A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O ECO NO M ICA 204, 2007
A n n a M id era * , A g n ie szk a D o rożyńska**, T o m a sz D orożyński***
ROLA PROMOCJI MIASTA
W ROZWOJU LOKALNEJ GOSPODARKI NA PRZYKŁADZIE ŁODZI
Wstęp
M iasta pełnią szczególną rolę w rozwoju gospodarek narodowych, będąc głównymi centrami zmian i innowacji. Wśród współczesnych teorii zarzą dzania m iastem coraz większego znaczenia nabiera koncepcja marketingowa. W ykorzystanie działań marketingowych w celu rozwoju m iasta pozwala na kształtow anie jego pozytywnego wizerunku oraz uaktywnia potencjał gos podarki lokalnej. Jednym z kluczowych elementów koncepcji marketingowej w zarządzaniu miastem jest niewątpliwie jego promocja. N a m iasto bowiem „m ożna patrzeć nic tylko jako na zbiór określonych funkcji, ale także jako pewien produkt, posiadający szereg cech o różnej jakości i przydatności dla jego użytkowników. Zatem jako kategoria ekonomiczna — przedm iot popytu i podaży — m iasto może być poddane grze marketingowej . Celem niniej szego artykułu jest zaprezentowanie wpływu promocji m iasta Łodzi na rozwój środow iska miejskiego oraz analiza i ocena bieżących działań pro mocyjnych.
* D r, adiunkt w Katedrze M iędzynarodowych Stosunków G ospodarczych Uniwersytetu Łódzkiego.
** D r, adiunkt w Katedrze M iędzynarodowych Stosunków G ospodarczych Uniwersytetu Ł ódzkiego.
*** D r, adiunkt w Katedrze M iędzynarodowych Stosunków G ospodarczych Uniwersytetu Ł ódzkiego.
1 K . B r o ń s k i , O rientacja marketingowa w zarządzaniu m iastem historycznym ,
1. Promocja miasta a konkurencyjność
We współczesnej gospodarce światowej m iasta włączają się w walkę konkurencyjną głównie o kapitał (innowacyjny i ludzki), aby uzyskać jak najlepszą przewagę kom paratyw ną. W celu podwyższenia poziomu konkuren cyjności m iasta władze lokalne i inne podm ioty powinny inicjować, koor dynować i wspierać jego rozwój we wszystkich dziedzinach gospodarczych. Takim kierunkiem działań może być kreowanie pozytywnego wizerunku m iasta. „W izerunek” nie jest pojęciem jednoznacznie zdefiniowanym w li teraturze przedm iotu, ponieważ na obraz m iasta wpływają nie tylko działania władz lokalnych i innych podm iotów działających na rynku, ale subiektywne oceny jednostek zewnętrznych. Definicją wizerunku m iasta, k tó ra według ekonom istów najlepiej określa kształtowanie się jego image’u brzmi na stępująco: jest to obraz, będący m ozaiką wielu szczegółów podchwyconych przypadkow o, fragmentarycznie, o nieostrych różnicach. Jest to raczej wyob rażenie, a nie ocena obiektywnej rzeczywistości. N a ukształtowanie okreś lonego wizerunku wpływają zarówno czynniki racjonalne (rejestrowane ob razy i informacje, czyli wszystkie informacje o podmiocie docierające do otoczenia zewnętrznego), jak i pozarealne (emocjonalne sądy, wpływy społecz ne i kulturalne otoczenia)2. W izerunek jest pojęciem dynamicznym. W raz ze zm ianą poglądów czy upodobań zmienia się opinia o danej jednostce organizacyjnej. K ształtow anie pozytywnego wizerunku m iasta niesie ze sobą szereg wymiernych korzyści, tj.3:
- przyciąganie zagranicznego kapitału;
- poszukiwanie i przyciąganie inwestorów spoza rynku lokalnego; - wspieranie inicjatyw lokalnych prowadzących do tw orzenia nowych działalności;
- waloryzacja ekonom iczna zasobów lokalnych.
M iasta i społeczności we współczesnych realiach rynkowych są zmuszone do współistnienia na zasadach konkurencji. Potencjał produkcyjny, zasoby ludzkie, nowoczesność technologii, dostęp do informacji czy instytuq'e oto czenia biznesu to tylko niektóre z wyznaczników pozycji m iasta i jego oferty. W alory miejskie, aby zostały wykorzystane i przyczyniły się do osiągnięcia lokalnych celów, muszą zostać odpowiednio zaprezentowane lub, m ówiąc inaczej, wypromowane. Prom ocja m iasta stanowi jeden z rodzajów
M . M e n d r y k , Public relations ja k o narzędzie kreowania wizerunku organizacji,
[w:] Instrum enty zarządzania we współczesnym przedsiębiorstw ie, red. K . Zimniewicz, „Zeszyty N au k ow e” 2003, nr 36, A E , s. 179.
3 A . J e w t u c h o w i c z , Strategie rozwoju dużych m iast i ich w pływ na proces transformacji
gospodarki, [w:] Strategie rozwoju wielkich m iast, red. R. D om ań ski, „Biuletyn P A N , K P Z K ’
miejskich działań m arketingowych4. Jej istota polega głównie na wykorzys taniu odpowiednio dobranych i opracowanych informacji, narzędzi i metod w celu prezentacji walorów gospodarczych, turystycznych i kulturowych regionu, wywołania w mieszkańcach miłości do swojej małej ojczyzny, a wśród odbiorców krajowych i zagranicznych zainteresowania miastem i okolicami.
