INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 3/I/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 133–144
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Eleonora Gonda-SoroczyĔska
WALORY ĝRODOWISKOWE UZDROWISKA
PRZEDMIOTEM ZAPOTRZEBOWANIA
NA RYNKU TURYSTYCZNYM
____________
THE ENVIRONMENTAL VALUES OF A SPA AS A SUBJECT
OF DEMAND ON THE TOURISM MARKET
Streszczenie
Tereny miejscowoĞci uzdrowiskowych są zazwyczaj obszarami o wysokiej atrakcyjnoĞci krajoznawczo-przyrodniczej. Walory Ğrodowiskowe wystĊpujące w poszczególnych uzdrowiskach mają wpáyw na jakoĞü ich funkcjonowania. Do walorów Ğrodowiskowych naleĪą miĊdzy innymi: elementy infrastruktury tu-rystycznej, atrakcje turystyczne, usáugi turystyczne stanowiące przedmiot zapo-trzebowania na rynku turystycznym.
W przeprowadzonych badaniach zwrócono uwagĊ na dwa uzdrowiska Kotliny Jeleniogórskiej tj. ĝwieradów-Zdrój i Cieplice ĝląskie-Zdrój. Zaliczyü je moĪna do prĊĪniej funkcjonujących na Dolnym ĝląsku. MiejscowoĞci te poziom peánionych funkcji uzdrowiskowych, standard infrastruktury uzdrowiskowej w pewnym stopniu zawdziĊczają podstawowym czynnikom wystĊpującym na ich terenie, a mającym wpáyw na ksztaátowanie przestrzeni uzdrowisk. WĞród nich wymieniü naleĪy: zasoby leczniczych surowców naturalnych (klimat, wody mine-ralne, torfy, borowiny); niepowtarzalne ukáady zieleni w kontekĞcie walorów kompozycyjnych, estetycznych i historycznych; obecnoĞü w sąsiedztwie uzdro-wisk duĪych kompleksów leĞnych, mających wpáyw na warunki klimatyczne i lecznicze oraz stanowiących táo estetyczne zaáoĪenia uzdrowiskowego; usytu-owanie uzdrowiska wewnątrz lub w pobliĪu obszarów prawnie chronionych; loka-lizacjĊ na terenach tradycyjnie wypoczynkowych; usytuowanie na terenach do-stĊpnych publicznymi Ğrodkami transportu (korzystne poáączenia komunikacyjne).
Sáowa kluczowe: uzdrowisko, turystyka, walory Ğrodowiskowe, wody lecznicze,
Summary
Spa town are usually areas highly attractive with regard to country lore and their natural environment. The environmental values of each spa influence their efficiency. Environmental values include: elements of tourist infrastructure, tourist attractions, tourist services which are in demand on the tourism market. Two spas from the Kotlina Jeleniogórska have been the subject of the study: ĝwieradów-Zdrój and Cieplice ĝląskie-Zdrój. One may consider them to be the more efficient spas in the Lower Silesia region. To a certain degree, they owe the high level of curative services they provide, as well as the standard of their spa infrastructure, to the basic determinants of the area, which influence the spatial features of the spas. These determinants include: sources of therapeutic natural resources (the climate, mineral springs, peats, peloids); green patterns which are unique with regard to their aesthetic, historical and compositional values; the presence of neighbouring large forest complexes, which influence the climatic and therapeutic conditions and which provide an aesthetic background for the spa establishment; the spa's localisation within or in the vicinity of legally protected areas; its localisation in areas traditionally used for leisure; its localisation in ar-eas accessible through public transport (efficient communication routes).
Key words: spa, tourism, environmental values, therapeutic waters, climate,
tour-ist services, tourtour-ist infrastructure
WSTĉP
Walory Ğrodowiskowe miejscowoĞci uzdrowiskowych stanowią waĪny przedmiot zapotrzebowania na rynku turystycznym. To one wraz z zagospoda-rowaniem turystycznym sprzyjają rozwojowi zarówno turystyki wypoczynko-wej, jak i uzdrowiskowej. Do walorów Ğrodowiskowych naleĪą miĊdzy innymi: elementy infrastruktury turystycznej, atrakcje turystyczne, usáugi turystyczne stanowiące przedmiot zapotrzebowania na rynku turystycznym. W przeprowa-dzonych badaniach zwrócono uwagĊ na dwa uzdrowiska Kotliny Jeleniogórskiej tj. ĝwieradów - Zdrój i Cieplice ĝląskie-Zdrój [àazarkowie 2007]. Są to jedne z prĊĪniej funkcjonujących na Dolnym ĝląsku. MiejscowoĞci te poziom peánio-nych funkcji uzdrowiskowych, standard infrastruktury uzdrowiskowej w pew-nym stopniu zawdziĊczają podstawowym czynnikom wystĊpującym na ich tere-nie, a mającym wpáyw na ksztaátowanie przestrzeni uzdrowisk. WĞród nich wymieniü naleĪy zasoby leczniczych surowców naturalnych (klimat, wody mi-neralne, torfy, borowiny); niepowtarzalne ukáady zieleni w kontekĞcie walorów kompozycyjnych, estetycznych i historycznych; obecnoĞü w sąsiedztwie uzdro-wisk duĪych kompleksów leĞnych, mających wpáyw na warunki klimatyczne i lecznicze oraz stanowiących táo estetyczne zaáoĪenia uzdrowiskowego; usytu-owanie uzdrowiska wewnątrz lub w pobliĪu obszarów prawnie chronionych; lokalizacjĊ na terenach tradycyjnie wypoczynkowych; usytuowanie na terenach dostĊpnych publicznymi Ğrodkami transportu (korzystne poáączenia komunika-cyjne).
