Skład i wartość pokarmowa nasion, wytłoków i śruty poekstrakcyjnej z żółtonasiennego rzepiku jarego podwójnie ulepszonego (Brassica rapa) i brązowonasiennego rzepaku ozimego podwójnie ulepszonego (Brassica napus) oznaczona w testach na kurczętach.

Tom XIX

Rośliny Oleiste

1998

Stefania Smulikowska, Anna Mieczkowska, Barbara Pastuszewska

Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN, Jabłonna

Skład i wartość pokarmowa nasion, wytłoków

i śruty poekstrakcyjnej z żółtonasiennego rzepiku

jarego podwójnie ulepszonego (Brassica rapa)

i brązowonasiennego rzepaku ozimego podwójnie

ulepszonego (Brassica napus) oznaczona

w testach na kurczętach

Composition and nutritive value of seeds, cake and solvent extracted

meal from low glucosinolate yellow-seeded spring rape (Brassica rapa)

and brown-seeded winter rape assayed on broiler chicks

pokar-mową nasion, wytłoków i śruty poekstrakcyjnej (RM) z brązowonasiennego rzepaku ozimego (BSR) i żółtonasiennego rzepiku jarego (YSR). W doświadczeniu bilansowym na 63 3-tygod-niowych kogutkach oznaczono energię metabo-liczną (AMEN) oraz pozorną strawność białka

i tłuszczu. Wartość pokarmową obu śrut ozna-czono na dwóch grupach liczących po 80 kogutków utrzymywanych parami i żywionych przez 2 tygodnie izobiałkowymi i izoenerge-tycznymi dietami zawierającymi 20% śruty z rzepaku lub rzepiku. Wyniki porównano z grupą otrzymującą dietę kontrolną ze śrutą sojową. Zawartość glukozynolanów w śrucie rzepikowej wynosiła 10,8, rzepakowej 21,6 µM/g s.m. beztłuszczowej. Nasiona, wytłoki i śruty z rzepiku zawierały średnio o 2% więcej białka, 4% mniej ADF i 1,5% mniej NDF niż analo-giczne produkty z rzepaku. Strawność białka nasion i wytłoków była podobna u obu badanych formach, zaś strawność białka śruty była większa w YSR. Strawność tłuszczu i wartość energetycz-na (AMEN) była istotnie większa we wszystkich

produktach YSR niż BSR. Przyrosty masy ciała, spożycie i wykorzystanie paszy w grupach ży-wionych zbilansowanymi dietami zawierającymi śrutę z rzepaku lub rzepiku nie różniły się między sobą i od grupy kontrolnej.

Chemical composition and nutritional value were determined of seeds, cakes and solvent extracted meals (RM) produced from commercial brown-seeded winter double low (BSR) and from yellow-seeded spring sown double low (YSR) rape. Metabolizable energy (AMEN), apparent digestibility of protein and

fat were evaluated in balance experiment on 63 three week old broiler cockerels. Growth performance was determined on two groups of 80 cockerels kept in pairs, which were fed for 2 weeks on isoprotein and isoenergetic diets containing 20% of both RM, and compared with group fed soyabean meal control diet. The glucosinolate content in YSR-RM was 10.8; in brown-seeded 21.6 µM/g of fat-free DM. YSR, cakes, seeds and RM contained on average more protein by 2% and less ADF and NDF by 4 and 1,5%, respectively. The digestibility of protein from seeds and cakes was comparable, from YSR-RM slightly higher. Significant differences were found in fat digestibility and AMEN value, which were

higher in seeds, cake and RM of YSR, and lower for respective products of BSR. Body weight gain, feed intake and FCR in the groups fed balanced diets containing both RM were not different from the control.

Stefania Smulikowska ... 152

Wstęp

Zastosowanie śruty rzepakowej w żywieniu drobiu ogranicza jej niska wartość energii metabolicznej (AME), której powodem jest duży udział włókna pokarmowego nietrawionego przez ptaki. Duża część włókna znajduje się w okrywie nasiennej. Wyhodowanie odmian o cieńszej okrywie nasiennej, tzw. potrójnie ulepszonych jest jednym z celów hodowli rzepaku (Krzymański 1993).

