Atrakcyjnoœæ geoturystyczna okolic Wojcieszowa w Górach Kaczawskich
Milena Ró¿ycka
1Geotourism attractiveness of the area around the town of Wojcieszów, Kaczawskie Mts. Prz. Geol., 62: 514–520.
A b s t r a c t. The area around the town of Wojcieszów (Kaczawskie Mts., SW Poland) is characterized by high geotourism attractiveness, although its abiotic elements remain underrated. This paper presents the variety of potential geotourist attractions inventoried in the study area and a proposal of information boards. Seventy poten-tial geotourist attraction have been recognized. They represent different types of objects such as tors, quarries, caves, lime kilns, remnants of the past metalliferous mining (shafts, drifts, bings), stone-made buildings, gravel-sand pits, view points, springs, anthropogenic lake, river channel, erratic boulders. The geosites were grouped into five clusters, in the vicinity of six settlements (Radzimowice, Mys³ów and Kaczorów, Wojcieszów, Dobków, Podgórki). Their spatial distribution was presented on the map.
Keywords: geotourism, geotourism attractiveness, potential geotourist attractions, Wojcieszów, Kaczawskie Mts.
W Sudetach Zachodnich najwiêkszym zainteresowa-niem turystów pragn¹cych zg³êbiaæ wiedzê z zakresu nauk o Ziemi ciesz¹ siê Karkonosze. To tu w³aœnie w 2010 r. powo³ano do istnienia trzeci w kolejnoœci geopark krajo-wy, który obj¹³ swym zasiêgiem teren Karkonoskiego Par-ku Narodowego wraz z otulin¹ (Knapik & Migoñ, 2010; Knapik i in., 2011). Uzyskany certyfikat geoparku krajo-wego pozwala postrzegaæ ten obszar jako szczególnie pre-dysponowany do rozwoju geoturystyki, nie tylko na tle regionu sudeckiego, ale i ca³ej Polski. Choæ w porównaniu z Karkonoszami pozosta³e regiony Sudetów Zachodnich odznaczaj¹ siê mniejszym potencja³em rozwojowym w zakresie geoturystyki, nie s¹ pozbawione miejsc szczegól-nie sprzyjaj¹cych do rozwoju tej formy turystyki (np. Sta-chowiak i in., 2013). Ich odpowiednie zagospodarowanie, udostêpnienie i wypromowanie powinny przyci¹gn¹æ tury-stów zainteresowanych poznawaniem dziedzictwa Ziemi.
Celem niniejszego artyku³u jest przedstawienie atrak-cyjnoœci geoturystycznej okolic Wojcieszowa w Górach Kaczawskich oraz pobliskich miejscowoœci: Dobkowa, Podgórek, Kaczorowa, Radzimowic i Mys³owa. Atrakcyj-noœæ ta wynika wprost z du¿ej liczby potencjalnych obiek-tów geoturystycznych (geostanowisk) wystêpuj¹cych na tym terenie. Zamiarem autorki jest zwrócenie uwagi zarówno potencjalnych odbiorców, jak i twórców oferty turystycznej na walory przyrody nieo¿ywionej wschodniej czêœci Gór Kaczawskich, w której wymienione miejscowo-œci siê znajduj¹, a tak¿e przedstawienie propozycji zago-spodarowania geoturystycznego wybranych obiektów w oparciu o wzory tablic informacyjnych.
PO£O¯ENIE I GRANICE OBSZARU
Omawiany obszar jest po³o¿ony w centralno-wschod-niej czêœci Gór Kaczawskich. Zgodnie z regionalizacj¹ fizycznogeograficzn¹ Polski (Kondracki, 2002) góry te stanowi¹ jeden z mezoregionów wyró¿nionych w obrêbie Sudetów Zachodnich, które jako makroregion s¹ fragmen-tem podprowincji Sudety i Przedgórze Sudeckie (ryc. 1).
Granice prezentowanego obszaru przebiegaj¹ w przy-bli¿eniu od miejscowoœci Podgórki w kierunku pó³nocno--wschodnim do Dobkowa, od wsi Dobków na po³udniowy wschód ku Prze³êczy Mys³owskiej i dalej do Kaczorowa, od którego biegn¹ wzd³u¿ rzeki Kaczawy i podnó¿ami wzniesienia Po³om w kierunku pó³nocno-zachodnim z powrotem do Podgórek. W œrodkowej czêœci tak zarysowa-nego obszaru znajduje siê Wojcieszów – najwiêksza miej-scowoœæ Gór Kaczawskich (ryc. 1).
ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ
Nakreœlony powy¿ej obszar po³o¿ony jest niemal w ca-³oœci w obrêbie struktury geologicznej zwanej metamor-fikiem kaczawskim. Jedynie jego niewielki pó³nocny frag-ment (okolice Dobkowa) wkracza ju¿ na rów Œwierzawy, któ-ry stanowi wschodni¹ odnogê depresji pó³nocnosudeckiej.