R ola promocji m iasta sprowadza się do zatem do budowania pozytyw nych skojarzeń i wiedzy na temat danego regionu, jego mieszkańców oraz walorów charakterystycznych dla danego obszaru. Prom ocja regionu jest przedsięwzięciem o charakterze progospodarczym. D obrze poprow adzona kam pania prom ocyjna często decyduje o rozwoju gospodarczym danego regionu, może np. zadecydować o wyborze miejsca inwestycji. Bardzo często, pokazując nowe możliwości i korzyści, pobudza zainteresowanych do działań wcześniej nieplanowanych. Kwestią najistotniejszą w zaplanowanej kampanii promocyjnej jest spójność podejmowanych działań. Należy zwrócić uwagę, iż najlepszym rozwiązaniem jest koordynacja działań przez jedną kom órkę w urzędzie. Spójność inicjatyw oznacza także, że przypadkowe i jednorazowe akcje promocyjne powinny być zamieniane na działania cykliczne lub cał kowicie wyeliminowane. Promocja powinna być zatem racjonalna i aktualna oraz opierać się na kompleksowej strategii zorientowanej na potrzeby miasta. Celem tej strategii powinny być działania skierowane głównie do podmiotów zewnętrznych (pozyskanie inwestorów czy zainteresowanie turystów). Nie należy zapom inać jednak, że strategia promocji m iasta powinna być wyko rzystywana jak o instrum ent ułatwiający dialog i przepływ informacji między społecznością lokalną, lokalnymi stowarzyszeniami, przedsiębiorstwami i urzę dnikam i5. Bezzasadne wydaje się promowanie m iasta np. jako potencjalnego miejsca dla inwestorów w przypadku nieuregulowanych stosunków własnoś ciowych gruntów. T aka promocja może zaowocować w dłuższym okresie zniechęceniem inwestorów i stanowić antyreklamę miasta.
2. Ocena wizerunku Łodzi na tle pozostałych regionów Polski
W Łodzi jed n ostk ą odpowiedzialną za prom ocję m iasta jest Biuro Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą działające w strukturach Urzędu M iasta Łodzi. Jednocześnie prowadzone są jednak oddolne, no tabene udane i kreatywne, inicjatywy promujące Łódź, inicjowane przez
4 M . C z o r n i k , Prom ocja m iasta, Akadem ia Ekonom iczna w K atow icach, K atowice 1998, s. 50.
5 S. N o w a k , R o z w ó j marketingu miejskiego w Unii Europejskiej, „W spólnoty Europejskie” 2003, nr 2 (137).
grupy przedsiębiorstw, instytucje otoczenia biznesu, fundacji i innych6. Jedno cześnie widoczny jest brak wsparcia i koordynacji ze strony władz miejskich i samorządowych, co zmniejsza skuteczność prowadzonej promocji.
Zdaniem autorów niniejszego artykułu Łódź powinna budować swój wizerunek promocyjny opierając się na atrakcyjności regionu (tab. 1), bogatej tradycji, różnorodności kulturowej, bogatej architekturze poprzemysłowej, potencjale intelektualnym kadry pracowniczej oraz nowoczesnej gospodarce, skupiającej nowoczesne technologie.
T a b e l a 1
A tu ty i słabości Ł odzi na tle innych regionów Polski
W ojew ództw o/m iasto Cechy korzystne Cechy niekorzystne
D olnośląskie Potencjał akademicki i naukowy. Zróżnicow ana struktura g osp o darcza. Bliskość zachodniej gra nicy. Wartości kulturowe. Atrak cyjny krajobraz. W alory turys tyczne.
Zdegradowana przestrzeń miejs ka. D ekapitalizow ana infrastru ktura.
Kujawsko--Pom orskie
Położenie na osi transportowej północ-południe. Potencjał aka dem icki. W artości kulturow e (Toruń). Zalążek „grona m iast” (Bydgoszcz, Toruń, W łocławek).
W ystępow anie obszarów bardzo nisko rozwiniętych. Zdegradowa na przestrzeń miejska. N iew ydol na sieć transp ortu . K on flik ty elit.
Lubelskie Potencjał akademicki. Nadgrani czne położenie. Wiodący ośrodek współpracy ze wschodnimi sąsia dami.
Peryferyjne p o ło żen ie. N isk ie wykształcenie ludności regionu.
Lubuskie Nadgraniczne położenie. Czyste środow isko. Walory turystyczne.
W ystępow anie obszarów peryfe ryjnych. N iew ydolna sieć trans portu.
Ł ódź Potencjał akademicki i naukowy. Centralne położenie. K rzyżow a nie się planowanych autostrad. Bliskość Warszawy.
Z degradowana przestrzeń miejs ka. Płytka restrukturyzacja prze mysłu. „C ień” Warszawy. Infra struktura drogow a.
M ałopolskie Potencjał akademicki i naukowy. W artości kulturowe. W alory tu rystyczne. Lotnisko m iędzynaro dow e. Korzystny obraz.
Zdegradowana przestrzeń miejs ka. Zanieczyszczenie środowiska w metropolii.
6 Przykładem jednej z inicjatyw promujących turystykę w Ł odzi jest inicjatywa Przedsię biorstwa Turystycznego „Ł ódź” , polegająca na zorganizowaniu akcji taniej oferty noclegów w wybranych łódzkich hotelach w okresie karnawału.
Tabela 1 (cd.)
W ojew ództw o/m iasto Cechy korzystne Cechy niekorzystne
M azow ieckie Stołeczność. Potencjał akademi cki i naukow y. Z różnicow ana struktura gospodarcza. Wartości kulturowe. Lotnisko międzyna rodowe.
D u że różnice wewnątrzregional- ne. W ystępowanie obszarów bar dzo nisko rozwiniętych. Zdegra dow ana przestrzeń miejska. Pa raliż transportow y w metropolii. Chaotyczne przekształcenia urba nistyczne Warszawy.
O polskie Położenie między dwiem a aglo meracjami. K ontakty z N iem cami.
M ały potencjał własny. Zanie czyszczone środow isko.
Podkarpackie Potencjał akademicki. Nadgrani czne położenie. Czyste środow is ko. W alory turystyczne.
Peryferyjne położenie. Niekorzy stna struktura agrarna. Słabo rozwinięta infrastruktura. Podlaskie Potencjał akademicki. Nadgrani
czne położenie. Czyste środow is ko. W alory turystyczne.
Peryferyjne położenie. Słabo roz w inięta infrastruktura. N iskie wykształcenie mieszkańców. Pom orskie Porty morskie. Potencjał akade
micki. Wartości kulturowe. A t rakcyjny krajobraz. Walory tu rystyczne. Lotnisko międzynaro dowe.
Zdegradowana przestrzeń miejs ka. N iew ydolna sieć transportu.
Śląskie N iezłe połączenie transportowe. Potencjał akademicki i naukowy. „G rona m iast”.
K atastrofa ekologiczna. Zdegra dow ana przestrzeń miejska. N is kie i jednostronne wykształcenie ludności. Silny opór społeczny przeciwko restrukturyzacji. Świętokrzyskie Centralne położenie. W alory tu
rystyczne.
Słabo rozwinięta infrastruktura. W ystępowanie obszarów bardzo słabo rozwiniętych. Zdegradowa na przestrzeń wiejska. N iskie wykształcenie ludności.
