Zastosowanie platformy internetowej
INDARES w programie szkolnego
wychowania fizycznego
Dorota Groffik, Anna Kowaluk Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach
Wstęp
Jednym z ważnych celów dzisiejszej edukacji jest przygotowanie młodych ludzi do aktywności fizycznej przez całe życie. Miejscem na reali-zację tego przedsięwzięcia jest szkoła, która oprócz rodziców jest podsta-wowym „źródłem” edukacji w zakresie kultury fizycznej. Młody człowiek kończąc edukację szkolną powinien być, na miarę swoich możliwości, oso-bą sprawną, wyposażoną w umiejętności sportowe, ale przede wszystkim powinien być przygotowany do prowadzenia aktywnego stylu życia (Dą-browski i współ., 2008). Istota edukacji szkolnej polega na tym, iż jest to jedyny w życiu każdego człowieka zorganizowany i działający syste-matycznie przez wiele lat, proces kształcenia i wychowania. A dzieje się to w momencie, gdy człowiek jest młody, najbardziej chłonny zarówno fizycznie jak i emocjonalnie. Kształtuje się w nim określony tryb życia, na-wyki, stosunek do drugiego człowieka. Można zatem stwierdzić jak piszą Kalecińska i współ. (2008), że to czego młodzi ludzie nauczą się w czasie edukacji szkolnej, przesądza o ich dorosłym życiu.
Wykształcenie zatem nawyku uczestnictwa w zajęciach sportowo – rekreacyjnych, systematycznie w ciągu całego tygodnia, również w dni wolne od nauki oraz w ferie czy w wakacje, powinno stać się wyzwaniem dla nauczycieli wychowania fizycznego. Szkoła powinna uaktywniać mło-dzież, a w programie istotne miejsce powinny znaleźć „sporty całego ży-cia”, czyli takie formy, dzięki którym uczeń będzie mógł uczestniczyć rów-nież w życiu dorosłym. Wyposażenie natomiast ucznia w tzw. umiejętności życiowe, które są zdolnościami umożliwiającymi człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym skutecznie radzi sobie on z zadaniami i wyzwaniami codziennego życia, jest kolejnym celem kształ-cenia i wychowania młodego pokolenia (Woynarowska i współ., 2001). Pańczyk i Warchoł (2006) wiążą te umiejętności z organizacją relaksu, wy-poczynku i odnowy biologicznej, jako formy radzenia sobie ze stresem, nie tylko w wieku dorastania, ale późniejszego - dorosłego.
Nie jest to zadanie proste. Niska bowiem frekwencja uczniów na zajęciach wychowania fizycznego, coraz większa ilość zwolnień lekarskich bądź od rodziców, jest częstym zjawiskiem w polskich szkołach. Świadczy to o tym, iż uczniowie nie czują potrzeby uczestniczenia w kulturze fizycz-nej, dlatego bardzo ważne jest motywowanie młodych. Motywacja nie po-winna polegać jedynie na ocenie postępów, ale przede wszystkim na poka-zaniu różnorodności dyscyplin sportowo-rekreacyjnych, form aktywności jakie można podejmować w czasie wolnym czerpiąc z tego satysfakcję. Każdy uczeń powinien znaleźć dyscyplinę, w której czuje się dobry, która sprawia mu przyjemność, bądź którą chce po prostu poznać. Dodatkowo
Zastosowanie platformy internetowej INDARES w programie szkolnego wychowania fizycznego
wprowadzanie treści prozdrowotnych jest koniecznością zaktywizowania uczniów do samodzielnego podejmowania aktywności fizycznej.
Nauczyciel wychowania fizycznego w ramach edukacji zdrowotnej, którą powinien realizować również podczas lekcji WF, powinien przede wszystkim pomóc uczniom w poznawaniu siebie, nauczyć śledzić swój rozwój, rozpoznawać i rozwiązywać problemy zdrowotne (Białek, 2011). Powinien nie tylko przekazywać wiedzę biernym słuchaczom, ale stawiać zadania, pytania, motywować do pracy (Woynarowska, 2011).
Nie ma lepszej sposobności niż lekcja wychowania fizycznego np. o temacie ćwiczeń siłowych do zademonstrowania uczniom w jaki sposób należy dźwigać, przesuwać ciężkie przedmioty. Udowodniono, że człowiek najlepiej zapamiętuje, gdy działa, dlatego lekcje wychowania fizycznego są świetną okazją do przekazania wiedzy o organizmie ludzkim i jego funkcjonowaniu, wpływu odpowiedniej diety i aktywności fizycznej oraz braku tej aktywności na ludzki organizm, zdrowie fizyczne i psychiczne. Jak często nauczyciel WF przy okazji ćwiczeń rozciągających, wytrzymując w danej pozycji przez określony czas, mówi czyli przekazuje wiedzę na te-mat grupy mięśniowej, która w ćwiczeniu jest rozciągana? A wystarczy tak niewiele, aby uczeń był świadomy, a później samodzielnie powtórzył ćwi-czenie lub wymyślił swoje, na daną partię mięśniową. Jak często nauczyciel WF mierzy z uczniami tętno podczas wybranego wysiłku o intensywności od umiarkowanej do wysokiej, który powinien mieć miejsce w lekcji wy-chowania fizycznego? Jak często mówimy o pewnych przejawach zdol-ności motorycznych, które wyzwalamy podczas danego wysiłku, rodzaju ćwiczeń? Czy wprowadzamy do lekcji WF ćwiczenia o charakterze relak-sacyjnym, oddechowym, rozluźniającym przekazując zarazem informację o skuteczności tychże ćwiczyć podczas stresu? Proszę każdego nauczyciela WF, aby odpowiedział sobie sam na postawione pytania i zastanowił się czy nie warto czegoś zmienić, aby młodzież lepiej była przygotowana do całożyciowej aktywności fizycznej, a przede wszystkim była świadoma wy-borów form ruchu odpowiednio dobranych do swoich możliwości. Zada-nie trudne, ale jakże potrzebne dla zdrowia przyszłych dorosłych pokoleń.