WĞród walorów Ğrodowiskowych najwiĊkszą rolĊ odgrywają walory natu-ralne, a zwáaszcza lecznicze wody minenatu-ralne, klimat, borowiny. TakĪe w „Kon-cepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030” (uchwaáa nr 239 Rady Ministrów z 27.04.2012 r.) zwraca siĊ uwagĊ na stan i jakoĞü Ğrodowiska przy-rodniczego jako te, które w bardzo istotny sposób wpáywają na stan i perspek-tywy rozwoju przestrzennego kraju i poszczególnych terytoriów. Podstawowe znaczenie w perspektywie 20 najbliĪszych lat mają mieü takie jego elementy, jak zasoby wody, róĪnorodnoĞü biologiczna, zasoby surowców naturalnych i zmien-noĞü klimatyczna. Zatem istotne znaczenie w miejscowoĞciach uzdrowiskowych bĊdą mieü równieĪ zasoby takich surowców , jak lecznicze wody mineralne, klimat, zieleĔ. WystĊpujące w poszczególnych miejscowoĞciach zakáady uzdro-wiskowe charakteryzują siĊ wysokim stopniem wykorzystania miejsc noclego-wych, co w poáączeniu z duĪą liczbą caáorocznych miejsc noclegowych (w ho-telach, pensjonatach, kwaterach) sprzyja peániejszemu wykorzystaniu ich potencjaáu turystycznego. Inwestowanie w turystykĊ uzdrowiskową oraz jej rozwój przyczynia siĊ do wzrostu wykorzystania potencjaáu turystycznego sze-roko rozumianego na danym obszarze [Kurek 2008].
Powietrze, woda i gleba w ĝwieradowie Zdroju przesycone są szlachetnym i unikalnym gazem radonem. Wpáywa on korzystnie na przemiany komórkowe, procesy enzymatyczne, wzmacnia naczynia krwionoĞne, tkankĊ nerwową, obni-Īa nadciĞnienie tĊtnicze. Kąpiele radonowe zalecane są dla osób ze schorzeniami reumatycznymi, narządu ruchu oraz ukáadu oddechowego. Cieplice ĝląskie-Zdrój w drugiej poáowie XIX wieku naleĪaáy do grona najwiĊkszych kurortów sudeckich. Posiadają one Ĩródáa leczniczych wód termalnych o temperaturze do 87ÛC oraz rzadko spotykane wody lecznicze fluorkowe.
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA BADANYCH UZDROWISK
ĝwieradów-Zdrój to miasto uzdrowiskowe liczące 4448 staáych mieszkaĔ-ców (2010 r.), zajmujące pow. 20,72 km² (w tym: uĪytki rolne stanowią 41%, uĪytki leĞne 40% ogólnej powierzchni). PoáoĪone jest w poáudniowo-zachodniej czĊĞci województwa dolnoĞląskiego, w poáudniowej czĊĞci powiatu lubaĔskiego, w Sudetach, nieopodal Jeleniej Góry. Przedwojenna niemiecka nazwa miejsco-woĞci brzmi „Bad Flinsberg” [Kondracki 2000]. Usytuowanie miejscomiejsco-woĞci na wysokoĞci 450-710 m n.p.m., w Górach Izerskich, w dolinie rzeki Kwisy (w tzw. ObniĪeniu ĝwieradowskim), oddzielającym Wysoki Grzbiet na poáudniu od Kamienickiego Grzbietu na póánocy tworzy wyjątkowe uwarunkowania prze-strzenne. Szczególne jest poáoĪenie miejscowoĞci, bowiem sąsiaduje ona bezpo-Ğrednio z gminami: Mirsk i LeĞna oraz z Czechami (kraj liberecki, powiat Libe-rec). Od początków swego istnienia miejscowoĞü uzyskaáa miano „uzdrowiska arystokracji”, bowiem przyjeĪdĪali tu arystokraci, bogata szlachta i mieszczanie
z innych, dalszych krajów niemieckich, ale równieĪ z Polski i Rusi [àuczyĔski 2003].
WĞród Ğrodowiskowych uwarunkowaĔ tego miasta wymieniü naleĪy przede wszystkim unikalny, podgórski klimat, zasoby naturalnych surowców leczniczych: wody mineralne, wody radonowe (radoczynne szczawy, o róĪnym stopniu zmineralizowania, uĪywane zarówno do picia, jak i do kąpieli) oraz záo-Īa borowiny [Kozáowska-SzczĊsna i in. 2002]. Wszystkie one tworzą korzystne warunki do leczenia chorób reumatycznych, narządów ruchu, ukáadu krąĪenia oraz chorób ginekologicznych. Nie bez powodów ĝwieradów-Zdrój otrzymaá miano „peráy uzdrowisk dolnoĞląskich”. Swoimi walorami Ğrodowiskowymi przyciąga on turystów, w tym kuracjuszy juĪ od XVII wieku. O wyjątkowoĞci ĝwieradowa-Zdroju jako uzdrowiska i kurortu stanowią równieĪ: najdáuĪsza na Dolnym ĝląsku uzdrowiskowa drewniana hala spacerowa, egzotyczna roĞlin-noĞü, promenada spacerowa, tarasy, sztuczna grota oraz galeria widokowa na wieĪy z zegarem w Domu Zdrojowym. Dla turystów szeroko pojmowanych, a zwáaszcza zwolenników turystyki kwalifikowanej niezwykle waĪna jest roz-budowana i zmodernizowana sieü szlaków turystycznych i rowerowych oraz kolej gondolowa.