W armińsko--M azurskie
Czyste środow isko. Atrakcyjny krajobraz. W alory turystyczne.
Peryferyjne położen ie. N iskie w ykształcenie ludności. Słabo rozwinięta infrastruktura. W ielkopolskie Położenie w zachodniej części
kraju. Potencjał akadem icki i naukowy. Zróżnicowana struk tura gospodarcza. Tradycje han dlow e. Cechy kulturowe m iesz kańców . Lotnisko m iędzynaro dow e. Korzystny obraz.
N iew yd oln a sieć transportu. Zdegradowana przestrzeń miej ska.
Tabela 1 (cd.)
W ojew ództw o/m iasto Cechy korzystne Cechy niekorzystne
Zachodnio--Pom orskie
Położenie w bezpośrednim zaple czu Berlina. Porty m orskie. W a lory turystyczne.
N iew yd oln a sieć transportu. Zdegradowana przestrzeń miej ska.
Ź r ó d ł o : O pracow ano na podstawie: G . G o r z e l a k , B. J a ł o w i e c k i , Konkurencyjność
regionów, „Studia Regionalne i Lokalne” 2000, nr 1.
Jak wynika z tab. 1, a także przeprowadzonej bardziej szczegółowej analizy SWOT dla Łodzi (aneks 1) głównymi atutam i m iasta są: potencjał akademicki, wyrażający się dużą liczbą studentów uczących się w regionie, centralne położenie, bliskość stolicy, któ ra z drugiej strony stawia Łódź w swoim cieniu. Słabo rozwinięta infrastruktura drogow a oraz brak między Łodzią i W arszawą międzynarodowego portu lotniczego może skutecznie zniechęcać potencjalnych inwestorów do tworzenia nowych przedsięwzięć, a turystów do om ijania tego miejsca. Prowadzone do tej pory działania mające na celu promocję gospodarczą regionu wydają się jednak niewy starczające. Dlatego też wskazane jest zintensyfikowanie działań prom ocyj nych, a także zbudowanie nowego wizerunku Łodzi jak o nowoczesnego i rozwiniętego regionu, który dodatkow o m a do zaoferowania unikalne zabytki kultury sakralnej i szereg walorów turystyczno-gospodarczych. Prze prowadzenie analizy porównawczej przy wykorzystaniu informacji umiesz czonych w tab. 1 oraz ocena Łodzi (a tym samym województwa łódzkiego) na tle pozostałych regionów jest dość trudna, ponieważ każde z prezen towanych województw m a swoje specyficzne cechy. W związku z tym należy dążyć do tego, aby dzięki odpowiedniej promocji regionu eksponować jego główne atuty i tym samym zachęcać zewnętrzny kapitał do lokowania na tym obszarze.
Obecny wizerunek województwa łódzkiego na tle innych regionów Polski, przedstaw ia rys. 1.
Linia dzieląca diagram na dwie równe części jest linią promocji o p tymalnej, do której należy dążyć. W chwili obecnej województwo łódzkie postrzegane jest jak o region atrakcyjny gospodarczo i relatywnie mało atrakcyjny pod względem oferty turystyczno-kulturalnej. Jest to wynik pro wadzonej obecnie działalności promocyjnej, skupiającej się na uwypuklaniu walorów gospodarczych przy jednoczesnym pom ijaniu w promocji m iasta bogatej oferty kulturalnej i rezygnacji z niektórych imprez, które na dobre zakorzeniły się w klimacie m iasta, prezentując jego oryginalny charakter (np. P arad a Techno).
LEGENDA: MŁP - Małopolskie PDL - Podlaskie LB S - Lubuskie O P - Opolskie K J-P M - Kujawsko-Pomorskie ŚW - Świętokrzyskie D LŚ - Dolnośląskie PM - Pomorskie W R -M Z - Warmińsko-Mazurskie LBL - Lubelskie ŁD - Łódzkie W LK - Wielkopolskie Ś L - Śląskie M AZ - Mazowieckie Z-P M - Zachodniopomorskie PDK - Podkarpackie
Rys. 1. A k tualna m apa wizerunku województwa łódzkiego na tle innych regionów Polski Ź r ó d ł o : Program prom ocji województwa podkarpackiego, R zeszow ska Agencja Rozwoju
Regionalnego S.A ., styczeń 2004.
Analizując położenie Łodzi na tym diagramie, należy przypuszczać, iż obecne wysiłki prom ocyjne m iasta powinny zostać przeprow adzone w taki sposób, aby znaleźć się na linii prom ocji optym alnej. Należy tak dopasow ać działania promocyjne, aby proporcje w promowaniu at rakcyjności gospodarczej i turystyczno-kulturalnej regionu były odpowiednio wyważone, a jednocześnie nie pozwoliły na wyraźną „dom inację” jednego elementu nad drugim. W tym m odelu występuje efekt synergii między prom ocją walorów gospodarczych oraz turystyczno-kulturalnych regionu, dzięki czemu prom ow anie jednego z obszarów pociągnie za sobą promocję drugiego z nich i odwrotnie. Z jednej strony prom ując gospodarkę, wska zujemy na region jak o atrakcyjne miejsce do osiedlania się pod względem
turystycznym i kulturowym , a z drugiej strony prom ując kulturę i turys tykę, pokazujem y, że są one częścią nowoczesnego systemu gospodar czego7.
3. Ocena strategii promocji Łodzi
Przygotowanie strategii promocji m iasta tak, aby była ona jak najbardziej efektywna, powinno zostać przeprowadzone etapow o (rys. 2).
I Etap - W yróżniki konkurencyjne Ł odzi - przygotow anie analizy SW OT (m ocne i słabe strony, szanse i zagrożenia)
II Etap - A naliza m ocnych stron Łodzi oraz unikalnych i charakterystycznych cech, wyróżniających je spośród innych m iast (m etoda portfolio)
III Etap - Stw orzenie koncepcji promocji m iasta w oparciu o w yselekcjonowane zalety (M etoda pozycjonow ania marek produktu na rynku)
IV Etap - Organizacja podm iotów publicznych i prywatnych w grupy robocze zaangażowane w prom ocję m iasta oraz opracowanie instrumentów strategii
V Etap - Proces realizacji strategii zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami oraz zapewnienie udziału społeczności lokalnej w całym przedsięwzięciu
R ys 2. Etapy strategii promocji Łodzi Ź r ó d ł o : O pracow anie własne.