Przykłady powyższe to nie wszystko. Każdy kreatywny nauczyciel wie o czym pisze i sam będzie poszukiwał rozwiązań do motywowania i zachęcania uczniów do świadomego i aktywnego uczestnictwa w lekcji wychowania fizycznego.
Większość pewno zadaje sobie pytanie, czy to jest jednak możli-we, skoro dzisiejsza aktywność fizyczna została wyparta przez komputer i Internet, który ma nieograniczone możliwości. Nie musimy wychodzić z domu, aby żyć. Dzięki bowiem Internetowi mamy kontakt z ludźmi
po-Zastosowanie platformy internetowej INDARES w programie szkolnego
wychowania fizycznego
przez portale społecznościowe, kupujemy, płacimy rachunki, oglądamy fil-my, grafil-my, uczymy się. Normą jest, że dla młodych Internet to główne źró-dło informacji, miejsce spotkań z przyjaciółmi, czas odpoczynku i relaksu. Może więc warto zastanowić się, jak wykorzystać tak atrakcyjne, szczególnie dla młodych, osiągnięcie techniki, aby kształtować pozytywne postawy względem aktywności fizycznej.
Jak wykorzystać tę zdobycz ludzkości do zachęcania dzieci i mło-dzież do regularnego uczestnictwa w aktywności fizycznej? Nauczyciel wychowania fizycznego musi zdawać sobie sprawę, że lekcja wychowa-nia fizycznego, w dzisiejszych czasach, powinna zaskakiwać, „dopasowy-wać się” do rozwoju społeczeństwa, poszuki„dopasowy-wać rozwiązań, które będą zachęcały młodych do uczestnictwa w niej. Czyli jak wykorzystać Internet w przygotowaniu uczniów do całożyciowej aktywności fizycznej?
Indares - systemem kontroli aktywności fizycznej on-line
Celem doniesienia jest przedstawienie nowoczesnych rozwiązań z wykorzystaniem Internetu, który w dzisiejszym stechnicyzowanym świe-cie, jak wspomniano już wyżej, odgrywa ważną rolę w edukacji młodego człowieka. Informacje zawarte w Internecie pozwalają nie tylko na poszu-kiwanie odpowiedzi na konkretne pytania w zakresie dowolnej dziedziny życia i nauki, ale także na prowadzenie diagnozy i obserwacji zachodzących zmian w różnych obszarów naszego życia. Przykładem niech będą progra-my pozwalające na dokonywanie diagnozy poziomu aktywności fizycznej na podstawie różnych kwestionariuszy, jak również oceny ilości spalanych kcal podczas wykonywania dowolnych form aktywności fizycznej w ży-ciu codziennym, czy też oceny sprawności fizycznej poprzez testowanie zdolności motorycznych. Co więcej, programy tego typu dostarczają oso-bie zainteresowanej informacje zwrotne o obecnym poziomie aktywności i sprawności fizycznej z ewentualnymi wskazówkami co do proponowa-nych zmian w stylu życia.
W Internecie istnieje wiele programów, promujących zdrowy styl ży-cia zarówno wśród ludzi młodych jak i dorosłych, niezależnie od tego, kim są i co w życiu robią. Szeroko bowiem pojęty zdrowy styl życia to: regularna aktywność fizyczna, racjonalne odżywianie się, higieniczny tryb życia, jak również pozytywny „stan ducha”. Dzisiejsze programy internetowe pro-ponują ogromną ilość informacji i artykułów o odżywianiu (jakie produkty jeść, w jakich ilościach, co przyswajamy z pożywienia, najnowsze wyniki badań dotyczące odżywiania się, itp.), aktywności fizycznej (jaka jest jej struktura, jak należy ćwiczyć dla zdrowia, kiedy zacząć, co wybrać z propo-nowanych ćwiczeń, jak monitorować swoją sprawność fizyczną, itd.).
W większości jednak, programy te bardziej przypominają portale społecznościowe i przypadkowe zbiory artykułów na temat zdrowego sty-lu życia, niż narzędzie do monitorowania poziomu aktywności fizycznej.
Najbardziej znane programy, które popularyzują aktywność fizycz-ną, zachęcając do uczestnictwa w niej to m.in. My Walks (www.mywalks. com), Physical Activity Line (www.physicalactivityline.com), które remendują chód jako najprostszy sposób poruszania się i zachęcają do ko-rzystania z krokomierza w celu monitorowania poziomu swojej dziennej aktywności fizycznej. Ostatnio najbardziej popularnym programem w Pol-sce jest Endomondo (www.endomondo.com), aplikacja na urządzenia mobilne. Adresatem Endomondo są osoby uprawiające sport lub regular-nie uczestniczące w aktywności fizycznej (główregular-nie biegacze), które chcą mierzyć przebyty dystans, czas treningów i porównywać swoje osiągnięcia z innymi użytkownikami.
Zaletą aplikacji jest łatwość dostępu, możliwość analizy swoich wyni-ków i porównywanie z innymi użytkownikami. Niestety nie wszystkie aplika-cje są darmowe, nie wszyscy posiadają smartfony, jak i nie ma możliwości uzyskiwania dodatkowych informacji jak np. diagnoza preferencji sportowo--rekreacyjnych czy ocena zarówno poziomu aktywności i sprawności fizycz-nej, jak to ma miejsce w przypadku platformy Indares (www.indares.com).