Poza rowem Œwierzawy w granicach obszaru opraco-wania znalaz³y siê trzy spoœród czterech jednostek tekto-nicznych wydzielonych przez Teisseyre'a (1956) w po³u-dniowej czêœci Gór Kaczawskich. Id¹c od pó³nocy s¹ to: jednostka Œwierzawy, jednostka Bolkowa oraz jednostka Dobromierza. £upki radzimowickie zaliczane dawniej do jednostki Bolkowa ujmuje siê równie¿ w odrêbne wydzie-lenie tektoniczne – jednostkê Radzimowic (Kryza & Mu-szyñski, 1992).
Dyskutowany tutaj obszar buduj¹ ska³y zarówno dol-nego, jak i górnego piêtra strukturalnego Gór Kaczawskich (Teisseyre, 1967; Baranowski, 1975; Haydukiewicz, 1977; Baranowski i in., 1987). Dolne piêtro strukturalne (starszy, waryscyjski kompleks skalny) sk³ada siê ze zmetamorfizo-wanych w warunkach facji zieleñcowej ska³ osadowych i wulkanogenicznych kambru, ordowiku, syluru, dewonu i dolnego karbonu, które buduj¹ zasadnicz¹ czêœæ metamor-fiku kaczawskiego. Zalegaj¹ce na strukturze waryscyjskiej górne piêtro strukturalne (m³odszy, laramijski kompleks skalny) tworz¹ niezmetamorfizowane ska³y osadowe i wulkanogeniczne wieku od górnego karbonu do górnej
1
kredy. Ska³y tego piêtra wype³niaj¹ g³ównie depresjê pó³nocnosudeck¹.
Dominuj¹ce wokó³ Wojcieszowa utwory dolnego (waryscyjskiego) piêtra strukturalnego Gór Kaczawskich cechuje du¿e zró¿nicowanie litologiczne (Cwojdziñski & Kozdrój, 1995, 2011). Jak zauwa¿a Kozdrój (1995) przez d³ugi czas za najstarsze wystêpuj¹ce tu ska³y uznawano ³upki radzimowickie, czyli ciemne, fyllitowe ³upki i z³upko-wane szarog³azy oraz meta³upki krzemionkowe (Zimmer-mann, 1918; za Baranowskim, 1988). Pogl¹d o ich prekambryjskim wieku utrzymywa³ siê w pracach wielu autorów (np. Jerzmañski, 1965; Teisseyre, 1967; Baranow-ski, 1975; Lorenc, 1983), co nie znalaz³o jednak potwier-dzenia w póŸniejszych badaniach (Urbanek & Baranowski, 1986). Na po³udnie od strefy wystêpowania ³upków radzi-mowickich znajduj¹ siê wapienie i dolomity krystaliczne wieku dolny kambr-œrodkowy ordowik (Kozdrój i in., 2006, 2007), znane jako wapienie wojcieszowskie. Nie tworz¹ one ci¹g³ego poziomu, lecz wiele odrêbnych, soczewkowatych cia³ ró¿nej wielkoœci, tkwi¹cych w obrê-bie serii zieleñcowej (Baranowski & Lorenc, 1981; Lorenc, 1983). Szeroko rozprzestrzenione s¹ utwory metawulkano-geniczne, a wiêc ró¿ne odmiany zieleñców, ³upki zieleñco-we, keratofiry (metatrachity), metadiabazy, metaryodacyty, metatufy i metatufity, metapiaskowce wulkanogeniczne. Spoœród nich najwiêksze wychodnie tworz¹ zieleñce i ³upki zieleñcowe, które okreœla siê jako seriê zieleñcow¹, spilitow¹ lub te¿ – z uwagi na wspó³wystêpuj¹ce z nimi keratofiry – spilitowo-keratofirow¹ (Lorenc, 1983). W pó³-nocnej czêœci omawianego obszaru zalegaj¹ mi¹¿sze pakiety ska³ metaosadowych okreœlane jako seria fliszoi-dowa jednostki Œwierzawy (Baranowski i in., 1987).
Orogen waryscyjski Gór Kaczawskich uleg³ miejsco-wemu magmatyzmowi, który ukszta³towa³ cia³a intruzyw-ne z najwiêksz¹, karboñsk¹ intruzj¹ ¯eleŸniaka na pó³-nocny zachód od Radzimowic (Machowiak & Niemczyk, 2005). W tym samym mniej wiêcej czasie rozpoczê³a siê sedymentacja wystêpuj¹cych w okolicach Dobkowa zle-pieñców, piaskowców i mu³owców wype³niaj¹cych tekto-niczne zapadlisko rowu Œwierzawy. Na du¿ych obszarach, zw³aszcza na pó³noc od zabudowanej czêœci wsi, ska³y te przykryte zosta³y plejstoceñskimi glinami zwa³owymi i utworami wodnolodowcowymi.