Zadaniem pierwszego etapu jest dokonanie analizy porównawczej m oc nych i słabych stron Łodzi oraz zidentyfikowanie szans i zagrożeń m iasta. Celem niniejszej analizy jest określenie pozycji m iasta, stanowiących o jego atrakcyjności i konkurencyjności wobec innych m iast. Należy tu uwzględnić nie tylko ekonomiczne cechy m iasta, ale inne aspekty, takie jak: realia społeczne, kulturowe, historyczne. Składają się one bowiem na całość wa runków gospodarow ania, stanowiąc nieodłączne tło środow iska przedsię biorczości oraz podstawę atrakcyjności m iasta8.
Kolejnym działaniem jest wykorzystanie przygotowanego badania SWOT w celu dokonania szczegółowej analizy wyłącznie m ocnych stron. Określa się walory m iasta, z którym i wiąże się największe nadzieje na przyszłość, a tym samym te, które powinny być intensywniej prom ow ane. Stanowi to
7 W ykorzystano materiały: P rogram prom ocji województwa podkarpackiego, Rzeszow ska Agencja R ozw oju R egionalnego S.A ., styczeń 2004.
podstaw ę do tworzenia koncepcji promocji m iasta na podstawie wyse lekcjonowanych zalet — etap III, który m a fundam entalne znaczenie dla efektywności strategii. Następuje tu bowiem sformułowanie celów stra tegicznych m iasta oraz opracowanie i uchwalenie projektu. Prom ocja Ło dzi pow inna uwzględniać jej tożsamość i odróżniać się od promocji in nych m iast. Powinien to być odpowiednio opracowany slogan reklamowy propagow any poza granicam i Łodzi9. Z uwagi na uw arunkow ania hi storyczne Łódź kojarzona jest w dalszym ciągu z hasłem „Ziemia Obie cana” . Nie oddaje ono jednak w pełni współczesnego potencjału i wi zerunku m iasta. W tym celu podejmowane są promocyjne działania zmie rzające do nadania m iastu nowego charakteru jako centrum nowoczesnej gospodarki. H asło „Ł ódź - m iasto nowych technologii , które c°raz częściej jest prezentowane głównie w lokalnych mediach, m a podkreślić nowe oblicze regionu. W arto dodać, iż również w tym przypadku ini cjatywa kreow ania nowego wizerunku Łodzi zrodziła się poza Urzędem M iasta.
Niezbędne dla powodzenia realizacji strategii promocji m iasta jest zaan gażowanie wszystkich podm iotów (m. in. władz lokalnych i samorządowych, instytucji otoczenia biznesu, mediów, społeczności lokalnej, podm iotów gos podarczych, instytucji naukowo-badawczych). Istotne na tym etapie jest powołanie instytucji koordynującej działanie wszystkich podm iotów zaan gażowanych w realizację strategii. Ostatni etap to wdrażanie przyjętych założeń.
Podstawowym problemem przy realizacji dobrej strategii promocyjnej jest znalezienie źródeł finansowania. D obra prom ocja nie może opierać się wyłącznie na woli współpracujących podm iotów i zaangażowaniu in stytucjonalnym. Wiele interesujących rozwiązań finansowych stwarza np. powołanie spółki z o .o., zajmującej się działalnością m arketingow ą miasta. Jest ona jedną z czterech form organizacyjnych10, dzięki której może być realizowany m arketing miejski. Główną zaletą ustanowienia takiej spółki z punktu widzenia władz lokalnych jest możliwość dywersyfikacji ryzyka w przypadku niepowodzenia przedsięwzięcia. Od kilku lat ta form a or ganizacji m arketingu miejskiego jest skutecznie realizowana w miastach europejskich, np. w Konstancji (południowe Niemcy). Władze lokalne wraz
9 B. Jałowiecki przedstawia przykłady stosowanych sloganów przez m iasta we Francji: np. M ontpellier - geniusz przedsiębiorczości, M etz - komunikujący, Brest - na szczycie i to udowadnia, G renoble - m iasto olimpijskie, uniwersyteckie, stolica technologii, m iasto m iędzy narodowe; B. J a ł o w i e c k i , Zarządzanie rozwojem aglomeracji m iejskich, Białystok 2002, s. 193. 10 D o pozostałych form organizacyjnych, przy wykorzystaniu których może byc realizowany m arketing miejski, należą: zintegrowanie marketingu miejskiego z administracją m iasta, utw o rzenie stow arzyszenia oraz utworzenie wspólnoty lub koła roboczego.
z podm iotam i gospodarczymi powołały w tym mieście M arketing Miejski K onstancja sp. z o.o., o p artą na kapitale miejskim. Jej udziałowcami są: M iasto K onstancja (50%), przedsiębiorstwo Byk G ulden, Stowarzyszenie W spierania M arketingu Miejskiego K onstancja, Spółka M ainau z o.o., Spar kasse K o n stan z, Inform acja Turystyczna sp. z o.o., V olksbank K o n stanz/Radolfzell, B&L Immobilien AG. W spółudział w finansowaniu proje któw promocyjnych w K onstancji biorą niejednokrotnie sponsorzy. W śród nich m ożna wymienić m. in. K arstad t K onstanz (centrum handlowe), Sie mens Dem atic (nowe technologie), Sudkurier M edienhaus (dom mediowy). Uczynienie prywatnych przedsiębiorstw udziałowcami spółki nie tylko stało się przyczyną powodzenia procesu m arketingu miejskiego, ale stworzyło też możliwość porozum ienia sfery prywatnej i publicznej.
