Andrzej F. Dziuba
"The Theology of Joseph Ratzinger.
An Introductory Study", Aidan
Nichols, Edinburgh 1988 : [recenzja]
Collectanea Theologica 63/4, 219-221
n ik n i ą ty d u c h e m je d n o ś c i o b r a z stw o r zo n e g o p r z e z B o g a ś w ia ta ” (s. 119). O p o w ie ś ć p ie lg r z y m a k r ó tk o u ję ty ż y c io ry s ś w ię te g o p o d y k to w a n y p rz e z n ie g o O. G o n s a lv e s o v i o r a z D z ie n n ik D u c h o w n y , o s o b is te z a p is k i Ig n a c e g o , o d s ł a n ia j ą n a m ź ró d ła te j c a ło ś c io w e j w iz ji s tw o rz e n ia . N a le ż y j e u p a tr y w a ć w d o św ia d c z e n iu T ró jc y P r z e n a jś w ię ts z e j, k tó r e b y ło u św . Ig n a c e g o z w ią z a n e z p rz e ż y c ie m sp o so b u , w ja k i B óg s tw o rz y ł ś w ia t a „ to w a r z y s z y ła te m u w ie lk a ra d o ść d u c h o w a ”. P o d k o n ie c sw o ic h ro z w a ż a ń B o le w sk i p r z e d s ta w ia z w ią z k i, j a k i e is tn ie j ą m ię d z y S tw ó rc ą a s tw o r z e n ie m d o k o n a n y m w C h ry s tu s ie . C h ry sto lo g ic z n y w y m ia r s tw o rz e n ia , k tó r y m ó w i o ty m , że w sz y stk o z o s ta ło s tw o rz o n e w C h ry s tu s ie i d la C h r y s tu s a n ie j e s t w y ra ź n ie o b e c n y w r o z w a ż a n ia c h I g n a cego, a le z d a n ie m a u to r a o d g ry w a ro lę g łę b ie j p o ło żo n eg o f u n d a m e n tu , k tó r y n a le ż y o d k ry ć . D o s trz e g a g o w p ra w d z ie , m ó w ią c e j o je d n o ś c i b o sk ie j i lu d z k ie j n a tu r y u Je z u s a . B y ła to d la Ig n a c e g o p r a w d a n ie ty lk o te o lo g ic z n a . a le d o ś w ia d c z a ln ie p rz e ż y ta , w ie le k r o ć w y p o w ia d a n a , g d y ż C h ry s tu s a n a z y w a „ S tw ó rc ą i P a n e m n a s z y m ”. M o żn a z a te m p o w ie d z ie ć , że ro z w a ż a n ia a u t o r a id ą p o lin ii B ó g -S tw ó rc a , C h ry s tu s ja k o P a n i S tw ó rc a , c z ło w ie k k o r o n a s tw o r z e n ia i ś w ia ta , w k tó r y m c zło w ie k u rz e c z y w is tn ia sw o je p o w o ła n ie . D ru g i a r t y k u ł d o ty c z ą c y te m a ty k i je z u ic k ie j z o sta ł n a p is a n y p r z e z ks. K rz y s z to fa T a r g o ń s k i e g o i o p is u je p ie rw s z y , w y d a n y w L u b lin ie w r o k u 1713-tym i n a p is a n y w ję z y k u p o ls k im m o d lite w n ik ig n a c ja ń s k i Dt. I s k ie r k i n a b o ż e ń s tw a do św . Ig n a c e g o fu n d a to r a S o c ie ta tis J e su . T e k s t a r t y k u łu p rz y ta c z a z a ró w n o O f f ic ju m o św . Ig n a c y m j a k i n ie k tó r e m o d litw y do ś w ię te g o m . in. m o d lite w n ik - m a te k s p o d z ie w a ją c y c h się d z ie c k a o r a z p ro ś b y ro d z ic ó w i c h rz e s tn y c h z a n o sz o n y c h w in te n c ji d z ie c i. P o w y ż sz y p rz y c z y n e k m o ż e z a in te re s o w a ć h is to ry k ó w d u ch o w o śc i, w szczeg ó ln o ści r e c e p c ji d u c h o w o ś c i ig n a c ja ń s k ie j w P o lsce. T a k ie p o b ie ż n e s p o jrz e n ie n a d ru g i ro c z n