Credo pierwotnych Kościołów : najstarsze chrystologiczne wyznanie wiary

Hugolin Langkammer

Credo pierwotnych Kościołów :

najstarsze chrystologiczne wyznanie

wiary

Collectanea Theologica 46/3, 43-49

. O. H U G O L IN L A N G K A M M E R OFM , L U B L IN

CREDO PIERWOTNYCH KOŚCIOŁÓW Najstarsze chrystologiczne w yznanie wiary

U żyw ane w litu rg ii w y znan ie w ia ry — Credo — posiada sw oją historię, k tó re j tu nie będziem y przedstaw iać. Chodzi n am tylko o ukazan ie n a jsta rsz y ch w y zn ań w ia ry p ierw o tn y ch gm in chrześ­ cijańskich. W zagranicznej lite ra tu rz e b ib lijn ej pośw ięca się tem u problem ow i w iele uw agi. W obec b ra k u p u b lik a c ji na te n tem a t w jęz y k u polskim , trz e b a p rzy n a jm n ie j skrótow o p rzedstaw ić zagad­ nienie n a jsta rsz y ch w yzn ań w ia ry zanotow anych w pism ach Now e­ go T estam entu.

1. Zagadnienie ogólne

P rag n ąc m ówić o n a jsta rsz y ch w yzn aniach w ia ry zanotow anych w NT, trzeb a uprzedzić, że chodzi n am ty lk o o p opaschalne w yzna­ n ia sko ncentrow ane wokoło osoby Jezusa C h ry stu sa. S ą one--wy­ razem żyw otności m y śli o C h ry stu sie zm artw y ch w stały m , m yśli, k tó re odzw ierciedlają ów czesną aktu aln o ść w y zn ań i ich potrzebę. S tą d też w yznan ia ilu s tru ją tylk o pew ne ele m en ty chrystologii zw iązanych z przeżyciem C h ry stu sa w danej gm inie w jej n a js ta r ­ szym stadium . Dochodzi do tego asp ek t fo rm aln y. W yznania u jęte są w pew n e fo rm y literack ie. W szystkie w yzn ania tego ty p u cechuje krótkość. N a pierw szy p la n w y su w ają się „fo rm u ły w ia ry ” skup ia­ jące się wokoło n a jb a rd zie j ele m en ta rn y c h p raw d chrystologicz­ nych. P osługiw ano się n im i w życiu litu rg ic zn y m (1 K o r 15, 3nn; Rz 1, 3n). Obok nich istn ie ją „ak lam acje” . Podczas gdy fo rm u ły w y ­ znania zw racają b ardziej uw agę na treść, ak lam acje u w y p u k la ją a k t sam ego w yzn an ia (1 K o r 8, 6; Rz 10, 9). N adto ak lam acja zw iązana je s t z odpow iednim ty tu łe m chrystologicznym (zazwyczaj M esjasz, S yn Boży, Pan), którego tre ść z ra c ji n a k rótkość w yznan ia nie zo­ sta je rozw inięta, jak ko lw iek je s t znana. In n ą form ę w y zn an ia p

re-44 О . H U G O L IN L A N G K A M M E R O F M

z e n tu je „doksologia” , w sto su n k u do ak la m ac ji b ard ziej rozw inięta. W niej przew aża ele m en t treściow y dotyczący zbaw czej działalności Boga w zględem C h ry stu sa. T en ele m en t raczej nie je s t form alnie w ypow ied ziany w fo rm u ła c h w yzn an ia i ak lam acjach , niem niej n a ­ leży go suponow ać. D latego też w ielu egzegetów uw aża, że n aw et n a jk ró tsz e w y zn ania p ierw o tn ie w prow adzał n a rra c y jn y elem en t treścio w y opiew ający czy n y Boga n a d C hry stu sem . W yznania są przecież bezpo śred n im n aw iązan iem do k e ry g m a tu apostolskiego i jego echem . K e ry g m a t zaś — zwłaszcza w p ierw szy m sta d iu m — w fo rm ie n a rra c y jn e j u w y d a tn ia ł in g eren cję Boga w życiu i śm ierci Jezusa, pow ołującą Go do now ego życia przez zm arw ychw stan ie (por. Dz 2, 23.24; 3, 12— 26; 4, 8— 12; 5, 29— 32; 10, 34— 43; 13, 16— 41).