D la powodzenia strategii marketingowej Łodzi ważne wydaje się nawią zanie dialogu ze społecznością lokalną. T o właśnie m ieszkańcy m iasta posiadają najbardziej precyzyjną wiedzę o problem ach gospodarki lokalnej i to ich działania m ogą mieć najbardziej efektywny wpływ na poprawę sytuacji. W ładze samorządowe powinny podejm ować inicjatywy włączania lokalnych liderów do współpracy. Przykłady innych m iast pokazują, iż zaangażow anie m ieszkańców jest koniecznym w arunkiem dla realizacji wyznaczonych kierunków działań. M iasto powinno zatem dostrzec w więk szym zakresie potencjał sektora obywatelskiego, który np. w USA i innych krajach zachodnich odgrywa bardzo ważną rolę. Jest on postrzegany jako oddolny mechanizm identyfikacji społecznej, woli reform i innowacji. Zapeł nia również wiele luk w systemie edukacji, nauki i badań, pomocy społecz nej czy wspieraniu rozwoju i restrukturyzacji gospodarki". Prom ocja m iasta to również konieczność dbania o zrozumienie mieszkańców dla podej m ow anych przez władze m iasta decyzji. T o także koniecznosc ciągłej edukacji m ieszkańców w zakresie rozwoju lokalnej dem okracji i uświada m iania im znaczenia wielkiej siły ich w yboru12. W ładze sam orządow e Łodzi powinny być świadome działań marketingowych z uwagi na fakt funk cjonow ania w gospodarce rynkowej. Niezbędne zatem staje się prowadzenie badań, działań promocyjnych, dobrego public relations oraz innych in strum entów m arketingu mix (produkt, cena, dystrybucja). Zdaniem autorów instytucja odpowiedzialna za promocję Łodzi pow inna stworzyć odrębną kom órkę public relations, której zadaniem byłaby bardziej efektywna realiza cja promocji m iasta dzięki efektywnej kom unikacji z poszczególnymi gru pami „miejskich aktorów ” (tab. 2).
11 D . O s b o r n e , T. G a e b l e r , R ządzić inaczej. Jak duch przedsiębiorczości przenika
i p rzekształca adm inistrację publiczną, Poznań 1992.
T a b e l a 2
Oddziaływanie na różne grupy „aktorów ”
... Klienci Promocja
M ieszkańcy Inwestorzy Turyści
Public relations Tw orzenie korzyst nego obrazu władz m iasta, przedstawia nie zamierzeń i prze konywanie o ich po zytywnych skutkach
Tw orzenie korzyst nych warunków dla in w estorów oraz in form ow an ie ich 0 przychylnym na stawieniu władz 1 mieszkańców Przekonywanie tury stów o w ielostron nych walorach mia sta (kulturalnych, krajoznawczych, his torycznych) Reklam a P o p u l a r y z o w a n i e założonego wizerun ku m iasta i budowa nie poczucia tożsa m ości z miastem
Zogniskowana infor macja o korzystnych warunkach inwe stow ania w mieście (targi, filmy, foldery, internet)
Prezentow anie tych walorów w środkach przekazu
Ź r ó d ł o : B. J a ł o w i e c k i , Z arządzanie rozwojem aglomeracji miejskich, W yższa Szkoła F inansów i Zarządzania, Białystok 2002, s. 198.
Głównym założeniem strategii działań promocyjnych łódzkiego Biura Pro mocji, Turystyki i W spółpracy z Zagranicą, której deklarowanym celem jest ,ja k najkorzystniejsza promocja m iasta skierowana do wszystkich m ieszkań ców oraz do jak najszerszego grona odbiorców w kraju i za granicą , jest dw utorow ość podejmowanych działań (działania wewnętrzne i zewnętrzne). W raporcie U rzędu M iasta Łodzi, dotyczącym głównych przedsięwzięć pro mocyjnych odbywających się w 2003 r., widnieje informacja o zorganizowa nych lub współorganizowanych 42 imprezach i wydarzeniach (30 to imprezy stałe lub cykliczne, pozostałych 12 zostało zorganizowanych przy współpracy z partneram i zewnętrznymi). Niepokojący jest jednak fakt, iż jedynie niewielki procent wszystkich podejmowanych działań m a charakter zewnętrzny. Pona dto trudn o uznać, iż takie wydarzenia, jak np. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, Akcja „Kolorowa Tolerancja” czy „VI I umiej Plażowej Piłki Siatkowej o Puchar Prezydenta M iasta Łodzi’ prom ują miasto.
W ocenie autorów artykułu prom ocja Łodzi jest nieefektywna. W celu popraw y jakości m arketingu miejskiego władze lokalne powinny poważniej potraktow ać jego znaczenie i skoncentrować wysiłki na następujących dzi ałaniach13:
13 E. B o n c z a k - K u c h a r c z y k , K. H e r b s t , K. C h m u r a , Prom ocja gm iny i regionu
ja k o sposób wspierania lokalnego rozwoju gospodarczego, [w:] Jak władze lokalne m ogą wspierać przedsiębiorczość, P A R P , Warszawa 1998.
a) popularyzowanie m iasta, stworzenie publicznie funkcjonującego wize runku poprzez:
- sygnalizowanie swojego istnienia i przyjazny stosunek do nierezydentów (np. ustawianie znaków i umieszczenie bardziej szczegółowych informacji w hotelach, na stacjach benzynowych i innych miejscach, do których kierują się turyści);
- obecność w mediach, publicystyce;
- pielęgnowanie i upublicznianie indywidualnego wizerunku miasta, regionu; b) rozpowszechnianie oferty miasta:
- w bazach danych, wykazach, katalogach - im mniej ogólnych, a bar dziej wyspecjalizowanych, tym lepiej;
- na targach i konferencjach tematycznych;
- wykazy obiektów, informacje o stanie prawnym, infrastrukturze tech nicznej, dane dotyczące przedsiębiorstw;
- informacje o prowadzonej polityce rozwoju i ulgach, przywilejach czy preferencjach;
c) inwestowanie w poprawę pozycji konkurencyjnej, m. in. poprzez: - program y edukacyjne, podnoszące kwalifikacje pracowników i absol wentów na rynku pracy i atrakcyjność regionu dla potencjalnych praco dawców;
- popraw ę walorów m iasta jako środowiska pracy, życia i zamieszkania (rewitalizacja zabytków, program y ekologiczne);
- scenariusze kulturalne, turystyczne, rekreacyjne i inne, łączące po jedyncze propozycje w taki sposób, aby tworzyły spójne program y pobytu
w mieście;
- m odernizacja terenów uzbrojenia technicznego terenów, komunikacji i łączności;
- przygotowanie planistyczne i prawne (stosunki własności powinny być uregulowane, opracow ane plany zagospodarowania przestrzennego),
d) stosowanie różnego rodzaju zachęt, m. in.:
- atrakcyjne ceny terenów i budynków lub niskie opłaty dzierżawne dla pożądanych inwestorów;
- strefy przemysłowe i specjalne strefy ekonomiczne;
e) pobudzanie aktywności ekonomicznej m iasta, m. in. poprzez: - promocje;
- organizowanie targów, wystaw, giełd, festiwali;
- pobudzanie aktywności mieszkańców i przedsiębiorców;
f) stworzenie kompleksowego program u obsługi inwestora; służyć temu może istniejąca jednostka działająca przy Urzędzie M iasta Łodzi.