ik „ B o b o la n u m ” p o z w a la ż y w ić n a d z ie ję , że w y d a w a n ie p is m a b ę d z ie k o n ty n u o w a n e , m im o tr u d n o ś c i fin a n s o w y c h — k a ż d y n u m e r w y m a g a s p o n s o ra — i in n y c h , d o b rz e z n a n y c h ty m , k tó rz y p o d ję li się w y d a w a n ia p is m a , n ie s łu ż ą c y m b e z p o ś r e d n io celo m p ra k ty c z n y m , a le p o s tę p o w i n a u k i. ks. S te f a n M o y s a S J , W a r s z a w a A id a n N IC H O L S , T h e T h e o lo g y o f J o s e p h R a tz in g e r . A n I n tr o d u c to r y S tu d y , T. a n d T. C la rk , E d in b u r g h 1988, ss. 338. D z ie je K o śc io ła w c z a sie S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II i p o so b o ro w y c h s t a n o w ią n ie z w y k le in te r e s u ją c y w y c in e k d z ie ła te o lo g ic z n y c h p r z e m ia n i c h a ry z m a ty c z n y c h p o s ta w lu d z i. W sz e re g u z a lic z a n y c h d o ty c h p ro c e s ó w s ta je J ó z e f R a t z i n g e r , ju ż o b e c n y i a k ty w n y ja k o m ło d y e k s p e r t n a S o b o rze. C a łe ży cie i d z ie ło te g o n ie m ie c k ie g o te o lo g a i h ie r a r c h y s ta je ja k o z n a c z ą c y w k ła d w e w s z y s tk o to, c o m o ż n a dziś n a z w a ć p r z e m ia n a m i K o śc io ła , z a p o c z ą tk o w a n y m i w V la tic a n u m II. C o w ię c e j, je s t o n ic h z n a c z ą c y m w s p ó ł o r g a n iz a to r e m i w s p ó łtw ó r c ą .
P re z e n to w a n y tu d o m in ik a ń s k i te o lo g s t a r a się, ja k o je d e n z p ie rw s z y c h , u ją ć w sp o só b b a r d z ie j s y s te m a ty c z n y całość o sią g n ię ć te o lo g ic z n y c h R a tz in - g e ra . O sa d z a s w e b a d a n ia n a s z e ro k im tle r o z w o ju c u r r ic u lu m v it a e b a w a r sk ie g o k a r d y n a ła . R o z p o c z y n a z a te m od p ró b y p r e z e n ta c ji p o łu d n io w o - n ie - m ie c k ie g o tła , a w ię c s w o is te g o S i t z im L e b e n . T u d o p a tr u je się, m a ją c n a w z g lę d z ie cało ść ta m te js z y c h u w a r u n k o w a ń , z a s a d n ic z y c h p o d s ta w p ó ź n ie j szej d ro g i z a p o c z ą tk o w a n ia i ro z w o ju z a d a n e g o p o w o ła n ia . Z k o le i z n a c z ą cy m m o m e n te m n a u k o w y m m ło d e g o te o lo g a b y ło z a in te r e s o w a n ie s ię d o ro b k ie m p is a r s k im św . A u g u s ty n a i je g o m ie js c a w t r a d y c ji K o śc io ła . M y śl w ie lk ie g o D o k to ra z H ip p o n y , j a k się o k azało , s t a ła się sz c z e g ó ln ie in s p ir u
ją c ą , co w ię c e j, z a p ła d n ia ją c ą d a ls z e w iz je i k o n c e p c je b a d a w c z e . R a tz in g e r, d o p e w n e g o s to p n ia p o z o s ta je p rz e z c a ły b a d a n y o k r e s w ie m y w ó w c z a s z a p o c z ą tk o w a n y m w iz jo m te o lo g ic z n y m , p r z y n a jm n ie j w s e n s ie g e n e ra ln y m . M o żn a w u p r a w ia n e j p rz e z n ie g o te o lo g ii ła tw o d o s z u k a ć się czy o d czu ć u n o szący się d u c h D o k to ra Ł ask i.
