdzili faktami, a limniczne otwornice na prze³omie paleozoiku i mezozoiku by³yby sensacj¹ naukow¹. Podobnie stanowczo wypowiadaj¹ siê Autorzy o „statusie Acritarcha”, które œwiat naukowy uznaje w pale-ozoiku i mezpale-ozoiku,zw³aszcza starszym,za formy mor-skie, co najwy¿ej brakiczne(np. Tyson, 1993; Jansonius & McGregor, 1996), a Autorzy s¹ gotowi „wpakowaæ” je równie¿ w wody s³odkie. Podobnego rodzaju s¹ niejasne uwagi o ma³¿ach gatunku Gervillia murchisoni. Jakie „morskie struktury sedymentacyjne” maj¹ Autorzy na myœli? Zajmujemy siê od dawna sedymentologi¹, ale takich struktur „wy³¹cznie morskich” nie znamy. Podsu-mowuj¹c wywody na temat œrodowiska sedymentacji nale-¿y stwierdziæ z przykroœci¹, ¿e wynikaj¹ one z nieznajomoœci zagadnienia. Wystarczy³o okazaæ zwiêz³oœæ i ograniczyæ ca³y rozdzia³ do ostatniego zdania, ¿e wed³ug Autorów profil w Zache³miu reprezentuje utwo-ry s³odkowodne.
Oczywiœcie, interpretacja œrodowisk sedymentacji w wielkim, polsko-niemieckim basenie sedymentacyjnym najwczeœniejszego triasu jest i bêdzie przedmiotem dysku-sji (np. Beutler & Szulc, 1999). Wiadomo, ¿e w Polsce i w Niemczech s¹ na ten temat ró¿nice zdañ. Mo¿na ogólnie stwierdziæ, ¿e dyskusja: „wys³odzone morze czy zasolone jezioro” jest w znacznej mierze akademicka odnoœnie utworów kopalnych. Zatoka Botnicka nie jest jeziorem a zatok¹ morsk¹, choæ jej wody s¹ oligohalinowe. Decyduje w³aœnie obecnoœæ w¹skich po³¹czeñ z morzem. Jeœli zostan¹ przerwane, to Ba³tyk stanie siê z definicji zasolo-nym jeziorem. Wiadomo, ¿e wystêpuj¹ca w basenie sedy-mentacyjnym formacji ba³tyckiej fauna ma cechy „stresowe”, jest zapewne faun¹ pogranicza œrodowisk oli-go- i mezohalinowych. Kluczow¹ kwesti¹ pozostaje, czy basen ten mia³ periodycznie po³¹czenia z oceanem œwiato-wym. Naszym i nie tylko naszym zdaniem mia³, i nie jest w tym przypadku istotne czy by³o to po³¹czenie z morzem borealnym czy z Tetyd¹ (np. Pieñkowski, 1989, 1991; Szulc, 1998; Roman, 2004). Potwierdzaj¹ to równie¿ dane izotopowe (Czapowski & G¹siewicz, 1998).
Dalsze uwagi dotycz¹ kolejnego rozdzia³u — Wnioski
stratygraficzne. Pierwszym, kategorycznym
stwierdze-222
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-950 Warszawa
niem Autorów jest przynale¿noœæ oznaczonej fauny muszloraczkowej do permskiego poziomu zespo³owego
Falsisca postera, na marginesie obejmuj¹cego swoim
zasiê-giem ju¿ najni¿sz¹ formacjê Calvörde basenu niemieckiego, rozpoczynaj¹c¹ sedymentacjê pstrego piaskowca (Kozur, 1999; Stratigraphic Table of Germany, 2002). W poziomie tym jednak nie wystêpuje oznaczony w Zache³miu muszlo-raczek Palaeolimnadia cf. cishycranica Novozhilov 1970 (Kozur & Seidel, 1983). Nale¿y równie¿ podkreœliæ, i¿ pra-wid³owe oznaczenie poziomu muszloraczkowego
powin-no zawieraæ informacje o stosunku iloœciowym