N ie jeste śm y w sta n ie odtw orzyć z całą dokładnością bogatej te ­ m a ty k i chrystologicznej w y zn ań i ich form , ty m b ard ziej, że zarów ­ no w ą tk i treściow e, ja k i ele m en ty fo rm a ln e p rz e p la ta ły się w za­ jem n ie. O graniczenie się do dw óch zasadniczych fo rm u ł w iary i ak la m ac ji m a w ięc sw oje uzasadn ien ie w m ate ria ła c h p rzekaza­ n y ch n am przez NT 1.

2. F o rm u ły w ia ry

W w yp ad k ach fo rm u ł w ia ry trzeb a p rzeprow adzić podział na dw ie grupy. Je d n a a k c e n tu je przed e w szy stk im tre ść k ery g m atu w niej zaw arteg o jak o p raw d ę w ia ry (np. 1 K or 15, 3— 5). Z rac ji na k e ry g m a t z a w a rty w tej fo rm u le nazy w am y ją kery g m aty czn ą fo rm u łą w iary . D ru g ą g ru p ę cech uje sam fa k t w yznania. W yznanie w jęz y k u greck im n azyw a się „hom ologią” . S tą d tą d ru g ą m ożna b y n azw ać w p ro st hom ologią. H om ologią znana b y ła w ST i w czasach Jezusa. Hom ologią ju d aiz m u b y ła o p a rta n a m od litw ie tzw . Szema, n a k tó rą sk ład ały się trz y fra g m e n ty ST (P w t 6, 4— 9; 11, 13—21; Ł b 15, 37— 41). M odlitw a ta stan ow iła isto tę w y zn an ia judaizm u w jed yn ego Boga i Jeg o przykazania.

P oniew aż w iele gm in chrześcijań sk ich znalazło się w podobnej sy tu a c ji ja k społeczność żydow ska, czyli w środow isku pogańskim , w y z n a jąc y m w ie lu bogów, chrześcijan ie w y zn aw ali jednego Boga (por. Rz 3, 30; G al 3, 20; J a k 2, 19), ale tak że jed n ego P a n a Jezusa C hrystusa.

P rz y k ła d e m p rzy ję cia przez p ierw o tn y Kościół zasadniczego w y ­ znan ia żydow skiego w jednego Boga, z rów noczesnym dodaniem do

1 Do całości zagad n ien ia zob. głó w n ie: H. Z i m m e r m a n n , N e u t e s t a -

m e n t l i c h e M e t h o d e n le h r e , L eip zig 1967, 160— 176. J. E r n s t , A n f ä n g e d e r C h ris to lo g ie , S tu ttg a rt 1972, 56— 61; K . W e n g s t , C h r is to l o g is c h e F o r m e l n un d L i e d e r d e s U r c h r i s t e n t u m s , G ü terslo h 1972, 55— 144.

niego odpow iedniego e le m en tu chrystologicznego, je s t dw uczłonow a fo rm u ła w ia ry z a w arta w 1 K o r 8, 6 (por. tak że Ef 4, 5.6; 1 T m 2, 5):

„ Je d e n Bóg O jciec

J e d e n P a n Je zu s C h ry stu s”.

W yznanie chrystologiczne zaw iera się w d ru g im sty c h u i dotyczy P a n a Jezu sa C h ry stu sa 2.

J a k p rzed staw ia się k e ry g m aty czn a fo rm u ła w iary? K lasyczny p rzy k ła d tego ro d za ju w y z n a n ia stan o w i ju ż w zm ian k o w an y tek st 1 K o r 15, 3— 5. W nau ko w ej egzegezie pośw ięcono te m u fra g m en ­ tow i w iele u w a g i3. O siągnięto tu zwłaszcza dw a w yniki. P ierw szy dotyczy stro n y języ k o w ej: n a js ta rs z a część fo rm u ły b y ła zredago­ w an a w jęz y k u a ra m ejsk im i pochodzi z tra d y c ji zakotw iczonej w gm inie palesty ń sk iej. D ru g i w y n ik o p ierający się n a poprzednim , dotyczy re k o n stru k c ji n a jsta rsz e j części w yznania:

„C h ry stu s u m arł za nasze grzechy zgodnie z P ism em i został pogrzebany.