K o n ty n u a c ją s ię g n ię c ia d o A u g u s ty n a s ta ły się p ó ź n ie js z e z a in te r e s o w a n ia B o n a w e n tu r ą i je g o k o n c e p c ji h is to r ii z b a w ie n ia . B y ł to k o le jn y e ta p . M y śl k s z ta łto w a n ia się k o n c e p c ja m i i d ró g in te le k tu a ln e g o ro z w o ju . M y śl te g o fr a n c is z k a ń s k ie g o te o lo g a ja k b y u g r u n to w a ła R a tz in g e r a w o b ra n e j d r o d z e te o lo g ic z n e g o s ty lu m y ś le n ia . Ś w ia d o m o ś ć i r a n g a e w a n g e liz a c y jn o -in te - le k t u a ln a c h rz e ś c ija ń s k ie g o b r a te r s t w a , k tó r a c zęsto s t a je p o n a d ro z u m o w y m i r a c ja m i, to k o le jn y e le m e n t b a z y te o lo g ic z n e j R a tz in g e ra p rz e d V a tic a n u m II. Z ta k im , u jm u ją c sc h e m a ty c z n ie , p o d ło ż e m in te le k tu a ln y m s ta n ą ł ja k o m ło d y teo lo g , ja k o e k s p e r t p o d c z a s p o w ie w u D u c h a Ś w ię te g o d o ś w ia d czo n eg o p rz e z o jc ó w s o b o ro w y c h w b a z y lic e św . P io t r a n a W a ty k a n ie .
Z ta k ą b a z ą w ie d z y i d o ś w ia d c z e n ia z ja w ił się R a tz in g e r n a S o b o rz e , g d z ie m im o m ło d e g o w ie k u ju ż w n ió s ł sw ó j w k ła d ja k o te o lo g ic z n y e k s p e r t. O czy w iście, w y d a r z e n ie to u b o g a c iło ta k ż e je g o s a m e g o i u k ie r u n k o w a ło j e go b a d a n ia o r a z p o s ta w y ży cio w e. T r u d n o b o w ie m by ć ty lk o te o r e ty c z n ie te o lo g ie m . A u to r k s ią ż k i z w ra c a u w a g ę n a r e f le k s je n ie m ie c k ie g o te o lo g a w o k ó ł C red o , a w ię c o p a r t e n a sa m e j te o lo g ic z n e j s y n te z ie w ia ry . K o n ie c z n o ść s y n te z y ja k b y w y o s tr z a s p o jrz e n ia , a je d n o c z e ś n ie m u s i o b e jm o w a ć sz e ro k i, w r ę c z e ru d y c y jn y z a k re s w ied zy . W sw y c h b a d a n ia c h b a w a r s k i te o lo g w ie le m ie js c a p o ś w ię c ił k w e s tio m e sc h a to lo g ic z n y m . M o żn a n a w e t o d n ie ś ć w ra ż e n ie , iż m a o n ja k b y p e w n ą sła b o ść d o te j te m a ty k i. Z d ru g ie j s tro n y n ie m o ż n a p o m in ą ć f a k t u o g ó ln y c h z a in te r e s o w a ń w sp ó łc z e s n y c h p rą d ó w m y ślo w y c h , k tó r e s p o g lą d a ją ta k ż e k u c h r z e ś c ija ń s tw u . T rz e b a je s z c z e d o d ać, iż je g o p rz e m y ś le n ia i a n a liz y te o lo g ic z n e s ta n o w ią in te r e s u ją c e p ro p o z y c je i p ró b y n o w sz y c h u ję ć .
