Zmiany w strukturze produkcji i sieci przedsiębiorstw w budownictwie w okresie transformacji

Pełen tekst

(1)Barbara Klimek Kałedra. Ekonomiki Nleruchomojcl. I Procesu InwestycYlnego. Stanisław. Maciejowski. Katedra Ekonomiki Nleruch .... oJcI I Procesu Inwestycylneg.. Zmiany W strukturze produkcji i sieci przedsiębiorstw w budownictwie w okresie transformacji 1.. Wstęp. Budownictwo jest dziedziną działalności gospodarczej , która wywiera istotny wplyw na poziom i tempo wzrostu produkcji w gospodarce, a tym samym ' i produktu krajowego brutto. Działalność inwestycyjno-budowlana w decydujący sposób wpływa na efektywność przedsięwzięć rozwojowych poszczególnych podmiotów gospodarczych i całej gospodarki. Poprzez inwestowanie można bowiem osiągnąć pożądane struktury w makro- i mikroskali gospodarki. Funkcje budownictwa w gospodarce zmieniają się wraz z przechodzeniem na wyższe etapy rozwoju gospodarczego. Znacząc!} rolę w tym rozwoju odgrywa budownictwo mieszkaniowe, wspomagające wzrost gospodarczy poprzez efekt mnożnikowy, towarzyszący budowie, wyposażeniu i utrzymaniu obiektów mieszkalnych. Wyrazem zmian w gospodarce jest kształtowanie się produktu krajowego brutto, jako makroekonomicznej miary efektów gospodarki, oraz udział w jego tworzeniu poszczególnych jej sektorów. Okres transformacji charakteryzował zmieniający się udział budownictwa w tworzeniu PKB. Spadał on do 1994 r., w którym osi!}gnął poziom 5,7%. Od 1995 I'. zaznacza się powolny wzrost tego ud ziału - w 1997 I'. wynosił 7%. Pożądany udział budownictwa w tworzeniu.

(2) I. Barbara Klimek,. Stanisław. Maciejo\Vski. PKB to ok. 10%, czyli tyle, ile wynosi w krajach Europy Zachodniej. Spadek budownictwa w tworzeniu PKB na początku analizowanego okresu był spowodowany ograniczeniem nakładów inwestycyjnych na budynki i budowle, a tym samym popytu budowlanego oraz załamaniem produkcji w budownictwie mieszkaniowym.. udziału. 2. Dynamika I struktura produkcll Produkcja budowlano-montażowa, której dynamikę określono w cenach stałych, przyjmując 1990 r. za 100, wzrastała w badanym okresie w umiarkowanym stopuiu - do 132,5% w 1997 r. (tabela l). Obserwacja dynamiki produkcji prowadzi do wniosku, że w początkowym okresie transformacji miała miejsce stagnacja produkcji. Wiązało się to z ogólnym kryzysem w gospodarce, ze znacznym zmniejszeniem nakładów inwestycyjnych, w tym nakładów na roboty budowlano-montażowe. Od 1995 r. rozpoczął się proces wzrostu produkcji budowlanej. I tak produkcja wzrosła w 1995 r. o 5,6 punktu procentowego w porównaniu z 1994 r., w 1996 r. o 3 punkty w odniesieniu do roku ubiegłego, a w 1997 r. o 16,5% w stosunku do 1996 r. Na poprawę sytuacji na rynku usług budowlanych wpłynęły przede wszystkim: przekształcenia strukturalne w gospodarce, prowadzące do rozszerzenia sektora prywatnego, wzrost efektywności w wyniku tych przekształceJ\, powolny, ale wyraźny rozwój zagranicznych inwestycji rzeczowych, sukcesywne obniżanie stóp procentowych, utrzymanie systemu ulg budowlanych oraz preferencyjnego VAT c1la budownictwa. W 1998 r. produkcja budowlano-montażowa zrealizowana przez przedsiębior stwa o liczbie pracujących powyżej 5 osób była wyższa o 15,4% niż w 1997 r. (ceny bieżące). Było to rezultatem zwiększonego popytu na roboty o charakterze inwestycyjno-modernizacyjnym. Tabela l. Produkcja budowlano-montażowa (ceny stale 1990 r.) Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997. (w mln zl). Dynamika rok 1990 = 100. Dynamika rok poprzedni = 10O. 11 363,9 11488,9 11339,5 11849,8 11885,3 12550,9 12927,6 15060,8. 100,0 101,1 99,8 104,3 104,6 110,4 113,8 132,5. 100,0 101,1 98.7 104,5 JOO,3 105,6 103,0 116,5. Wartość. produkcji. Żródło: Roczniki Statystyczne 1994, 1998, OP,":, Warszawa o~'az obliczenia własne..