POTENCJALNE ATRAKCJE GEOTURYSTYCZNE
Walory geoturystyczne okolic Wojcieszowa w Górach Kaczawskich stanowi³y ju¿ przedmiot zainteresowania naukowego (£odziñski i in., 2009; Mianowicz & Brzozow-ska, 2009; Krzeczyñska & WoŸniak, 2011), tym niemniej nie s¹ one jak dot¹d w znaczniejszym stopniu wykorzysta-ne. Na obszarze opracowania, z wyj¹tkiem punktu widoko-wego wraz z tablic¹ informacyjn¹ „Trzy okresy wul-kanizmu w Krainie Wygas³ych Wulkanów” w Dobkowie oraz stanowisk przy œcie¿ce edukacyjnej „Gruszka” w Wojcieszowie, brakuje obiektów pe³ni¹cych funkcjê geo-turystyczn¹, czyli przystosowanych do potrzeb ruchu tury-stycznego w taki sposób, aby „umo¿liwiæ turystom zrozumienie geologii i geomorfologii stanowiska” (Hose, 1995, t³um. za Miœkiewicz i in., 2007). Z informacji zebra-nych od mieszkañców regionu wynika, ¿e pewnym
zainte-resowaniem turystów cieszy siê (niemniej odwiedzany nie-legalnie) obszar czynnego zak³adu wapienniczego Lhoist Polska w Wojcieszowie, g³ównie przez wzgl¹d na obec-noœæ jaskiñ krasowych na Górze Po³om. Tymczasem woko³o nie brakuje ciekawych obiektów o znacznie lepszej dostêpnoœci, które poprzez odpowiednie zagospodarowa-nie mo¿na przystosowaæ do pe³zagospodarowa-nienia funkcji geotury-stycznej.
W oparciu o dostêpn¹ literaturê, materia³y kartogra-ficzne oraz studia terenowe powsta³a lista 70 potencjal-nych atrakcji geoturystyczpotencjal-nych, które podzielono na piêæ rejonów wystêpowania (tab. 1, ryc. 1). Wœród zinwentary-zowanych stanowisk wydzielono ró¿ne kategorie obiek-tów: ska³ki (24 stanowiska), kamienio³omy (13), jaskinie (8), wapienniki (6), œlady dawnego górnictwa rud metali – ha³dy, sztolnie, szyby kopalniane (5), kamienne obiekty architektoniczne (4), piaskownie i ¿wirownie (3), punkty widokowe (2), Ÿród³a (2), sztuczny zbiornik wodny (1), koryto rzeczne (1), g³azy narzutowe (1).
Najliczniejsz¹ grupê potencjalnych atrakcji geotury-stycznych tworz¹ ostañce skalne. Wystêpuj¹ one zasadni-czo w rejonie Wojcieszowa, g³ównie w granicach rezer-watu przyrody Góra Mi³ek, oraz w okolicach Mys³owa i Kaczorowa, na stokach wzniesieñ Grodzik i Lubrza (Tra-czyk & Kasprzak, 2009). Formy ska³kowe wieñcz¹ kulmi-nacje masywów, wystêpuj¹ na ich stokach, w obrêbie zboczy dolin rzecznych, a tak¿e w siod³ach ³¹cz¹cych wzniesienia. Cechuje je du¿e zró¿nicowanie litologiczne, co jest szczególnie korzystne z punktu widzenia mo¿liwo-œci zaprezentowania turystom odmiennego zestawu ska³ metamorfiku kaczawskiego. Najbardziej rozpowszechnio-ne na omawianym obszarze s¹ ska³ki zieleñcowe [stanowi-ska o numerach: 17, 19, 20, 26, 35, 43, 56, 66, 68]. W ich obrêbie mo¿na zauwa¿yæ ró¿ne tekstury ska³, zarówno bez³adne, jak i kierunkowe. Na po³udniowych stokach Grodzika wychodnie ska³ zieleñcowych przyjmuj¹ postaæ law poduszkowych [20]. Ska³kom zieleñcowym towa-rzysz¹ formy zbudowane z keratofirów [21–25], meta-ryodacytów masywnych [18] oraz z³upkowanych [27], wapieni wojcieszowskich [34, 36, 38], ³upków radzimo-wickich [1], metapiaskowców wulkanogenicznych [45], metatufów i metatufitów [57]. Dostêpnoœæ zinwentaryzo-wanych na obszarze opracowania form ska³kowych jest na ogó³ dobra. Do wiêkszoœci z nich prowadz¹ œcie¿ki, niektó-re znajduj¹ siê bezpoœniektó-rednio przy szlaku turystycznym lub te¿ w niewielkim od niego oddaleniu. Tylko w kilku przy-padkach dotarcie do stanowiska nastrêcza pewnych trud-noœci z powodu wiêkszego ich oddalenia od œcie¿ek b¹dŸ zaroœniêcia.