poszczególnych gatunków (Kozur & Seidel, 1983).Znowu nie sposób oprzeæ siê przekonaniu, ¿e Autorzy uczestnicz¹ w dyskusji, do której maj¹ za ma³o danych, a co gorsza dane te traktuj¹ wybiórczo. Z wywodów biostratygraficz-nych (zw³aszcza tych dotycz¹cych zespo³u Lundbladispo-ra obsoleta–Protohaploxypinus pantii) lepiej by³o dla dobra pracy zrezygnowaæ. Jak dot¹d nie przeprowadzono przekonuj¹cej falsyfikacji pogl¹du o triasowym wieku tego zespo³u. Przecie¿ obecnoœci tego zespo³u w Zache³miu Autorzy nie potwierdzili faktami, wiêc mecha-niczne przenoszenie danych biostratygraficznych z ca³ej formacji z Jaworzni (i z formacji ba³tyckiej na Ni¿u Pol-skim) na to jedno izolowane ods³oniêcie o niejasnej wci¹¿ stratygrafii nie jest uzasadnione, tr¹ci nawet mieszaniem kryteriów lito- i biostratygraficznych. Znalaz³o siê w tej dyskusji s³uszne zdanie, ¿e wstêpne oznaczenie znalezionej fauny muszloraczków nie pozwala na dok³adne okreœlenie po³o¿enia granicy permu i triasu w obrêbie profilu Zache³mia (miêdzy innymi ze wzglêdu na obecnoœæ muszloraczka Fal-sisca cf. verchojanica, co do którego sami Autorzy przyznaj¹, ¿e jest znany z najwczeœniejszego triasu).Jeœli jeszcze przyj-rzeæ siê dok³adniej definicjom poszczególnych poziomów muszloraczków (Kozur & Seidel, 1983), stwierdzony w Zache³miu zespó³ definiuje zonê Falsisca eotriassica sensu Kozur i Seidel 1983, obejmuj¹c¹ zarówno najwy¿szy perm, jak i najni¿szy trias.Byæ mo¿e granica ta przebiega w³aœnie w górnej czêœci ods³oniêcia w Zache³miu, gdzie sedymentacja zmienia siê z piaszczystej na mu³owcow¹? Przy licznych zapewne lukach w profilu, kto wie. Dok³adnie taki scenariusz po³o¿enia stratygraficznego granicy korelatywnej (w profilu Jaworzni) z regionaln¹ powierzchni¹ transgresji na Ni¿u Pol-skim (korelowan¹ w przybli¿eniu z granic¹ perm/trias — P-T) jest przedstawiony w pracach Pieñkowskiego (1989, 1991). Co wiêcej, zmiana ta nie wi¹¿e siê z wkroczeniem morza na obszar œwiêtokrzyski — to tylko echo podniesienia bazy erozyjnej zwi¹zane z transgresj¹. Cienka wk³adka mor-ska pojawia siê w profilu Jaworzni wy¿ej, w warstwie parale-lizowanej z powierzchni¹ maksymalnego zalewu. W szcz¹tkowym profilu Zache³mia pakiet ten mo¿e byæ po pro-stu zerodowany.
Pragniemy przytoczyæ zasadnicze argumenty natury chronostratygraficznej, gdy¿ od jakiegoœ czasu œledzimy prace obydwu Autorów usi³uj¹cych wt³oczyæ pewne frag-menty utworów facji pstrego piaskowca z Gór Œwiêtokrzy-skich w ramy chronostratygraficzne, konkretnie w perm (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004a, b). Argumentami Autorów s¹ jednak dane uznane ogólnie za znacznie s³absze pod wzglêdem biostratygraficznym — zespo³y tro-pów krêgowców, lub tak jak w omawianej pracy — muszloraczki.Trzeba równie¿ pamiêtaæ, i¿ dyskutowana tutaj, zaproponowana przez Kozura i Seidla (1983), szcze-gó³owa stratygrafia muszloraczkowa nie zosta³a jak do tej pory szeroko zweryfikowana przez innych badaczy. Wypa-da wiêc w miarê wczeœnie wykorzystaæ tê replikê dla zapo-bie¿enia mo¿liwym nieporozumieniom dotycz¹cym chronostratygrafii, które Autorzy mogliby wywo³aæ. Nasz¹ uwagê zwróci³o przede wszystkim niezbyt fortunne
powo³ywanie siê autorów na literaturê paleomagnetyczn¹. Chcielibyœmy te¿ wskazaæ, ¿e znany od pewnego czasu (np. Kozur, 1999) i oparty na znaleziskach fauny muszloraczków postulat korelacji najni¿szej czêœci utworów facji pstrego piaskowca z najwy¿szym permem w przyjêtej dla sedymen-tacji pstrego piaskowca geologicznej skali czasu dotyczy tylko jej znikomego odcinka.
