Zarządzanie odpadami komunalnymi

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 653. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2004. Marta Hrabia Katedra Towaroznawstwa Ogólnego i Zarządzania Jakością. Łucja Karpiel Katedra Towaroznawstwa Ogólnego i Zarządzania Jakością. Zarządzanie odpadami komunalnymi 1. Wprowadzenie Wraz z rozwojem cywilizacyjnym społeczeństwa i podnoszeniem standardu życia systematycznie wzrastają ilości produkowanych odpadów. Ich podział ze względu na źródła powstania jest następujący: – komunalne: z gospodarstw domowych, zakładów infrastruktury miejskiej, z ulic i placów, jednostek osiedlowych, – przemysłowe: z procesów technologicznych, przetwórczych, wydobywczych, – niebezpieczne: z sektora medycznego, przeterminowane środki ochrony roślin, ziemia skażona substancjami ropopochodnymi, metalami ciężkimi. Statystyczny Polak wytwarza ok. 320 kg odpadów komunalnych rocznie, z czego ok. 98% odpadów trafia na składowiska. Jednak wciąż jeszcze niska świadomość w zakresie znaczenia dla środowiska prawidłowej gospodarki odpadami stałymi niesie za sobą negatywne skutki. Głównie dotyczy to sposobu postępowania w gospodarstwach domowych z przeterminowanymi lekami, zużytymi bateriami, puszkami po farbach, które bez zastanowienia wrzucane są do kosza na śmieci. Taki sposób postępowania wynika z braku w naszym kraju rozwiązań systemowych. Dopiero od niedawna w kraju prowadzi się akcję uświadamiania społeczeństwa, że wysypiska odpadów zlokalizowane w sposób przypadkowy, bez odpowiedniego zabezpieczenia stanowią „bomby ekologiczne z opóźnionym zapłonem”, gdyż odcieki z wysypisk są zagrożeniem dla wód podziemnych..

(2) 30. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. 2. Polska ustawa dotycząca odpadów Główną zasadą przyjętą w nowej ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. jest założenie, że znajdą się w niej zagadnienia ściśle dotyczące odpadów, inne zaś np. wymagania emisyjne znajdą się w ustawie Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Rozdział pierwszy dotyczy przepisów ogólnych; zawiera między innymi definicje podstawowych pojęć. W rozdziale drugim uregulowane zostały zasady gospodarowania odpadami z uwzględnieniem powszechnie uznawanej hierarchii działań: – zapobieganie powstawania odpadów, – ograniczanie ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, – odzysk z odpadów substancji, przedmiotów i produktów wraz z ich wykorzystaniem, – unieszkodliwianie odpadów, – składowanie tylko tych odpadów, których unieszkodliwianie w inny sposób jest niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Posiadacze odpadów nie mogą się ich pozbyć w sposób sprzeczny z ustawą. Mogą się ich pozbyć na rzecz podmiotów, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działań w zakresie gospodarki odpadami, chyba że działania takie nie wymagają uzyskania pozwolenia. Z chwilą przekazania odpadów, podmiot przejmuje także odpowiedzialność za te odpady. Nowością jest wprowadzenie obowiązku opracowania planów gospodarki odpadami (stanowiących część programu ochrony środowiska) dla osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa. Plany są opracowywane na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym i określają aktualny stan gospodarki odpadami, prognozowane zmiany i działania zmierzające do poprawy sytuacji w tym zakresie. Określają również instrumenty finansowe oraz system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Istotnym elementem nowej ustawy są przepisy dotyczące systemu decyzji administracyjnych regulujących określone sposoby postępowania z odpadami. W ustawie zwraca się szczególną uwagę na system pozwoleń. Wytwórca odpadów prowadzący instalacje jest zobowiązany do: – uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów, jeżeli wytwarza powyżej 1 t odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tys. t rocznie odpadów innych niż niebezpieczne,.