D o m in ik a ń s k i a u t o r aż d w a z ro z d z ia łó w p re z e n to w a n e j k s ią ż k i p o ś w ię c a R a tz in g e ro w i ja k o k a z n o d z ie i i litu r g iś c ie . W y d a je się to z ro z u m ia łe , g d y ż w p r a c y k u r i a ln e j i t e s p r a w y n ie s ą m u o b c e . Co w ię c e j, ja k o k a p ła n a n a s tę p n ie b is k u p c h ę tn ie u d z ie la ł s ię i u d z ie la z p o s łu g ą sło w a. Z d ru g ie j z aś s tro n y i w p ła s z c z y ź n ie te o r e ty c z n e j, p o d k r e ś la N i c h o l s , m a tu· p e w n e o s ią g n ię c ia , w y s ta r c z y się g n ą ć d o je g o b o g a te j sp u ś c iz n y te o lo g ic z n e j.
C ie k a w y j e s t je d e n a s ty ro z d z ia ł z a ty tu ło w a n y : Z w r o t do fu n d a m e n tó w . P o d ty m ty tu łe m k r y j ą się u w a g i o z a in te r e s o w a n ia c h w p ła s z c z y ź n ie te o lo g ii d o g m a ty c z n e j i m o r a ln e j. J e s t to in te r e s u j ą c a p r ó b a s y n te z y p o d s ta w o w e j p ro b le m a ty k i p o d ję te j p rz e z n ie m ie c k ie g o k a r d y n a ł a w je g o lic z n y c h p u b lik a c ja c h . Ś ię g a n ie i o d w o ły w a n ie się d o fu n d a m e n tó w z a s a d i o g ó ln y c h n o r m p o z w a la w ie lo k r o tn ie n a u n ik n ię c ie w ie lu b łę d ó w , n ie p o r o z u m ie ń czy n ie ja s n o ś c i w y s tę p u ją c y c h w sz c z eg ó ło w y ch k w e s tia c h . P o c z ą tk i p ro w a d z o n y c h b a d a ń w y d a ją s ię b a r d z ie j ja s n e i je d n o z n a c z n e n iż p ó ź n ie js z y ro z w ó j i n a g ro m a d z e n ie ró ż n o ro d n o ś c i te o lo g ic z n y c h „ w y n i k ó w ” . O s ta tn i ro z d z ia ł, ja k b y k u r tu a z y jn y , p r e z e n t u je R a tz in g e r a ja k o p r e fekta· K o n g re g a c ji N a u k i W ia ry . J e s t to p r ó b a cało śc io w e g o u k a z a n ia je g o p ra c y , a n ie ty lk o w fo r m ie c ie k a w o s tk o w e j, j a k to c zęsto c z y n ią ś r o d k i p rz e k a z u . S ta j e o n j a k o p r e f e k t w a ż n e g o u rz ę d u w a ty k a ń s k ie g o , a le o s ta te c z n ie o sa d z o n e g o w re a liź m ie c a łe j p o słu g i Kościoła·.
P o z a k o ń c z e n iu z a m ie sz c z o n o b ib lio g r a f ię p r a c k a r d y n a ła (s. 297— 332). O b e jm u je o n a d o ro k u 1987 a ż 60 k s ią ż e k , 268 a r ty k u łó w , 34 h a s ła w sło w n ik a c h i e n c y k lo p e d ia c h (m. in . L e x ik o n f ü r T h e o lo g ie u n d K ir c h e , S a c ra m e n tu m M u n d i czy D e r H e rd e r). Z k o le i d o d a n o in d e k s n a z w is k (s. 333— 338).