Platforma Indares (International Database for Research and Educatio-nal Support) staje się coraz popularniejszym systemem kontroli aktywności fizycznej on-line. Celem projektu INDARES.COM jest rozpowszechnianie ak-tywności fizycznej, podniesie poziomu wiedzy użytkowników na jej temat oraz uświadomienie jej pozytywnego wpływu na styl życia. Program służy również do diagnozowania aktywności fizycznej różnych grup populacji z uwzględnieniem wieku, stylu życia, miejsca zamieszkania, motywacji do po-dejmowania aktywności ruchowej, preferencji sportowo-rekreacyjnych itp.
Co najważniejsze dostęp i korzystanie z platformy jest bezpłatne, a obsługa Indaresu jest prosta i daje natychmiastową, zrozumiałą infor-mację zwrotną.
System, który obecnie wykorzystywany jest w wielu międzynarodo-wych badaniach, może być również stosowany w szkołach przez nauczy-cieli WF i ich uczniów. Indares bowiem jest programem internetowym, w których uczniowie z nauczycielem dokonują analizy poziomu aktywno-ści fizycznej wraz z interpretacją wyników.
Platforma zachęca i motywuje do podejmowania różnorodnej ak-tywności fizycznej, analizuje i porównuje poziom naszej akak-tywności fizycz-nej do ogólnie przyjętych rekomendacji, jak również do innych uczestni-ków będących w grupie, do której jesteśmy zapisani.
Każda osoba zarejestrowana używając programu Indares czerpie następujące korzyści:
• wgląd we własną aktywność fizyczną, która jest prezentowana w postaci graficznych wykresów oraz statystyk
• możliwość natychmiastowego porównania własnych wyników do wymaganych norm
• możliwość porównania własnych wyników ze średnią klasy (grupy) • możliwość ustalania własnych celów oraz kontrola ich osiągania. Dodatkowo administrator grupy (np. nauczyciel) uzyskuje:
• kompleksową diagnozę aktywności fizycznej wszystkich uczniów w klasie (użytkowników w grupie)
• możliwość porównania wyników uczniów w klasie (użytkowników w grupie), porównania pomiędzy klasami (grupami)
• informacje na temat zainteresowań sportowo-rekreacyjnych uczniów w klasie (użytkowników w grupie).
Warto poświęcić temu programowi nieco więcej słów, gdyż może być wykorzystywany do diagnozy aktywności fizycznej młodzieży w szkołach przez nauczycieli wychowania fizycznego, jak również pozwala uczniom na samodzielne diagnozowanie swojej aktywności i sprawności fizycznej.
Zacznijmy jednak od początku. Po wejściu na stronę www.indares. com, wybieramy język polski, czyli zaznaczamy polską flagę. W międzyna-rodowych badaniach aktywności fizycznej biorą udział również inne pań-stwa, stąd kilka innych flag w Indaresie.
Na wstępie możemy przeczytać czym jest Indares, dlaczego war-to tego systemu używać oraz zapoznać się z technicznymi wskazówkami użytkowania strony.
Po krótkim wstępie, warto przejść do zakładki „zapowiedź systemu”, gdzie jest w skrócie wytłumaczone w jaki sposób system przetwarza nasze dane oraz jaką informację zwrotną i w jakiej formie można otrzymać.
Jeżeli zdecydujemy się zarejestrować w systemie Indares należy to zrobić podając adres e-mail i hasło (każdy kolejny raz będziemy się już tylko logować). Możemy zarejestrować się jako indywidualny użytkownik, możemy także zarejestrować całą grupę lub szkołę, wybierając odpowied-nie zakładki „rejestracja nowego użytkownika”, „rejestracja nowej grupy” lub „rejestracja nowej szkoły”. Zarejestrować szkołę może tylko nauczyciel i to on staje się administratorem grupy. Podczas rejestracji nauczyciel za-kładający grupę (klasę) otrzymuje kod dostępu przypisany dla grupy reje-strowanej. Ułatwi on dostęp do grupy uczniom, którzy będę rejestrowali
się. Podając bowiem kod przy rejestracji zostaną oni automatycznie przy-pisami grupie (klasie) w danej szkole, założonej przez nauczyciela, który będzie miał do niej wgląd.
Obsługa Indaresu jest czytelna i prosta, więc nie ma problemu, aby te dane uzupełnili uczniowie uczący się w gimnazjum czy w szkole ponadgimnazjalnej, ponieważ system Indares przeznaczony jest właśnie dla uczniów od 15 roku życia, chociaż pewne jego moduły mogą być wy-korzystywana przez uczniów już od 7 roku życia, jak np. moduł „samo-ocena sprawności fizycznej”. Oczywiście przy logowaniu się do systemu młodszych dzieci konieczna jest pomoc dorosłych (rodzice/opiekunowie, nauczyciel czy starsze rodzeństwo).
Zarejestrowany użytkownik platformy ma do dyspozycji kilka zakła-dem, z których może korzystać. Najważniejsze zakładki w Indaresie to:
- Aktywność fizyczna - Kroki
- Samoocena sprawności fizycznej - Aktywny transport
- Budowa ciała - Kwestionariusze.
Zacznijmy od modułu Aktywność fizyczna. Służy on do diagnozy tywności fizycznej. Dzięki wprowadzeniu przez użytkownika rodzajów ak-tywności fizycznych wykonywanych w ciągu dnia i czasu jej trwania, system analizuje wprowadzone dane oraz przedstawia je w postaci wydatku ener-getycznego. Platforma umożliwia również ilustrowanie graficzne poziomu aktywności fizycznej w danym dniu lub okresie (tydzień, miesiąc, rok).
