Henryk Bogacki
"Entwicklungslinien des deutschen
Katholizismus", wyd. Anton
Rauscher, München-Paderborn-Wien
1973 : [recenzja]
Collectanea Theologica 44/2, 199-200
R E C E N Z JE
199
D ietrich von H IL D E B R A N D , D er v e r w ü s te te W e in b e rg , R egensburg 1973, V erlag J o sef H abbel, s. 247.
O bserw ator życia K ościoła dostrzega bez trudu obok k orzystn ych zm ian przep row ad zan ych w duchu V aticanum II tak że w ie le zja w isk n eg a ty w n y ch w yk o rzy stu ją cy ch h asła odnow y sob orow ej. O gólna ocen a ob ecn y ch przem ian w K ościele n ie je s t ła tw a . D ietrich v o n H i l d e b r a n d n ie od czu w a je d n ak trudności w fo rm u ło w a n iu sądów . P rzem ia n y są dla n iego w y n ik iem św iad om ego d ziałan ia d estru k ty w n eg o zorgan izow an ej m a fii dążącej do z n i szczen ia K ościoła. T aki pogląd w y ra ził już w e w c ześn iejszy ch k sią ż k a c h 3, zaś w tym d ziele op in ie n eg a ty w n e u legają n a silen iu , co w y ra ziło się n a w et w tytu le. W oczach H i l d e b r a n d a n ie zn ajd u je u zn an ia w ła śc iw ie żadne zja w isk o cza su posoborow ego. W szędzie tropi k ryjące się n ieb ezp ieczeń stw a i zagrożen ie K ościoła. N a w e t w zm ianach d okonanych w litu rg ii za zm a r ły ch dopatruje się sp ły c e n ia sen su śm ierci (s. 220—2 2 1)!
N iem a l p o ło w ę k siężk i (s. 133— 236) zajm u je rozd ział p iętn u jący rozm aite form y ześw iecczen ia K ościoła (die V e rd ie s se itig u n g ). A utor dopatruje się p r z e su n ięcia w K o ściele z a in tereso w a n ia z życia p rzyszłego na teraźniejsze. Ś ro d k iem ciężk ości w ie lu en cyk lik , listó w p a stersk ich i n iezliczon ych kazań je st — w ed łu g H i l d e b r a n d a — n ie z b a w ien ie nadprzyrodzone, ale u rzą d zen ie życia n a ziem i.
W liczn y ch w y p o w ied zia ch p otęp ia b ezw ła d h ierarchii, która za m ia st czu w a ć nad w ła śc iw y m p ojm ow an iem o b jaw ien ia, poddaje się n acisk om bez sta w ia n ia oporu (L e th a rg ie d e r W ä ch ter).
K siążka sp ra w ia p rzyk re w ra żen ie. U zn ając zap ał i g o rliw o ść autora m ożna żałow ać, że za m ia st śled zić u rojone n ieb ezp ieczeń stw a i doszu k iw ać się p rze ja w ó w sp rzy siężen ia w ro g ó w K ościoła, n ie zd ob ył się na o b iek ty w n ą an alizę sk om p lik ow an ej i trudnej sy tu a cji K ościoła w sp ó łczesn eg o , aby odkryć r z e czy w iste zagrożenia. U p a try w a n ie lek a rstw a na d zisiejsze bolączki tylk o w T rid en tin u m i V atican u m I, do czego autor zach ęca w sw ej książce, nie je s t w y sta rcza ją cy m rozw iązan iem .
K s. H e n r y k B o g a ck i SJ, W a rsza w a
E n tw ic k lu n g slin ie n d es d e u tsc h e n K a th o liz is m u s , w y d . A nton R a u s c h e r ,
M ü n ch en -P a d erb o rn -W ien 1973, V erlag F erd in a n d S ch ön in gh , s. 115.