Śruty z nasion odmian żółto-nasiennych różnych gatunków Brassica oceniane przez Słomińskiego i in. (1995) miały mniejszą zawartość włókna pokarmowego, a większą białka niż odmiany brązowonasienne (r = –0,8), jednak w innej pracy tych autorów (Słomiński i in. 1994) nie stwierdzono różnic w składzie chemicz-nym, TME dla drobiu oraz strawności białka i aminokwasów między śrutami poekstrakcyjnymi z nasion brązowych (Canola) i z odmiany żółto-nasiennej Parkland. Proces technologiczny ma duży wpływ na wartość pokarmową poekstrakcyjnych śrut z rzepaku, w związku z czym ujednolicenie warunków produkcji ma istotne znaczenie dla prawidłowej oceny śrut z nasion różnych odmian rzepaku.

W niniejszej pracy porównano skład chemiczny i wartość pokarmową dla kurcząt nasion oraz wytłoków i śrut poekstrakcyjnych z brązowonasiennego rzepaku ozimego (BSR) i żółtonasiennego rzepiku jarego kanadyjskiej odmiany Parkland (YSR), wyprodukowanych w tych samych kontrolowanych warunkach przemysłowego procesu technologicznego (Mińkowski 1997).

Materiał i metody

Nasiona rzepaku i rzepiku rozdzielono na sitach na frakcje i określono w poszczególnych frakcjach masę 1000 nasion oraz udział okrywy nasiennej. W badanej partii nasion YSR znajdowało się około 18% nasion BSR. W nasionach, wytłokach i śrutach poekstrakcyjnych oznaczono skład chemiczny metodami standardowymi oraz zawartość frakcji włókna ADF i NDF wg van Soesta, a w śrutach ponadto skład aminokwasowy na analizatorze aminokwasów Beckman i zawartość glukozynolanów (Norma ISO 1991).

W doświadczeniu 1 na 63 trzytygodniowych kogutkach brojlerach oznaczono wartość energii metabolicznej poprawionej do zerowej retencji azotu (AMEN) oraz pozorną strawność białka i tłuszczu z nasion, wytłoków i śrut poekstrakcyjnych obu odmian metodą opisaną w pracy Smulikowskiej i in. (1997). Wartość pokar-mową obu śrut poekstrakcyjnych porównano włączając je do izoenergetycznych i izobiałkowych diet (tab. 5), podawanych dwóm grupom liczącym po 80 kogut-ków brojlerów linii Isa 215 między 8 a 22 dniem życia (doświadczenie 2). Ptaki utrzymywano parami w klatkach bilansowych, mierzono przyrost masy ciała

Skład i wartość pokarmowa nasion ... 153

i spożycie paszy. Po zakończeniu doświadczenia ubito po 10 kogutków z każdej grupy, wypreparowano i zważono tarczyce. Wyniki porównywano z wynikami grupy kontrolnej żywionej dietą pszenno-sojową. Istotność różnic między grupami oceniano przy pomocy testu Duncana według programu "Statgrafics Plus" ver. 7.

Wyniki

Nasiona rzepiku były drobniejsze niż nasiona rzepaku (tab. 1). W nasionach rzepiku o średnicy ≤ 1,6 mm, które stanowiły prawie połowę całej ich ilości, łuska stanowiła 25% masy, w nasionach większych 17–18%, natomiast w nasionach rzepaku 22–23%. Wydaje się zatem, że jedynie dorodne nasiona rzepiku charakteryzują się mniejszym niż nasiona rzepaku udziałem łuski, korzystnym dla zwierząt monogastrycznych.

Nasiona i produkty rzepakowe zawierały mniej białka a więcej włókna pokar-mowego (ADF i NDF) niż rzepikowe (tab. 2), co jest zgodne z wynikami Słomińskiego i in. (1994). Skład aminokwasowy białka obu śrut był bardzo zbliżony (tab. 3), natomiast śruta poekstrakcyjna BSR zawierała dwukrotnie więcej glukozynolanów niż YSR, co przy zbliżonych warunkach przerobu może świad-czyć o obecności zbyt dużej ilości tych związków w nasionach i wytłokach z rzepaku.