Z ostał w skrzeszony z u m arły ch trzeciego d n ia zgodnie z P ism em i ukazał się K efasow i, a p otem D w u n a stu ” .

O pinia ogólna egzegetów sk łan ia się w. 6a— 8 uw ażać za dodatek do pierw o tn eg o w yznania:

„później zjaw ił się w ięcej niż pięciuset braciom rów nocześnie, w iększość z n ich ży je dotąd, n iek tó rzy z nich pom arli. P otem ukazał się Jak u b o w i, jeszcze później w szy stkim aposto ło m ” . Nie znaczy to w cale, że część d ru g a opiera się tak że n a tra d y c ji. Np. c h ry sto fan ia wobec Ja k u b a je s t przez w ielu p ro te sta n c k ic h egze­ getów u w ażan a za a u ten ty czn ą.

O staro żytn o ści pierw szej części św iadczy tak że k o n stru k c ja tego dwuczłonow ego zdania, n a k tó re sk ła d a ją się c z te ry stych y. G dy­ byśm y w y k reślili zw ro t „zgodnie z P ism em ” w obu członach, m am y do czynienia z k lasycznym chiazm em w edług w zoru:

a 1 — b 1 b 2 — a 2

a 1 m ów i o śm ierci jak o o w y d a rz en iu h istorycznym ;

a 2 p re te n d u je do tego, b y c h ry sto fan ie uznać tak że za praw dziw e w ydarzenie;

b 1 m ów i o pogrzebaniu;

b 2 stw ierd zając w skrzeszenie z u m arły ch su p o n u je pogrzebanie.

2 Zob. m ój a rty k u ł na tem a t. J e d n o s t k i l i te r a c k ie i te o l o g ic z n e w 1 K o r

8, 6, R o czn ik i teo lo g ic z n o -k a n o n ic z n e 15(1968) z. 1, 97— 109.

8 Zob. g łó w n ie Ph. S e i d e n s t i c k e r , Das a n ti o c h e n is c h e G la u b e n s b e ­

k e n n t n i s 1 K o r 15, 3— 7 i m L ic h t e s e i n e r T r a d it io n s g e s c h ic h t e , T h eo lo g ie und

G lau b e 57(1967)286— 323; J. К r e m e r, D a s ä l t e s t e Z e u g n is v o n d e r A u f e r ­

46 О . H U G O L IN L A N G K A M M E R O F M

W ta k im je d n a k w y p a d k u zw ro t „w edług P ism a ” b y łb y do d at­ kiem , jak k o lw iek bardzo w czesnym . Skoro p ra s ta ry c e n tra ln y opis m ęki P ań sk iej, tj. fra g m e n t śm ierci z n a jd u jąc y się w M k nie używ a zw ro tu „w edług P is m a ”, zw ro t te n m ógł być d o d a n y nieco póź­ niej do fo rm u ły k ery g m aty czn ej 1 K o r 15, 3— 5.

S tarożytn o ść p rze k a z u p o tw ierd za n ad to sam P aw eł w w. За: „P rzekazałem w am n a p o czątk u co p rz e ją łe m ” . W idocznie ju ż P a ­ w eł do sam ego w y zn an ia niew iele dodał. O staro ży tn o ści przekazu św iadczy tak że sform ułow anie: „za nasze g rze c h y ” jak k o lw iek jesz­ cze starsza fo rm u ła ek sp iacy jn a nie m ów i o grzechach, lecz używ a zw rotu: „za was, za nas, za w ie lu ”, n aw iązu jący ch do au ten ty czn y ch słów Jezu sa (np. w czasie O statn iej W ieczerzy 4).