Cieplice ĝląskie-Zdrój to najstarszy kurort w Polsce, uzdrowisko malow-niczo poáoĪone w Kotlinie Jeleniogórskiej, administracyjnie stanowiące dzielni-cĊ Jeleniej Góry. Usytuowane jest w poáudniowej jej czĊĞci, na wysokoĞci 340 m.n.p.m [Kondracki 2000]. WiĊkszoĞü obiektów sanatoryjnych oraz Park Zdro-jowy znajduje siĊ w widáach rzeki Kamiennej i jej dopáywu Wrzosówki. Poprzez poáoĪenie w dolinie, uzdrowisko naraĪone jest na duĪe i czĊste zmiany pogodo-we, zarówno w ciągu roku, jak i w ciągu doby [Kozáowska-SzczĊsna 1977]. Uzdrowisko posiada klimat typowy dla podnóĪa gór, umiarkowany i silnie bodĨcowy. Pierwsze Ĩródáa wedáug legend zostaáy odkryte juĪ w XII w. przez Bolesáawa Wysokiego, potomka Bolesáawa Krzywoustego [àuczyĔski 2008]. W XVI w. sáawa uzdrowiska wykraczaáa daleko poza granicĊ kraju, przyciągając kuracjuszy niemal z caáej Europy. Na kuracjach bywali tu m. in.: królowa Mary-sieĔka Sobieska, Izabela Czartoryska, Hugon Koááątaj, Wincenty Pol i Kornel Ujejski.
CEL BADAē
W przeprowadzonych badaniach zwrócono uwagĊ na walory Ğrodowisko-we wystĊpujące w dwu wybranych uzdrowiskach dolnoĞląskich tj. ĝwieradów-Zdrój i Cieplice-ĝwieradów-Zdrój, ich rodzaj, charakterystykĊ poszczególnych elementów oraz ich wpáyw na funkcjonowanie i dalszy rozwój uzdrowiska, a takĪe stopieĔ zapotrzebowania na nie w kontekĞcie rynku turystycznego. Gáównym celem badaĔ byáa ocena zaleĪnoĞci miĊdzy walorami Ğrodowiskowymi , a funkcjono-waniem uzdrowiska oraz ich wpáyw na rynek turystyczny.
METODY BADAē
Badania przeprowadzono na podstawie inwentaryzacji bezpoĞredniej i po-Ğredniej. BezpoĞrednia polegaáa na pracach w terenie, podczas których wykona-no inwentaryzacje urbanistyczne, budowlane oraz zdjĊcia i szkice. Zwrócowykona-no baczną uwagĊ na walory Ğrodowiskowe uzdrowiska , stanowiące przedmiot za-potrzebowania na rynku turystycznym, na moĪliwoĞci adaptacyjne poszczegól-nych obiektów, zwáaszcza pod funkcje uzdrowiskowe, a takĪe elementy związa-ne z szeroko pojmowaną turystyką i rekreacją.
Inwentaryzacja poĞrednia obejmowaáa zebranie informacji o historii wstania miejscowoĞci a zwáaszcza historii uzdrowiska i funkcjonowania po-szczególnych obiektów leczniczych. W tej czĊĞci badaĔ oparto siĊ na materia-áach uzyskanych w gminie, wywiadach Ğrodowiskowych oraz informacjach zawartych w wykazanym piĞmiennictwie. Zgromadzone informacje potwierdzo-ne zostaáy dokumentacją fotograficzną. Podczas przeprowadzanych analiz wyszczególniono najwaĪniejsze elementy Ğrodowiskowe, jako te, które mogą przyczyniü siĊ do dalszego rozwoju uzdrowiska w kontekĞcie funkcji uzdrowi-skowej, ale takĪe szeroko rozumianej wypoczynkowej.
DZIEDZICTWO KULTUROWE POTENCJAàEM TURYSTYCZNYM I UZDROWISKOWYM ĝWIERADOWA-ZDROJU
W infrastrukturze uzdrowiskowej ĝwieradowa-Zdroju stanowiącej walor Ğrodowiskowy i dziedzictwo kulturowe wymieniü naleĪy przede wszystkim nastĊpujące obiekty uzdrowiskowe: Dom Zdrojowy (220 miejsc); Szpital Uzdrowiskowy „Wacáaw” (72 miejsca); Sanatorium „Sáoneczko”(59 miejsc); Sanatorium „Gracja” (46 miejsc); Centrum Reumatologii i Rehabilitacji „Gopla-na” (wczeĞniejsze àazienki Leopolda) (63 miejsca); Szpital Uzdrowiskowy dla Dzieci (100 miejsc). Ogóáem uzdrowisko oferuje 560 miejsc dla kuracjuszy. LiczbĊ leczonych osób w skali roku przedstawia poniĪszy wykres. Badania wy-kazaáy, iĪ po krótkim spadku liczby kuracjuszy w latach 2001-2002, oraz 2005 najkorzystniejszym rokiem byá 2009 (15 203 kuracjuszy). 2010 rok wykazaá niewielki spadek do wartoĞci 12 534 osób. Brak danych odnoĞnie roku 2007.