Ograniczona dostêpnoœæ stanowisk zaznacza siê nato-miast wyraŸnie w przypadku jaskiñ krasowych, co znacz¹co obni¿a ich ogólny potencja³ geoturystyczny. Zwiedzanie wiêkszoœci z nich [31–33, 41, 52, 55] wymaga bowiem u¿ycia specjalistycznego sprzêtu. Dobr¹ dostêp-noœci¹ cechuje siê jedynie Schron Mi³ek [37], znajduj¹cy siê w grupie ska³ek na Cisowej oraz Jaskinia Waloñska w Podgórkach [67]. W obu przypadkach s¹ to jednak obiekty niewielkiej d³ugoœci. Obszar Po³omu z uwagi na trwaj¹c¹ wci¹¿ eksploatacjê wapieni i wynikaj¹c¹ z tego niedostêp-noœæ terenu wy³¹czono z inwentaryzacji.
Szczególnie interesuj¹ce z punktu widzenia mo¿liwo-œci geoturystycznego zagospodarowania wydaj¹ siê du¿e,
nieczynne kamienio³omy wapieni wojcieszowskich, a zw³a-szcza kamienio³om „Sobocin” [9], wyrobisko na Mi³ku [30] oraz kamienio³omy „Gruszka” [40] i „Silesia” [51]. Odznaczaj¹ siê one dobr¹ dostêpnoœci¹ oraz stanem zacho-wania, daj¹ równie¿ mo¿liwoœæ prezentacji zró¿nicowanej tematycznie wiedzy z zakresu nauk o Ziemi. Znacznie mniejszy potencja³ geoturystyczny z uwagi na z³y stan zachowania (zaroœniêcie) cechuje niewielkie wyrobiska ska³ wapiennych i zieleñcowych [ 29, 49, 59, 60 i 64] oraz nieczynne piaskownie i ¿wirownie [12–14]. Ich geotury-styczne zagospodarowanie i udostêpnienie wymaga³oby du¿ego nak³adu prac porz¹dkowych.
W pobli¿u kamienio³omów wapieni i dolomitów kry-stalicznych obecne s¹ ruiny pieców wapienniczych [8, 10, 11, 42, 50, 58], stanowi¹ce œlady dawnego przetwórstwa tego surowca. O przesz³oœci górniczej obszaru œwiadcz¹ ponadto ha³dy, sztolnie i szyby kopalniane. Dostêpnoœæ szybów „Arnold” i „Luis” [3, 5] w Radzimowicach oraz sztolni na Chmielarzu [46] jest niestety ograniczona. W pierw-szych dwóch przypadkach ograniczenia te maj¹ naturê techniczn¹ (wyloty szybów pozostaj¹ okratowane, a ich
zwiedzanie wymaga u¿ycia specjalistycznego sprzêtu), w trze-cim zaœ czasow¹ – przez kilka miesiêcy w roku wejœcie do sztolni równie¿ pozostaje zamkniête z powodu ochrony miejsca zimowania nietoperzy. Bardzo ³atwo dostêpne pozostaj¹ natomiast ha³dy materia³u p³onnego towa-rzysz¹ce szybom [4, 6]. S¹ to miejsca czêsto odwiedzane przez poszukiwaczy minera³ów, a ich potencja³ w tym zakresie by³ przedmiotem opracowañ popularyzuj¹cy wie-dzê o Ziemi (Janeczek i in., 1991).
Atrakcyjnoœæ geoturystyczna omawianego obszaru wynika ponadto z obecnoœci kamiennych obiektów archi-tektonicznych. Do najciekawszych zaliczono grupê kilku obiektów tzw. ma³ej architektury w Radzimowicach [2], ruiny kamiennej szubienicy w Wojcieszowie [47], ruiny kapliczki w Dobkowie [61] oraz pozosta³oœci dawnego koœcio³a parafialnego w Podgórkach [69]. Wymienione budowle wzniesiono w wiêkszoœci z lokalnie wystê-puj¹cego kamienia, co oznacza, ¿e daj¹ one mo¿liwoœæ dodatkowych obserwacji i poznawania ró¿nych typów ska³ metamorfiku kaczawskiego, tym samym stanowi¹c swo-ist¹ ciekawostkê geologiczn¹.
