L. MLÈOCH, V. CÍLEK & J. PETRÁNEK – Èeské a moravské acháty a jiné køemité hmoty. Granit 2010, 200 str.
Na gie³dach minera³ów pojawi³a siê nowa ksi¹¿ka o agatach. Jest to publikacja wydawnictwa Granit z Pragi z 2010 r., w cenie ok. 80 z³, a wspó³autorami tej pracy jest kilkunastu zbieraczy i kolekcjonerów czeskich i moraw-skich agatów i innych ska³ krzemionkowych. Poza kla-sycznymi agatami – wype³niaczami pustek w ska³ach wul-kanicznych – zaprezentowano jaspisy, chalcedony, kar-neole, skrzemienia³e drewno, stromatolity, krzemienie ¿elaziste, porcelanity itp.
Mo¿emy pozazdroœciæ Czechom tej dwustustronico-wej publikacji, któr¹ nazwa³bym krajowym inwentarzem bogactwa agatowego, w postaci 172 arkuszy zdjêciowych i ponad 950 okazów kolekcjonerskich z 56 najwa¿niejszych stanowisk w Czechach i na Morawach. Interesuj¹ca by³a szacunkowa statystyka, ile okazów w zbiorach pochodzi z danej lokalizacji. Ciekawe, czy w Polsce doszukalibyœmy siê a¿ 56 lokalizacji okazów agatów i ska³ agatopodob-nych. Na pierwszy rzut oka mamy ich kilka, najwy¿ej kil-kanaœcie. Ale jeœlibyœmy rozpisali to, co potocznie nazy-wamy Nowym Koœcio³em, na kilkanaœcie miejsc wystêpo-wania, to mo¿e otrzymalibyœmy 30–40 szczegó³owych lokalizacji.
Ró¿norodne jaspisoidy i inne estetyczne krzemionko-we ska³y stosowane s¹ w Czechach w architekturze sakral-nej od ponad 600 lat. Takim klasycznym kamieniem stoso-wanym w historycznych budowlach jest jaspis miêsny z Ciboušova w Górach Kruszcowych, którego ciekawe okazy ozdabiaj¹ gotyckie kaplice œw. Krzy¿a i œw. Katarzyny na Zamku Karlsztejn i kaplicy œw. Wac³awa w katedrze œw. Wita na Zamku Praskim. Ta lokalizacja to jedno z naj-s³ynniejszych historycznych miejsc eksploatacji kamieni ozdobnych w Czechach, siêgaj¹cej pocz¹tków XIV wieku. Okazy z Ciboušova charakteryzuj¹ siê brekcjow¹ tekstur¹ i kontrastowym s¹siedztwem czerwonego jaspisu miêsnego i intensywnie fioletowych ametystów. Miejsce to od 1983 r. podlega ustawowej ochronie, ale mimo to nadal jest dewa-stowane przez przygodnych poszukiwaczy kamieni.
Do wyj¹tkowych okazów agatopodobnych nale¿¹ tzw. agaty z Horní Hale w Górach Kruszcowych, które domi-nuj¹ w czêœci graficznej tej publikacji. Nie s¹ to ani agaty migda³owcowe, ani litofizowe. S¹ to agaty pseudomor-fozowe, a raczej fragmenty ska³ obudowanych kwarcem. W œrodku maj¹ pseudomorfozy po barytach ze wstêgowa-nymi strukturami monocentryczwstêgowa-nymi. Przewa¿aj¹ kolory niebieskawe i czerwonawe w agregatach przypominaj¹-cych niebieskie b³yskawice w otoczce czerwonego ognia. Dlatego te¿ nazywa siê je agatami koralowymi czy b³yska-wicowymi. W tej kultowej lokalizacji wystêpuj¹ te¿ agaty komórkowe, zwane poliedrowymi.
Do polskich agatów z P³óczek Górnych podobne s¹ agaty migda³owcowe z okolic Novej Paki, z takich lokali-zacji, jak: Studenec i Rovné. Interesuj¹ce wydaje siê
po-równanie bogactwa struktur morfologicznych agatów z tych lokalizacji czeskich z agatami p³óczkowskimi. To, co wyró¿nia kolekcje czeskie, to zbiory jaspisoidów (Koza-kov) i porcelanitów (Komòa, Podkrušnohoøí) czy krzemie-ni ¿elazistych.
Niestety ksi¹¿ka nie zawiera zdjêæ najwy¿szej jakoœci, do jakich przyzwyczailiœmy siê po ksi¹¿ce pt. Agaty z P³óczek Górnych pod redakcj¹ Tomasza Praszkiera. S³aba jakoœæ techniczna nie pozwala przeanalizowaæ struktur morfologicznych ani porównaæ ich np. z podobnymi oka-zami z Polski. Ka¿da tablica zawiera od kilka do kilkunastu okazów z danego z³o¿a. Niestety nie posiada indeksów nazw, spisów struktur ani nazw lokalnych u¿ywanych przez zbieraczy. Nie wiemy te¿, do kogo nale¿¹ te okazy i kiedy zosta³y znalezione. Sporym mankamentem jest równie¿ brak map geologicznych i topograficznych przybli¿aj¹-cych miejsca wystêpowania okazów. Byæ mo¿e powodem takiego rozwi¹zania by³a chêæ ochrony stanowisk przed masow¹ eksploracj¹ dokonywan¹ przez przypadkowe osoby.
Ksi¹¿ka o czeskich i morawskich agatach wzbogaca wiedzê o europejskim dziedzictwie geologicznym. Powin-na staæ siê impulsem do powstania kolejnych publikacji Powin-na temat polskich wyst¹pieñ agatów.
Jan Rzyme³ka
395 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 5, 2011