(3) I. Zmiany w strukturze produkcji i sieci przedsiębiorstw .... Lata transformacji 1990-1997 cechowały wyraźne zmiany w strukturze budowlanego. Nastąpi! znaczący spadek udziału systemu gospodarczego z 37% ogółu produkcji budowlano-montażowej w 1990 l'. do 13,4% w 1997 r. Równocześnie system zleceniowy partycypował w ogólnym potencjale budowlanym w 86,6% w 1997 r. wobec 62,7% w 1990 l'. Proces przemieszczania się potencjału produkcyjnego z systemu gospodarczego do zleceniowego przebiegał ze szczególnym natężeniem do 1993 r. (tabela 2). potencjału. Tabela 2. Produkcja budowlano-montażowa (ceny Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997. Ogólem (w mln zl). I t 131,7 t6404,7 19282,7 23303,8 28 161,8 35 132,0 43204,4 57591,5. Produkcja systemem zleceniowym. mln. zł. 6975,0 I t 340,5 14335,9 17960,2 21701,5 27504,0 34382,3 49887,2. bieżące). Produkcja systemem gospodarczym. %. mln zł. %. 62,7 69,1 74,3 77,1 77,1 78,3 79,6 86,6. 4156,7 5064,2 4876,8 5343,6 6460,1 7628,0 8822,1 7704,3. 37,3 30,9 25,3 22,9 22,9 21,7 20,4 13,4. Źródlo: Roczniki Statystyczne 199 I-I 998, GUS, Warszawa.. Na bazie oddzialów wykonawstwa inwestycyjnego działających w innych niż budownictwo działach gospodarki narodowej tworzyły się samodzielne podmioty budowlane, wykonujące prace systemem zleceniowym. Zwiększanie się dostępności do uslug potencjału budowlanego działającego w ramach sekcji "budownictwo", a zatem brak potrzeby dysponowania wlasnym potencjałem budowlanym głównie przez przedsiębiorstwa produkcyjne oraz malejąca aktywność ludności w wykonywaniu własnymi siłami budynków mieszkalnych, sprzyjały ograniczeniu roli systemu gospodarczego w realizacji zadat\ budownictwa, Analizując strukturę produkcji w systemie zleceniowym według grup sekcji budownictwa należy stwierdzić, że największy udzial w produkcji mają przedsiębiorstwa wznoszące budowle: od 74,6% w 1990 r. do 70,6% w 1997 l'. (tabela 3). Na drugim miejscu znajduje się grupa "wykonywanie instalacji budowlanych", z rosnącym udziałem o prawie 4 punkty procentowe, Kolejne miejsce zajmują "budowlane prace wykOl\czeniowe", których udział wzrastał nieznacznie w badanym okresie. Tak więc po ustabilizowaniu się dynamiki grupy "wznoszenie budowli" nastąpił wzrost udziąlu grup komplementarnych względem wyżej wymienionej, czyli wykonawstwa instalacji oraz robót wykOl\czeniowych. Niewielki udział w strukturze produkcji ma "przygotowanie tereml pod budowę": od 1,9% w 1990 r. do 0,5% w 1997 l'. W 1997 r. spadek udziału tej grupy zaznaczył się wyraźnie do 1993 r. Podkreślić jednak nałeży, że w 1996 r..