Uzupełnienie danych w zakładce Aktywność fizyczna nie zajmuje dużo czasu. Wymaga raczej systematyczności, więc uczy przy okazji samo-dyscypliny. Wystarczy codziennie wieczorem usiąść przy komputerze na 5 minut i przypomnieć sobie jaką aktywność fizyczną w danym dniu wyko-nywałem/wykonywałam, ile ona trwała i jak intensywna była. Następnie należy kliknąć przycisk „policz” i dowiemy się ile przy okazji spalaliśmy kalorii oraz „zapamiętaj”, aby zapisać dane, co umożliwi porównanie ro-dzajów form aktywności wykonanych w danym dniu, tygodniu czy w dłuż-szym monitorowanym czasie.
System przeanalizuje wprowadzone dane i przedstawi je na wykre-sach, które każdy zrozumie. Wykresy, które stanowią graficzną interpreta-cję wyników to: dzienny wykres graficzny aktywności fizycznej, z którego zaznaczając jakie dane nas interesują, można odczytać: ilość wpisanych
aktywności fizycznych w danym dniu lub w wybranym okresie (zaznacza-my początek i koniec interesującego nas odcinka czasu, który diagnozo-waliśmy), wydatek energetyczny (kcal) podczas danej aktywności, czas jej trwania (min), intensywność. Wykres przedstawia także średnie wyniki grupy, do których osoba indywidualna może się odnieść. Program wskaże czy cele, które ustaliliśmy zostały osiągnięte, a także sprawdzi czy poziom naszej aktywności fizycznej odpowiada rekomendacjom zdrowego stylu życia. Tygodniowy/miesięczny wykres graficzny aktywności fizycznej po-równuje nie tylko dni, ale również całe tygodnie lub miesiące. Na wykresie widoczna jest struktura aktywności fizycznej (ryc. 1 i 2). Z wykresu bowiem możemy odczytać typy aktywności fizycznych, które podejmowaliśmy w wybranym okresie, ile razy w obserwowanym okresie, w jakim czasie (min) lub ile energii (kcal) wydatkowaliśmy podczas jej wykonywania. Na osobnym wykresie można obserwować aktywność fizyczną w zależności od jej intensywności. Wykres ten przedstawia w procentach obszary ni-skiej, średniej i wysokiej intensywności podejmowanych wysiłków.
Rycina 1. Czas trwania najczęściej wykonywanych rodzajów
Rycina 2. Wydatek energetyczny najczęściej wykonywanych
rodza-jów aktywności fizycznej
Kolejny moduł w systemie Indares dotyczy np. liczby wykonanych kroków, które użytkownik może rejestrować w ciągu dnia. Jeżeli dysponu-jemy krokomierzami lub innymi miernikami aktywności fizycznej, które li-czą liczbę kroków wykonanych w ciągu dnia to możemy korzystać właśnie z zakładki Kroki.
Nauczyciel – administrator może prowadzić diagnozę w grupie, np. w wybranej klasie, której rozdajemy krokomierze na okres jednego tygodnia (lub dłużej, jeśli uczniowie są chętni) i każdy z uczniów zapisuje liczbę kro-ków pod koniec dnia w programie Indares. Nauczyciel ma wgląd w poziom aktywności fizycznej wyrażonej liczbą kroków w obserwowanej grupie, kla-sie, jak również może dokonywać obserwacji indywidualnych uczniów.
Każdy natomiast uczeń ma możliwość porównania swoich wyników z resztą uczniów, ale przede wszystkim ma informację zwrotną dotyczącą poziomu jego aktywności fizycznej w porównaniu z zalecanymi rekomenda-cjami zdrowego stylu życia. W zależności co nas interesuje platforma Indares oferuje nam graficzne przedstawienie wyników z monitorowanego tygodnia, miesiąca w postaci liczby wykonanych kroków lub pokonanego dystansu każ-dego dnia. Na każdym wykresie jest linia, przedstawiająca rekomendowane zdrowotne minimum odpowiadające liczbie 10000 kroków dziennie, które należy osiągnąć. Na wykresie można także ustawić widok średnich wyników grupy (klasy, szkoły) w wybranym przez nas okresie czasu (ryc. 3 i 4).
Rycina 3. Liczba wykonanych kroków w okresie od 18-30 października
2014 roku u wybranych pięciu użytkowników (linia przerywana to ich średni wynik liczby uzyskanych kroków)
Rycina 4. Zestawienie indywidualnych wyników liczby wykonanych
Ze względu na prostotę obsługi i dokładność pomiaru liczby kro-ków, podskoków i zmian kierunku ruchu krokomierze stają się bardzo po-wszechnym narzędziem pomiaru aktywności ruchowej monitorowanego chodu, biegu czy innych aktywności lokomocyjnych w terenie (Ainsworth i współ., 1993; Basset i współ., 2000; Groffik i Frömel, 2011).