Jedna z g³ównych tez omawianej pracy obu Autorów dotyczy w³¹czenia dolnej czêœci utworów z Zache³mia do permu, przy czym Autorzy powo³uj¹ siê tutaj na zbie¿noœæ z zapisem faunistycznym i magnetostratygraficznym z obszaru Niemiec. Oprócz ogólnej zgodnoœci zapisu magnetostratygraficznego, który wskazuje miêdzy innymi na to, ¿e œwiêtokrzyska jednostka A0 jest odpowiednikiem górnych warstw Bröckelschiefer, a jednostka A1 mo¿e odpowiadaæ czêœci formacji Calvörde (por. Nawrocki & Kuleta, 2003; Nawrocki, 2004) istnieje pewna ró¿nica miêdzy autorami polskimi a zespo³em niemieckim co do szczegó³owego umiejscowienia w profilu magnetostraty-graficznym granicy chronostratygraficznej permu z triasem, co ju¿ zaznaczono w jednej z publikacji (Nawrocki, 2004). Zespó³ niemiecki, g³ównie w oparciu o faunê muszlo-raczków, lokuje ganicê P-T w dolnej czêœci rozleg³ej zony normalnego namagnesowania, co w profilu litostratygra-ficznym odpowiada najni¿szej czêœci formacji Calvörde. My natomiast, chc¹c aby korelacja magnetostratygraficzna by³a zgodna z zapisem paleomagnetycznym w obrêbie stra-totypowego profilu Meishan (Zhu i Liu, 1999; Yin i in., 2001 ), umieszczamy granicê P-T nieco ni¿ej tj. w stropie s¹siedniej magnetozony o polarnoœci odwrotnej (ryc. 1), która zmienia siê we wspomnian¹ magnetozonê normaln¹ w naj-wy¿szej czêœci utworów formacji rewalskiej, a w niemiec-kiej czêœci basenu œrodkowej Europy blisko granicy dolnych i górnych warstw Bröckelschiefer. Dzisiejszy stan wiedzy magnetostratygraficznej o profilu stratotypowym Meishan, nie pozwala na przyjêcie rozwi¹zania proponowanego przez zespó³ niemiecki, gdy¿ w stratotypowym profilu granica P-T jest ulokowana w warstwach namagnesowanych odwrotnie. Sytuacja ta oczywiœcie mo¿e ulec zmianie jeœli wyniki badañ magnetostratygraficznych stratotypowego pro-filu Meishan zostan¹ podwa¿one. Korelacja Autorów (Pta-szyñski & NiedŸwiedzki, 2004b) wskazuj¹ca, ¿e dolna czêœæ profilu z Zache³mia reprezentuj¹ca jednostkê A1 jest odpo-wiednikiem bogatej w te same muszloraczki dolnej czêœci wyró¿nionej w Niemczech formacji Calvörde nie jest zatem ¿adn¹ niespodziank¹, bo na tak¹ mo¿liwoœæ wskazywa³y wczeœniej badania magnetostratygraficzne. W tym miejscu nale¿y podkreœliæ ponownie, ¿e osi¹gniêciem Autorów jest biostratygraficzne potwierdzenie mo¿liwoœci takiej korelacji.
Prace magnetostratygraficzne w Niemczech (Szurlies i in., 2003), które w pe³ni potwierdzi³y obraz magnetostraty-graficzny, otrzymany wczeœniej w polskiej czêœci basenu (Nawrocki, 1997), mia³y równie¿ potwierdziæ górnoperm-ski wiek dolnych warstw formacji Calvörde, tak jak to ju¿ wczeœniej w oparciu o muszloraczki postulowa³ Kozur (1999). Nic takiego jednak siê nie sta³o. Normalna polar-noœæ ca³ej dolnej czêœci formacji Calvörde, przy odwrotnej polarnoœci warstw granicznych z profilu Meishan, nie wspiera tezy o takim ulokowaniu granicy P-T w basenie niemieckim. Na dzieñ dzisiejszy autorowi tego roz-wi¹zania nadal pozostaj¹ wy³¹cznie argumenty biostraty-graficzne. Zatem sformu³owanie Autorów (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004 b), ¿e „po³o¿enie granicy permu i tria-su w obrêbie profilu pstrego piaskowca w Górach Œwiêto-krzyskich jest zgodne z rezultatami najnowszych badañ pstrego piaskowca osiowej czêœci basenu œrodkowoeuro-pejskiego z zastosowaniem metod magnetostratygrafii ...” mija siê z prawd¹. Faktu tego nie zmieniaj¹ równie¿ 223
dane paleomagnetyczne z jednego z profili z po³udniowych Alp, w którym pierwsze triasowe konodonty Hindeodus parvus znaleziono dopiero w dolnej czêœci magnetozony normalnej (Scholger i in., 2000). Profil ten nie jest jednak profilem stratotypowym.