(4) Tabela 3. Produ kcja. bud ow l ano-m ontażow a. Grupy. 1990. wedlug- gruP - - (ceny b i eżące). 1991. 1994. 1995. %. mlnzJ. 1996 %. %. 132.3. 1.9. 153,8. 5211 .3. 74.7. 8157,1. 7 19 10166.7. Wykonywanie instalacj i 1370/J budowlanych. 19.7. 2492..8. nf). 3253,5. ')'),7. 4235,0. 23,6. 5262.2. 24,2. 664Bjl. 24.2. 141.8. 35. 504,2. 4.4. 696.9. 4.9. 1225,4. 6.B. 1082.8. 5.0. 1577,6. IB.7. O). 32,6. O). 32,1. 02. 58/J. 0,3. 95.1. 0.4. 156,4. %. mlnzl. mlnzJ. IOO~. %. mlnzl. 1993. 6975.0. Ogółem. mln zl. 1992. mlnzl. %. 113405 lOO P 14335.9 lOOjl 17960.2 lOOjl 2 1701,5 100,0 27504P 100,0. mlnzJ. 1997 %. mlnzl. %. 100,0 45971,1. l00P. 249.7. 05. 68,3 32466,5. 70,7. 8344.2. 24.3. 10886.7. 23.7. 5.7. 2 138,7. 6;2. 2105.7. 45. 0.6. 191.7. 0.6. 262,5. 0.6. 34382~. Przygotowanie terenu pod budowę. 1.4. 186.7. I~. 145,8. 0,8. 182,2. 0,8. 1745. 0,6. 238.7. 0.7. Wznoszenie budowli: i nżynieria l ądowa. i wodna. 70/J 12295.1. 68,5 15079,2. 69,5 18947,5. 6B.9 234ó9,7. Budowlane prace wykończe niowe. Wynaje m sprzęt u budowlanego i burzącego wraz z obs ługą operatorską. Źródło: Roczniki Statystyczne 1995- 1998, GUS, Warszawa.. J ;;. ~. ::' ~ ~. :::. ~. ;;.

(5) Zmiany. \V. I. strukturze produkcji i sieci przedsiębiorstw .... miał miejsce znaczący wzrost dynamiki produkcji przedsiębiorstw przygotowujących tereny pod budowę (136.8% w porównaniu z 1995 r.). Była to największa dynamika spośród wszystkich grup wchodzących w skład sekcji "budownictwo" w 1996 r. Jak można się było spodziewać. w kolejnym 1997 r. najwyższą dynamikę osiągnęły grupy .,inżynierilllądowa" (o 38 punktów procentowych) i "wykonawstwo instalacji budowlanych" (o 30%). co jest zgodne z następstwem. faz procesu technologicznego wznoszenia obiektów budowlanych (tabela 4). Tabela 4. Dynamika produkcji budowlano-molltażowej wedlug grup. system zleceniowy (ceny bie ż ące) Gl'lIpy. 1990. 1991. 1992. 1994. 1995. 100.0 162.6 125,4 125.8. 120.8. 126.7 125.0 133.7. Przygotowanie terenu pod budowę. 100.0. 78.1. 124 .9. 95.8. 116.3 121.4. 1996. 1997. 1993. Ogólem. 136.8. 104.6. Wznoszenie budowli: inży nieria lądowa. i wodna. 100.0 156.5. 124.6. 120.9. 122.6. 125.7. 123.8 138,3. Wykonywanie instalacji budowlanych. 100.0 181.8. 130.5. 130.2. 124.5 126.3. 125.4 130,4. Budowlane prace wykolIczeniowe. 100.0 208,5. 138.2. 175.8. 88.4 145.7. 100.0 174.3. 98,4. 183.5. 135.6. 98,4. 161.8 164,4 122.1. 136.9. Wynajem sprz'rtll budowlanego i bmząccgo wraz z obsługą operatorską. Źródlo:. obliczenia własne na podstawie danych tabeli 3.. Kolejnej ocenie poddano strukturę produkcji według rodzajów wznoszonych obiektów. Największy udział w tej strukturze mają budynki mieszkalne i użytku publicznego. Małejąca aktywność do 1996 r. zwłaszcza w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego wpłynęła na spadek udziału tej grupy obiektów w produkcji ogółem z 36.6% w 1990 r. do 28.0% w ł996 r. W 1997 r. nastąpiło ożywienie w budownictwie mieszkaniowym . co znalazło wyraz we wzroście ud ziału tej grupy obiektów do 32,3% (tabela 5). Drugie miejsce zajmują budowle inżynieryjne lądowe. Ich