Krokomierze pozwalają w sposób obiektywny ocenić aktywność, co przyczynia się w wielu przypadkach, do zmiany sposobu życia i zwiększenia aktywności ruchowej nie tylko w ciągu dnia, ale przede wszystkim na lek-cjach wychowania fizycznego. Pomiar liczby kroków, podskoków, przemiesz-czeń się podczas różnych typów zajęć z wychowania fizycznego może być dodatkowym bodźcem w zwiększaniu poziomu aktywności fizycznej. Jakże ciekawe jest sprawdzenie liczby wykonanych kroków podczas lekcji tanecz-nej i porównanie jej z lekcją gier zespołowych czy też lekkoatletyki. Ile radości sprawia dzieciom i młodzieży porównywanie między sobą liczby wykona-nych kroków podczas lekcji. Nauczyciel WF może zaproponować wybranym uczniom, którzy chcą otrzymać wyższą ocenę, aby przez tydzień nosili kroko-mierze i zapisywali liczbę kroków w systemie Indares. Z własnych doświad-czeń wiem, że taka opcja bardzo podoba się niektórym uczniom, szczególnie tym, którzy oczekują dodatkowych propozycji uczestnictwa w aktywności fizycznej poza lekcją WF. Krokomierze cieszą się szczególnym powodzeniem wśród dziewcząt, które preferują w głównej mierze wysiłki o intensywno-ści niskiej w porównaniu z chłopcami, którzy wolą wysiłki o intensywnointensywno-ści od umiarkowanej do wysokiej (Brusseau i współ., 2011; Fairclough i współ., 2012; Nováková-Lokvencová i współ., 2011). Chód natomiast należy do aktywności o intensywności niskiej, dlatego też propozycja realizacji reko-mendacji 10000-11000 kroków dziennie przez dziewczęta, może zachęcić je do dodatkowego spaceru lub np. chodzenia pieszo do szkoły, zamiast jeżdżenia środkami transportu. Poza tym krokomierze motywują uczniów do zwiększania poziomu aktywności fizycznej w ramach wychowania fizycz-nego, który istotnie wpływa na objętość całodziennej aktywności fizycznej (Oliver i współ., 2006; Pangrazi i współ., 2003; Zizzi i współ., 2006). Kro-komierze wspierają również samokształcenie ucznia, realnie oceniając jego poziom aktywności, zachęcając do dokonywania pozytywnych zmian w ak-tywnym zachowaniu. Motywacyjny charakter krokomierza, w szczególności w zwiększaniu aktywności spacerowej, podkreślają Zhu (2008) i Welk (2008). Opierając się na teorii „Self-determination” (Deci i Ryan, 2000), w której we-wnętrzne motywy pozwalają dokonać długoterminowych zmian, młodzież może poprawić własny poziom aktywności fizycznej wykorzystując w tym celu krokomierze wraz z platformą Indares. Połączenie tych dwóch narzędzi do oceny własnej aktywności fizycznej, może zwiększyć samoświadomość dotyczącą pozytywnego wpływu ruchu na zdrowie człowieka.
Modułem, który cieszy się dużym zainteresowaniem jest kolejny - Samoocena sprawności fizycznej. Zapewnia on użytkownikowi szybką informację zwrotną o jego sprawności fizycznej po wykonaniu odpowied-nich testów.
Samoocena sprawności fizycznej pozwala bowiem ocenić poziom sprawności fizycznej uczniów w kilku obszarach: wydolność tlenowa (bieg wahadłowy, bieg/chód na 1500m, ocena tętna spoczynkowego), siła mię-śniowa (do wykonania są 3 próby: pompki, brzuszki, skłon w tył z leżenia przodem) oraz gibkość (skłon tułowia w przód w pozycji siedzącej oraz splecenie rąk na plecach). W module tym umieszczone są filmiki z opisem danych testów sprawności fizycznej, które ułatwiają użytkownikowi wy-konanie ich np. w domu. Po wykonaniu testu użytkownik wpisuje wynik i otrzymuje informację zwrotną, która ocenia poziom danego przejawu zdolności motorycznej.
Jest tu również link Skład ciała, który ocenia BMI oraz mierzy za-wartość tkanki tłuszczowej. Opis pomiarów jest również bardzo dokładnie zilustrowany krótkim filmikiem.
Ocena sprawności fizycznej w czasie zajęć z wychowania fizycznego powinna odbywać się przynajmniej dwa razy w roku – zaraz po przerwie wakacyjnej oraz pod koniec roku szkolnego, aby sprawdzić czy nastąpił progres czy regres sprawności fizycznej uczniów. Poza tym uczeń w do-wolnym miejscu, o dowolnej porze, mając dostęp do Internetu, może sa-modzielnie dokonywać oceny korzystając z platformy i zapisując wyniki testów. W każdej chwili może również sprawdzić swoje wyniki, porównać je do wcześniejszych osiągnięć, nauczyciel natomiast ma możliwość po-równania wyników uczniów grup (klas), których jest administratorem.
Aktywny transport – kolejna zakładka do użytku własnego pozwa-la na ocenę odległości, przebytej trasy z punktu A do punktu B, pieszo, samochodem, rowerem lub transportem miejskim. Każda trasa przebyta w ciągu dnia może być rejestrowana przez system Indares, który w sposób graficzny oceni naszą aktywność porównując ją do rekomendacji objętości aktywności fizycznej, czyli czasu jej trwania i liczby wykonanych kroków.
Budowa ciała to link do diagnozowania swojej masy ciała i wskaźni-ka BMI. Jeśli po wpisaniu danych wejdziemy w zakładkę Widok graficzny możemy zobaczyć kilka wykresów obrazujących nasze dane – wykres BMI (Body Mas Indeks), który oznaczy czy nasz wskaźnik odpowiada normie. Uczniowie oraz ich nauczyciel mogą monitorować jak szybko rosną oraz przybierają na wadze, a także czy ich masa ciała jest prawidłowa. Wszyst-kie te dane są zapisywane w systemie, w każdym więc momencie możemy sprawdzić wykres interesującego nas okresu czasu.
Ostatni z modułów to Kwestionariusze, których na platformie w chwili obecnej jest 6. Służą one głównie do zbierania danych dotyczą-cych poziomu aktywności fizycznej, motywacji i jakości życia, które wpły-wają na podejmowanie aktywności fizycznej itp. Są one wykorzystywane głównie w celach naukowych, ale część z nich może być wykorzystywana np. do diagnozowania przez nauczyciela wychowania fizycznego zaintere-sowań sportowo-rekreacyjnych młodzieży.