Ryc. 1. Rozmieszczenie potencjalnych atrakcji geoturystycznych na obszarze opracowania. Podzia³ Sudetów i Przedgórza Sudeckiego wg Kondrackiego (2002). ród³o podk³adu topograficznego: Mapa turystyczna Kraina Wygas³ych Wulkanów, Partnerstwo Kaczawskie w skali 1 : 70 000, Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Jelenia Góra, 2012
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 10/1, 2014
Nr Typ Stanowisko Nr Typ Stanowisko
Radzimowice 36 S ska³ki na szczycie Cisowej (wapienie wojcieszowskie)
1 S Ksiê¿y Kamieñ (³upki radzimowickie) 37 J Schron Mi³ek w grupie ska³ek na Cisowej 2 A kamienne obiekty ma³ej architektury (tablicawjazdowa, kapliczka, pomnik, mur) 38 S ska³ki na szczycie Wroñca (wapieniewojcieszowskie) 3 G szyb kopalniany „Luis” (ryc. 2 – patrz str. 486) 39 Z Ÿród³o wód krasowych „Mi³ek”
4 G ha³da materia³u p³onnego przy szybie „Luis” 40 K kamienio³om wapieni wojcieszowskich „Gruszka”
5 G szyb kopalniany „Arnold” 41 J Jaskinia w Bielcu
6 G ha³da materia³u p³onnego przy szybie „Arnold” 42 W wapiennik przy „Gruszce” (ryc. 2)
Mys³ów i Kaczorów 43 S Lisie Ska³y – grupa ska³ek zieleñcowych
7 K wyrobiska wapieni wojcieszowskich na Ose³ce 44 Pw fragment panoramy Grzbietu Po³udniowego iWschodniego oraz Gór O³owianych 8 W wapiennik przy Ose³ce 45 S ska³ka na Chmielarzu (metapiaskowcewulkanogeniczne)
9 K kamienio³om wapieni wojcieszowskich „Sobocin” 46 G sztolnia poszukiwawcza rud uranu na Chmielarzu 10 W wapienniki przy kamienio³omie „Sobocin” 47 A ruiny kamiennej szubienicy (³upki zieleñcowe i³upki wêglanowe) 11 W „wiatrak” – ruiny pieca wapienniczego 48 K wyrobisko wapieni wojcieszowskich (obecnafunkcja: sk³adowisko odpadów) 12 P¿ ods³oniêcie piasków i ¿wirów tarasów kemowych 49 K wyrobisko wapieni wojcieszowskich 13 P¿ ods³oniêcie piasków i ¿wirów tarasów kemowych 50 W wapiennik przy „Silesii”
14 P¿ ods³oniêcie piasków i ¿wirów tarasów kemowych 51 K kamienio³om wapieni wojcieszowskich „Silesia” 15 Z Ÿród³o w strefie kontaktu litologicznego pomiêdzyzieleñcami a metaryodacytami 52 J Jaskinia Silesia
16 ZbW Jezioro Kaczorowskie (zabudowa hydrotechniczna) 53 S Cisowiec (³upki wêglanowe)
17 S grupa ska³ek zieleñcowych 54 K Kamienio³om Œmierci – wyrobisko wapieniwojcieszowskich
18 S ska³ka metaryodacytowa 55 J Jaskinia Œmiertelna
19 S grupa ska³ek zieleñcowych 56 S grupa ska³ek zieleñcowych
20 S ska³ki zieleñcowe, ods³oniêcia law puklistych 57 S grupa ska³ek metawulkanoklastycznych (metatufy imetatufity)
21 S Karczmisko – grupa ska³ek keratofirowych Dobków
22 S ska³ka keratofirowa przy Kruczej Skale 58 W ruiny pieca wapienniczego
23 S Krucza Ska³a – ska³ka keratofirowa 59 K wyrobisko wapieni wojcieszowskich
24 S ska³ka keratofirowa 60 K wyrobisko ska³ zieleñcowych
25 S Diablak – ska³ka keratofirowa (ryc. 2) 61 A ruiny kapliczki zieleñcowej
26 S grupa ska³ek zieleñcowych 62 Gn skupisko granitowych g³azów narzutowych
Wojcieszów 63 Krz koryto rzeczne w ska³ach metaosadowych
27 S Bia³y Kamieñ – ska³ka metaryodacytowa Podgórki
28 K kamienio³om ska³ zieleñcowych wystêpuj¹cych wkontakcie z ³upkami kwarcowo-serycytowymi 64 K wyrobisko wapieni wojcieszowskich 29 K wyrobisko wapieni wojcieszowskich zcmentarzykiem rodowym rodziny von Bergmann 65 S Bia³e Ska³y (wapienie wojcieszowskie) 30 K kamienio³om wapieni wojcieszowskich na Mi³ku(ryc. 2) 66 S Piwniczna – ska³ka zieleñcowa
31 J Aven w Mi³ku 67 J Jaskinia Waloñska
32 J Dziura w Brzezinach 68 S ska³ka zieleñcowa
33 J Jaskinia Ukoœna 69 A dawny koœció³ parafialny (ryc. 2)
34 S ska³ki na szczycie M³yñca (wapienie wojcieszowskie)
70 Pw fragment panoramy Grzbietu Pó³nocnego,Po³udniowego oraz Wschodniego 35 S ska³ki zieleñcowe na prze³êczy miêdzy M³yñcem a Cisow¹
Tab. 1. Atrakcje geoturystyczne na obszarze opracowania (numeracja zgodna z ryc. 1)
A – kamienne obiekty architektoniczne, G – œlady dawnego górnictwa rud metali, Gn – g³azy narzutowe, J – jaskinie, K – kamienio³omy, Krz – koryta rzeczne, Pw – punkty widokowe, P¿ – piaskownie i ¿wirownie, S – ska³ki, W – wapienniki, ZbW – sztuczne zbiorniki wodne, Z – Ÿród³a
Ryc. 3. Wzór przyk³adowej tablicy informacyjnej dla kamienio³omu „Silesia” w Wojcieszowie
Listê potencjalnych atrakcji geoturystycznych obszaru zamykaj¹ dwa punkty widokowe [44, 70], skupisko g³azów narzutowych [62], które œwiadcz¹ o glacjalnej przesz³oœci obszaru oraz cztery obiekty zwi¹zane ze œrodowiskiem wodnym: dwa Ÿród³a [15, 39], sztuczny zbiornik z przy-k³adem zabudowy hydrotechnicznej [16] oraz koryto rze-czne, w którym ods³aniaj¹ siê ska³y serii fliszoidowej [63].