W w y zn an iu 1 K o r 15, 3— 5 kładzie się n acisk n a 1. śm ierć, 2. pogrzeb, 3. zm artw y ch w stan ie, 4. c h ry sto fan ie po z m artw y ch ­ w stan iu , czyli n a ele m en ty historyczne. One też stan o w ią rd zeń p a ­ cierzow y w szelkich opisów m ęki Jezusa. T rzeba je d n a k dodać, że chodzi o pierw sze z w a rte opisy h isto rii m ęki P ań sk iej 5.

To co p rze d staw ia te k s t 1 K or 15, 3— 5 w jego n a jsta rsz y m u ję ­ ciu je s t rów nież k ery g m a te m , k tó ry je d n a k o p iera się o ścisłe fak ty . F ra g m e n t 1 K o r 15, 3— 5 nie p rzed staw ia n ajstarszeg o e ta p u w y ­ znań. C ały szereg tekstów zaw ierający ch bardzo w czesne sfo rm uło ­ w ania, opuszcza w p ro st m otyw śm ierci, a w spom ina ty lk o o w sk rze­ szeniu Jezu sa z u m a rły c h przez Boga (Rz 10, 9; 4, 24; 8, 11; 1 K o r 6, 14; 2 K o r 4, 14; G al 1, 1; Ef 1, 20; K ol 2, 12; 1 Tes 1, 10; 2 Tm 2, 8; 1 P 1, 21; Dz 13, 30.37). N ie podlega je d n a k d yskusji, że w y ­ znania o tem a ty c e w yłącznie pasch aln ej su p o n u ją śm ierć Jezusa.

W końcow ych w nioskach w yp ad a stw ierdzić, że fo rm u ły w ia ry p o w stały n a te re n ie p alesty ń skim . Je d n ak ż e hom ologia „ Jed e n P a n ” w 1 K or 8, 6 każe n a m się p rzenieść n a te re n pogański. Tam też a k tu a ln e było w y znan ie w „Jednego B oga”, m ające zastosow anie w śród Ż ydów w diasporze, k tó ry m trz e b a było przy pom inać także p raw d ę o jed y n y m Bogu, w zględnie głosić ją poganom , k tó ry ch żydow scy m isjo n arze p rag n ę li zyskać dla ju d aizm u .

3. A klam acje

T erm in a k la m ac ja p rz y ję ty w n o m en k la tu rz e b ib lijn ej oznacza dosłow nie to, co w y raża łaciń sk i źródłosłów naszego z łacin y p rz y ­ jęteg o rzeczow nika. Czasow nik acclam are znaczy ty le , co ogłaszać coś p ublicznie i p rzy ch y lać się do tego ogłoszenia. Ję zy k łaciński

4 D ok ład n e z e sta w ie n ie tzw . fo rm u ł ek sp ia cy jn y ch łą czn ie z ob jaśn ien iem p od ałem w a r ty k u le w y żej w sp o m n ia n y m (s. 105 n).

5 W sp r a w ie g e n e z y e w a n g e lic z n y c h o p isó w m ę k i J ezu sa zob. m oją m o ­ n o g ra fię: W p r o w a d z e n i e i k o m e n t a r z d o e w a n g e l i c z n y c h o p i s ó w M ę k i P a ń ­

posiada jeszcze siln iejszy czasow nik w ty m w zględzie, m ianow icie

proclam are — ogłosić lu b obwieścić, że przed m iot p ro k la m a c ji jest

godny uw agi, szacu n k u itp. O kreślenie p ro k lam acja uw zględnia więc b ardziej m o m ent sam ego p rzy jęcia treści. Skoro je d n a k dla a k la ­ m acji isto tn y je s t m o m en t w yznania, to p o tw ierdzen ie tego w y zn a­ n ia m ieszczące się w p ojęciu p ro k lam acji jest zbyteczne. Ten, k tó ry w y zn aje, w ie rz y i w y d a je św iadectw o o sw ojej w ierze, k tó ra ju ż n ie p o trz e b u je specjalnej prok lam acji.