W celu uzyskania konkurencyjnej pozycji m iasta m uszą podejmować działania, polegające na opracowaniu coraz bardziej skutecznych sposobów
zdobywania środków przyspieszających ich rozwój. Za główne zadanie uznaje się przyciąganie nowych inwestorów, wykwalifikowanych pracowników, turys tów i konsumentów oraz rozbudowę i unowocześnianie placówek naukowych, a także organizowanie licznych imprez kulturalnych i sportowych. Stworzenie odpowiednich warunków pozwalających na rozwój przemysłu, organizowanie regionalnych i ponadregionalnych imprez kulturalnych oraz wytworzenie poczucia więzi mieszkańców z miastem nie powinno być pozostawione przypadkowi. W ładze miejskie powinny wykazywać dużo inicjatywy dla osiągnięcia lokalnego rozwoju oraz opracowania spójnej koncepcji wizerun u m iasta i zdefiniowania priorytetów rozwojowych. Aby prom ocja osiągnęła pozytywny efekt należy promować te cechy Łodzi, które są najbardziej atrakcyjne. Zdaniem T. M arkowskiego „M iasto powinno dobrze rozpoznać swoje atuty, uwierzyć w nie i wokół nich skoncentrować wysiłki promocyj ne” . Obiektem promocji w przypadku Łodzi powinny być np. zasoby ludzkie, bowiem m iasto stanowi silne centrum akademickie, kształcąc a tę spe cjalistów na wysokim poziomie. Łódzki kapitał ludzki dostrzegają inwestorzy zagraniczni. Philips ulokował już w pobliżu m iasta centrum usług fmansowo- -księgowych i ogłosił zamiar budowy podobnego ośrodka w centrum o zi, uznając, że działające tu uczelnie dostarczają odpowiednio przygotowanej kadry z zakresu rachunkowości. Podobne kroki poczyniła firma i ette, ogłaszając zam iar budowy fabryki w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonornicz nej. Inwestowanie w kapitał ludzki jest niewątpliwie jednym z warun ow wzrostu gospodarczego. Łódź zatem m a potencjał, aby taką szansę wy orzys tać, a odpowiednia prom ocja m iasta może tylko przynieść bardziej ynamicz ne efekty. Należy jednak pamiętać, iż właściwa promocja, która, jak juz wielokrotnie podkreślano, jest obecnie istotnym czynnikiem rozwoju o a ncj gospodarki wymaga zarówno wyobraźni, jak i wiedzy. Promocja powinna być skierowana zarówno na zewnątrz, tzn. do potencjalnych inwestorów, turystów, imigrantów zamierzających się w danym miejscu osied te, ja i o wewnątrz, czyli do mieszkańców i lokalnych przedsiębiorców . I r u no nie zgodzić się z tezą B. Jałowieckiego, że najlepszą promocją m iasta jest jego dobre zarządzanie. Jednak we współczesnej gospodarce światowej o rc zarządzanie nie może być pozbawione elementów promocji. M iasta bowiem, podobnie jak inne podm ioty obecne na rynku, włączają się w wa ę on kurencyjną, starając się pozyskać zarówno kapitał innowacyjny, jak i u z i. K reowanie pozytywnego wizerunku i konsekwentna realizacja komp e sowej strategii marketingowej, przygotowanej na podstawie istniejących realiów, czyni m iasto bardziej atrakcyjnym, a tym samym pozwala na uzyskanie lepszej pozycji konkurencyjnej zarówno na rynku krajowym, jak i między narodowym.
A n e k s 1
Analiza SWOT dla Łodzi Mocne strony Łodzi
D o m ocnych stron Ł odzi zalicza się:
a) centralne położenie geograficzne - ułatwiony dostęp d o rynku krajowego;
b) regionalne centrum administracyjne - od 01.01.1999 r. stolica dużego województwa, c) duży rynek zbytu;
d) silny ośrodek akademicki - bogaty dorobek naukow y, du ża aktyw ność zewnętrzna, m. in. współpraca z zagranicznymi uczelniami (np. University o f Texas);
e) krajowe centrum przemysłu odzieżow ego oraz M iędzynarodow e Centrum M o d y 15 - roz wój firm (kreatorów m ody), liczne targi związane z przemysłem tekstylno-odzieżow ym 16;
f) silny ośrodek medyczny o znaczeniu ponadregionalnym , w Łodzi mają swoje siedziby ogólnokrajow e ośrodki medyczne, takie jak: Instytut M edycyny Pracy, Centrum Zdrowia Matki Polki (C ZM P), Centrum M ikrobiologii i W irusologii PA N oraz Centrum Badań M olekularnych i M akrom olekularnych. O rganizowane są liczne imprezy targowe połączon e z konferencjami, sym pozjam i naukow ym i, pokazam i i prezentacjami17;
g) centrum handlu hurtow ego (m. in. Łódzkie Centrum H andlow e „Z jazdow a , Centrum H andlow e „Ptak”);
h) dynam iczny rozwój sektora usług, m. in. handel, gastronom ia (puby i restauracje), agencje turystyczne, obrót nieruchomościami;
i) rozwój m ałych i średnich przedsiębiorstw;
j) relatywnie wysoki poziom wykształcenia m ieszkańców - w ykwalifikow ana siła robocza; k) dostęp d o technologii i osiągnięć naukow ych dzięki zwiększonemu udziałowi sektora B + R w projektach zagranicznych;
1) nadw yżka w mediach miejskich (energia elektryczna, złoża w od y geoterm alnej)1*; m) w ysokie nasycenie siecią telekomunikacyjną;
n) w olne tereny (w tym w pełni uzbrojone) i obiekty d o zagospodarow ania; o) bogata oferta dla inwestorów zainteresowanych nabywaniem przedsiębiorstw1’;
15 10.06.2003 r. podpisany został list intencyjny w sprawie pow ołan ia M iędzynarodow ego Centrum M ody.
16 Y A R N M A R K E T (największa w kraju i trzecia w Europie giełda przędzy) dw a razy d o roku, O B U W IE - SK Ó R A (branżowe targi przemysłu skórzanego) - dw a razy d o roku, Z ŁO TA N IT K A (konkurs dla projektantów ubioru), TexStyl (Łódzkie Targi Tekstylne).