Bardzo istotny postulat Autorów wspomniany w dys-kutowanej publikacji, a szerzej prezentowany w innej pra-cy (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004a) dotyczy permskiego wieku warstw tumliñskich. Odwrotna polar-noœæ magnetyczna wydm z Sosnowicy (Nawrocki i in., 2003) wyklucza ich korelacjê z utworami formacji z Jaworznej i kompleksem A0, czyli z utworami najwy¿sze-go permu wed³ug ujêcia opartenajwy¿sze-go na biostratygrafii Con-chostraca. Same dane magnetostratygraficzne nie wykluczaj¹ oczywiœcie mo¿liwoœci korelacji tych ska³ z ni¿ejleg³ymi utworami permskimi na Ni¿u Polskim (np. z osadami odpowiadaj¹cymi formacji rewalskiej), a w Niemczech z utworami ni¿szej czêœci cyklotemu Z7 (lub dolnymi warstwami Bröckelschiefer), które s¹ namagneso-wane g³ównie w kierunku odwrotnym. Model paleoge-ograficzny, w którym mi¹¿sze kompleksy eoliczne facji pstrego piaskowca przechodzi³yby obocznie w cyklotemy cechsztyñskie wymaga³by jednak znacz¹cej rewizji cechsztyñskiej paleogeografii. Tam gdzie mamy w miarê pe³ny profil utworów facji pstrego piaskowca, jego eolicz-ne elementy nigdzie nie stanowi¹ najni¿szych ogniw, które powstawa³yby w czasie odpowiadaj¹cym sedymentacji
cyklicznej cechsztynu. St¹d postulat permskiego wieku wydm tumliñskich i zawartej w nich ichnofauny uwa¿amy za chybiony.
Na zakoñczenie naszej wypowiedzi chcieliœmy zwró-ciæ uwagê Czytelników, ¿e ró¿nica po³o¿enia granicy P-T w ujêciu Kozura (1999) oraz w naszej interpretacji (ryc. 1) w geologicznej skali czasu odpowiadaj¹cej sedymentacji pstrego piaskowca jest znikoma. Analizy prawdopodobne-go czasu sedymentacji postulowaneprawdopodobne-go permskieprawdopodobne-go odcinka utworów facji pstrego piaskowca niestety w publikacjach Ptaszyñskiego i NiedŸwiedzkiego (2004a, b) nie ma. St¹d czytelnik nie ma mo¿liwoœci pe³nej oceny skali problemu stratygraficznego. Osady formacji Calvörde osadza³y siê przez ok. 1 mln lat (Stratigraphic Table of Germany, 2002). Zaliczana do permu najni¿sza czêœæ tej formacji mo¿e odpowiadaæ ok. 150 tys. lat, co przy trwaj¹cej oko³o 8 milionów lat sedymentacji utworów facji pstrego piaskow-ca (Stratigraphic Table of Germany, 2002) stanowi mniej ni¿ 2%. Postulowany, w oparciu o dane magnetostratygra-ficzne (Nawrocki, 2004, fig. 2b), lekki diachronizm grani-cy litostratygraficznej miêdzy formacj¹ ba³tyck¹ a najwy¿szymi warstwami wieku permskiego (formacja rewalska), który powoduje, ¿e odpowiednikiem czasowym najwy¿szej czêœci formacji rewalskiej mog¹ byæ w innych miejscach basenu utwory pstrego piaskowca najni¿szej czêœci formacji ba³tyckiej, obejmuje najprawdopodobniej jeszcze wê¿szy przedzia³ czasu, w przybli¿eniu odpowia-daj¹cy okresowi sedymentacji jednostki A0 (ryc. 1). Zgodnie z wynikami analiz magneto-stratygraficznych (Nawrocki, 2004, fig. 2b) sp¹g formacji ba³tyckiej lokuje siê w niektórych z badanych otworów wiertniczych w dolnej czê-œci zony normalnej (Mszczonów IG-1, Brojce IG-1), w innych zaœ w najwy¿szej czêœci ni¿ej leg³ej zony odwrotnej (np. Otyñ IG-1). W konse-kwencji tego faktu, przy za³o¿eniu poprawnoœci magnetostratygraficznych uwarunkowañ lokali-zacji granicy P-T, mo¿emy stwierdziæ, ¿e