K a th o lisch e S o z ia lw isse n sc h a ftlic h e Z en tra lstelle (M önchengladbach) p o w o ła ła zesp ół b adaczy różn ych d yscyp lin za jm u ją cy ch się dziejam i n iem ieck ieg o k atolicyzm u p ocząw szy do w iek u X IX . U k o n sty tu o w a ła się grupa bad aw cza pod n azw ą „D eutscher K a th o lizism u s im 19. und 20. Jah rh u n d ert”. R ezu ltaty jej prac są o g ła sza n e jako B e iträ g e z u r K a th o liz is m u s fo rsch u n g w dw óch seriach: jed n a (A) p o św ięco n a je s t ed ycji źródeł, druga (B) — p u b lik ow an iu rozpraw .
S erię B rozpoczyna n in iejszy tom grom adzący refera ty w y g ło szo n e podczas pierw szego sym p ozju m n au k ow ego w A n d ech s w r. 19704. Z tej racji książka
3 D as T ro ja n isc h e P fe r d in d e r S ta d t G o tte s , R egen sb u rg 1968 (por. C o llée- tanea T h eologica 39, 1969, z. 2, 201— 203); Z ö lib a t u n d G la u b e n sk r ise , R e g e n s burg 1970.
4 W arto zazn aczyć, że w y d a n o ju ż drugi tom serii: C hristoph W e b e r ,
A u fk lä ru n g u n d O r th o d o x ie a m M itte lr h e in 1820— 1850, M ü n ch en -P ad erb orn -
-W ien 1973, a w p rzy g o to w a n iu jak o tom trzeci zn ajd u je się dzieło zbiorow e:
T h eo lo g ie u n d S o z ia le th ik im S p a n n u n g sfe ld d e r G e se llsc h a ft. U n tersu ch u n g en z u r Id e e n g e sc h ic h te d e s d eu tsc h e n K a th o liz is m u s im 19. J a h rh u n d e rt (w yd.
200
R E C E N Z J Ezaw iera raczej propozycje badań w p oszczególn ych dzied zin ach n iż o sią g n ięte w yn ik i. In terd y scy p lin a rn y zesp ół autorów zak reśla sobie szeroki program b a daw czy. W ystarczy przytoczyć tem aty poruszone p o d cza s sym pozjum : K onrad R e p g e n , E n tw ic k lu n g slin ie n von K irc h e u n d K a th o liz is m u s in h isto risch er
S ic h t (s. 11— 30); R u d olf M o r s e y , D er d e u tsc h e K a th o liz is m u s in p o litisc h e n U m bru ch Situ ation en se it d e m B eg in n d es 19. J a h rh u n d e rts (s. 31— 30); H ans
M a i e r , Z u m S ta n d o r t d e s d eu tsc h e n K a th o liz is m u s in G e s e llsc h a ft, S ta a t
u n d K u ltu r (s. 40— 49); Joh an n es S c h a s c h i n g , S o zio lo g isch e A s p e k te d e r K a th o lizism u s fo rs c h u n g (s. 50— 54); Goetz A. B r i e f s , Z u r A n a ly se d es S ä k u la rism u s (s. 55— 70); H ubert J e d i n , K irc h e u n d K a th o liz is m u s im D e u tsc h lan d d e s 19. J a h rh u n d e rts (s. 71— 84); B ernhard C a s p e r , G e sic h tsp u n k te fü r eine h isto risc h e D a rstellu n g d e r d e u ts c h e n k a th o lisc h e n T h eo lo g ie im 19. J a h rh u n d e rt (s. 85— 96).
P oszczególn i badacze om a w ia ją p rob lem atyk ę o d p ow ied n ich od cin k ów i z a gad n ień n iem ieck ieg o k atolicyzm u w X I X w . D y sk u sje toczone nad r e fe r a tam i zw róciły u w a g ę na k on ieczn ość op racow an ia szerokich kręgów te m a tycznych: 1. K ościół a k atolicyzm , 2. sp o łeczeń stw o i kultura, 3. państw o, 4. gospodarka i p olityk a społeczna.