Inne obiekty zabytkowe miasta to: koĞcióá pod wezwaniem ĞwiĊtego Józe-fa (wybudowany z inicjatywy hrabiny Marii von Schaffgotsch w latach 1898-99), zakáad kuracji borowinowej (dawniej àazienki Marii z 1904 roku); Czarci Máyn (wybudowany ok. 1890 roku, do ok. 1951 roku máyn napĊdzany koáem wodnym, jednym z nielicznych zachowanych w regionie, wyposaĪenie máyna oryginalne, typowe dla máynów gospodarczych z przeáomu XIX i XX wieku) [àuczyĔski 2004].
Rysunek 1. Lecznictwo uzdrowiskowe ĝwieradowa-Zdroju w latach 2000-2010, leczeni kuracjusze (w osobach) [opracowanie autorki na podstawie danych GUS] Figure 1. The ĝwieradów-Zdrój spa resort between 2000-2010, number of patients
undergoing treatment (own elaboration based on GUS (CSO) data).
Najciekawszym zabytkowym obiektem architektonicznym ĝwieradowa-Zdroju jest Dom Zdrojowy (z 1899 r.). Obiekt skáada siĊ z dwóch budynków, poáączonych najdáuĪszą na Dolnym ĝląsku drewnianą halą spacerową (80 me-trów). W obiekcie tym funkcjonuje m.in.: SPA, stoáówka, kawiarnia, dwie sale konferencyjne, sala gimnastyczna, siáownia, pijalnia wody mineralnej, basen, poczta, inne punkty usáugowe. Obok budynku, na tarasach (160 metrów) znaj-duje siĊ tzw. „Sztuczna Grota”, w której wczeĞniej byáa pijalnia wód mineral-nych. RównieĪ w tym miejscu zaczyna siĊ Gáówny Szlak Sudecki im. M. Oráo-wicza. Dom Zdrojowy posiada pokoje 3, 4 osobowe o wysokim standardzie oraz apartamenty.
Kolejnym waĪnym obiektem infrastruktury uzdrowiskowej jest Szpital Uzdrowiskowy „Wacáaw”. Miejsca noclegowe znajdują siĊ w pokojach 1-4-osobowych (z peánym wĊzáem sanitarnym). Obiekt dysponuje wáasną sto-áówką, bazą zabiegową, Ğwietlicą. Zakáad Radoczynny na terenie szpitala z bazą zabiegową Ğwiadczy usáugi takie jak: kąpiel radoczynna, kąpiel w basenie rado-czynnym, inhalacje radonowe, inhalacje jodobromowe, páukanie przyzĊbia, lam-pa sollux plus kwarcówka, ultradĨwiĊki, diadynamik, diatermia krótkofalowa, okáady parafinowe, hydromasaĪ, magnetronic, laser, masaĪ wirowy, gimnastyka. Szpital Uzdrowiskowy dla Dzieci dysponuje pokojami 2-6-osobowymi (z wspólnymi toaletami i áazienkami na kaĪdym piĊtrze), Ğwietlicą z TV, inter-netem, kinem domowym. Obiekt posiada wáasną bazĊ zabiegową, stoáówkĊ, salĊ widowiskową, pijalniĊ wody mineralnej, boisko sportowe, plac zabaw. Przy Szpitalu Uzdrowiskowym dla Dzieci dziaáa Zespóá Szkóá Specjalnych, do które-go uczĊszczają dzieci korzystające z zabiegów leczniczych. Mają zapewnioną caáotygodniową naukĊ w zakresie szkoáy podstawowej i gimnazjum w okresie
od marca do listopada. Szkoáa jest placówką publiczną i opiera siĊ na podsta-wowych programach nauczania Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Centrum Rehabilitacji i Reumatologii „Goplana” oferuje pokoje 2-4-osobowe. W obiekcie tym przystosowanym do potrzeb osób niepeánospraw-nych znajduje siĊ baza zabiegowa, stoáówka, grota solna, Zakáad ĝwierkowy. SpoĞród wykonywanych zabiegów wymieniü naleĪy takie jak: kąpiel mineralna, kąpiel Ğwierkowa, masaĪ podwodny, masaĪ wirowy, kąpiel czterokomorowa, galwanizacja, diadynamik, jonoforeza, masaĪ suchy, magnetronic, laser, hydro-masaĪ, kąpiel pereákowa, gimnastyka indywidualna, kriokomora ogólnoustrojowa.
Sanatorium „Gracja” posiada pokoje 2 i 3-osobowe z peánym wĊzáem sa-nitarnym. Na miejscu jest równieĪ Ğwietlica, stoáówka oraz niestrzeĪony parking dla kuracjuszy. W 2008 roku wykonano termomodernizacjĊ obiektu, poprawia-jąc jednoczeĞnie stan techniczny obiektu.