(3) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 31. – uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza do 1 t odpadów niebezpiecznych rocznie/powyżej 100 kg rocznie – wytwórca odpadów nie prowadzący instalacji, – przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza od 5 do 5 tys. t rocznie odpadów innych niż niebezpieczne/powyżej 5 ton odpadów innych niż niebezpieczne – wytwórca odpadów nie prowadzący instalacji. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów powinno zawierać informacje dotyczące ilości odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku, sposoby gospodarowania odpadami oraz miejsce i sposób magazynowania odpadów. Decyzje w tym zakresie podejmuje przede wszystkim starosta, natomiast w wypadku, gdy prowadzona działalność będzie zaliczona do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, kiedy obowiązkowe jest sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko – wojewoda. Dokładne zasady postępowania z odpadami komunalnymi zawarte są w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, która w ramach porządkowania systemu prawa ochrony środowiska została znowelizowana i weszła w życie 1 października 2001 r. Reguluje ona trzy główne zagadnienia: – zadania organów gminy w zakresie utrzymania porządku i czystości, – obowiązki właścicieli nieruchomości, – warunki udzielania zezwoleń podmiotom świadczącym usługi w zakresie objętym jej regulacją. Ustawa ta zawiera przede wszystkim przepisy o charakterze organizatorsko-kompetencyjnym, ustala bowiem, jakie zadania obciążają gminę, jaka jest ich treść, jakie gminie przysługują kompetencje umożliwiające zrealizowanie nałożonych zadań. Jednym z najważniejszych w całym systemie jest obowiązek zapewnienia budowy i eksploatacji urządzeń i obiektów służących do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Z ustawy wynika jednoznacznie, że to właśnie gmina odpowiada za to, gdzie i w jaki sposób odpady komunalne będą poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane. Ustawa dopuszcza możliwość budowy i eksploatacji urządzeń tego typu wspólnie z innymi gminami. Gmina została wyposażona w prawo wydawania aktów normatywnych, nakładających we wskazanych sytuacjach nowe obowiązki na inne podmioty. Prowadzenie przez podmioty inne niż gminne jednostki organizacyjne działalności polegającej na usuwaniu, odzysku lub unieszkodliwianiu odpadów komunalnych, możliwe jest na podstawie zezwolenia udzielanego przez wójta. Nie ma ono charakteru koncesji, gdyż ustawa stwierdza, że wójt udziela go każdemu podmiotowi, który dysponuje odpowiednimi środkami do wykonania usługi i zapewnia jej należyty poziom. Zakres wymagań określa i podaje do publicznej wiadomości zarząd gminy, mogąc także określić obszar, na którym usługi te mają być świadczone, a następnie.

(4) 32. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. w drodze przetargu publicznego wybierany zostaje podmiot. Nowością są również obowiązki związane z dokumentowaniem miejsca odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Przedsiębiorca ubiegający się wyłącznie o zezwolenie na zbieranie i transport odpadów komunalnych powinien udokumentować gotowość ich odbioru przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Natomiast przedsiębiorca ubiegający się o zezwolenie na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów powinien dołączyć do wniosku informację o miejscu odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz udokumentować prawo do terenu, na którym prowadzona ma być ta działalność [10]. 3. Europejska gospodarka odpadami Kraje zamierzające przystąpić do Unii Europejskiej, takie jak Polska, muszą dostosować swoje przepisy, zasady i procedury tak, aby w sposób skuteczny włączone zostały do ich krajowego systemu prawnego i administracyjnego dyrektywy i rozporządzenia. Aktualną strategię działań Unii w dziedzinie postępowania z odpadami wytycza rezolucja Rady z 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii Wspólnoty w gospodarowaniu odpadami. W systemie aktów normatywnych podstawowe znaczenie ma tzw. dyrektywa ramowa nr 75/442 konstruująca podstawowe wymagania dotyczące gospodarowania odpadami we Wspólnocie, rozumianego jako zbieranie, transport odzyskiwanie i usuwanie odpadów, a także nadzór nad tymi działaniami i miejscami usuwania odpadów. Podstawowym pojęciem są „odpady”, które dyrektywa definiuje jako „każdą substancję lub przedmiot w kategoriach ustalonych w zał. nr 1 (do niniejszej dyrektywy), których posiadacz się wyzbywa lub zamierza się pozbyć lub też których pozbycie jest wymagane” [2]. Art. 3 dyrektywy ramowej określa podstawowe cele działań, które mają bardzo duże znaczenie przy skonstruowaniu i funkcjonowaniu systemu postępowania z odpadami. Do tych celów należą: zapobieganie powstaniu odpadów oraz zmniejszenie ich ilości i szkodliwości poprzez rozwijanie czystych technologii, odpowiednie projektowanie i opracowanie produktów oraz rozwijanie odpowiednich technik ostatecznego usuwania substancji niebezpiecznych znajdujących się w odpadach przeznaczonych do odzysku. Odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie materiałów z odpadów to kolejny cel, który powinien być prowadzony poprzez recykling, wykorzystanie odpadów jako źródła energii, regeneracje lub inne procesy mające na celu odzyskiwanie surowców. Wymaga się również przestrzegania zakazu porzucania, wysypywania lub niekontrolowanego usuwania odpadów. Do powyższych obowiązków, które wiążą państwa członkowskie zaliczyć należy także:.

