Włocławek

Leszek Wojda,A. Marciniak,Jerzy

Kmieciński

Włocławek

Informator Archeologiczny : badania 22, 141-142

Inform a tor A rcheologiczny 1988

î 4 i

W w y n ik u e k sp lo ra c ji o d k ry to n a różn y ch p o zio m ach 8 zn iszczo n y ch poch ó w k ó w sz k ie le to ­ w ych, w ty m Jed en (grób n r 8) zn ajd o w ał się w k om orze grobow ej (krypcie?) z b u d o w a n e j z frag m en tó w cegle! palcó w ek 1 płyt p iask o w ca toczonych g lin ą 1 z a p ra w ą w a p ie n n ą . P ochów ek złożony był w tr u m n ie , p o zo stałe n o siły n ik łe śla d y tr u m ie n lu b m a r, n a k tó ry c h zo stały złożone. Pochów ki nic p o s ia d a ły w y p o sażen ia.

E k sp lo racja ujaw niła, żc pod o b ecn ą p o sad zk ą kościoła zn ajd u je się w a rstw a w yrów naw cza z p ia s k u o raz liczne śla d y d ziałaln o ści budow lanej (fragm enty cegieł palców ek, liczne ceram iczn e płytki posadzkow e, frag m en ty dachów ek-gąslorów oraz ty p u m n ich -m n iszk a) zw iązane z kolejny­ mi p rzeb u d o w am i św iąty n i w XVI-XV1I. XIX, XX w. O dkryło ta k ż e nieliczne części d e ta li a rc h ite k to n ic z n y c h w p o sta c i frag m en tó w łu k ó w I o b ra m ie n ia o k ien w y k o n an y ch z p iask o w ca. O d sło n ięto ław ę fu n d a m e n to w ą południow ej n aw y - pod p rzejściem n a k ru ż g a n k i - z b u d o w a n ą w w ykopie wą so p rz e s trz e n n y m z d u ż y c h bloków p ia s k o w c a łącz o n y ch z a p ra w ą w a p ie n n ą .

N ieliczne u ła m k i c e ra m ik i p o tw ierd zają w stę p n e d a to w a n ie n a js ta rs z y c h o d k ry ty c h w a rstw b u d o w la n y c h n a XVI-XVII w.

O b sz e rn ie jsz e s p ra w o z d a n ie z n a jd u je s lç w a r c h lw u m WOA-K w K ielcach. B adani« z a k o ń c z o n o .

M u zeu m Z iem i W ielu ń sk iej w W ie lu n iu

B a d a n ia prow adził m gr B o g u sław A bram ek. F in a n s o w a ł WKZ w S ie r a ­ d zu . S zó sty sezo n b a d a ń . G rodzisko śred n io w ieczn e.

G łów nym cele m b a d a ń było w y k o n an ie d odatkow ego p rzek o p u p rz e z w ały I fosy, a w ięc u z y s k a n ie d a ls z y c h Inform acji n a le m a t ro zw arstw ien ia chronologicznego o b ie k tu o raz Jego u m o c n ie ń o b ro n n y c h . Należy p rzy p o m n ieć, żc m a jd a n z o sta ł w cało ści z b a d a n y w p o p rz e d n ic h la la c h . W tra k c ie b a d a ń p o b ra n o pró b k i d re w n a z u m o c n ie ń walów , k tó re pozw olą n a d o k ła d ­ niejsze o k re ś le n ie c z a s u p o w sta n ia g ro d u o ra z m o m e n tu Jego zn iszczen ia, k tó re d o tą d ry s u ją się d o ść ogólnikow o.