najm³odsze warstwy cechsztynu (formacji rewalskiej) mog¹ mieæ ju¿ wiek wczesnotriaso-wy. Nie ma natomiast ¿adnych dowodów magnetostratygraficznych na to, ¿e przy takiej definicji granicy P-T najstarsze warstwy pstrego piaskowca s¹ wieku permskiego. Interpretacja póŸnopermskiego wieku najstarszych utworów facji pstrego piaskowca oraz najm³odszych utworów cechsztyñskich jest mo¿liwa tylko w oparciu definicji tej granicy na zasiêgu fauny muszloraczków. Jak ju¿ wspomniano, takie roz-wi¹zanie stoi jednak w sprzecznoœci ze skal¹ zmian polarnoœci magnetycznej opracowanej dla stratotypowego profilu Meishan. Przynajmniej do czasu ewentualnego podwa¿enia danych pale-omagnetycznych z tego profilu „czar waloru bio-stratygraficznego muszloraczków” (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004 b, a tak¿e tropów krêgow-ców — Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004a) musi wiêc prysn¹æ przed nieub³aganymi pryncypiami chronostratygrafii.
Literatura BEUTLE R. G. & SZULC J. 1999 — Die
paläogeographische Entwicklung des Germanischen Bec-kens in der Trias und die Verbindung zur Tethys. [W:] Hauschke N. & Wilde V. (ed.), Trias — Eine ganz andere Welt.: 71–80; Pfeil Verlag, München.
CZAPOWSKI G. & G¥SIEWICZ A. 1998 — The Per-mian-Triassic boundary in Poland in the light of
geologi-224
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
POLSKA
(Nawrocki, 1997; Nawrocki & Szulc, 2000)
2 5 1
polarnoϾ normalna polarnoϾ odwrotna brak danych
lub polarnoœæ nieokreœlona luki Œ RODK OW Y Œ RODK OW Y DOL NY DOL NY GÓRNY PZ4 D O L N Y K A J P E R CE CH SZ T Y N CE CH SZ T Y N PST R Y PI ASKO W IE C FORMACJA CALVÖRDE FORMACJA BERNBURG FORMACJA VOLPRIEHAUSEN FM. DETFURTH Z 3 -Z 6 Z 7 NIEMCY (Szurlies i in., 2003; Szurlies, 2004)
PST R Y PI ASKO W IE C IN D O LEN EK 2 4 3 2 3 7 2 2 8 G R IE SBACH D IEN ER SM IT SP A T EG EJ P ELS O N F ASSAN LONGOB A R D IL L Y R BI T piêtro podpiêtro oddzia³ system litostratygrafia polarnoœæ magnetyczna A0A1 lub (mln lat)
TR
I
A
S
PERM
ANIZYK LADYN DOLNY ŒRODKOWY F BA£TYCKA ORMACJA F POMORSKA ORMACJA F PO£CZYÑSKA ORMACJA FORMACJA RETU WARSTWY GOGOLIÑSKIE W. GORA¯D¯AÑSKIE W. TEREBRATULOWE WARSTWY KARCHOWICKIE W. DIPLOPOROWE W. TARNOWICKIE W. WILKOWICKIE W. BORUSZOWICKIE DOLNE WARSTWY GIPSOWE W APIEÑ MUSZLOWY TTS RFTTS – stropowa seria terygeniczna RF – formacja rewalska
Ryc. 1. Chronostratygrafia utworów pstrego piaskowca i wapienia muszlowe-go z obszaru Polski. Najm³odsze utwory cechsztynu oraz ni¿sz¹ czêœæ sekwen-cji pstrego piaskowca skorelowano magnetostratygraficznie z powsta³ymi w tym samym czasie utworami cechsztynu i pstrego piaskowca z niemieckiej czêœci basenu œrodkowej Europy. Szarymi liniami zaznaczono dwa mo¿liwe po³o¿enia granicy systemów permu i triasu w basenie centralnej Europy. Ni¿sz¹ liniê poprowadzono zgodnie z danymi magnetostratygraficznymi, natomiast linia ulokowana nieco wy¿ej nawi¹zuje do granicy opartej na muszloraczkach; A1, A0 — jednostki najni¿szego pstrego piaskowca Gór Œwiêtokrzyskich (Kuleta, 1987)
cal and geochemical data. [W:] Epicontinental Triassic Inter. Symp., Abstracts. Hallesches Jahrb. Geowissensch., Reihe B, Beiheft 5: 169–170.