(5) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 33. – obowiązek prowadzenia planowej gospodarki odpadami, zgodnie z którym władze krajowe powinny przygotować plany gospodarowania odpadami; – obowiązek doprowadzenia do powstania sieci zakładów usuwania odpadów, jeśli jest to konieczne lub godne zalecenia. Zakłady tego rodzaju powinny stosować najlepsze dostępne technologie, nie związane z ponoszeniem nadmiernych kosztów, zapewniające ochronę środowiska i zdrowia człowieka; – obowiązek egzekwowania od określonych podmiotów wskazanych w dyrektywie wymagań. Wymagania te określono w art. 8–14. Pierwszym z tych wymagań jest obowiązek wprowadzenia odzysku i usuwania odpadów. Jedną z naczelnych zasad współczesnej polityki ochrony środowiska jest zasada „zanieczyszczający płaci” (Polluter Pays Principle – PPP). Zgodnie z powyższą zasadą koszty usuwania odpadów powinien ponosić wytwórca odpadów, posiadacz odpadów oraz wytwórca produktu, z którego pochodzą odpady. Odstąpienie od tej zasady możliwe jest tylko wtedy, gdy szybkie wprowadzenie surowych wymogów związane z ochroną środowiska lub nałożenie wysokich opłat spowoduje naruszenie równowagi ekonomicznej podmiotów zanieczyszczających. System przepisów Unii Europejskiej dotyczących gospodarki odpadami przedstawia rys. 1 [5]. Najnowsze regulacje prawne Unii Europejskiej dotyczące odpadów składowanie ich uznają jako zło konieczne, możliwe jednak do stosowania. Dyrektywa Rady nr 99/31 z 26 kwietnia 1999 r. zawiera zbiór wymagań, dotyczących przede wszystkim takich kwestii, jak lokalizacja składowiska, ochrona wód i gleby, dostęp do składowiska osób trzecich. Celem dyrektywy jest ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko i zdrowie ludzi, powodowanych przez składowanie odpadów, w całym okresie funkcjonowania składowisk. Za składowisko uznane jest urządzenie służące do usuwania odpadów poprzez gromadzenie ich na powierzchni lub we wnętrzu gruntu, także urządzenie służące do tymczasowego gromadzenia odpadów oraz urządzenia prowadzone przez wytwarzającego w miejscu powstawania odpadów. Składowiska podzielone zostały na trzy główne typy: – odpadów niebezpiecznych, – odpadów nie mających charakteru niebezpiecznych – gdzie mogą być składowane tylko odpady komunalne (odpady z gospodarstw domowych i podobne ze względu na ich skład lub naturę), inne niż niebezpieczne oraz niebezpieczne, które są stabilne i nie podlegają reakcjom, – odpadów obojętnych – gdzie można składować tylko odpady tego rodzaju, czyli nie podlegające żadnym istotnym przekształceniom fizycznym, chemicznym lub biologicznym. Należy także zwrócić uwagę na to, jakie odpady nie powinny znaleźć się na składowisku. Są to odpady płynne, określone odpady niebezpieczne, odpady medyczne i weterynaryjne, nie rozdrobnione zużyte opony z wyjątkiem rowero-.

(6) Marta Hrabia, Łucja Karpiel. 34. Dyr. 75/442. O odpadach dec. 94/3. Dyr. 91/68. odpady niebezpieczne dec. 94/904. lista odpadów niebezpiecznych. dec. 96/302. sporzàdzanie informacji. Dyr. 94/67. spalanie odpadów niebezpiecznych dec. 97/283. dec. 98/184 Dyr. 99/31. dec. 76/431 Dyr. 91/692. lista odpadów. metody pomiaru dioksyny i furanu. kwestionariusze implementacji. Dyr. 75/439. oleje odpadowe. Dyr. 78/176. przemys∏ tlenków tytanu. Dyr. 86/278. osady Êciekowe w rolnictwie. Dyr. 91/157. baterie i akumulatory. Dyr. 96/59. usuwanie PCB i PCT. Dyr. 94/62. odpady z opakowaƒ. sk∏adowanie odpadów. utworzenie Komitetu ds. Gospodarki Odpadami ujednolicenie raportów Paƒstw dot. gospodarki odpadami. dec. 94/741. kwestionariusze o implementacji dyrektyw. Rozp. 259/93. dec. 97/129. oznakowanie opakowaƒ. dec. 97/138. sporzàdzanie informacji. przemieszczanie odpadów wewnàtrz i na zewnàtrz UE. dec. 94/575 kontrola przy wywozie poza OECD dec. 94/774 dokumenty przy transporcie dec. 97/640 przyj´cie zmian w Konw. Bazylej.. Rys. 1. System przepisów Unii Europejskiej – odpady Źródło: [5, s. 88]..