Sanatorium „Sáoneczko” posiada 1-3-osobowe pokoje z peánym wĊzáem sanitarnym, TV, stoáówkĊ, niestrzeĪony parking.
INFRASTRUKTURA UZDROWISKOWA CIEPLIC ĝLĄSKICH-ZDRÓJ ELEMENTEM DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
InfrastrukturĊ uzdrowiskową Cieplic ĝląskich-Zdrój stanowią: tzw. Dáugi Dom (z okoáo poáowy XVI wieku, najstarszy Dom Zdrojowy Cieplic, przebu-dowany u schyáku XVII w. na dom goĞcinny); Teatr Zdrojowy (klasycystyczny z lat 30. XIX stulecia, usytuowany w Parku Zdrojowym); Park Zdrojowy (z początku XIX wieku, o charakterze krajobrazowym); muszla koncertowa w Parku Zdrojowym); sanatoria i szpitale uzdrowiskowe podlegające Uzdrowi-sku Cieplice Sp. z o. o. (Pawilony „Dom Zdrojowy” I, II, III; Pawilon „Lalka”; Pawilon „Edward”; Pawilon „MarysieĔka”; Pawilon „Stoczniowiec”; Specjali-styczny Szpital Uzdrowiskowy dla dzieci „Maágosia”) oraz SPZOZ sanatorium MSWiA „Agat”.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, iĪ liczba kuracjuszy utrzymuje siĊ na zbliĪonym poziomie w poszczególnych latach, z tendencją spadku w 2010 roku do wartoĞci 10233, przy maksymalnej osiągniĊtej w 2009 roku tj. 11789 (brak danych z 2007 roku).
Inne zabytkowe obiekty Cieplic to: Paáac rodziny von Schaffgotsch (kla-sycystyczny, z lat 80. XVIII wieku) [Kuzio-Podrucki 2007]; zespóá klasztorny (pocysterski z XVII-XVIII wieku); barokowy koĞcióá Ğw. Jana Chrzciciela; ba-rokowy Zbór Ewangelicko-Augsburski (z lat 70. XVIII wieku); Muzeum Przy-rodnicze (drewniany pawilon w stylu norweskim, usytuowany w Parku Norwe-skim). Wszystkie wymienione obiekty stanowią cenne dziedzictwo kulturowe, o które naleĪy odpowiednio dbaü, poddawaü okresowym procesom moderniza-cyjnym i w odpowiednim zakresie z nich korzystaü.
Rysunek 2. Lecznictwo uzdrowiskowe Cieplice ĝląskie-Zdrój w latach 2000-2010, leczeni kuracjusze (w osobach) [opracowanie autorki na podstawie danych GUS] Figure 2. The Cieplice ĝląskie-Zdrój spa resort between 1995-2010, number of patients
undergoing treatment (own elaboration based on GUS (CSO) data)
UNIKATOWE NA SKALĉ EUROPEJSKĄ RADONOWE LECZNICZE WODY MINERALNE
ĝwieradowskie wody mineralne dziĊki radonowi są unikatowe, a kąpiele i inhalacje nadzwyczaj skuteczne [Kleczkowski 1990]. Uzdrowisko ĝwieradów-Czerniawa jest jednym z dwóch uzdrowisk w Polsce oferującym zabiegi leczni-cze na bazie radonu na tak duĪą skalĊ [àuczyĔski 2003]. Jest równieĪ jednym z dwudziestu uzdrowisk radonowych w Europie. JuĪ 15-minutowa kąpiel w ciepáej wodzie radonowej zwiĊksza przepáyw krwi przez tkanki, zwáaszcza niedokrwione. Kąpiele radonowe zalecane są zwáaszcza w leczeniu miaĪdĪycy tĊtnic obwodowych i zakrzepowego zapalenia naczyĔ.
Pierwsza informacja o wodach leczniczych w ĝwieradowie pochodzi z ksiąĪki berliĔskiego lekarza Leonarda Thurneyssera z 1572 roku. Kolejną byáa wzmianka „o kwaĞnych wodach mineralnych, której biją ze Ĩródáa przy wsi Fe-gebeutel pod wysokim lasem”, pochodząca z 1600 roku w naukowej publikacji Kaspra Schwenckfeldta. Badania przeprowadzone w roku 1783 wykazaáy, iĪ Ğwieradowskie wody swym skáadem przypominają lecznicze belgijskie i wĊgier-skie wody lecznicze oraz skutecznie leczą wiele schorzeĔ. W latach 1920-1930 na terenie miejscowoĞci znajdowaáo juĪ siĊ kilka zakáadów uzdrowiskowych (m.in. Dom Zdrojowy i àazienki Leopolda). W uzdrowisku (z 250-letnią histo-rią) leczy siĊ schorzenia: narządu ruchu, neurologiczne, reumatologiczne, gine-kologiczne, miaĪdĪycĊ tĊtnic obwodowych, nadciĞnienie tĊtnicze, osteoporozĊ.