Dzięki systemowi Indares można dokonać diagnozę aktywności fi-zycznej metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem następują-cych kwestionariuszy:
- Kwestionariusz Preferencji Sportowo-Rekreacyjnych (Physical Activity Preferences Survey)
- Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ Long – International Physical Activity Questionnaire)
- Kwestionariusz Oceny Motywacji do Aktywności Fizycznej (MPAM-R- Motives for Physical Activities Measure-Revised)
- Kwestionariusz Dobrego Samopoczucia wg WHO-5 (World Health Organization)
- Kwestionariusz IPEN (International Physical Activity and Environment Network)
- Kwestionariusz Subiektywnego Zadowolenia (dotyczący jakości życia). Dla nauczyciela WF najważniejszy wydaje się być:
- Kwestionariusz Preferencji Sportowo-Rekreacyjnych (Physical Activity Preferences Survey). Może on bowiem skorzystać z analizy uzyskanych wyników z ankiety dotyczącej diagnozy preferowanych przez uczniów wybranej klasy dyscyplin sportowo-rekreacyjnych. Kwestionariusz zawiera pogrupowane w 8 kategorii rodzaje aktywności fizycznej:
• sporty indywidualne, • sporty zespołowe, • aktywność kondycyjna,
• aktywność ruchowa w wodzie, • aktywność ruchowa w terenie, • sporty walki,
• aktywność ruchowa taneczna, • aktywność ruchowa ogólna.
Dzięki kwestionariuszowi możemy dokładnie dowiedzieć się jakie młodzież ma zainteresowania, jakie sporty preferuje, jaki rodzaj aktywno-ści fizycznej najbardziej im odpowiada i jest przez nich lubiany.
Nauczyciel podejmując pracę z uczniami, powinien poznać ich ocze-kiwania wobec przedmiotu, nie narzucając im swojego zdania. Planując pracę należy wziąć pod uwagę preferencje sportowo-rekreacyjne młodzie-ży, szczególnie podczas doboru treści programowych w szkołach gimna-zjalnych i ponadgimnagimna-zjalnych.
Kwestionariusz powinien być wypełniany regularnie ze względu na ciągłe zmiany preferencji młodzieży, które szczególnie widoczne są w okre-sie dorastania. Najlepiej dokonywać diagnozy na początku roku szkolne-go, aby uwzględnić preferencje sportowo-rekreacyjne uczniów w budżecie godzin i planie rocznym.
Można również dokonywać porównań z każdego roku lub nawet przeprowadzać diagnozę dwa razy w roku, na początku każdego półrocza. Wyniki kwestionariusza są dostępne od razu po wypełnieniu przez grupę ankiety. Nauczyciel ustawia filtr dla wybranej, założonej przez siebie grupy (klasy) i zaznaczając kwestionariusz preferencji otrzymuje wyniki z wybo-rów uczniów w danych kategoriach dyscyplin i form ruchowych w postaci tabel (tab. 1).
Tabela 1. Przykładowe zestawienie preferowanych dyscyplin przez dziewczęta i chłopców w zakresie sportów indywidualnych
Aktywność fizyczna Chłopcy Dziewczęta Kolejność Punkty Kolejność Punkty
Lekkoatletyka (bieganie) 4. 164 8. 335,5
Badminton 7. 195 6. 321,5
Kręgle 5. 169,5 3. 268
Łyżwiarstwo (jazda na rolkach,
deskorolce) 11. 219 2. 263
Kolarstwo (szosowe, górskie) 2. 144,5 7. 332,5
Golf (minigolf) 16. 244,5 15. 441,5
Wioślarstwo 15. 238 16. 448
Triathlon, pięciobój nowoczesny 14. 230,5 14. 440,5 Narciarstwo biegowe (biathlon) 16. 244,5 16. 448 Narciarstwo zjazdowe (akrobacje) 9. 213 10. 403
Pływanie 1. 94,5 1. 207,5
Gimnastyka sportowa 10. 215,5 4. 294 Squash (ricochet, recquetball) 6. 178 13. 438,5
Tenis stołowy 3. 161,5 5. 314
Strzelectwo, Łucznictwo 13. 224,5 11. 425,5
Tenis zimny 8. 210,5 9. 386,5
Kolejny kwestionariusz znajdujący się w Indaresie to:
- Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ – International Physical Activity Questionnaire) składa się z pięciu czę-ści diagnozujących aktywność fizyczną związaną z:
• pracą (szkołą), • poruszaniem się, • pracami w domu,
• czasem wolnym, rekreacją,
• czynnościami biernymi (np. siedzenie).
Kwestionariusz diagnozuje aktywność fizyczną w ciągu ostatnich 7 dni (Biernat i współ., 2007) a jego odbiorcami, zgodnie z zaleceniami są osoby w wieku 15-69 lat. Oprócz informacji o intensywności aktywności fizycznej i jej ogólnej sumy w ciągu tygodnia wyrażonej w MET-min·ty-dzień-1, dostarcza on informacji o badanym i środowisku jego życia.
Poszczególne elementy kwestionariusza IPAQ są tak skonstruowane, aby zapewnić niezależną ich ocenę – chód (niska intensywność), umiarko-wana i intensywna aktywność fizyczna w każdym monitorowanym obsza-rze. Aby obliczyć sumę punktów należy dodać czas trwania (w minutach) i częstotliwość (dni) poszczególnych aktywności (chód, umiarkowana i in-tensywna aktywność fizyczna) we wszystkich monitorowanych obszarach. W niedługim czasie użytkownik platformy będzie otrzymywał informację zwrotną nt. rekomendacji i poziomu jego aktywności fizycznej ze wskazów-kami co do ewentualnych zmian stylu życia. Platforma Indares cały czas się rozwija. Tworzy się nowe aplikacje i możliwości, dlatego też nie wszystkie informacje zwrotne są w obecnej chwili dostępne dla użytkownika.