(7) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 35. wych i samochodowych o średnicy poniżej 1400 mm. Można natomiast składować wyłącznie odpady poddane uprzedniemu przekształceniu, czyli procesowi fizycznemu, termicznemu, chemicznemu lub biologicznemu, który zmienia cechy odpadów dla ograniczenia ich szkodliwości, ułatwienia postępowania z nimi bądź umożliwienia wykorzystania. Aby składowisko mogło legalnie funkcjonować wymagane jest uzyskanie zezwolenia. Wymagania, jakim powinien odpowiadać wniosek o takie zezwolenie, dotyczą m.in. ochrony wód gruntowych i powierzchniowych, warstwy rekultywacyjnej po zakończeniu eksploatacji, obowiązek zastosowania poziomej warstwy drenażu odgazowującego pod wierzchnim uszczelnieniem mineralnym (dla składowisk odpadów innych niż niebezpieczne), obowiązek zastosowania jako drugiej warstwy uszczelniającej geomembrany (dla składowisk odpadów niebezpiecznych), obowiązek ujęcia i wykorzystania biogazu oraz utrzymanie minimalnych odległości składowisk od obiektów mieszkalnych – 500 m składowisko odpadów komunalnych i 2 km – odpadów niebezpiecznych [3]. Istotnym elementem jest także zgodność projektu składowiska z wymaganiami dyrektywy i planem gospodarowania odpadami oraz zarządzanie przez osobę posiadającą niezbędne kompetencje i posiadanie zabezpieczenia finansowego, które gwarantuje wykonanie obowiązków w czasie i po zakończeniu funkcjonowania składowiska. Zagadnienia związane ze spalaniem odpadów regulowane są przez postanowienia dyrektywy Rady nr 89/369 dotyczące nowych spalarni, tj. tych, które otrzymały pozwolenie na działalność po 1 grudnia 1990 r. oraz dyrektywy Rady nr 89/429 dotyczące pozostałych spalarni. Postanowienia dyrektywy, za pomocą których konstruowane są warunki funkcjonowania zakładów spalania odpadów, obejmują m.in. parametry emisji: – stężenie związków organicznych w gazach odlotowych nie może przekraczać 20 mg/Nm3, – stężenie tlenku węgla w gazach odlotowych nie może przekraczać 100 mg/ Nm3. „Dyrektywa dopuszcza możliwość udzielenia odrębnego zezwolenia, ustalającego odmienne warunki procesu spalania, jeżeli stężenia emitowanych polichlorowanych dwubenzodioksyn (PCDD) i polichlorowanych dwubenzofuranów (PCDF) będą równe lub mniejsze od stężeń uzyskanych w warunkach w niej określonych” [4]. Duże znaczenie ma także wartość temperatury gazu powstającego w wyniku spalania, która „nie powinna być niższa niż 850°C, minimum przez dwie sekundy, przy zawartości tlenu minimum 6%. Nowe spalarnie mają obowiązek posiadania palnika pomocniczego, który powinien automatycznie się włączać, gdy temperatura spada poniżej 850°C. Dość szczegółowo uregulowano kwestie obowiązkowego wykonywania pomiarów stężeń substancji. Pomiary stałe dotyczą stężenia pyłu ogółem, tlenku węgla,.

(8) 36. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. tlenu, kwasu chlorowodorowego w spalarniach o wydajności równej lub większej niż 1 t na godzinę. W sposób okresowy powinny być mierzone stężenia metali ciężkich, kwasu fluorowodorowego, dwutlenku siarki oraz stężenia pyłu ogółem, kwasu chlorowodorowego, tlenku węgla i tlenu w spalarniach o nominalnej zdolności przerobowej mniejszej niż 1 tona na godzinę. Należy także dokonywać pomiarów temperatury gazów, zawartości pary wodnej w gazach odlotowych oraz czasu przebywania gazów odlotowych w minimalnej temperaturze 850°C. Otrzymane wyniki powinny być udostępniane opinii publicznej, pod warunkiem przestrzegania przepisów dotyczących zachowania tajemnicy handlowej. W dyrektywie ustalone zostały także obowiązki operatorów spalarni, tj.: – jak najszybsze poinformowanie właściwych organów władzy, gdy wartość dopuszczalnych emisji zostanie przekroczona, – dotrzymywanie ustalonych przez właściwe organy krajowe maksymalnego dopuszczalnego okresu technicznie nieuniknionych przestojów urządzeń oczyszczających, w których dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających odprowadzanych do powietrza będą naruszone, – ograniczenie lub zaprzestanie działalności zakładu w sytuacjach szczególnego zagrożenia, tak szybko, jak to tylko możliwe. Za odpady niebezpieczne dyrektywa 91/689 uznaje te, których pochodzenie, skład, cechy i właściwości decydują o nadaniu im charakteru właśnie odpadów niebezpiecznych. Dyrektywa wymaga skonstruowania systemu pozwoleń dla zakładów zajmujących się usuwaniem i odzyskiwaniem odpadów niebezpiecznych, systemu okresowych kontroli obiektów i przedsiębiorstw przeprowadzających usuwanie lub odzyskiwanie odpadów niebezpiecznych, a także ich wytwórców, przeprowadzanych przez kompetentne władze. Wprowadzono zakaz mieszania różnych kategorii odpadów niebezpiecznych oraz odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne. Mieszanie dozwolone jest tylko wówczas, gdy przestrzegane są odpowiednie warunki ( ustalone w art. 4 dyrektywy 75/442/ EWG) [6]. Wymagane jest także rejestrowanie odpadów. Rejestry muszą być przechowywane przez co najmniej trzy lata, z wyjątkiem zakładów i przedsiębiorstw transportujących odpady niebezpieczne, które muszą je przechowywać przynajmniej przez 12 miesięcy. Postanowienia dyrektywy nakładają również obowiązek podjęcia niezbędnych działań w celu zapewnienia odpowiedniego opakowania i oznakowania odpadów w trakcie ich zbierania, transportowania i tymczasowego magazynowania, zgodnie z obowiązującymi normami międzynarodowymi i normami Wspólnoty..