JANSONIUS J & MCGREGOR D. C. (ed.) 1996 — Palynology: prin-ciples and applications. Am. Assoc. Strat. Palynologists Found., 1–3: 1330 S; Publishers Press, Salt Lake City, Utah.
KOZUR H. 1999 — The correlation of the Germanic Buntsandstein and Muschelkalk with the Tethyan scale. Zentralbl. Geol. Paläont. Teil I, 1998 (7–8): 701–725.
KOZUR H. & SEIDEL G. 1983 — Die Biostratigraphie des unteren und mittleren Buntsandsteins des Germanischen Beckens unter beson-derer Berücksichtigung der Conchostracen. Teil II zur Revision der Conchostracen-Faunen des unteren und mittleren Buntsandsteins. Zeit-sch. Geol. WissenZeit-sch., 11 (4): 429–464.
KULETA M. 1987 — Wykszta³cenie litologiczne osadów dolnego i œrodkowego pstrego piaskowcaw NW czêœci G. Œwiêtokrzyskich. Kwart. Geol., 31: 231.
NAWROCKI J. 1997 — Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European Basin in Poland: Implications on regional and worldwide correlations. Earth and Planetary Sc. Lett., 152: 37–58. NAWROCKI J. & SZULC J. 2000 — The Middle Triassic magneto-stratigraphy from the Peri-Tethys basin in Poland. Earth and Planetary Sc. Lett., 182: 77–92.
NAWROCKI J., KULETA M. & ZBROJA S. 2003 — Buntsandstein magnetostratigraphy from the northern part of the Holy Cross Mounta-ins. Geol. Quart., 47: 253–260.
NAWROCKI J. 2004 — The Permian-Triassic boundary in the Central European Basin: magnetostratigraphic constraints. Terra Nova, 16: 139–145. PIEÑKOWSKI G. 1989 — Sedymentologiczne kryterium wyró¿niania granicy cechsztyn/pstry piaskowiec oraz perm/trias w Polsce. Prz. Geol., 37: 237–247
PIEÑKOWSKI G. 1991 — Facies criteria for delimitating Zechste-in/Buntsandstein and Permian/Triassic boundaries in Poland. Zentralbl. Geol. Paläontol., 1: 893–912.
PTASZYÑSKI T. & NIEDWIEDZKI G. 2004 a — Late Permian ver-tebrate tracks from the Tumlin sandstone, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Palaeont. Pol., 49: 289–320.
PTASZYÑSKI T. & NIEDWIEDZKI G. 2004 b — Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia, Góry Œwiêtokrzyskie. Prz. Geol., 52: 1151–1155.
ROMAN [BECKER] A. 2004 — Sequenzstratigraphie und Fazies des Unteren und Mittleren Buntsandsteins im östlichen Teil des Germani-schen Beckens (Deutschland, Polen). Dissertation, Univeristät Halle, 144 s.; Halle. [http://sundoc.bibliothek.uni-halle.de/diss-onli-ne/04/04H038/index.htm]
SCHOLGER R., MAURITSCH H.J. & BRADNER R. 2000 — Per-mian-Triassic boundary magnetostratigraphy from the Southern Alps (Italy). Earth and Planetary Sc. Lett., 176: 495–508.
SZULC J. 1998 — Connections between Tethys and Germanic Basins in Triassic times. [W:] Epicontinental Triassic Inter. Symp., Abstr.. Hallesches Jahrb. Geowissensch., Reihe B, Beiheft 5: 169–170. SZURLIES M., BACHMAN G.H., MENNING M., NOWACZYK N.R. & KÄDING K. 2003 — Magnetostratigraphy and high-resolution litho-stratigraphy of the Permian-Triassic boundary interval in Central Ger-many. Earth and Planetary Sc. Lett., 212: 263–278.