- Międzynarodowy Kwestionariusz IPEN (International Physical Activity and Environment Network). Jest stosowany w celu uzyskania informacji o miejscu zamieszkania oraz środowisku życia badanych, które mogą wpływać na ich zainteresowania sportowo-rekreacyjne oraz styl życia. Obecnie kwestionariusz wykorzystywany jest głów-nie w celach naukowych określających wpływ środowiska i miejsca zamieszkania na poziom aktywności fizycznej badanych.
- Kwestionariusz Oceny Motywacji do Aktywności Fizycznej (MPAM-R- Motives for Physical Activities Measure-Revised) – pozwala wniosko-wać o atrakcyjności i intensywności aktywności fizycznej młodzieży lub jej braku. Dzięki niemu dowiemy się jakie są motywy podejmo-wania aktywności fizycznej, co pozwoli nauczycielowi uatrakcyjnić zajęcia i działać w tych obszarach, które w większym stopniu moty-wują uczniów do podejmowania ruchu w swoim życiu.
- Kwestionariusz Dobrego Samopoczucia WHO-5 oraz Kwestionariusz Subiektywnego Zadowolenia są dodatkowymi kwestionariusza-mi, określającymi samopoczucie badanego oraz jakość życia, któ-re wpływają również na podejmowanie aktywności fizycznej przez badanego. Kwestionariusze te w chwili obecnej wykorzystywane są wyłącznie w celach naukowych.
Podsumowanie
W dobie gier komputerowych, rozwijającej się cywilizacji, w której nie ma miejsca na naturalne zaspakajanie potrzeb ruchowych naszego or-ganizmu, coraz trudniej przekonać młodzież do samodzielnej aktywności fizycznej. Czasami nawet z trudem udaje się zachęcić młodych do uczest-nictwa w zajęciach z wychowania fizycznego, zwłaszcza gdy treści reali-zowane w ramach lekcji wychowania fizycznego powtarzają się i są mało atrakcyjne dla uczniów, szczególnie dziewcząt. Tym bardziej zachęcam do korzystania z programu Indares – jest on atrakcyjny i przydatny zarówno dla młodzieży jak i dla nauczycieli. Dla uczniów będzie to nowy, cieka-wy sposób zdobywania wiedzy o aktywności fizycznej, o poziomie swojej sprawności fizycznej, o zachodzących zmianach w organizmie pod wpły-wem ruchu. Uczniowie dowiedzą się, czy ich dzienna dawka ruchu jest wystarczająca, ile czasu na nią poświęcają, jaka jest intensywność dzien-nego wysiłku, ile spalają kalorii, i czy to na pewno wystarczy by zacho-wać zdrowie na długie lata? Program Indares uczy systematycznej pracy w osiąganiu zamierzonych celów związanych z aktywnością i sprawnością fizyczną. Uczniowie w każdej chwili mogą sprawdzić jaki nastąpił progres w ich sprawności (ponieważ każdy wykres ma opcję wyświetlenia danych z dowolnego okresu czasu), co motywuje ich do działania. Możliwość po-równania się z resztą grupy (w tym przypadku klasy czy całej szkoły) oraz wyznaczania sobie celów i sprawdzania czy zostały osiągnięte – to kolejne elementy, które przyczynić się mogą do zwiększenia świadomości młodych nt. roli aktywności fizycznej w życiu człowieka.
I nawet jeżeli po jakimś czasie uczniowie przestaną korzystać z tego systemu, być może po pewnym czasie wrócą do niego – za dwa miesiące,
pół roku, parę lat – zawsze będą mogli sprawdzić swoje wyniki i ponownie rozpocząć monitorowanie swojej aktywności fizycznej.
Dla nauczycieli wychowania fizycznego, Indares to nowy cieka-wy sposób zdobywania wiedzy o swoich uczniach – o ich zainteresowa-niach, preferencjach, oczekiwaniach związanych z aktywnością fizyczną. Tego wszystkiego można dowiedzieć się, prosząc uczniów o wypełnienie kwestionariuszy. Wiedza ta przyda się, jeżeli nauczyciele będą dążyli do konstruowania zajęć ciekawych, atrakcyjnych, zgodnych z potrzebami uczniów. W zakładce Grupy można zobaczyć informacje o szkole, listę klas, listy uczniów, informacje na temat ich aktywności fizycznej, zbiorczy wy-kaz wyników z kwestionariuszy itd. Przy pomocy filtra nauczyciel może do-pasować grupę uczniów, którą chce analizować, np. jedną wybraną klasę, wszystkich chłopców w szkole, wszystkich uczniów czy tylko dziewczęta z danej klasy. W wybranej grupie użytkowników przy pomocy wykresów oraz statystyk można porównywać ich aktywność fizyczną, jej strukturę oraz na ile jest ona zgodna z proponowanymi rekomendacjami. Przede wszystkim Indares jest to program uświadamiający uczniom jak ważna jest aktywność fizyczna w dzisiejszym stechnicyzowanym życiu. Przekazuje najważniejsze informacje związane z edukacją prozdrowotną i uczy doko-nywania samooceny poziomu aktywności fizycznej przygotowując tym sa-mym do samodzielnego podejmowania całożyciowej aktywności fizycznej.