17 Łódzkie Spotkania O kulistyczno-Alergologiczne, B E A U T Y F A IR (Targi U rody i Zdro wego Stylu Życia), Łódzkie Forum Okulistyczne, Zjazd N au kow y Polskiego Towarzystwa D iabetologicznego, C E D E (Środkowoeuropejska W ystawa Produktów Stomatologicznych), Zjazd Z espołów Stom atologicznych, T U S M E D (Targi U sług M edycznych), O gólnopolskie Spotkanie Aptekarzy, R E H A B IL IT A C JA (Targi Sprzętu Rehabilitacyjnego).
18 Ceny energii w Ł odzi są jednymi z najniższych w Polsce.
19 Państw ow a Agencja Inwestycji Zagranicznych prezentuje 19 ofert inwestycyjnych dla Ł odzi, dla porów nania W arszawa nie posiada żadnej oferty, Poznań wyłącznie jedną ofertę.
p) rosnący potencjał instytucji wsparcia biznesu oraz ich wpływ na rozwój gospodarczy (m. in. Łódzka Izba Przem ysłow o-Handlowa, M łoda Przedsiębiorczość, Łódzkie Towarzystwo G ospodarcze, Łódzki K lub Biznesu);
q) Łódzka Specjalna Strefa Ekonom iczna - daje władzom lokalnym narzędzie selektywnej polityki zmierzającej d o zmiany struktury gospodarczej;
r) efektyw na prom ocja m iasta - zmiana wizerunku w kraju i świecie;
s) ośrodek kulturalny (m. in. Filharmonia Łódzka im. A. Rubinsteina, 10 teatrów, liczne m uzea, w tym: Centralne M uzeum W łókiennictwa, Sztuki, Kinem atografii, Rezydencja „Księży M łyn” , Festiw al D ialogu Czterech Kultur, Łódzkie Spotkania Baletow e, CA M M ER 1M A G E);
t) niepow tarzalność łódzkich zabytków; u) w ielokulturowe dziedzictw o historyczne.
Słabe strony Łodzi
D o słabych stron m ożem y zaliczyć:
a) zbyt w olne tem po likwidacji wieloletnich zaniedbań w sferze usług kom unalnych i ochro ny środowiska;
b) niedostatki w infrastrukturze hotelowo-rekreacyjno-turystycznej, Łódź nie jest zaznaczana na m apach jak o europejski ośrodek turystyczny, mimo występujących w mieście licznych i dobrze zachow anych zabytków XIX-wiecznej architektury przemysłowej;
c) zewnętrzne połączenia komunikacyjne (drogowe - brak autostrad, lotnicze - brak regularnych lotów , kolejow e - niewystarczająca liczba połączeń krajowych i międzynarodowych);
d) niezadow alający poziom liczby oddawanych d o użytku hoteli, lokali biurowych i han dlow o-usługow ych w ciągu ostatnich lat20. Brak jest również parkingów (głównie w centrum miasta);
e) niekorzystna struktura demograficzna (starzenie się społeczeństwa, ujemny przyrost naturalny), jak i pauperyzacja niektórych grup społeczeństwa;
f) w ysokie bezrobocie w porównaniu z innymi dużymi miastami Polski, nie odbiegające jednak od średniej krajowej;
g) brak rozpoznania potrzeb rynku pracy, profil wykształcenia m ieszkańców nieadekwatny d o potrzeb lokalnego biznesu;
h) niszczejąca infrastruktura przemysłowa;
i) nie w pełni wykorzystany potencjał naukowo-badawczy;
j) utrata dotychczasow ych rynków zbytu nie zrekom pensowana pozyskaniem nowych; k) wciąż zbyt duży udział przemysłu lekkiego w strukturze przemysłowej Łodzi; 1) w ysokie zadłużenie obecnie funkcjonujących przedsiębiorstw państwowych; m) niedostateczna liczba central firm i instytucji finansowych;
n) nieuregulow any stan struktury własnościowej miasta;
o) słabo rozwinięta infrastruktura targowa oraz brak spójnej koncepcji organizowania targów międzynarodowych;
p) brak agencji reklamowych obsługujących duże firmy;
q) brak w spółdziałania lokalnych elit politycznych i instytucji kreujących rozwój miasta * regionu.
20 W 2000 r. d o użytku oddano 4 hotele, 15 lokali biurowych i 120 handlow o-usługow ych, a w roku następnym odpow iednio 3, 11, 64.
S/anse dla Łodzi
Ł ódź posiad a potencjał, który m oże przyciągnąć zagranicznych inwestorów:
a) strategiczne p ołożen ie na skrzyżowaniu szlaków kom unikacyjnych - planow ane auto strady A- l , A -2, A -8 przyczynią się do pow stania centrum logistycznego (rozpoczęcie budowy centrum logistycznego firmy O nvest-Onninen w N ow osolnej);
b) pełniejsze wykorzystanie istniejącego potencjału naukow o-badaw czego; c) popraw a w yników ekonom icznych przedsiębiorstw;
d) podział funkcji gospodarczych ze stolicą państwa (Łódź ja k o zaplecze m agazynow o--handlowe dla Warszawy);
e) podniesienie rangi lotniska - regularne loty, wydłużenie pasa startow ego portu lotniczego Lublinek21;
f) stw orzenie centrum m ody i wzornictwa poprzez pełniejsze w ykorzystanie istniejącego potencjału;
g) niepowtarzalna spuścizna X IX wieku - rozwinięcie funkcji turystycznych miasta; h) m ożliw ość zagospodarow ania nisz w usługach finansowych;
i) włączenie Ł odzi w specjalne programy pom ocow e (fundusze unijne i offset);
j) stw orzenie przemysłu na potrzeby medycyny, opierając się na potencjale medycznym i w spółdziałaniu m edycyny z przemysłem (Centralny Ośrodek B adaw czo-R ozw ojow y Przemysłu D ziew iarskiego Tricomed: biomateriały, wyroby medyczne, materiały opatrunkow e, wyroby do rehabilitacji);
k) perspektywa rozwoju now ych branż przem ysłowych w połączeniu z sektorem usług w oparciu o now oczesne technologie;
1) naw iązanie stabilnej współpracy władz lokalnych z rządem wbrew podziałom politycznym; m) tworzenie instrum entów finansowych w ramach Funduszy Strukturalnych, um ożliw ia jących wsparcie przedsięwzięć związanych z podnoszeniem kwalifikacji pracow ników B + R 22 oraz organizacji wsparcia biznesu;
n) osiąganie standardów ekologicznych U E poprzez modernizację przedsiębiorstw, wdrażanie now ych technologii, poprawę jakości wyrobów, rozwój badań i współpracy naukowo-technicznej;
o) tworzenie warunków umożliwiających firmom specjalizację, segmentację oraz wykorzy stanie nisz rynkow ych (np. Instytut Technicznych W yrobów W łókienniczych M O R A T E X oraz Instytut Technik i T echnologii Dziewiarskich TR IC O TEX TIL);
21 K oszt wydłużenia pasa startowego szacuje się na 4 5 -5 0 m in zł. Zgodnie z rządową strategią rozwoju lotnictw a cyw ilnego Lublinek został w niej aw ansow any d o I kategorii regionalnych portów lotniczych oraz utrzymał status lotniska m iędzynarodow ego (kilka portów straciło ten status).