Wykorzystywane w uzdrowisku ĝwieradów-Zdrój wody, to pochodzące z wáasnych odwiertów nisko mineralizowane szczawy wodoro-wĊglanowo-wapniowo-magnezowe z zawartoĞcią Īelaza, fluoru oraz radonu. Wody te z do-datkiem radonu dziaáają leczniczo poprzez pobudzanie ukáadu hormonalnego. Picie wód mineralnych powoduje zwiĊkszenie wydzielania kwasów
Īoáądko-wych, pobudzenie przewodu pokarmowego, obniĪenie poziomu cukru w suro-wicy. Wody ze ĝwieradowa zawierają takĪe magnez, dziĊki czemu wpáywają pozytywnie na pracĊ serca. Wykorzystywane są do kąpieli, inhalacji, okáadów oraz irygacji i tamponady.
Woda radonowa jest znakomita w rehabilitacji chorób narządów ruchu, za-równo tych pourazowych jak i reumatycznych. Zmniejsza siĊ bolesnoĞü i ogra-niczenie ruchu w stawach, a zwiĊksza siĊ siáa miĊĞni. Mają równieĪ korzystne zastosowanie w kuracji niektórych chorób przemiany materii, niektórych chorób tarczycy, czy teĪ cukrzycy regulacyjnej. Wieloletnie badania i obserwacje wy-kazaáy efektywne dziaáanie radonu w kuracji niektórych chorób dermatologicz-nych. Zabiegi radonowe nie są jednak polecane dzieciom i máodzieĪy
Kąpiel radoczynna przyspiesza odrastanie uszkodzonych wáókien nerwo-wych, a takĪe likwiduje procesy zapalne. Zabiegi radonowe mają równieĪ po-zytywne dziaáanie w chorobach ginekologicznych, m.in. przyczyniają siĊ do regulacji lub powrotu cyklów owulacyjnych, a takĪe áagodzą objawy okresu przekwitania. U mĊĪczyzn nawet dwukrotnie wzrasta poziom testosteronu w surowicy krwi. Stosowane jest takĪe páukanie przyzĊbia w formie lekkiego ma-saĪu i páukania dziąseá przy uĪyciu irygatora jamy ustnej. Inhalacja radonowa polega na wdychaniu powietrza zawierającego radon i produkty jego rozpadu. Kuracja pitna – lecznicza woda mineralna korzystnie wpáywa na ukáad hormo-nalny czáowieka. Picie wód powoduje zwiĊkszenie wydzielania kwasów Īoáąd-kowych, pobudzenie perystaltyki przewodu pokarmowego, obniĪenie poziomu cukru w surowicy.
BorowinĊ pozyskiwaną ze záoĪa torfowego u stóp Hali Izerskiej cechuje wysoka zawartoĞü skáadników czynnych, co wpáywa na jej wysoką wartoĞü leczniczą. W Uzdrowisku ĝwieradów-Czerniawa wykorzystywana jest ona do kąpieli i okáadów. BorowinĊ zaleca siĊ przede wszystkim przy leczeniu proce-sów zwyrodnieniowych stawów i chrząstek stawowych, w stanach pourazowych stawów, koĞci, okostnej i miĊĞni, w przewlekáych chorobach ukáadu pokarmo-wego oraz w chorobach kobiecych. Borowina jest biologicznie czynnym rodza-jem torfu (nie odwodniony torf leczniczy) o specyficznych wáaĞciwoĞciach fizy-kochemicznych. Odznacza siĊ wysokim stopniem rozkáadu roĞlinnoĞci bagiennej i jest stosowana w formie kąpieli leczniczych w chorobach goĞücowych, kobie-cych i naczyĔ krwionoĞnych. Borowiny uĪywa siĊ równieĪ do produkcji róĪnego rodzaju lekarstw i kosmetyków. Zawarte w borowinie kwasy organiczne i sole nadają jej wáaĞciwoĞci przeciwzapalne, Ğciągające, bakteriostatyczne i bakterio-bójcze. Do wykonywania zabiegów borowina jest odpowiednio przygotowywana.
Kora Ğwierkowa w postaci wywaru na bazie wody mineralnej wykorzy-stywana jest do kąpieli Ğwierkowych - jednego z podstawowych zabiegów w uzdrowisku ĝwieradów-Zdrój. ĝwierk ĝwieradowa-Zdroju zalecany jest przede wszystkim w leczeniu schorzeĔ ukáadu oddechowego, nerwowego. Dziaáa takĪe uspokajająco. W igáach i gaáązkach Ğwierka wystĊpuje olejek
ete-ryczny w skáad którego wchodzą pinen, felandren, kadinen i inne terpeny. Wy-mienione surowce dziaáają wykrztuĞnie oraz dezynfekująco na skórĊ.