PROPOZYCJA ZAGOSPODAROWANIA GEOTURYSTYCZNEGO
A¿ 16 spoœród 70 zinwentaryzowanych na obszarze opracowania potencjalnych atrakcji geoturystycznych to œlady dawnego wydobycia oraz przetwórstwa wapieni woj-cieszowskich. Na grupê t¹ sk³adaj¹ siê zarówno du¿e kamienio³omy („Silesia”, „Sobocin”, „Gruszka”, kamie-nio³om na Mi³ku), jak i mniejsze wyrobiska poeksploata-cyjne (czêsto niestety zaroœniête), a tak¿e wapienniki. Szczególnie wysok¹ atrakcyjnoœci¹ geoturystyczn¹ odzna-czaj¹ siê te pierwsze, st¹d ich geoturystyczne zagospodaro-wanie proponuje siê przeprowadziæ w pierwszej kolejnoœci. Tematykê „wapienn¹” mo¿na przedstawiaæ w trzech ró¿-nych kontekstach: petrograficznym (wapieñ jako ska³a), krasowym (wapieñ jako pod³o¿e zjawisk krasowych) oraz eksploatacyjnym i przetwórczym (wapieñ jako surowiec). Tematyka nawi¹zuj¹ca do ostatniego z nich jest ju¿ obec-na, choæ w ograniczonym zakresie, na tablicach informa-cyjnych przy œcie¿ce edukacyjnej „Gruszka” w Wojcie-szowie.
Najbardziej rozpowszechnion¹ form¹ przekazu infor-macji geoturystycznej jest tablica informacyjna (Migoñ, 2012). Na rycinie 3 przedstawiono propozycjê takiej tabli-cy dla jednego z nieczynnych kamienio³omów wapieni wojcieszowskich. Za³o¿eniem by³o opatrzenie jej krótkim tekstem – przystêpnym i zrozumia³ym dla odbiorcy niepro-fesjonalnego. Na towarzysz¹ce mu elementy graficzne wybrano: zdjêcie z ods³oniêciem geologicznym wapieni wojcieszowskich i zieleñców, mapkê lokalizuj¹c¹ kamie-nio³om w okolicy miejscowoœci oraz prost¹ wizualizacjê dziejów Ziemi z zaznaczonymi wydarzeniami geologicz-nymi, o których mowa w tekœcie. W prawym górnym rogu tablicy pozostawiono ponadto miejsce na logo sponsora.
Bardziej rozbudowan¹ czêœæ tekstow¹ posiada druga z opracowanych tablic informacyjnych (ryc. 4). W przeci-wieñstwie do poprzedniej, ukazuje ona atrakcyjnoœæ geotu-rystyczn¹ nie pojedynczego obiektu, lecz kilku ró¿nych stanowisk w pobli¿u jednej miejscowoœci – Radzimowic. Tekst objaœniaj¹cy podzielono na kilka czêœci. Nadanie im nag³ówków pozwoli na szybki wybór tematyki. Poza mapk¹ z lokalizacj¹ stanowisk, zdjêciami niektórych z nich, tabelk¹ stratygraficzn¹ i miejscem na logo sponsora, dodatkowym elementem graficznym jest przekrój geolo-giczny znacz¹co u³atwiaj¹cy zrozumienie zagadnieñ zwi¹-zanych z budow¹ geologiczn¹ rejonu
PODSUMOWANIE
Rozwój geoturystyki daje mo¿liwoœæ zwiêkszenia ogólnej atrakcyjnoœci turystycznej Gór Kaczawskich. Inten-syfikacji ruchu turystycznego na omawianym obszarze pomog³aby z pewnoœci¹ poprawa istniej¹cej oraz
tworze-nie nowej infrastruktury turystycznej – w tym rówtworze-nie¿ geoturystycznej.