(9) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 37. 4. Kompleksowa gospodarka odpadami komunalnymi w Wiedniu W chwili obecnej, gdy zagadnienie racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi urasta do rangi jednego z najistotniejszych do rozwiązania problemów większości miast i gmin polskich, warto sięgnąć do nauki i doświadczeń innych krajów. Wiedeń jest znany jako centrum kompetencji w zakresie ochrony środowiska. Wyróżnia się kompleksowo realizowaną gospodarkę odpadami komunalnymi, opartą na najnowszych trendach i standardach, realizowaną tak efektywnie, a zarazem bezpiecznie dla środowiska naturalnego. Analizując osiągnięcia Wiednia w tym zakresie, warto wspomnieć, że pierwsze zarządzenie władz miejskich odnośnie do traktowania odpadów ukazało się w Wiedniu 14 listopada 1560 r. [7]. Mieszkańcy miasta zobowiązani byli do umieszczania wszelkich odpadów i nieczystości na obszarach wyznaczonych poza miastem, a od 1923 r. w mieście funkcjonuje system gromadzenia i odbioru odpadów poprzez ogólnie dostępne pojemniki blaszane. Zdobyte doświadczenia pozwoliły na opracowanie i wdrożenie obecnego systemu opartego na kompleksowym zagospodarowaniu różnorodnych odpadów komunalnych, z wykorzystaniem i poprzez integrację dostępnych nowoczesnych technologii utylizacji odpadów, prowadząc do skutecznego, efektywnego i proekologicznego ich wykorzystania i przetworzenia. Model ten obejmuje następujące elementy: – wielopoziomowy system selektywnej zbiórki odpadów prowadzony u źródła ich powstania, – kompostowanie odpadów organicznych, – eliminowanie odpadów niebezpiecznych i dalsze ich unieszkodliwianie, – termiczną utylizację osadów ściekowych pochodzących z oczyszczania ścieków komunalnych, – termiczną utylizację pozostałości odpadów, które wobec wcześniejszych zabiegów utraciły swe walory użytkowe, a posiadają wartość surowca energetycznego, – kontrolowane składowisko stałych produktów przetwarzania odpadów, z energetycznym wykorzystaniem biogazu, – kontrolowany i zrównoważony rynek odzyskanych surowców użytecznych i energii, – giełdę odzyskanych odpadów mających nadal walory użytkowe. Za gospodarkę odpadami w Wiedniu jest odpowiedzialny jeden z wydziałów wiedeńskiego magistratu Magistratsabteilung 48, zwany w skrócie MA-48, który zatrudnia 3334 pracowników. Wydział ten zajmuje się oczyszczaniem miasta. Posiada własny park środków transportu, specjalistycznych samochodów i maszyn niezbędnych do realizacji przedstawionego zakresu zadań..