W Cieplicach ĝląskich-Zdrój w leczeniu stosuje siĊ gáównie balneologiĊ, czyli wodolecznictwo z wykorzystaniem naturalnych Ĩródeá wód mineralnych o temperaturze dochodzącej do 90 stopni. WystĊpują tu wody termalne fluorko-wo-krzemowe, sáabo zmineralizowane, stosowane przede wszystkim do kąpieli, ale w niektórych schorzeniach zalecane jest picie wody o nazwie „MarysieĔka”. Cieplickie wody swoją skutecznoĞü zawdziĊczają związkom siarki i krzemu oraz zawartoĞci fluoru. Leczą schorzenia narządu ruchu, ortopedyczno-urazowe, reumatyczne, choroby dróg moczowych i nerek, ukáadu nerwowego oraz oczu. WystĊpujące w Cieplicach Ĩródáa to: sáabo zmineralizowane (mineralizacja <1000 mg/dm³); termalne (temperatura wody w ujĊciach páytkich dochodzi do 37°C, gáĊbokich do 65°C, a na gáĊbokoĞciach poniĪej 1500 m dochodzi do 87°C); fluorkowo-krzemowe (zawartoĞü fluoru 2-12 mg/dm³, kwasu metakrze-mowego <135 mg/dm³). Gáówne ujĊcia wody leczniczej to: MarysieĔka – nr 1, wydajnoĞü 0,5 m³/h; Sobieski – nr 2, wydajnoĞü 0,04 m³/h; Nowe – nr 4, wydaj-noĞü 1 m³/h; Cieplice-2 – odwiert gáĊboki (661 m) – wydajwydaj-noĞü 10 m³/h; Ciepli-ce 1 – nieeksploatowane, odwiert bardzo gáĊboki 2002,5 m, wydajnoĞü 45 m³/h; planowana budowa kompleksu basenów termalnych lub wykorzystanie geoter-malne.
ATRAKCJE TURYSTYCZNO-KULTURALNE ĝWIERADOWA-ZDROJU I CIEPLIC ĝLĄSKICH-ZDRÓJ
ĝwieradów-Zdrój jest typowo turystyczną miejscowoĞcią, nastawioną gáównie na kuracjuszy i narciarzy. Jest tu dobrze rozwiniĊta baza noclegowo-hotelowa. Do najwaĪniejszych atrakcji turystycznych miasta naleĪą: kolej gon-dolowa na Stóg (71 oĞmioosobowych wagoników, dáugoĞü 2172 m, stacja dolna jest na wysokoĞci 620 m n.p.m., stacja górna na wysokoĞci 1060 m n.p.m., od-dana do uĪytku w 2008 r.); oĞwietlona nartostrada o dáugoĞci 2500 metrów; korty tenisowe; tereny do jazdy konnej; dwa tory saneczkowe; szeĞü wyciągów narciarskich; stadion miejski; krĊgielnia; dwie hale sportowe (w Miejskim Ze-spole Szkóá i w hotelu „Malachit”); cztery baseny kryte (w hotelu „Malachit”, domu wypoczynkowym „Magnolia”, domu kuracyjnym „Leo” oraz „Berliner”); dwie siáownie (w hotelu „Malachit” i w Miejskim Zespole Szkóá); SkatePark (przy stadionie miejskim); Ninja ĝwieradów-Zdrój - klub Ju-Jitsu. Nadto w ĝwieradowie-Zdrój zaczyna siĊ, ciągnący siĊ przez caáe Sudety Gáówny Szlak Sudecki im. Mieczysáawa Oráowicza. Stąd teĪ wychodzą trasy w stronĊ: Szklar-skiej PorĊby i Karkonoszy; Karáowa i Gór Stoáowych. W kurorcie organizowane są krótkie górskie wypady trasami spacerowymi, w stronĊ górujących nad ĝwie-radowem Stogu Izerskiego lub SĊpiej Góry. Ciekawymi miejscami turystyczny-mi są równieĪ Babia PrzeáĊcz, zwana inaczej Polaną Czarownic oraz (znajdujące
siĊ bliĪej wsi Kopaniec) Ciemny Wądóá i Sowi KamieĔ na zachodnim zboczu Ciemniaka.Dla Cieplic ĝląskich-Zdroju atrakcją turystyczną jest Jelenia Góra. To 900-letnie miasto, poáoĪone w Kotlinne Jeleniogórskiej, w sercu Karkonoszy. Góry, lasy na granicy miasta, sąsiedztwo Karkonoskiego Parku Narodowego to najwiĊksze atuty Jeleniej Góry. Okoliczne zamki, paáace, parki i ogrody tworzą interesującą mapĊ historii Kotliny Jeleniogórskiej. Nadto Rynek Jeleniogórski, Starówka to jedno z najpiĊkniejszych miejsc w Polsce (55 kolorowych kamieni-czek z podcieniami, wzniesionych gáównie przez zamoĪnych jeleniogórskich kupców, klasycystyczny ratusz, dawna studnia miejska ozdobiona posągiem Neptuna). Na uwagĊ zasáugują równieĪ Ğredniowieczne fortyfikacje z Bramą Wojanowską, basztą Grodzką, wieĪą Zamkową. Oprócz Jeleniej Góry do atrak-cji turystycznych zaliczyü naleĪy: ĝnieĪkĊ z barokową kaplicą pod wezwaniem Ğw. WawrzyĔca i obserwatorium meteorologicznym, Miejską Kolej Linową na KopĊ, Wodospad KamieĔczyka (najwyĪszy wodospad po polskiej stronie Kar-konoszy, 846m n.p.m), Wodospad Szklarki (drugi co do wielkoĞci wodospad w Karkonoszach), DolinĊ Maáego Stawu ze schroniskiem "Samotnia", SzrenicĊ, szczyt o wysokoĞci 1362 m n.p.m., na który prowadzi krzeseákowa kolej lino-wa, ĝnieĪne Kotáy - dwa najlepiej rozwiniĊte kotáy polodowcowe w Karkono-szach o maksymalnej gáĊbokoĞci 215m oraz wiele innych.