Okolice Wojcieszowa s¹ obszarem o du¿ej liczbie potencjalnych atrakcji geoturystycznych, które wci¹¿ jesz-cze jesz-czekaj¹ na pe³ne odkrycie zarówno przez twórców oferty geoturystycznej, jak i przez turystów. Du¿e zró¿ni-cowanie tematyczne stanowisk implikuje mo¿liwoœæ pre-zentacji szerokiego wachlarza zagadnieñ z zakresu nauk o Ziemi. Jest to bardzo korzystne, gdy¿ zró¿nicowana tema-tycznie wiedza ma szansê zaciekawiæ wiêksz¹ liczbê tury-stów. Tematyka geologiczna powinna zatem w szerszym zakresie pojawiaæ siê na tablicach informacyjnych. Tablice takie proponuje siê tworzyæ jako podstawowe elementy zagospodarowania geoturystycznego na danym obszarze.
Sk³adam serdeczne podziêkowania Recenzentom Roksanie Knapik oraz Adamowi Ihnatowiczowi za cenne uwagi do pierw-szej wersji artyku³u. Wyrazy wdziêcznoœci kierujê równie¿ w stronê Piotra Migonia za szereg wskazówek, które pozwoli³y mi udoskonaliæ pracê.
LITERATURA
BARANOWSKI Z. 1975 – Zmetamorfizowane osady fliszowe pó³noc-nej czêœci Gór Kaczawskich (jednostka Rzeszówek-Jakuszowa). Geol. Sudet., 10 (1): 119–154.
BARANOWSKI Z. 1988 – £upki radzimowickie Gór Kaczawskich (Sudety Zachodnie): charakterystyka litofacjalna zmetamorfizowanych osadów rowu oceanicznego. Ann. Soc. Geol. Pol., 58: 325–383. BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A. & URBANEK Z. 1987 – Rozwój struktury wschod-niej czêœci Gór Kaczawskich na podstawie dotychczasowego rozpozna-nia stratygrafii, warunków sedymentacji i wulkanizmu. [W:]
Baranowski Z., Haydukiewicz A., Kryza R., Lorenc S., Muszyñski A. & Urbanek Z. (red.) Rozwój struktury wschodniej czêœci Gór Kaczaw-skich, Przewodnik LVIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologiczne-go, Wa³brzych 17–19 wrzeœnia, Wyd. ZG AGH: 61–73.
BARANOWSKI Z. & LORENC S. 1981 – Pozycja geologiczna wapie-ni wojcieszowskich wzglêdem serii zieleñcowej (spilitowo-keratofiro-wej) w po³udniowo-wschodniej czêœci Gór Kaczawskich. Geol. Sudet., 16 (2): 49–59.
CWOJDZIÑSKI S. & KOZDRÓJ W. 1995 – Szczegó³owa mapa geolo-giczna Sudetów 1 : 25 000, Arkusz Wojcieszów. PIG, Warszawa. CWOJDZIÑSKI S. & KOZDRÓJ W. 2011 – Szczegó³owa mapa geolo-giczna Polski 1 : 50 000 wraz z Objaœnieniami, Arkusz Wojcieszów. PIG-PIB, Warszawa.
HAYDUKIEWICZ A. 1977 – Litostratygrafia i rozwój strukturalny kompleksu kaczawskiego w jednostce Rzeszówka i w zachodniej czê-œci Jednostki Jakuszowej. Geol. Sudet., 12 (1): 7–70.
HOSE T. A. 1995 – Selling the story of Britain's stone. Environmental Interpretation, 10: 16–17.
JANECZEK J., KOZ£OWSKI K. & ¯ABA J. 1991 – Zbieramy mine-ra³y i ska³y. Przewodnik po Dolnym Œl¹sku. Wyd. Geolog., Warszawa. JERZMAÑSKI J. 1965 – Budowa geologiczna pó³nocno-wschodniej czêœci Gór Kaczawskich i ich wschodniego przed³u¿enia. Biul. Inst. Geol., 185: 110–193.
KNAPIK R. & MIGOÑ P. 2010 – Karkonoski Park Narodowy z otulin¹ jako geopark krajowy. Prz. Geol., 58: 1065–1069.
KNAPIK R., MIGOÑ P., SZUSZKIEWICZ A. & ALEKSANDRO-WSKI P. 2011 – Geopark Karkonosze – georó¿norodnoœæ i geoturystyka. Prz. Geol., 59: 311–322.
KONDRACKI J. 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KOZDRÓJ W. 1995 – Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicz-nej Sudetów 1: 25 000, Arkusz Wojcieszów. PIG, Warszawa.