A klam acja z ra c ji n a jej n iezw ykle k ró tk ie litera c k ie ujęcie, siłą rzeczy m usi się w iązać z jak im ś ty tu łe m chrystologicznym 8. A kla­ m ację z n a jd u jem y np. w h y m n ie chrystologicznym F lp 2, 6— 11 — „ P a n Jezu s C h ry stu s” (2, 11), w yw odzącą się ż starszego sform uło­ w ania „P an em je s t J e z u s ”, pochodzącego z tego e ta p u aklam acji, k ied y jeszcze Jezu s było im ieniem , a C h ry stu s ty tu łe m chrysto lo­ gicznym . Z chw ilą zapoznania się gm in w yw odzących się z pogań­ stw a z tre śc ią ty tu łu M esjasz (C hrystus), o k reślen ie to s ta je się im ie­ niem . O b ejm u je ono cały okres ziem skiej działalności Jezusa, gdyż Jezu s ju ż za życia u jaw n ił się jak o M esjasz. Z d ru g iej stro n y od­ zw ierciedla e ta p w czesnych rozw ażań popasch alny ch o tym , że J e ­ zus b y ł p raw d ziw y m M esjaszem . In n y m i słow y ty tu ł M esjasz, obej­ m u je ziem skiego Jezu sa po W ielkanocy, stan o w i n a jb a rd zie j ade­ k w a tn e określenie Jezu sa zm artw ychw stałego. O kreślen ie M esjasz- -C h ry stu s je s t n a jb a rd zie j zw iązane z ziem skim Jezu sem i dlatego m ogło stać się w p ro st im ieniem popaschalnym historycznego J e ­ zusa. W te n sposób tak że sam o im ię p odkreśla jednoznacznie m yśl, iż C hry stus, k tó ry zm a rtw y ch w sta ł i został w yw yższony to je s t J e ­ zus ziem ski.

Skoro więc w śród ch rześcijan, pochodzących z pogan, bardzo w cześnie zadom ow ił się ty tu ł C h ry stu s jako p ełn e im ię Jezu sa po W ielkanocy, należy to przyp isać w pierw szy m rzędzie k ery g m ato w i apostolskiem u, k tó ry tak że w obec pogan n ie m ógł zrezygnow ać z sta ro te sta m e n ta ln y c h p rero g a ty w M esjasza i przy p isy w an ia ich ziem skiem u Jezusow i.

Je śli chodzi o a k lam ację „K yrios Jezu s C h ry stu s” zaw artą w h y m n ie F lp 2, 6— 11, p ieśń w y raźn ie m ówi w w. 11: „ab y w szelki jęz y k w y zn ał” (exhom ologeo). Sam hym n su g eru je, że ak lam acja jest rów nocześnie w y zn aniem — hom ologią. W ziąw szy pod uw agę, że ak lam acja „P anem je s t Jezu s C h ry stu s” je s t szczytow ym p u n k tem h y m n u , nasu w a się dalsza m yśl. Żyw otność ak lam acji, tego jędrnego w yzn an ia stanow iącego zaledw ie jedno zdanie, b y ła k ró tk a, gdyż siłą rzeczy dom agała się in te rp re ta c ji i rozw inięcia. Ja k o dalszy dowód

• Z w łaszcza d w ie m o n o g ra fie o ty tu ła ch ch ry sto lo g icz n y c h za słu g u ją na u w a g ę: F. H a h n , C h r y s t o lo g i s c h e H o h e i ts ti te l. I h r e G e s c h ic h t e i m fr ü h en

C h r i s t e n t u m , G öttin gen2 1964; J. K r a m e r , C h ris tos, K y r i o s , G e tte s s o h n , Z ü­ rich 1963.

48 O . H U G O L IN L A N G K A M M E R O F M

n a to służyć m oże Rz 10, 9: „A to je s t słowo w ia ry , k tó re głosimy: Je że li u stam i sw oim i w yznasz, że Jezu s je s t P a n e m i w sercu swoim uw ierzysz, że Bóg w skrzesił go z m a rtw y c h — będziesz zbaw iony” . W ty m tekście rów nież a k lam acja „Jezu s je s t P a n e m ” stanow i w y ­ znanie. Z n im je d n a k łączy się głęboka w iara. Tę w ia rę głoszą apo­ stołow ie i ona je s t w a ru n k ie m zbaw ienia. P rz ed m io te m te j w ia ry je s t w y znanie „Jezu s je s t P a n e m ” , a jego zasadniczą treścią, k tó rej nie trz e b a głośno w ypow iadać i w yznaw ać, je s t z m artw y ch w stan ie Jezusa. A klam acja „ Jezu s je s t P a n e m ” zasadza się w ięc n a w ierze w jego zm artw y ch w stan ie. „Jezu s je s t P a n e m ”, znaczy, że P a n to zm a rtw y ch w sta ły Jezus, któ reg o gm ina u z n a je za sw ojego w ładcę i z n im je s t zw iązana i złączona, jego p ro k la m u je w życiu litu r ­ gicznym .