udział zmalał z ł9 ,l % ogółu wykonywanych obiektów budowlanych w 1990 r. do 17,9% w 1992 1'.. po czym nastąpił ponowny wzrost udziału do 23.5% w 1997 I'. Do 1993 I'. udział budynków i hali produkcyjnych i energetycznych. budowli przemysłowych i składowych naziemnych spadł o 3 punkty procentowe w porównaniu z rokiem bazowym. Wiązalo się to z tym. że na początku transfonnacji nast!)pilo ograniczenie zapotrzebowania na wykonawstwo inwestycji przemyslowo-usługowych i infrastrukturalnych. co było wynikiem osłabienia zdolności akumulacyjnych gospodarki. Po 1993 r. następuje powolny wzrost udzialutej grupy obiektów do 19.3% w 1997 r. O pewnych zmianach w struk-.

(6) I. Barbara Klimek, Stallislmv Maciejow.I'ki. turze produkcji może świadczyć spadek udziału budowli górniczych dołowych w sumie wykonywanych obiektów budowłanych. Szczególnie niepokojący jest niewielki i coraz mniejszy udział w strukturze produkcji budynków produkcyjnych rolnictwa i leśnictwa oraz urządzeń melioracyjnych , co jest świadectwem postępującego kryzysu w rolnictwie. Reasumując n ależy stwierdzić, że z wiodących rodzajów obiektów spadał, zwłaszcza do 19961'. u dział budownictwa kubaturowego na korzyść budownictwa, które w decydującym stopniu ma charakter niekubaturowy. Tabela 5. Produkcja. budowlano-montażowa. Wyszczególnienie Budynki mieszkalne i użyt ecznoś ci publicznej. wedlug rodzaju obiektów budowlanych. 1990. 199 1. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 36,6. 37,4. 38,2. 36,2. 31, 1. 27,7. 28,0. 32,3. 17,5. 16,6. 15,4. 14,7. 18,3. 21,1. 19,8. 19,3. 1,0. 0,7. 0,4. 0,2. 0,2. 0,2. 0,3. Budynki, hale przem ysłowe , produkcyjne i energetyczne,. budowle prlcmyslowc i składowe naziemne. Budynki produkcji rolniczej i leśnej. Budynki i hale składowe, tmnsportll, łączności, handlowo-u s ługowe,. pozostaje produkcyjne. i u s ługowe. 6,0. 5,2. 4,8. 5,5. 4 ,5. 5,4. 5,3. 4,5. Budowle górnicze dolowe. 4,7. 5,5. 4,9. 3,5. 4,1. 4,2. 3,5. 1,9. Budowle inżynieryjne. lądowe. 19,1. 18,8. 17,9. 19,7. 22,4. 22,5. 25,3. 23,5. Budowle inżynieryjne wodne. 4,7. 5,6. 7,7. 8,2. 8,1. 7,4. 7,0. 6,9. Linie i sieci elektroenergetyczne, elektrotrakcyjne i telekomunikacyjne. 6,5. 71). 7,7. 9,2. 8,8. S,8. 8,7. 8,4. Ur11}uzenia melioracyjne, zasadzenia wieloletnie, melioracje terenów zielonych. 2,5. 1,6. 1,0. 0,9. 0,9. 0,6. 0,6. 0,8. 1,4. 1,6. 2,0. 1,9. 1,6. 2, 1. 1,5. 2,4. Roboty pozostałe Ogólem. 100 ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0. Źródlo: Roczniki Statystyczne 1991-1998, GUS , Warszawa.. Spadek udziału budownictwa kubaturowego z nalazł potwierdzenie w spadku liczby oddanych do użytku budynków ogółem , w tym budynków mieszkał nych (tabela 6). W 1989 l'. oddano ponad 2-krotnie więcej budynków niż w 1996 r. Nieco mniejszym spadkiem dynami ki charakteryzowala się produkcja budynków mieszkalnych (w 1998 r. 58.8 % stanu 1989 r.). Równocześnie spadała kubatura oddawanych do użylku budynków w ł 989 r. wyprodukowano budynki o lącznej kubaturze 118 Iys. m>, a w ł998 1'. 72 tys. m l . Do 1996 r. zaznaczyI się spadek kubutttry oddanych budynków.