(10) 38. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. Wydział Magistratu 48 w 1995 r. zebrał 806574 Mg odpadów komunalnych, z czego 520480 Mg były to odpady, których selektywnie nie da się rozdzielić, a 286088 Mg to efekt selektywnej zbiórki. Jej cechą charakterystyczną jest wielopoziomowość: – poziom I – w bezpośrednim otoczeniu mieszkańców zabudowy wielorodzinnej, – poziom II – w bezpośrednim otoczeniu mieszkańców zabudowy jednorodzinnej, – poziom III – sieć pojemników, umieszczonych na tzw. wysepkach selekcyjnych. – poziom IV – zorganizowany poprzez 55 stałych punktów rozmieszczonych na terenie miasta, z czego 18 z nich to tzw. zbiorcze place selektywnego odbioru odpadów, a na 37 specjalnych punktach odbywa się zbiórka odpadów niebezpiecznych. System selektywnego zbierania odpadów stanowi kombinację systemu odbioru (poziom I, II) i odnoszenia odpadów (poziom III, IV) dopasowaną do występowania zużytych materiałów i do struktury zasiedlenia miasta. Głównym elementem selektywnej zbiórki odpadów są pojemniki 240- i 770litrowe. Śmieci zbierane są w jednolitych czarnych pojemnikach z tworzywa sztucznego oraz w pojemnikach metalowych, natomiast do zbioru materiałów wtórnych używa się pojemników z zielonego tworzywa sztucznego z przykrywami w różnych kolorach wskazujących, na jakie odpady zbiorniki są przeznaczane: bio – kolor brązowy, papier – czerwony, szkło – biały; zielony, metale – niebieski, tworzywa sztuczne – żółty. Pojemniki opatrzone są naklejką informującą o tym, jakie zużyte materiały należy do nich wrzucać. Około 37% spośród ogółu odpadów zostało w postaci różnych frakcji oddzielone i następnie użytecznie wykorzystywanych. „Na podstawie doświadczeń osiągniętych podczas projektu pilotowego z 1988 r. […] od września 1991 r. system zbierania odpadów biologicznych w odrębnych pojemnikach rozszerzono na wszystkie zazielenione obszary Wiednia, zbiorniki pozostawiono także w punktach zbioru zużytych materiałów w śródmieściu Wiednia. Oddzielny zbiór odpadów […] nadających się do kompostowania, ma na celu produkcję kompostu zawierającego niedużo substancji szkodliwych, nadającego się również do zastosowania w gospodarce rolnej” [1]. Taki system zbierania odpadów organicznych zaowocował wzrostem ilości zebranych odpadów. Zgromadzona selektywnie biomasa jest przerabiana na kompost w dwóch kompostowniach, które podlegają wydziałowi MA-48. W 1991 r. została uruchomiona kompostownia Lobau, leżąca w odległości około 10 km od przetwórni odpadów ABA (Abfallbehandlungsanlage). Zakład ABA to centrum kwalifikacji i recyklingu selektywnie.

(11) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 39. odzyskanych surowców użytecznych, o charakterystycznej drewnianej konstrukcji w formie olbrzymiego namiotu, którego celem jest m.in.: – ostateczna kwalifikacja i kontrola selektywnie pozyskiwanych użytecznych frakcji odpadów i ich dalszej ekspedycji, – przejmowanie odpadów niebezpiecznych i ich klasyfikacja, – neutralizacja i zestalanie żużla i popiołów, – przejmowanie kompostowanych frakcji odpadów organicznych.. Metale 10%. Inne 15%. Organiczne odpady kompostowalne 28%. Papier i makulatura 36%. Szk∏o bia∏e i kolorowe 11%. Rys. 2. Udział odzyskanych surowców w ogólnej ilości odpadów koomunalnych Źródło: [1], [8], [9].. W zakładzie ABA odpady organiczne są rozdrabniane i automatycznie oczyszczane z lekkich zanieczyszczeń, po czym frakcja trafia do bębna mieszalnego, w którym przebywa około 10 min. „Po opuszczeniu bębna mieszalnego materiał organiczny znajduje się w daleko idącym stanie homogenicznym i jest automatycznie przeładowywany na samochody transportowe, a następnie przewożony do kompostowni Lobau” [9]. Dojrzały kompost, zawierający dużą ilość substancji odżywczych, wykorzystuje się na polach gospodarstw rolnych okolic Wiednia. Duża ilość kompostu jest bezpłatnie oddawana mieszkańcom miasta. W 1998 r. wyprodukowano 26 000 t kompostu odsianego, z tego 15 000 t zostało wykorzystane jako nawóz w gospodarstwach rolnych okolic miasta. „Wiedeń ma dwie zmodernizowane, w pełni bezpieczne ekologicznie spalarnie odpadów komunalnych: MVA Spittelau i MVA Flötzersteig oraz spalarnię odpadów niebezpiecznych i osadów ściekowych EBS Simmering” [8]. Spalaniu poddaje się tylko tę część odpadów komunalnych, która pozostaje po selektywnej zbiórce odpadów i przedstawia jedynie energetyczną wartość. To tzw. reszta lub pozostałość. Proces.