W środow isku pogań skim zaistn iała p o trzeb a zaakcentow ania p raw d y , że Jezu s je s t je d y n y m P anem . O ty m św iadczy np. a k la ­ m acja „Jed e n P a n Je zu s C h ry stu s” w 1 K o r 8, 6, w obecnym tekście p rzedstaw io na łącznie z jej rozw inięciem .

Nie w szy stk ie a k la m a c je sk u p ia ją się wokoło ty tu łu P an . P o n ie ­ w aż a k la m ac ja zw iązana je s t z k o n k re tn ą p o trz e b ą życia religijneg o i litu rg ic zn e g o n a js ta rs z y c h gm in, w iąże się z ró żn y m i ty tu ła m i.

O to p rzeg ląd ty c h ty tu łó w łącznie z tek sta m i, w k tó ry c h się z n a j­ dują: C h r y s t u s - M e s j a s z (Mk 14, 61; M t 16, 16, 20; 26, 63; Ł k 4, 41; 22, 67; Dz 9, 22; 18, 5; 17, 3; J 7, 26, 41; 10, 24; 11, 27; 20, 31). S y n B o ż y (Mk 1, 11 por. 8, 7; M t 16, 16; Ł k 4, 41; Dz 8, 37; 9, 20; J 1, 34, 49; 10, 36; 11, 27 i in). S y n D a w i d a (Mt 12, 23; Dz. 8, 37; 8, 20 i in.). S y n D a w i d a (Mt 12, 23; Dz 8, 37; 8, 20 i in.).

D alsze ty tu ły z n a jd u ją się rów nież w ak lam acjach. Ich form a je d n a k je st odm ienna. P osłużm y się p rzy k ład em J 4, 42. Chodzi o ty ­ tu ł „Z baw iciel św ia ta ” : „W ierzym y ju ż nie dzięki tw e m u opow iada­ niu, n a w łasne uszy bow iem usłyszeliśm y i jeste śm y przekon ani, że on rzeczyw iście je s t zbaw icielem św ia ta ” . Ł atw o zauw ażyć, że w tej ak lam acji, w plecionej w obecny tek st, ty tu ł s ta je się orzeczeniem . D latego m ówi się o „ a k lam acjach orzeczeniow ych” . D la ty tu łu „zba­ w iciel św ia ta ” nie z n a jd u jem y w NT in n y ch tekstów o ch ara k te rz e ak lam acy jn y m . W ty m tek ście u w y p u k lo n y rów nież został asp ek t w yznania: „jesteśm y p rze k o n a n i” . J e s t to ju ż późniejszy okres sto ­ sow ania aklam acji, gdyż w yprzedza je in te rp re ta c ja . T ru d n o orzec czy te n ty tu ł i n astęp n e, stan o w iły kiedy k o lw iek p u n k t w yjścia dla aklam acji. O pierając się o w zór typow ej ak la m ac ji „P an em je s t J e ­ zu s” analogia u w zg lęd niająca ty tu ł „Z baw iciel św ia ta ” m u siałab y się p rzed staw iać w te n sposób: „Jezu s Z baw iciel św ia ta ” lu b „Z baw iciel św iata Je z u s” .