KOZDRÓJ W., TURNIAK K., TICHOMIROVA M., BOMBACH K. & ZIÓ£KOWSKA-KOZDRÓJ M. 2006 – Cambrian stages of magmatic activity in Kaczawa metamorphic complex (West Sudetes, SW Poland) – new evidence from zircon Pb-evaporation dating. Mineral. Pol., 29: 148–151.
KOZDRÓJ W., TURNIAK K., ZIÓ£KOWSKA-KOZDRÓJ M. & PRESNYAKOV S. 2007 – Lower-Middle Ordovician SHRIMP zircon
ages of Lubrza metatrachytes from Kaczawa Metamorphic Complex (West Sudetes, SW Poland). Mineral. Pol., 31: 179–184.
KRYZA R. & MUSZYÑSKI A. 1992 – Pre-Variscan volcanic-sedi-mentary succession of the central southern Góry Kaczawskie, SW Poland: outline geology. Ann. Soc. Geol. Pol., 70: 117–140. KRZECZYÑSKA M. & WONIAK P. 2011 – Oblicza geologii – przyk³adowe projekty œcie¿ek geoturystycznych. Prz. Geol., 59: 340–351.
LORENC S. 1983 – Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geol. Sudet., 18 (1): 61–119.
£ODZIÑSKI M., MAYER W., STEFANIUK M, BARTUŒ T. & MASTEJ W. 2009 – Atrakcje geoturystyczne Geostrada Zachodniosu-deckiej. Geoturystyka., 4: 19–42.
MACHOWIAK K. & NIEMCZYK W. 2005 – Ska³y subwulkaniczne ¯eleŸniaka w Górach Kaczawskich na tle granitu Karkonoszy. Prz. Geol., 54 (1): 51–55.
MIANOWICZ K. & BRZOZOWSKA K. 2009 – Potencja³ geotury-styczny Wojcieszowa (Góry Kaczawskie) [W:] Dutkowski M. (red.) Problemy turystyki i rekreacji, tom 2, Oficyna IN PLUS, Szczecin: 19–23.
MIGOÑ P. 2012 – Geoturystyka. PWN, Warszawa.
MIKULSKI S. Z. 2011 – Gold deposits in Kaczawa Mountains, West Sudetes, SW Poland [W:] Koz³owski A. & Mikulski S.Z. (red.) Gold in Poland, AM Monograph No. 2, Warszawa: 63–83.
MIŒKIEWICZ K., DOKTOR M. & S£OMKA T. 2007 – Naukowe podstawy geoturystyki – zarys problematyki. Geoturystyka, 4: 3–12. STACHOWIAK A., CWOJDZIÑSKI S., IHNATOWICZ A., PACU£A J., MRÁZOVÁ S., SKÁCELOVÁ D., OTAVA J., PECINA V., REJCHRT M., SKÁCELOVÁ Z. & VEÈEØA J. 2013 – Geostrada sudecka – prze-wodnik geologiczno-turystyczny. PIG-PIB, Warszawa.
TEISSEYRE H. 1956 – Depresja Œwiebodzic jako jednostka geologicz-na. Biul. Inst. Geol., 106: 1–60.
TEISSEYRE H. 1967 – Najwa¿niejsze zagadnienia geologii podstawo-wej w Górach Kaczawskich [W:] Teisseyre H. (red.) Przewodnik XL Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego: geologia i surowce mineralne Sudetów Zachodnich, Zgorzelec 24–27 sierpnia, Wyd. Geo-log.: 11–28.
TRACZYK A. & KASPRZAK M. 2009 – Ska³ki keratofirowe okolic Kaczorowa w Górach Kaczawskich. Przyroda Sudetów, 12: 123–134. URBANEK Z. & BARANOWSKI Z. 1986 – Revision of the age of the Radzimowice slates from Góry Kaczawskie Mts (Western Sudetes, Poland) based on conodonts. Ann. Soc. Geol. Pol., 56: 399–408. ZIMMERMANN E. 1918 – Die Eigenarten und geologische Aufna-hmes-schwiergkeiten des Bober-Katzbachgebirges usw. Jb. Preuss. Geol. Landesanst., 37: 1–29.
Praca wp³ynê³a do redakcji 20.01.2014 r. Akceptowano do druku 7.08.2014 r.
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 10/1, 2014
Ryc. 2. Wybrane atrakcje geoturystyczne na obszarze opracowania: Diablak – ska³ka keratofirowa (A), kamienio³om
wapieni wojcieszowskich na Górze Mi³ek (B), kamienny budynek dawnego koœcio³a parafialnego w Podgórkach (C), ruiny starego pieca wapienniczego przy kamienio³omie „Gruszka” (D), okratowany wylot szybu kopalnianego „Luis” (E). Fot. M. Ró¿ycka