Indares może być włączony do programu szkolnego wychowania fizycznego. Może być wykorzystywany przez wszystkich uczniów, którzy dostają zadanie monitorowania swojej aktywności fizycznej przez określo-ny czas (np. miesiąc, półrocze, rok itp.), co daje im możliwość porówokreślo-nywa- porównywa-nia swoich wyników osiąganych w zakresie uczestnictwa w aktywności fi-zycznej. Wszystko to może być również zaadresowane do wybranej grupy uczniów. Dla tych, którzy nie mogli uczestniczyć we wszystkich zajęciach WF np. z przyczyn zdrowotnych, albo którzy chcą otrzymać lepszą ocenę z lekcji WF. Platforma bowiem jest ukierunkowana na przygotowywanie uczniów do uczestnictwa w aktywności fizycznej przez całe życie, daje bowiem możliwości sprawdzania postępów w zakresie poziomu aktyw-ności, uczy i zarazem bawi. Wyznacza również cele, do których możemy dążyć, na miarę swoich możliwości. Nauczyciele WF poszukują rozwiązań, jak uaktywnić uczniów, zachęcić do uczestnictwa w lekcji WF i aktywności fizycznej, jak ich zainteresować, zmotywować. Indares jest jedną z propo-zycji, którą warto włączyć do programu szkolnego. I to nie tylko do pro-gramu wychowania fizycznego, ale również lekcji informatyki. Przecież to na lekcji informatyki uczniowie poznają rożne programy i uczą się ich ob-sługi. Dlaczego więc nie wprowadzić platformy Indares jako tematu reali-zowanego w ramach lekcji informatyka, która wraz z lekcją WF może być
przykładem ścieżki międzyprzedmiotowej realizowanej w szkole. Utrwa-lanie wybranych tematów na kilku lekcjach, na pewno przyczyni się do wzmocnienia kształtowania nawyku uczestnictwa w aktywności fizycznej.
Piśmiennictwo
1. Ainsworth B. E., Leon A. S., Richardson M. T., Jacobs, D. R., Jr., & Paffenbargen, R. S. (1993). Accuracy of the college alumnus physical ac-tivity questionnaire. Journal of the Clinical Epidemiology, 46, 1403-1411. 2. Bassett D. R., Jr., Cureton A. L., & Ainsworth B. E. (2000). Measurement
of daily walking distance-questionnaire versus pedometer. Medicine and Science in Sport and Exercise, 32, 1018-1023.
3. Białek E. D. (2011). Edukacja zdrowotna w praktyce. Warszawa: Instytut Psychosyntezy.
4. Biernat E., Stupnicki R., & Gajewski A. K. (2007). Międzynarodowy kwe-stionariusz Aktywności fizycznej IPAQ - wersja polska. Wychowanie Fizyczne i Sport, 51(1), 47–52.
5. Brusseau T. A., Kulinna P. H., Tudor-Locke C., van der Mars H., & Darst P. W. (2011). Children’s step counts on weekend, physical education and non-physical education days. Journal of Human Kinetics, 27, 116-134. 6. Dąbrowski A., & Kalecińska J. (2008). Rola szkoły jako środowiska
współdziałającego w wychowaniu do aktywności ruchowej w rodzinie. In: Aktywność fizyczna i odżywianie się jako uwarunkowania promocji zdrowia (pp. 17-24). Poznań: Akademia Wychowania Fizycznego. 7. Deci E. L., & Ryan R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits:
Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227-268.
8. Fairclough S. J., Ridgers, N. D., & Welk G. (2012). Correlates of chil-dren’s moderate and vigorous physical activity during weekdays and weekends. Journal of Physical Activity and Health, 9, 129-137
9. Hatano Y. (1993). Use of the pedometer for promoting daily walk-ing exercise. Journal of the International Council of Health, Physical Education, and Recreation, 29, 4-8.
10. Groffik D. & Frömel K. (2011). Nowoczesne narzędzia badawcze w ocenie aktywności fizycznej. In J. Ślężyński (Ed.), Efekty kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej (pp. 87-102). Katowice: Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki i Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej.
11. Kalecińska J. & Krynick B. (2008). Bariery uczestnictwa w rekreacyjnej aktywności ruchowej w opinii członków rodzin usportowionych. In W.
Siwiński, R. D. Tauber, & E. Mucha-Szajek (Eds.), Współczesne proble-my hotelarstwa, gastronomii, turystyki i rekreacji. Zeszyty Naukowe Nr 3, Poznań: Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii.
12. Nováková-Lokvencová P., Frömel K., Chmelík F., Groffik D., & Bebčáková V. (2011). School and weekend physical activity of 15-16 year old Czech, Slovak and Polish adolescents. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Gymnica, 41(3), 39-45.
13. Oliver M., Schofield G., & McEvoy E. (2006). An integrated curriculum approach to increasing habitual physical activity in children: A feasibil-ity study. Journal of School Health, 76(2),74-9
14. Pangrazi R. P., Beighle A., & Sidman C. L. (2003). Pedometer power: 67 lessons for K-12. Champaign, IL: Human Kinetics.
15. Pańczyk W. & Warchoł K. (2006). W kręgu teorii metodyki i prakty-ki współczesnego wychowania fizycznego. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
16. Welk G. L. (2008). The role of physical activity assessments for school--based physical activity promotion. Measurement in Physical Education and Exercise Science, 12, 184-206.
17. Woynarowska B. (2011). Potrzeba kształcenia nauczycieli w zakresie zagadnień biomedycznych i edukacji zdrowotnej. Lider, 9, 3-6.
18. Woynarowska B. & Kapica M. (Eds.)(2001). Teoretyczne podstawy edu-kacji zdrowotnej. Stan i oczekiwania. Warszawa: KOWEZ.
19. Zhu W. (2008). Promoting physical activity using technology. Research Diges, 9(3), 1-8.
20. Zizzi S., Vitullo E., Rye J., O’Hara-Tompkins N., Abildso C., Fisher B. et al. (2006). Impact of a three-week pedometer intervention on high school students’ daily step counts and perceptions of physical activity. American Journal of Health Education, 37(1), 35-40.