(7) ~. §. ą. ". "::; Tabela 6. Budynki oddane do Budynki ogółem. ~ ;J. użytku. '". Budynki mieszkalne. Kubatura ogółem. Rok. 1989 1990 1991 1992 1993. 1994 1995 1996 1997 1998 Źródło:. liczba. dynamika. liczba. dynamika. dem3. 117 220 101 013 86433 79289 69741 69445 61233 56106 60903. 100.0 86,2 73,7 67,6 59,5 59,2 52.2 479 51,9 50,0. 60636 51858 44519 40689 37 137 38469 33%5 31438 36807 35708. 100.0 85,5 73,4 67,1 61,2 63,4 56,0 51,8 60,7 58,8. 118172 105985 97392 94472 74504 67391 59590 52414 62030 71754. 58613. Kubatura budynków. mieszkalnych. Średnia kubatura (m'). dynamika. dem 3. dynamika. ogółem. 100,0 89,7 82,4 79,9 63,0 57,0 50,4 44,4 525 60,7. 64242 57470 55746 53695 41475 36665 32388 30243 35868 38628. 100,0 89,5 86,8 83,6 64,6 57.1 50,4 47,1 55,8 60,1. 1{](l8 1049 1127 ,8 1191 1068 970 973 934 1018 1224. budynki. mieszka1ne 1059 1108 1252 1319 1117 953 954 962 974 1082. '"!2-2i. "'" ..g: '" r.;' !:?. '";:;. '"t:;-. .;;;.. "'" c' ~. !E. Roczniki Statystyczne 1990-1998. GUS. Warszawa oraz Budownictwo, wyniki działalności 1998 T., GUS, Warszawa 1999.. ~ -~~::)~~~",:~:P:.