J a k m o ż n a się ła tw o z o rie n to w a ć cało ść o p ra c o w a n ia u ję t a z o s ta ła r ó w n o c z e ś n ie c h ro n o g o lic z n ie i p ro b le m o w o . T a d w u to ro w o ś ć czy d w u p ła sz c z y z - n o w o ść w z a je m n ie się u z u p e łn ia i u b o g a c a . N a d a je to k s ią ż c e in t e r s u j ą c ą fo r m ę n a r r a c ji . W id a ć w y ra ź n ie j ro z w ó j m y ś li te o lo g ic z n e j i k o le i ż y c ia R a
t-z in g e r a i ic h w t-z a je m n e p r t-z e n i k a n ia się. P rt-z e d c t-z y te ln ik ie m s t a je p o s ta ć p r a c o w ite g o badacza·, o d k r y w a ją c e g o te o lo g ic z n e r e a lia p r a w d w ia r y i ic h o d n ie s ie n ie d o c o d z ie n n e g o ż y c ia E w a n g e lią . T e o lo g ia R a tz in g e ra , m im o z e w n ę tr z n e j te o re ty c z n o ś c i, n ie k ie d y w y d a je się b y ć s z c z e g ó ln ie b lis k a ży c iu w ia r y , z w ła sz c z a g d y je s t o n o p o ję te ja k o ś w ia d e c tw o w ia ry , ja k o e w a n g e li z a c y jn a p o słu g a tw ó rc z e j o b e c n o ś c i w p ie lg rz y m u ją c y c h r e a lia c h ś w ia ta .
Z k a r t k s ią ż k i A id a n N i с h o 1 s a p rz e m a w ia R a tz in g e r sw y m o tw a r c ie m w z a tr o s k a n iu o te o lo g ię i je j s łu ż e b n ą ro lę w K o ściele. T y lk o w ta k im d u c h u teo lo g i te o lo g ia m o g ą w y p e łn ić sw o ją m is ję w e w s p ó ln o c ie L u d u B o żego. R o zw ó j zaś j e s t w y z w a n ie m k u p rzy szło ści, a le z a w sz e p rz y ś w ia d o m o ś c i w ia ry , która· p o z o s ta n ie n a z a w sz e d z ie łe m ła s k i J e z u s a C h ry s tu s a . T o w N im n a le ż y u p a tr y w a ć o s ta te c z n ą r a c ję te o lo g ii, co w y r a ź n ie p o d k re ś la k a rd y n a ł.
W a rto się g n ą ć p o t ę p ró b ę , k tó r a p o z w a la w o g ro m n y m b o g a c tw ie do ty c h c z a so w e j s p u ś c iz n y p is a r s k ie j R a tz in g e ra p rz e ś le d z ić z a s a d n ic z e te m a ty i d r o g i ro z w o ju je g o te o lo g ii. P o z w a la to b a rd z ie j w y r a ź n ie z ro z u m ie ć n ie k tó r e je g o p o s ta w y i p o s ta w y in n y c h w o b e c n ie g o , n ie k o n ie c z n ie teo lo g ó w . O c zy w iście, o p r a c o w a n ie to n ie m o ż e b y ć sy n te z ą , le c z ty lk o p r ó b ą a n a liz y o c h a r a k te r z e sy n te ty c z n y m . ks. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r s z a w a
A y lw a rd S H O R T E R , T o w a r d a T h e o lo g y o f In c u ltu r a tio n , G e o ffre y
C h a p m a n , L o n d o n 1988, s. 291.