Pozorna strawność białka oznaczona u kurcząt była porównywalna dla nasion i wytłoków z BSR i YSR, nieco niższa w śrucie BSR niż YSR. Największe różnice stwierdzono w strawności tłuszczu, wytłoków i śruty, oraz retencji masy organicznej i wartości AMEN śrut poekstrakcyjnych z BSR i YSR, co spowo-dowało, że wykorzystanie energii brutto było o 13 punktów procentowych niższe w śrucie BSR (tab. 4). Jednak podanie kurczętom paszy zawierającej 200 g/kg obu śrut, przy starannym zbilansowaniu zawartości białka i energii w dietach nie spowodowało znaczących różnic w pobraniu i wykorzystaniu paszy ani w przy-rostach masy ciała. U kurcząt otrzymujących diety ze śrutami rzepakowymi stwierdzono jednak powiększenie tarczycy o około 15% w stosunku do grupy kontrolnej (tab. 6). Czas obserwacji był bardzo krótki, prawdopodobnie po dłuższym podawaniu tych diet różnice między grupami otrzymującymi śrutę z rzepaku i rzepiku mogłyby ulec zwiększeniu.

Wyniki doświadczenia wzrostowego są zgodne z obserwacjami Ochodzkiego i Rakowskiej (1996), natomiast autorzy ci nie stwierdzili różnic w wartości energetycznej odtłuszczonych nasion rzepaku o różnym zabarwieniu.

Tabela 1 Wielkość nasion i udział łuski (%) w rzepaku i rzepiku — Seed size and proportion of hulls in BSR and YSR

Frakcja o średnicy — Seed fractions [mm]

< 1,6 1,6–1,8 1,8–2,0 > 2,0

Nasiona

Seeds proportionudział

[%] masa* weight* łuski hulls [%] udział proportion [%] masa* weight* łuski hulls [%] udział proportion [%] masa* weight* łuski hulls [%] udział proportion [%] masa* weight* łuski hulls [%] Rzepak BSR 10,9 not determ. 23 29,3 3,20 22 46,9 4,27 22 12,9 5,60 not determ. Rzepik YSR 47,7 1,68 25 39,1 2,55 17 13,2 3,37 18 — — — * — g/1000 nasion — g/1000 seeds Tabela 2 Skład chemiczny nasion, wytłoków i RM z rzepaku (BSR) i rzepiku (YSR) 00, % SM

Chemical composition of seeds, cake and RM of brown-seeded (BSR) and yellow seeded (YSR) rape 00, % DM

Produkt — Product SM, [%] DM, [%] Białko og. CP Tłuszcz Crude fat Popiół Ash ADF NDF nasiona — seeds 93,8 20,1 46,6 4,1 11,4 14,2 wytłoki — cake 93,3 28,6 22,9 5,9 16,5 20,5 Rzepak BSR RM 89,2 35,6 3,0 7,4 20,7 25,8 nasiona — seeds 92,9 21,2 45,8 4,2 8,9 13,5 wytłoki — cake 92,0 30,6 23,2 6,2 12,6 19,1 Rzepik YSR RM 88,9 38,1 4,8 7,4 15,6 23,7

Tabela 3 Zawartość aminokwasów (g/16g N) i glukozynolanów (µM/g beztłuszczowej SM) w BSR-RM i YSR-RM

Amino acids (g/16g N) and glucosinolates (µM/g fat-free DM) content in BSR-RM and YSR-RM

Aminokwasy — Amino acids Glukozynolany — Glucosinolates

Produkt Product _Lizyna Lysine Metionina Methionine Cystyna Cystine Treonina Threonine Tryptofan Tryptophan FF DM DM BSR-RM 6,02 2,04 2,38 4,76 1,32 21,6 20,9 YSR-RM 5,98 2,04 2,13 4,84 1,29 10,8 10,3 Tabela 4 Strawność pozorna białka ogólnego (CP), tłuszczu (CF), retencja masy organicznej (RMO) AMEN (MJ/kg SM) oraz wykorzystanie energii brutto (AMEN/GE) w nasionach, wytłokach i RM z BSR i YSR. Doświadczenie 1.