Tego ty p u ak la m ac ji nie zna je d n a k NT, co je s t zrozum iałe. A kla­ m acja je s t p ierw szy m w y zn aniem p ierw o tn y c h zgrom adzeń litu r ­ gicznych. T am je d n a k o bierano te ty tu ły chrystologiczne, k tó re w y ­ ra ż a ły zasadnicze p ra w d y w iary , że Jezu s z m a rtw y ch w sta ły żyje,

jest obecny i działa w Kościele. A przecież ty tu ł „Zbaw iciel św ia ta ” stanow i ju ż dalszą reflek sję chrystologiczną, p o w stałą w gm inach z n ajd u jący ch już ro zw in ięty k e ry g m a t o zm artw y ch w stan iu , k e ry g ­ m at głoszący zarów no je d y n e p ośrednictw o C h ry stu sa w od kupieniu ja k i zasięg kosm iczny tej działalności zbawczej.

A klam acje sk u p iające się wokoło dalszych ty tu łó w , u trz y m an e w s ty lu orzeczeniow ym , pochodzą więc z późniejszego okresu. Sam fak t, że m am y do czynienia z ak lam acją z w yjaśnieniem , św iadczy o jej późniejszym zastosow aniu.

Dalsze ty tu ły w iążące się z ak lam acją o ty p ie orzeczeniow ym są następ u jące: S y n С z ł o w i e с z y (J 3, 13; 5, 27; 9, 35— 37); P r o ­ r o k (J 6, 14; 7, 40); Ś w i ę t y B o g a (J 6, 69); K r ó l Ż y d ó w (J 18, 33).

Ł atw o zauważyć, że w szystkie aklam acje o ty p ie orzeczeniow ym zn ajd u ją się. w ew angelii Ja n a. Znaczy to, że czw arta ew angelia, m im o sw ej późnej re d a k c ji (koniec pierw szego w ieku po Chr.), opie­ ra się na sta ry c h tra d y c ja c h , sięgających do źródeł w y zn ań i a k la ­ m acji chrystologicznych.

W zakończeniu w a rto zwrócić uw agę na isto tn ą sp raw ę dla n a j­ starszy ch w y zn ań w iary : sk u p ia ją się one w koło śm ierci i zm ar­ tw y ch w stan ia C h ry stusa. W te n sposób w iążą one ziem skiego Jezusa z C h ry stu sem zm artw y ch w stały m . W dobie w spółczesnych dociekań naukow ych n a te m a t chrystologii NT to stw ierd zenie odgryw a za­ sadniczą rolę. N ajstarsze w y znan ia w iary, k tó re czerpały sw oje w ia­ dom ości chrystologiczne z k e ry g m a tu apostolskiego u to żsam iają J e ­ zusa ziem skiego z C h ry stu sem zm artw y chw stałym .

D A S CREDO D ER URK IRCH E

D ie ä lte ste n ch risto lo g isch en G lau b en sau ssagen

D er V erfa sser u n tersu ch t das ch risto lo g isch e B ek en n tn is der U rkirche, das v e r sc h ie d e n e lite r a r isc h e F orm en g esch a ffen hat. S ie drück en b estim m te L eb en sä u sseru n g en und B e d ü r fn isse der frü h ch ristlich en G em ein d e aus. N e ­ ben den k u rzen G la u b en sfo rm eln , w e lc h e den ch risto lo g isch en K ern geh alt b ek a n n t gaben (1 K or 15, 3ff; Rom 1, 3f), gab es d ie A k k la m a tio n , in w elch er das B ek en n en als so lch es zum A u sd ru ck gebracht w u rd e (1 K or 8, 6; Röm 10,9). Ein H o h eitstitel, d essen A n sp ru ch ein d eu tig ist, w ird d ab ei m ita u sg e- ru fen . D ie D o x o lo g ie ist sta rk litu r g isc h geprägt. G ottes H e ils ta te n in Jesus C h ristu s w erd en fe ie r lic h au sgesp roch en (2 Kor 1, 3; Eph 1, 3; 1 P e tr 1,3). D ie G lau b en sform el und d ie A k k la m a tio n setzen d iesen B erich t vorau s. D ie k eryg- m a tisch e M itte a ller ch risto lo g isch en G la u b en sa u ssa g en ist d as ö sterlic h e B ek en n tn is, In sofern ist d ie Id en titä t zw isch en dem ird isch en J esu s und dem A u fersta n d en en auch in den ä lte ste n ch ristologisch en B e k e n n tn isse n sich er­ g estellt.