D zięk i u d zia ło w i w sp o tk a n iu p rzed sta w icieli różnych d yscyp lin nau k ow ych udało się u czestn ik om obrad dokonać z e sta w ien ia n a jw a żn iejszy ch problem ów ja k ie stoją przed bad aczam i d ziejów k a to licy zm u n iem ieck ieg o w X I X w iek u .
K s. H e n r y k B o g a ck i SJ, W a r sza w a
P e te r STOCKM EIER, G la u b e u n d R elig io n in d e r frü h en K ir c h e , F reiburg - -B a sel-W ien 1973, V erlag H erder, s. 143.
W spółczesne w y p o w ied zi p ostu lu jące „b ezreligijn e ch rześcija ń stw o ” p o sta w iły problem w za jem n y ch zw ią zk ó w m ięd zy w ia rą i religią. P. S t o c k m e i e r p rzed staw ia eta p y fo rm o w a n ia s ię w ia ry ch rześcijań sk iej w re lig ię w p ie r w szych w iek a ch istn ien ia K ościoła. P rzez k on fron tację w ia ry w C hrystusa z form am i relig ijn y m i g reck o -rzy m sk im i bardzo w cześn ie zaznacza się d ąż ność do u jm ow an ia ch rześcija ń stw a w k ategoriach religii. N astęp u je p rzy sw o jen ie form kultu, w yob rażeń i p raktyk, k tóre nierzad k o b y ły zu p ełn ie o b ce treści N o w eg o T estam en tu . O ficja ln e u zn a n ie przez K o n s t a n t y n a W ielk iego ch rześcija ń stw a jako relig io lic ita sp o tęg o w a ło charakter ch rześci ja ń stw a jako religii, gdyż sta ło się pow od em p rzen iesien ia i zastosow an ia na jego gru n cie rzym sk ich zasad p raw n ych d otyczących r elig ii pogańskich, co m ięd zy in n y m i ozn aczało u zn an ie k o m p eten cji p a ń stw a i cesarza w sp raw ach religijn ych .
P rzek szta łcen ie się ch rześcija ń stw a w re lig ię u p r zy w ilejo w a n ą przez p a ń stw o odp ow iad ało sk łon n ościom i p ragn ien iom , ja k ie zn aczn ie w cześn iej w y rażali pisarze ch rześcijań scy. T ym bardziej dogadzało tym ten d en cjom o g ło szen ie w r. 380 przez T e o d o z j u s z a W ielk iego ch rześcija ń stw a jako p anującej r e lig ii p a ń stw o w ej. F a k t ten p rzy czy n ił się w dużym stop n iu do p rzysw ojen ia przez ch rześcija ń stw o form zew n ętrzn y ch , ob cych dotąd w ierze w C hrystusa. A u g u s t y n stw ierd za ł, że bóstw o p o gań sk ie ła tw ie j było u s u nąć ze św ią ty ń niż z serc ludzkich. W obec tego rodzą się staran ia, by d o ty ch czasow ym zw yczajom r elig ijn y m n adać in terpretatio Christiana lub zastąpić je przez ch rześcija ń sk ie form y k u ltow e.
W iara ch rześcijań sk a n ie w y stę p o w a ła w relig ijn ej próżni, lecz m u siała p rzeciw sta w ia ć się i k on k u row ać z relig ia m i p an u jącym i w ó w czesn y m ś w ię cie. K on fron tacja ta zm u szała ch rześcijan do w y ra ża n ia w ia ry w form ach znanych i zrozu m iałych dla otoczen ia. W ten sposób ch rześcija ń stw o r o z w i n ęło się i przybrało k szta łty , jak ich n ie zn a ł N o w y T estam en t. N astęp o w a ła a sym ilacja sp u ścizn y r e lig ii p ogań sk ich przy u przednim o czyszczen iu ich z p o- li teizm u.