(8) I. Barbara Klimek, Slallislaw Maciejowski. o 55,6% w stosunku do roku bazowego . Pewna poprawa nasl<lpita w 1997 r. Podobna sytuacja miała miejsce w wypadku budynków mieszkalnych (spadek kubatury o 44,2%). Szczegółnie wyraźny spadek kubatury nastąpił w 1993 I'. Pewne zahamowanie niekorzystnych procesów ma miejsce od 1994 r., a szczególnie w 1997 l'. W tym roku nastąpił przyrost liczby oddanych budynków i kubatury o kilka punktów procentowych. W 1998 l'. spadała liczba oddanych budynków, lecz wzrosła kubatura. W 1998 r. oddano do użytku 80,6 tys. mie szkań , tj. o 9,3% więcej niż w 1997 r. W najbliższych latach należy oczekiwać wyraźnych tendencji w rozwoju niektórych dziedzin budownictwa, związanych z przekształceniami w gospodarce. Przewiduje się: - stopniowy wzrost budownictwa mieszkaniowego, choć skala tego wzrostu nadal pozostanie mała; - duże perspektywy rozwojowe budownictwa przemysłowego, finansowa nego glównie z zagranicznych kapitalów. Będll to przede wszystkim przemysly: motoryzacyj ny, materialów budowlanych, spożywczy, farmaceutyczny; - szczególną koniunkturę w budownictwie biur i centrów biznesu; - dalszy rozwój budownictwa handlowego , w szczegó lności budowa wielobranżowych supermarketów ; - intensywny rozwój w budownictwie hotelowym, zw łaszcza w dużych aglomeracjach miejskich; - realizację programu autostrad, m odern i zację hoteli, inwestycje na rzecz ochrony środowiska, które wplyną korzystnie na rozwój budownictwa inżynie ryjnego; - rozwój budownictwa modernizacyjnego, w której to dziedzinie istnieją. znaczne zaniedbania',. 3. Zmiany w sieci. przedsiębiorstw. budowlanych. W okresie transformacji liczba i struktura podmiotów budowlanych ulegla znacznym przeobrażeniom. Spadla przede wszystkim liczba przedsiębiorstw pmistwowych, jako wynik procesu prywatyzacji, a po części także likwidacji tych przedsiębiorstw. Zmniejszy la s ię również liczba przedsiębiorstw komunalnych oraz przedsiębiorstw zagranicznych. Równocześnie wzrastała liczba spólek prawa handlowego, w tym szczególnie spó łek z ograniczoną odpowiedzial no ścią, a także spółek cywilnych. Zaznaczy ł się również pewien wzrost liczby jednostek spóldzielczych. Do 1995 l'. spadła liczba zakładów osób fizycznych. O ile w 1992 r. stanowiły one 84 ,6% ogółu przedsiębiorstw budowlanych, o tyle w 1995 r. ich udzial spadł do 72,9%. W kolejnych latach widoczny jest znaczny wzrost liczby tych jednostek - w 1997 r. było ich prawie 155 tys. (tabela 7). I Szerzej na len lemat zob. Z. Bolkowska, Budownictwo II' Pols,:e dziś (il/lro, "Fomrn BlIdow~ lanc" 1999, nr 1..

(9) '". "'~. ~. Tabela 7. Podmioty grup w budownictwie wedlug form Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 30.06. 1999 a Wraz ze. Przedsię-. Prze dsię-. biorstwa. biOI'Stw3. państwowe. komunalne. -. 1595 1367 !l 64 988 867 789 724 645. 125 119 138 129 106 106 84. 519 spółkami. E' ;::;. własno ś ci. SpóJki prawa handlowego. Spóldzielnie. ogółem. akcyjne. 5964 9632 12063 11667 12821 13624 14646 15587. 602 682 772 863. 12094 12831 13 745 14592. 734 996 994 1053 1050 1034 913 901. 16969. 976. 15826. 907. zo.o.. -. -. '" Przedsiębiorstwa. SpóJki Zaklady osób cywilne fIZycznych. zagraniczne. Razem. 77 79 64 60 56 52 49 47. 8370 12199 14404 13 906 14923 15605 16438 17272. 10646 15200 16899 17 553 18276 21815. -. 25163. Ogółem : I. 165541' 171665' 137220 121 139 100621 89324 III 818 154 893 _. .-. -. 173911 183864 162280 150245 132443. 122482 146532 193980. -- -. cywilnymi.. Źródło: Roczniki Statystyczne 1990-1998, GUS. Warszawa oraz Zmiany. GUS , Warszawa 1999.. strukturalne grup podmiotó w gospodlJrki narodowej w l półroczu 1999 r" ,. ".'" ,"o.