Apparent digestibility of crude protein (CP), crude fat (CF), organic matter retention (RMO), AMEN (MJ/kg DM) and metabolizability of energy in (AMEN/GE) in seeds, cake and RM of BSR and YSR

Strawność pozorna, [%] Apparent digestibility, [%] Produkt

Product

CP±SD CF±SD

RMO, % ±SD AMEN ±SD AMEN /GE, %

BSR nasiona — seeds wytłoki — cake RM 82,0±2,1 89,0±1,6 83,6±1,0 79,0±2,2 75,6±3,5 35,6±14,9 61,5±2,3 51,6±1,4 28,0±2,1 18,10±0,44 12,15±0,23 6,14±0,32 62,1 49,0 29,5

YSR nasiona — seeds

wytłoki — cake RM 84,2±1,1 88,0±1,9 87,1±0,9 81,6±1,4 91,6±3,7 60,6±6,7 59,7±2,6 48,8±4,5 42,1±4,6 18,70±0,42 13,56±0,57 8,88±0,75 63,6 55,3 43,0

Stefania Smulikowska ... 156

Tabela 5 Skład diet w doświadczeniu 2 — Composition of diets in experiment 2 [g/kg]

Składniki — Ingredients Kontrolna

Control BSR YSR

Śruta rzepakowa — RM — 200 200

Śruta sojowa — Soyabean meal 300 185 170

Pszenica — Wheat 603 499 517

Olej sojowy — Soya oil 60 79 76

Składniki stałe — Constant components* 37 37 37 * — zawierające [g/kg]: kreda pastewna 12; fosforan dwuwapniowy 17; NaCl 3; Ekstramiks Broiler Starter 5 — containing [g/kg]: limestone 12; dicalcium phosphate 17; NaCl 3; mineral-vitamin premix 5

Tabela 6 Wyniki doświadczenia wzrostowego — Results of growth experiment

Wyszczególnienie Items

Kontrolna Control

BSR YSR SEM

Spożycie paszy [g/14 dni] Feed intake [g/14 days]

978 970 977 12,2 Przyrost masy ciała [g/14 dni]

Body weight gain [g/14 days]

665 656 660 11,8 g paszy/g BWG g feed/g BWG 1,47 1,48 1,48 0,02 Masa tarczycy, mg/100g LBW Thyroid, mg/100g LBW 7,34 8,37 8,52 0,74

BWG — przyrost masy ciała — body weight gain

LBW — masa kurcząt przed ubojem — body weight before slaughter

Wszystkie różnice między grupami statystycznie nieistotne

—

Wnioski

1. Nasiona, wytłok i śruta z jarego rzepiku żółtonasiennego zawierają mniej frakcji włókna ADF i NDF, a nieco więcej białka niż te same produkty z ozimego rzepaku brązowonasiennego. Skład aminokwasowy śruty z rzepaku i rzepiku jest zbliżony.

Skład i wartość pokarmowa nasion ... 157

2. Oznaczona na kurczętach strawność białka nasion i wytłoków rzepaku i rzepiku nie różni się, natomiast strawność białka i tłuszczu oraz wartość energetyczna śruty z rzepiku jest większa niż z rzepaku.

3. Wartość pokarmowa śruty z rzepaku i rzepiku zastosowanych w dietach izoenergetycznych i izobiałkowych dla rosnących kurcząt nie różni się.

Literatura

ulepszonego. Postępy Nauk Rolniczych 6/246: 161-166.

Mińkowski K. 1997. Obserwacje z przemysłowego przerobu nasion rzepaku tzw. żółtonasiennego. Rośliny Oleiste, XVIII: 505-510.

Norma ISO-967-1. 1991. Metoda oznaczania glukozynolanów na HPLC.

Ochodzki P., Rakowska M. 1996. Porównanie składu chemicznego i wartości żywieniowej odtłuszczonych nasion rzepaków brązowo- i żółtonasiennych. Rośliny Oleiste, XVII: 477-482. Słomiński B. A., Campbell L. D., Guenter W. 1994. Carbohydrates and dietary fibers components of

yellow- and brown-seeded canola. J. Agric. and Food Chem. 42: 704-707.

Słomiński B. A., Simbaya J., Campbell L. D,. Guenter W. 1995. Nutritive profile of yellow-seeded canola/rapeseed. Proc. 9th Int. Rapeseed Congress, Cambridge, 148-150.

Smulikowska S., Pastuszewska B., Mieczkowska A., Ochtabińska A. 1997. Chemical composition, energy value for chickens, and protein utilization in rats of rapeseed expeller cakes produced by different pressing technologies. J. Anim. Feed Sci. 6: 109-121.