W ykop liczący 35 m d łu g o ści i 5 m sz ero k o ści objął sw ym zasięgiem 3 w ały I 2 fosy. W ał 4. n a jb a rd z ie j ze w n ę trz n y I sta n o w ią c y w łaściw ie rodzaj grobli p rzed w o d am i b a g ie n o ta c z a ją c y c h n ieg d y ś g ró d , z o sta ł w tym m ie jsc u całkow icie zniw elow any przez w łaścicieli łąki. W śród zab y tk ó w ru c h o m y c h dom in o w ały frag m en ly n a c z y ń z XIII 1 XIV w., d alej u ła m k i n a c z y ń ręczn ie lep io n y ch d a to w a n y c h ogólnie n a V VI w., k o ści zw ierząt h o d o w la n y c h l dzikich, p rz e d m io ty m etalow e, a zw łaszcza g ro ty bełlów I sp rz ą c z k i o ra z pierw szy ra z od p o c z ą tk u b a d a ń frag m en ty ró żn y ch p rzed m io tó w d re w n ia n y c h o n ie o k re ś lo n y Jeszcze funkcji. W ym ie­ n io n e fra g m e n ty zn alezio n o w w y jx 'tn lsk u fosy 1, s k ą d w ydobyło p o n a d to dob rze z a c h o w a n ą podkow ę o raz d ęb o w ą d ra n ic ę 5 m d łu g o ści p o ch o d zącą z p a lisa d y w ału 1, k tó rej w y stający p o n a d w al k o n ie c z o sta ł o p alo n y w o g n iu . S ta ło się to p rz y p u sz c z a ln ie p o d czas zdobyw ania I s p a le n ia g ro d u .

W św ietle dotychczasow ych b a d a ń ry su je się n a stę p u ją c y sc h e m a t re k o n stru k cy jn y . U progu w czesnego średniow iecza, czyli w V-VI w. Istn iała w tym m iejscu o sa d a o tw arta (u sy tu o w an a na kępie w śród bagien), po k tó rej p o zo stała w a rstw a k u ltu ro w a czy te ln a pod cały m m a jd a n e m I w alam i. W p o c z ą tk a c h XIII w. e w e n tu a ln ie n a przełom ie XII/X III w. [» w s ta je g ró d o b ro n n y . F u n k c ja Jego n ie je s t Jeszcze w p ełn i w y jaśn io n a. Mało p raw d o p o d o b n e j e s t łączen ie go z w łaściw ą sie d z ib ą k a sz te la n ii ru d zk iej, n a to m ia s t m ógł o n sta n o w ić p ry w a tn ą p o sia d ło ść Jed n eg o z k a sz te la n ó w ru d z k ic h lu b w ie lu ń sk ic h . S y ste m fortyfikacyjny g ro d u byl s to su n k o w o p ro sty , co z d a je się w y n ik ać z s a m y c h w alorów m iejsca. G ród o p a s a n y był 4 w ałam i 1 3 fosam i, k ló ty c h łą c z n a sz e ro k o ść (z je d n e j stro n y ) w y n o siła 4 3 -4 5 m. G łów ną rolę w ty m sy stem ie odgryw ał w al w ew n ętrzn y w okół m a jd a n u o m a k sy m a ln e j w ysokości 2 -2 ,5 m. l’o Jego zew ­ n ę trz n e j s tro n ic od s tro n y fosy zn ajd o w ała się p a lis a d a w y k o n a n a z d ra n ic 1 bierw ion u s y tu o ­ w a n a rów noległe do s to k u w alu , a Je d n o c z e śn ie w y sta ją c a p o n a d Jego grzbiet, z a ś od s tro n y m a jd a n u Is tn ia ła ja k a ś k o n s tru k c ja d re w n ia n o -k a m ie ń n a . Po niej p o z o sta ła Jed y n ie w a rstw a s p a le n iz n y t k a m ie n ie . Z n alezio n e w niej zab y tk i w sk a z u ją n a zn iszczen ie g ro d u w pierw szej połow ie X!V w. B rzegi fos 1 z a ra z e m zbocza w alów u p o d staw y w zm ocnione były laszy n ą. M ajd an m iał k s z ta łt o w aln y I liczył o k. 8 8 0 m 2 . Jeg o dziedziniec był b ru k o w a n y , a nieliczn e d re w n ia n e b u d o w le (naziem ne) znajdow ały s tę w okół w alu . Nie stw ierd zo n o ślad ó w s tu d n i n a te re n ie m a jd a n u .

D o ty c h c z a s n i e u d a ło s i ę z lo k a liz o w a ć b r a m y w jazd o w ej o ra z d ro g i w io d ą c e j d o g ro d u , c o b ę d z ie g łó w n y m c e le m o s ta tn i e g o s e z o n u b a d a w c z e g o . U n iw e rsy te t W d zk l K a te d ra A rcheologii W id o r a d ź , g m . W ie lu ń , w o j. s i e r a d z k i e , s t . 1

i

42

O p iek ę n a u k o w ą sp ra w o w a ł d o c. d r Je rz y Kmieci ńskl. F in a n s o w a ł WKZ W łocław ek. Ó sm y sezo n b a d a ń . M iasto [XIII-XX w.), za m e k (XIV-XVIII w.).