W ĝwieradowie-Zdroju znajduje siĊ bogata oferta organizowanych co-rocznie imprez kulturalno-rozrywkowych, wĞród których wymieniü naleĪy: Zlot pojazdów zabytkowych IKAR; Noworoczne Baáwanisko; Biker Maraton; Zlot pojazdów amerykaĔskich UsaShow; ĝwiĊto latawca; Festiwal Piosenki DzieciĊ-cej; Dni Kwitnących Rododendronów; Europejskie Spotkania Máodych. Muzy-ków.
W Jeleniej Górze i Cieplicach ĝląskich-Zdrój odbywa siĊ wiele cyklicz-nych, interesujących imprez. Do najwaĪniejszych naleĪą: Wiosna Cieplicka, Festiwal Muzyki WiedeĔskiej w Teatrze Zdrojowym, WrzesieĔ Jeleniogórski, MiĊdzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych, Jeleniogórskie Spotkania Te-atralne w teatrze im. K. C. Norwida, Festiwal Muzyki Polskiej i Europejskiej, Ogólnopolski festiwal "Gwiazdy promują", Gieáda Turystyczna i Karkonoski Festiwal ĝwiatáa, Ogólnopolski Turniej TaĔca Towarzyskiego, Koncerty Orga-nowe, MiĊdzynarodowy festiwal Muzyki Jazzowej.
PODSUMOWANIE
Ze wzglĊdu na przeobraĪenia spoáeczno-demograficzne nastĊpujące w Pol-sce w ostatnich kilkunastu latach, a przejawiające siĊ m.in. wzmoĪonym dba-niem o stan zdrowia oraz starzedba-niem siĊ ludnoĞci, coraz wiĊkszego znaczenia nabiera turystyka uzdrowiskowa. Korzysta z niej coraz wiĊcej osób, które czĊsto áączą wyjazdy wypoczynkowe z kuracją leczniczą. TakĪe coraz wiĊcej máodych
dniach korzysta z tego typu usáug. Turystyka uzdrowiskowa tworzy nowe moĪ-liwoĞci wykorzystania i rozwoju potencjaáu turystycznego regionu, dlatego tak waĪna jest dbaáoĞü o istniejące walory Ğrodowiskowe wystĊpujące na danym obszarze.
WNIOSKI
1. Przeprowadzone badania pozwalają stwierdziü, iĪ istnieje duĪa zaleĪ-noĞü pomiĊdzy walorami Ğrodowiskowymi a funkcjonowaniem uzdrowiska.
2. Im wiĊcej walorów Ğrodowiskowych wykazuje uzdrowisko, tym jego kondycja jest lepsza.
3. WyĪej wskazane zaleĪnoĞci bezpoĞrednio wpáywają na rynek tury-styczny, zarówno ten juĪ funkcjonujący jak i perspektywiczny.
BIBLIOGRAFIA
Kleczkowski A. S., Mapa obszarów gáównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce
wymagających szczególnej ochrony, Instytut Hydrogeologii i Geologii InĪynierskiej
Aka-demii Górniczo-Hutniczej, Kraków, 1990.
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa, 2000.
Kozáowska-SzczĊsna T., Warunki bioklimatyczne uzdrowiska Cieplice ĝląskie-Zdrój. Dokumenta-cja Geograficzna, 4, s.26-67, 1977.
Kozáowska-SzczĊsna T., BáaĪejczyk K., Krawczyk B., Limanówka D., Bioklimat uzdrowisk
pol-skich i moĪliwoĞci jego wykorzystania w lecznictwie, PAN, Warszawa, s. 79-90, 487-504, 2002.
Kurek W., Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s.446-483, 2008.
Kuzio-Podrucki A., O dziejach panów Cieplic [w:] Schaffgotschowie. Zmienne losy Ğląskiej
ary-stokracji, Bytom, 2007.
àazarkowie M. R., Uzdrowiska w Europie. TeraĨniejszoĞü i rys historyczny, Wydawnictwo Aka-demickie WyĪszej Szkoáy Spoáeczno-Przyrodniczej im. Wincentego Pola w Lublinie, Lu-blin, s.68-69, 95, 2007.
àuczyĔski R.M., ĝwieradów Zdrój – uzdrowisko radoczynne, Sudety, Przyroda Kultura Historia, nr 2/23/2003, s. 22-23, 2003.
àuczyĔski R.M., Cieplice Zdrój uzdrowisko arystokracji, Sudety, Przyroda Kultura Historia, nr 6/27, s.18-19, 2003.
àuczyĔski R.M., ĝwieradów Zdrój, Sudeckie kalendarium, Sudety, Przyroda Kultura Historia, nr 11/44, s.38, 2004.
àuczyĔski R.M., Cieplice ĝląskie, Sudeckie kalendarium, Sudety, Przyroda Kultura Historia, nr 12/93, s. 14-15, 2008.
Dr inĪ. arch. Eleonora Gonda-SoroczyĔska Katedra Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Przyrodniczy ul. Grunwaldzka 53 50-357 Wrocáaw, tel. 071-320-56-16, fax 071 320-56-07 e-mail:eleonora.gonda-soroczynska@up.wroc.pl