22 D ziałalność badawcza i rozw ojow a (B + R) obejmuje trzy rodzaje aktyw ności: badania podstaw ow e (prace teoretyczne i eksperymentalne w zasadzie nie ukierunkowane na uzyskanie konkretnych zastosow ań praktycznych) i stosowane (prace badawcze mające na celu zdobycie nowej wiedzy, posiadającej konkretne zastosow anie) oraz prace rozw ojow e (polegające na zastosow aniu istniejącej już wiedzy d o opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejących procesów , w yrobów lub usług; nie obejmują one prac w drożeniow ych). Sektor B + R to ogół instytucji i osób zajmujących się pracami twórczym i, podejm ow anym i dla zwiększenia zasobów wiedzy, jak rów nież znalezienia now ych zastosow ań dla tej wiedzy. N ależą d o nich PA N , jednostki badaw czo-rozw ojow e, szkoły wyższe prowadzące działalność w zakresie В + R, jednostki obsługi nauki i jednostki rozw ojow e - przedsiębiorstwa posiadające własne zaplecze badawcze.
p) partnerstwo publiczno-prywatne (PPP);
q) utworzenie gron (clusters) - regionalnych system ów produkcyjnych wzmacniających pow iązania przestrzenne, zwiększających elastyczność, zdolność do innowacji i konkurencji przedsiębiorstw zlokalizow anych na tym samym obszarze ,
r) propozycja wykorzystania ekologii przemysłowej jako podstawy strategii zrównoważonego rozwoju wojew ództw a łódzkiego. D ługookresow ym celem tej strategii m oże być integracja systemu gospodarczego z naturalnym. W celu jej osiągnięcia niezbędne jest podjęcie szeregu działań, takich jak: stworzenie preferencyjnych warunków dla lokalizacji inwestycji związanych z technologiam i ochrony środow iska, w tym technologiami bezdopadowym i i bezemisyjnymi, preferencyjne traktowanie inw estorów wykorzystujących te technologie. K oncentracja strategu rozwoju wojew ództw a w ok ół zaawansowanych technologii ochrony środowiska m ogła у przy czynić się d o stworzenia jego szczególnego wizerunku. Kolejna korzyść to wzrost zainteresowania lokow aniem w nim inwestycji „przyjaznych dla środowiska . Inne działania pow inny objąć stworzenie parku eko-przem ysłow ego, infrastruktury dla wymiany odpadow w ce u ic gos podarczego w ykorzystania24.
Zagrożenia dla Łodzi
D o głów nych zagrożeń zaliczamy: . . . .
a) zły stan finansów miejskich (duży deficyt bieżący, w ysokie zadłużenie u goo resowe, utrata płynności finansowej) - ograniczający m ożliw ość pozyskiw ania funduszy strukturalnych i w spółfinansow ania inwestycji;
b) niskie wydatki na rozwój miasta;
c) wzrost m obilności kadry specjalistów (odpływ wykwalifikowanych m yc u zi), d) narastanie różnic w poziom ie życia ludności m iasta, niski poziom wynagro zen, wyso bezrobocie, duży odsetek m ieszkańców żyjących w warunkach ubóstwa oraz wyso a przestęp czość*
e) brak polityki regionalnej we współpracy ze szczeblem centralnym słaba promocja regionu;
f) silna konkurencja ze strony Warszawy;
g) niedocenianie Ł odzi jak o ośrodka silnego wzrostu gospodarczego.
“ A . J e w t u c h o w i c z , K lastry ja k o form a podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstw - od wymiaru lokalnego do międzynarodowego, materiały z seminarium p t Jak sprostać kon
kurencji na rynkach zagranicznych, Fundacja Rozwoju Przedsię lorczosci, z, . . - . * J. K r o n e n b e r g , Industrial Ecology and Regional Sustainable D evelopment in Central
an d Eastern Europe (C E E ). The Case o f the Region o f L odz, Poland prezentacja na konferencji Industrial E cology f o r a Sustainable Future, U niversity o f M ichigan A n n Arbor 29.06.-02.07.2003; i d e m , Ekologia przem ysłowa ja k o koncepcja rozwoju, [w:] er m ejszoś i p rzyszło ść ekorozwoju w Polsce, red. G . Dobrzański, W ydawnictwo Politechnik. Białostockiej,
Anna Midera, Agnieszka Dorożyńska, Tomasz Dorożyński T H E R O L E O F T H E CITY P R O M O T IO N STR A TEG Y IN LO C A L E C O N O M IC D E V E L O PM E N T (T H E C A SE O F L O D Z )
The aim o f the article is to analyze the role o f the city m anagem ent and prom otion and its influence on L odz’s developm ent. Prom otion o f Lodz in general and then the marketing o f specific opportunities within the region is a necessary prerequisite for the achievement o f progress across all econ om ic developm ent objectives. In recent years, the city o f Lodz has undertaken initiatives to create an attractive environm ent for econ om ic developm ent. The authors poin t out that in order to increase the com petitiveness o f the city and the region it is crucial to d evelop an econom ic developm ent strategy in which regional partnerships are built and strategic partnerships with the private sector are developed. Local governm ent should take an active role in coordinating the activities o f city departm ents involved in planning, building and land m anagem ent and budgeting and creating active with the technical and planning links. T he authors indicate how the public sector could prom ote its strategic develop m ent objectives through more effective local governm ent practices, proactive urban planning and the delivery o f physical infrastructure, and social services in cooperation with the private sector.