SZURLIES M. 2004 — Magnetostratigraphy: the key to a global corre-lation of the classic Germanic Trias — case study Volpriehausen For-mation (Middle Buntsandstein), Central Germany. Earth and Planetary Sc. Lett., 227: 395–410.
TYSON R. V. 1993 — Palynofacies analysis. [W:] Jenkins, D. G. (ed.), Applied micropaleontology, Kluver Acad. Publ., Dordrech: 153–191. YIN H.F., ZHANG K., TONG J., YANG Z. & WU S. 2001 — The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary. Episodes, 24: 102–114.
ZHU Y. & LIU Y. 1999 — Magnetostratigraphy of the Permo-Triassic boundary section at Meishan, Changxing, Zhejiang province. [W:] Pangea and the Paleozoic-Mesozoic transition. Proceed. Inter. Conf., March 9–11, 1999, Wuhan, Hubei, China; China University of Geosciences Press: 79–84.
Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia,
Góry Œwiêtokrzyskie — odpowiedŸ
Tadeusz Ptaszyñski*, Grzegorz NiedŸwiedzki**
Dyskusja jaka
zaistnia³a po publika-cji naszego artyku³u jest zjawiskiem
pozy-tywnym i
oczeki-wanym. Wierzymy, ¿e pozwoli ona na
wypra-cowanie prawdziwej
chronostratygrafii oraz szczegó³owej interpre-tacji œrodowisk sedy-mentacji pstrego piaskowca w Polsce.
Pozycja litostratygraficzna pstrego piaskowca w Zache³miu jest jasno okreœlona (Kuleta, 2000; Nawrocki i in., 2003), podobnie jak stosunek do poziomu zespo³owego
Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus pantii,
które-go obecnoœæ stwierdzono w s¹siaduj¹cym wierceniu Jaworzna IG 1 (Fija³kowska, 1994; Kuleta, 2000). Najni¿-szy pstry piaskowiec o tym samym wykszta³ceniu litolo-gicznym oraz inwentarzu struktur sedymentacyjnych jest znany tak¿e z innych ods³oniêæ. By³ on przedmiotem wielu opracowañ geologicznych (Senkowiczowa & Œl¹czka, 1962; Senkowiczowa, 1970; G¹gol i in., 1976; Jaroszewski, 1976; Barczuk, 1978; Ptaszyñski, 1979).
Nasze wnioski w stosunku do formacji ba³tyckiej nie s¹ nowe; podobne przedstawili np. Kozur (1994) i Szurlies i in. (2003, s. 274). Szkoda, ¿e wypowiadaj¹c siê na tematy dotycz¹ce stratygrafii pstrego piaskowca z obszaru Polski musimy cytowaæ literaturê obc¹, opart¹ na rezultatach prac tak¿e polskich stratygrafów.
Poziom Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus
pantii (Or³owska-Zwoliñska, 1984, 1985) jest naszym
zdaniem prawid³owo zdefiniowanym poziomem
zespo³owym. Przy za³o¿eniu „quasi-izochronicznoœci” cykli sedymentacyjnych pstrego piaskowca, zgodnie z interpretacj¹ Roman (2004), tak zwany mu³owiec z
Otyni-sporites z warstw podoolitowych, zawieraj¹cy florê
zespo³u Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus
pan-tii (Or³owska-Zwoliñska, 1984) jest paralelizowany z
Clayey Sandstone formacji Calvörde (Kozur, 1994), w któ-rym stwierdzono reprezentuj¹ce poziom postera gatunki Conchostraca, te same co w formacji z Jaworzny w Zache³miu. Ich znaczenie stratygraficzne uwa¿amy za dobrze uzasadnione (Kozur & Seidel, 1983a, b; patrz Kozur, 1993a, b, 1994, 1998a). Utwory te reprezentuj¹ wiêc póŸny perm. Wniosek ten nie koliduje z nie kwestio-nowanym przez nas wczesnotriasowym wiekiem górnej czêœci tego samego poziomu zespo³owego mikroflory obejmuj¹cego warstwy oolitowe dolne (wg Fuglewicza, 1979, 1980, 1987) i jednoczeœnie czêœæ formacji Bernburg (por. Kozur & Seidel, 1983b). Relacja zasiêgów czaso-wych poziomu zespo³owego Lundbladispora
obsoleta-Lu-natisporites noviaulensis i granicz¹cego z nim poziomu
225
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