B a d a n ia k o n c e n tro w a ły się n a p o sz u k iw a n iu ślad ó w o sa d n ic tw a w czesn o śred n io w ieczn eg o I śred n io w ieczn eg o n a le re n tc te ra s y n a d zalewowej położonej n a praw y m b rz e g u rzek i Zgło­ w iączki o raz reliktów z a m k u w okolicy P ałacu B iskupiego.

W y k o n an o łącz n ie 3 w ykopy o pow. 35 m 3 l 2 3 odw iertów u ło żo n y ch w dw a ciąg i (N-S 1 W -1C) o s k o k u 10 15 m. W w y n ik u p ra c z in w en ta ry zo w an o 25 pozycji w tym : 3 7 3 frag m en ty c e ra m ik i, 14 frag m en tó w kafli plecow ych, 4 frag m en ty przedm iotów m etalo w y ch . A frag m en ty k ości zw ierzęcych w ty m Je d e n p ó łfa b ry k a t łyżwy k o ścian ej, u ła m k i n a c z y ń sz k la n y c h I szk lą t a (1 owego, frag m en ty płytek p o sad zk o w y ch I k s z ta łte k ceglanych.

W ykopy I ciągi o d w iertó w u s y tu o w a n e n a te r a s ie n a d zalewowej Zgłow iączki w ykazały, że n a ty m te re n ie n ic m a śla d ó w o sa d n ic tw a w c zesn o śred n io w ieczn eg o I śred n io w ieczn eg o . P rzem ie­ s z a n y m a te ria ł zab y tk o w y stw ie rd z o n y w ek sp lo ro w a n y c h w y k o p ach - od pradziejow ego po XIX-XX w. - w y stę p u je b ez w a rstw y k u ltu ro w ej. Pow yższa s y tu a c ja p o tw ierd za o b serw acje p o czy n io n e w 1987 r. w ogrodzie 1 n a teren ie d zied ziń ca W yższego S e m in a riu m D uchow nego, O b s z a r b a d a n y p o d d a n y rozlicznym p raco m n lw e la c jjn y m .

W ykop zlokalizow any przy zach o d n iej ś c ia n ie z ach o d n ieg o sk rz y d ła P a ła c u B isk u p ieg o pozwoli! n a o d sło n ięcie reliktów fu n d a m e n tu ceglanego o n ie re g u la rn y m w ą tk u . O m aw ian y re lik t o d s ło n ię to do poziom u law y ok, 3 .2 m poniżej o b e c n e j pow, g r u n t u . F u n d a m e n t w y k o n a ­ no w w ą sk o p rz e s trz e n n y m w ykopie. Ław a fu n d a m e n to w a w ychodzi poza lico m u r u n a ok. 45 c m I w y k o n a n a z o s ta ła z d ro b n y c h p a rtii eraty k ó w 1 ru m o sz u ceglanego z a la n y c h z a p ra w ą w a p ie n n ą . W p a rtii p ó łn o cn ej w y kopu zao b serw o w an o p ro s to p a d ły w s to s u n k u do P a ła c u (fu n d a m e n tu ) zn iszczo n y przez w sp ó łczesn e rozbiórki pod In s ta la c je w o d .-k a n . * l nie p o s ia ­ d a ją c y z n im p rz e w ią z a n ia , o d c in e k m u r u ceglanego o szer. ok. 6 0 -7 0 cm . O m a w ia n y re lik t z b u d o w a n o ta k ż e w w ą tk u n ie re g u la rn y m .

W ielk o ść cegieł, s p o s ó b m u ro w a n ia o ra z p o z y sk a n y m a te ria ł zab y tk o w y z d a ją się w sk azy ­ w ać, żc o d k ry te relik ty należy w iązać z kolejnym i p rz e b u d o w a m i z a m k u w XV1-XVII w.

M ateria ły z n a jd u ją się w K atedrze A rcheologii UŁ, B a d an ia będ ą k o n ty n u o w a n e .