(12) 40. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. termicznej utylizacji odpadów realizowany jest poprzez oddzielną spółkę miejską – Firmę Fernwärme Wien. Spalarnia Spittelau rozpoczęła swoją pracę w 1971 r. W początkowym okresie eksploatacji, podobnie jak wcześniej wybudowana spalarnia Flötzersteig (1963 r.), nie dysponowała zbyt szeroko rozbudowanym węzłem oczyszczania spalin. Nie wymagały tego ówczesne rozporządzenia odnośnie do dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń. Gdy w 1987 r. podczas prac rewizyjnych wybuchł pożar, znaczna część instalacji uległa zniszczeniu. W tej sytuacji rozważano całkowitą likwidację spalarni. Zdecydowano jednak odbudować obiekt i zmodernizować instalację, wykorzystując najnowsze technologie. Obecnie spalarnia Spittelau to swego rodzaju architektoniczny ewenement wśród spalarni światowych, zaprojektowany przez wiedeńskiego artystę, grafika i ekologa Friedensreicha Hundertwassera. Spalanie odpadów następuje w dwóch liniach. Komory paleniskowe obu bloków wyposażone są w automatyczne układy kontroli i sterowania. Kontrola strumienia powietrza pierwotnego podawanego do spalania (185°C) oraz wysoka intensywność turbulencji pozwalają utrzymać optymalne warunki spalania. W związku z tym już w pierwszym etapie prowadzenia procesu spalania realizowany jest jego ekologiczny przebieg i minimalizowana emisja zanieczyszczeń i dioksyn. Zasadniczymi elementami węzła oczyszczania są: – trójstrefowy elektrofiltr o zdolności redukcji pyłu z jego zawartości wejściowej rzędu 4 g/m3 do poziomu 4 mg/m3, – dwustopniowy układ płuczący, – układ elektrodynamicznych dysz Venturii, pozwalający zredukować poziom pyłu poniżej 1 mg/m3, – układ selektywnej redukcji SCR (ceramiczny katalizator), spełniający podwójną rolę – redukcji NOX i dioksyn, – oddzielny układ oczyszczania wody biorącej udział w procesie płukania spalin. „Emisja zanieczyszczeń jest pod permanentną kontrolą odpowiednich władz, a jej bieżące wyniki w sposób ciągły prezentowane są mieszkańcom na umieszczonych w określonych punktach miasta tablicach świetlnych” [8]. „Energia spalania odpadów o średniej wartości opałowej rzędu 9200 kJ/kg odzyskiwana jest w dwóch kotłach. [...] Zainstalowana moc elektryczna pokrywa potrzeby własne, a nadwyżka odprowadzana jest do sieci publicznej. Natomiast moc cieplna pozwala wyprodukować ok. 450 GWh energii cieplnej, dzięki której zasilany jest szpital powszechny AKH” [8]. „Wszystkie trzy spalarnie włączone są do wiedeńskiego systemu elektrociepłowniczego. Energia wytwarzana w tych zakładach stanowi ok. 30% całkowitej energii, którą zasilana jest sieć. Tym samym spalarnie wiedeńskie dostarczają ciepło do ok. 38 000 mieszkań i do ok. 700 zakładów przemysłowych i szpitali” [9]..

(13) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 41. Odpady niebezpieczne stanowią 1,2% masy odpadów komunalnych Wiednia. Proces ich eliminacji rozpoczęto w 1988 r. poprzez 37 stałych punktów odbioru odpadów niebezpiecznych, a w 1995 r. mieszkańcy mieli do dyspozycji 55 punktów, na których zdeponowali 1646 ton Mg tych odpadów (zużytych baterii, świetlówek, przeterminowanych lekarstw, chemikaliów itp.). Odpady niebezpieczne kierowane są do odzysku, do spalarni odpadów niebezpiecznych oraz neutralizowane metodami chemicznymi i deponowane na specjalnym składowisku. Składowisko śmieci Rautenweg ostatecznie zamyka system wiedeńskiej kompleksowej gospodarki odpadami komunalnymi. Zlokalizowane jest ono na terenach byłej kopalni żwiru i obejmuje 55 ha, a jego pojemność nasypowa wynosi 13,6 mln m3. Według obliczeń pojemność ta zostanie wyczerpana w 2008 r. W 1985 r. składowisko zostało skutecznie zabezpieczone i unowocześnione. Za pomocą szczelnego, podwójnego obwałowania betonowego wypełnionego wewnątrz wodą („wiedeński system komorowy”) dokonano zabezpieczenia zewnętrznych wód gruntowych przed odciekami bocznymi ze składowiska. Rautenweg posiada 164 studnie gazowe. Odzyskany gaz kieruje się do 12 modułów silników gazowych. Urządzenie to dostarcza do sieci miejskiej energię elektryczną w ilości ok. 42 000 MWh/rok. Dzięki skutecznie funkcjonującemu systemowi kompleksowego zagospodarowania odpadów, udział składowanych śmieci w ogólnej ilości składowanych odpadów w 1996 r. wynosi 23,3%. Funkcjonujący z powodzeniem w Wiedniu już ponad 10 lat system kompleksowej gospodarki odpadami komunalnymi jest przykładem i dowodzi, że produkowane w różnych procesach życia codziennego odpady mogą być w szerokim zakresie zawracane do ponownego obiegu, wykorzystywane termicznie i w przetworzonej postaci – poprzez składowanie – kierowane z powrotem do środowiska naturalnego. Całość procesu może być nie tylko wysoce skuteczna, lecz także ekologicznie bezpieczna. 5. Podsumowanie Nowoczesne zarządzanie w gospodarce odpadami powinno wykreować świadomość, że każde przedsięwzięcie w tej dziedzinie trzeba wpisać w naturalne warunki przyrodnicze i społeczno-gospodarcze. Do tej pory, podejmując decyzję w gospodarce odpadami, wybierano między ekonomią, ekologią a polityką, najczęściej przypisując najistotniejszą rolę kryteriom ekonomicznym. Problematyka wymaga rozwiązania systemowego, kompleksowo ujmującego gospodarkę odpadami. Priorytetem powinno się stać poszanowanie środowiska przyrodniczego, w którym żyjemy, ale równie ważny jest rozwój gospodarczy będący czynnikiem powstawania odpadów..