Je z u s o w y te s ta m e n t p o le c a ł iść n a c a ły ś w ia t i g łosić E w a n g e lię w s z y s tk im n a ro d o m . O d m o m e n tu J e g o w y g ło sz e n ia id z ie o je d y n ą i t ę s a m ą E w a n g e lię d la w s z y s tk ic h , n ie z a le ż n ie o d m ie js c a i cz a su . Z a te m d o ch o d z i do s p o tk a n ia o b ja w io n e j D o b re j N o w in y J e z u s a C h r y s tu s a z rz e c z y w i s to ś c ią lu d z k ą , a le r e a liz o w a n ą w d a n y m m ie js c u i czasie, i co w ię c e j p rz e z {różnorodność lu d z k ic h sp e c y fik a c ji. N a jb a r d z ie j s u m a ry c z n y m w y ra z e m b o
g a c tw a w ie lo ś c i w je d n o ś c i lu d z k ie j, j e s t sz e ro k o r o z u m ia n a k u lt u r a . N o śn ik d u c h a i d z ie ł d u c h a s t a je w w ie lo r a k ie j g a m ie u p r a w n io n e j ró ż n o ro d n o śc i, a m im o to s p o tk a ć się m a , w d z ie le e w a n g e liz a c ji, z ty m o rę d z ie m z b a w c z y m C h ry s tu s a .
Ż le p o ję ta e u ro p e js k o ś ć c h rz e ś c ija ń s tw a z a c ią ż y ła n ie k o n ie c z n ie p o z y ty w n ie n a w y p e łn ia n iu z le c o n e g o p rz e z C h ry s tu s a z a d a n ia . S p o tk a n ia c h r z e ś c i ja ń s t w a E u ro p y z lu d a m i A m e ry k i P o łu d n io w e j czy A f r y k i c zęsto ro d z i ły k o n flik ty i to n ie k ie d y b a r d z o b o le sn e . N ie zaw sz e d o ty c z y ły o n e sa m y c h p r a w d w ia ry , a c z ęściej f o r m ic h p rz e k a z u czy c a łe j tz w . o p ra w y k u lt u r o w e j. C h rz e ś c ija ń s tw o — z w o li C h r y s tu s a — m a b y ć je d n o , i ta k i m w in n o p o z o sta ć , a le z d ru g ie j s tr o n y m a o n o żyć i s p e łn ia ć s w ą p o s łu g ę z b a w c z ą w d a n y c h w a r u n k a c h , w o b e c k o n k r e tn y c h lu d z i, k tó rz y m a j ą ró ż n o ro d n e e le m e n ty p rz e s z ło śc i i te r a ź n ie js z o ś c i, n ie o b o ję tn e d la g ło s z e n ia E w a n g e lii. W p o s z u k iw a n ia c h n a jle p s z e g o w y p e łn ie n ia z a le c e n ia C h ry s tu s a , w o s ta tn ic h c z a s a c h d o p ra c o w a n o z a g a d n ie n ie i k o n c e p c ję in k u l tu r a c ji . O czy w iście, w f o r m ie p ra k ty c z n e j fu n k c jo n o w a ło o n o od p o c z ą tk ó w c h rz e ś c ija ń s tw a , o b e c n ie zaś p r z y jm u je ty lk o b a r d z ie j fo r m a ln e i z w a r te o p ra c o w a n ie te o re ty c z - n o -b a d a w c z e .
P r e z e n to w a n e o p r a c o w a n ie w y sz ło sp o d p ió r a z n a n e g o s p e c ja lis ty w te j te m a ty c e , a u to r a k ilk u k s ią ż e k , m . in . A fr ic a n C u ltu r e a n d th e C h r is tia n C h u r c h (1973), J e s u s a n d th e W itc h d o c to r (1985). S h o r t e r je s t p ro f e s o re m
w ie lu u c z e ln i, m . in . O x f o r d o ra z w U g a n u z ie , K e n ii i T a n z a n ii. P r e z e n to w a n a k s ią ż k a u k a z a ła się w lic z n y c h p rz e k ła d a c h .
P o w y k a z ie s k r ó tó w i w p r o w a d z e n iu cało ść p r a c y p o d z ie lo n a z o sta ła n a p ię ć części, a w ic h r a m a c h w y d z ie lo n o 119 b a r d z ie j szc z e g ó ło w y c h b lo k ó w tre śc io w y c h .