W ro cław - N ow e M ia s to , u l. B g m « rd y fi» k » _______

H ad a n la prow adził m gr Z dzisław W iśniow ski o ra z T o m asz P io n k a pod k ie ru n k ie m doc. d r h a b . Je rz e g o l,odaw sklego. F in a n s o w a ła D yrekcja O k ręg u Poczly i T elek o m u n ik acji w e W rocław iu. P ierw szy sezo n b a d a ń . Z a g o sp o d aro w an ie koryta rzeki O ław y od w czesnego śred n io w iecza po cz a sy now ożytne.

B a d a n ia m iały c h a r a k te r ratow niczo-rozpoznaw czy. C elem b a d a ń było u s ta le n ie p rzeb ieg u d a w n y c h k oryt rzeki O ław y I form o raz specyfiki z a g o sp o d a ro w a n ia l w y k o rz y sta n ia te re n u w Ich ob ręb ie.

W rejo n ie o b jęty m b a d a n ia m i założono 10 so n d ażo w y ch w ykopów a rc h e o lo g ic z n y c h o łącz­ nej p o w ie rz c h n i 3 9 3 ,4 m 2. O d sło n ięto 5 profili o łącznej d łu g o śc i 1 16,6 m o ra z d o k o n a n o o d k ry w k i a rc h ite k to n ic z n e j n a pow ierzchni około 3 0 0 m a . P o zy sk an o 1 8 7 4 2 z a b y tk i ru c h o m e o ra z o d k ry to 10 ob iek tó w n ie ru c h o m y c h , a ta k ż e u m o c n ie ń n a b rz e ż y k o ry t cieków w o dnych, p o m o s t p rzy b rzeżn y 1 w odociąg.

U chw ycono p rzeb ieg c z te re c h k o ry t rzecznych. W profilu połu d n io w y m w yk o p u b u d o w la ­ n eg o u c h w y co n o k raw ęd ź w s c h o d n ią koryta c ie k u o p rzeb ieg u N-S. Na p ółnoc od tego profilu, w o b rę b ie w ykopów V I/8 8 1 V 1II/88, stw ierd zo n o Istn ie n ie d aw n eg o k o ry ta o p rzeb ieg u SE-NW , Jego k ra w ę d ź p ó łn o c n ą u m a c n ia ła k o n s tru k c ja z d ra n ic u s ta w io n y c h n a sz to rc w zm o cn io n y c h

pionow o w bitym i s łu p a m i.

T rzecie z o d k ry ty c h k oryt uchw ycono w w yk o p ach 1/88, 11/88, V /8 8 1 VI/8 8 , około 2 0 m n a p ó łn o c od pow yżej o p isan eg o . Biegło o no z SE-NW , J e g o p o łu d n io w ą k raw ęd ź w zm a c n ia ł s z a lu n e k z d ra n ic u s ta w io n y c h na sz to rc z ach o w an y do w y so k o ści około 9 0 cm , w zm o cn io n y o b u s tr o n n ie pionow ym i slu p a m i. Od s tro n y k o ry ta do s z a lu n k u przylegał p o sad o w io n y n a d w ó ch rz ę d a c h slu p ó w p o m o st przybrzeżny. K raw ędź p ó łn o c n a tego k o ry ta - rów nież o sz a lo w a ­ n a - u le g a ła p rz y n a jm n ie j trz y k ro tn e m u p rz e s u n ię c iu , W o b rę b ie lego k o ry ta p rzep ro w ad zo n o e k s p lo ra c ję c /ę ś c l z a sy p lsk a , gdzie p o zy sk an o liczny m a te ria ł zab y tk o w y re p re z e n to w a n y przez n a c z y n ia I frag m en ty n a c z y ń c e ra m ic z n y c h , p rz e d m io ty m etalow e, m . In. to p ó r, liczn y zespól z a b y tk ó w w y k o n a n y c h z su ro w có w o rg a n ic z n y c h ta k ic h J a k k o ść l róg (płytka rogow a z In ­ sk ry p c ją ), d re w n o (grzebyki), s k ó ra (sto p k a pochw y m lecza z w y tła c z a n y m herbem ), I tk a n in (sakiew ka). M ateria l te n m o żn a d a to w a ć ogólnie n a 2 pol. XIII w. I n a XIV w.

K raw ędź w sc h o d n ią o sta tn ie g o z cieków o p rz e b ie g u N-S o d k ry to w w ykopie 111/88. U m oe-M u zcu m A rcheologiczne