(14) 42. Marta Hrabia, Łucja Karpiel. W 2001 r. Unia Europejska zakończyła negocjacje z Polską w sprawie ochrony środowiska, a „piętnastka” zgodziła się na 9 okresów przejściowych od stosowania unijnych norm, których pełne wdrożenie będzie kosztowało ok. 50 mld euro. Przyznane nam warunki są najlepsze ze wszystkich, jakie otrzymały kraje kandydackie. Inne państwa mają zgodę na 2–4 okresy przejściowe. Od 1 stycznia 2008 r. zostanie wprowadzona swoboda handlu między Polską i UE makulaturą, oponami, szkłem oraz opakowania produktów konsumpcyjnych mają być w 50% odzyskiwane, a w 25% przetwarzane na nowe opakowania. Okresy przejściowe przyznane Polsce (termin wprowadzenia unijnych norm 31 grudnia): 1) ścieki komunalne – 2015 r. 2) zrzut niebezpiecznych substancji do wód – 2007 r. 3) przerób opakowań – 2007 r. 4) składowiska odpadów stałych – 2012 r. 5) swobodny handel odpadami – 2007 r. 6) urządzenia jonizujące w szpitalach – 2006 r. 7) zawartość siarki w paliwach – 2006 r. 8) lotne związki przy dystrybucji paliw – 2006 r. 9) technologie przemysłowe przyjazne dla środowiska – 2010 r. W warunkach polskich jednym z najistotniejszych zadań jest edukacja społeczeństwa i uświadomienie konieczności zmiany podejścia do problemu gospodarki odpadami. Opracowanie koncepcji i wdrożenie systemu gospodarki odpadami komunalnymi wymaga stałego, intensywnego udziału społecznego. Literatura [1] Gospodarka odpadami, materiały Wydziału Magistratu 48, Wiedeń. [2] Górski M., Dyrektywa ramowa, „Przegląd Komunalny” 2000, nr 5. [3] Górski M., Składowanie odpadów, „Przegląd Komunalny” 2000, nr 6. [4] Górski M., Spalanie odpadów komunalnych i niebezpiecznych, „Przegląd Komunalny” 2000, nr 6. [5] Górski M., Zakres i struktura prawa dotyczącego odpadów, „Przegląd Komunalny” 2000, nr 6. [6] Kazimierska A., Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi, „Przegląd komunalny” 2000, nr 5. [7] Pająk T., Charakterystyka wiedeńskiej gospodarki odpadami, materiały z XV Międzynarodowej Konferencji pt. Europejska gospodarka odpadami, Wiedeń 18–21 X 1999. [8] Pająk T,. Wiedeńskie spalarnie odpadów, materiały z XV Międzynarodowej Konferencji pt. Europejska gospodarka odpadami, Wiedeń 18-21 X 1999..

(15) Zarządzanie odpadami komunalnymi. 43. [9] Rogalski W., Model wiedeńskiej kompleksowej gospodarki odpadami, materiały z XV Międzynarodowej Konferencji pt. Europejska gospodarka odpadami, Wiedeń 18-21 X 1999. [10] Ustawa z dn. 20 czerwca 2001 r. o odpadach ( Dz.U. nr 62, poz. 628). Municipal Refuse Management The paper presents the sources of waste and waste minimization as well as successive increasing of the degree of economic utilization of waste, due to giving that problem the legal and economic rank similar to that in the leading European countries. The act of April 27, 2001 on Waste – Law Gazette No. 62, item 628 and the European regulations related to waste management – resolution of the Council of February 24, 1997 are given. The regulations concerning waste management are discussed and the functioning systems of waste management are presented, Vienna serving as an example..

(16)