(10) I. Barbara Klimek,. Stallisła w. Maciejowski. Zmiany w wielkościach absolutnych znalazły swoje potwierdzenie w zmianach w strukturze podmiotów określonej dla jednostek nie będących osobami fizycznymi (tabela 8). Udział przedsiębiorstw państwowych spadł o ponad 12 punktów procentowych. Zmniejszył się również udział przedsiębiorstw spół dzielczych, kom unalnych i zagranicznych. Główną rolę w tak okreś lonej strukturze podmiotów odegra ły spólki prawa handlowego, których udzial wyraźni e wzrósl na przestrzeni badanego okresu do prawie 90% . Tablica 8. Struktura podmiotów gospodarczych w budownictwie wed ług form własności (bez spółek cywilnych i zakł adów osób fizycznych) w % Rok t990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Źród ło:. PI-Lcdsię-. Przedsię-. biorstwa pallstwowe. biorstwa komunalne. 19, t II ,2 8, 1 7,1 5,8 5,1 4,4 3,8. 1,0 0,8 1,0 0,9 0,7 0,6 0,5. -. Przcdsi~-. Sp61ki prawa handlowego. Spółdzieln i e. 71,3 79,0 83,8 83 ,9 85,9 87,3 89,1 90,2. 8,7 8,2 6,9 7,6 7,0 6,6 5,6 5,2. biorstwa. Ogólem. zagraniczne 0,9 0 ,6 0,4 0,4 0,4 0,3 0 ,3 0,3. 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0. obliczenia własne.. W wyniku spadku udziału sektora publicznego, który charakteryzuje s i ę najczęściej dużymi podmiotami gospodarczymi, spadł znacząco udział przedsięb iorstw o dużych rozmiarach (tabela 9). I tak w struktu rze przedsiębiorstw wielkości zatrudnienia największy udział mają przedsiębiorstwa małe, zatrudniające do 50 osób. Natom iast przedsiębiorstw zatrudniaj ących powyżej 500 osób było w 1992 r. 375, a w 1997 r.już tylko 142.. wedlug. Tabela 9. Podmioty gospodarcze budownictwa. według. liczby. pracującyc h. Grupy podmiotów. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. Og61cl11 do 50 osób 5 1- 100 101-200 201-500 501-1000 IDOl i wi~ccj. 162280 159789 879 736 501 265 110. 150245 148043 879. 132443 130055 1042 752 397 141 56. 122482 12045 1 930 635 318 109 39. 146532 144495 941 640 317 104 35. 668 428 162 65. Żródlo: Roczniki Statystycznc 1993-1997, GUS, Warszawa..

(11) I. Zmiany w strukturze produkcji i sieci przedsi~biorstlV.". Zmniejszyła się również przeciętna wielkość przedsiębiorstw mierzona zatrudnieniem. W I 991 l'. przeciętne zatrudnienie na jedno przedsiębiorstwo wynosilo 5,8 osoby, a w 1997 l'. 3,5. Uksztaltowany model podmiotowy budownictwa o przygniatającym udziale malych, prywatnych firm glównie osób fizycznych, tworzonych na początku okresu transformacji , ma swoje dodatnie i ujemne strony. Duża liczba tych przedsiębiorstw tworzy wewnętrzną konkurencję, co sprzyja racjonalizacji działania. Charakteryzują się one większą elastycznością, są sprawne zwłaszcza w realizacji niewielkich robót ogólnobudowlanych i remontowych oraz wąsko specjalistycznych. Mają natomiast mniej sze możliwości realizacji dużych inwestycji, kreowania i wdrażania postępu technicznego, są niekonkurencyjne na rynkach zagranicznych. Niemożliwe jest wykorzystanie w małym przedsię biorstwie efektów skali produkcji. W wyniku przekształceń ud ział w produkcji budowlanej jednostek małych zatrudniających do 50 osób kształtuje się na poziomie ok. 60%. Prawie 1/3 produkcji dają przedsiębiorstwa średnie, zatrudniające od 50 do 500 pracowników. Udzial w produkcji jednostek dużych i bardzo dużych u stabilizował się na poziomie ok. 12% (tabela ł O).. Tabela lO. Struktura produkcji budowlanej wedlug liczby zall'l1dnionych (w %) Grupy podmiotów do 20 osób 21-50 51-500 501 i wi~ccj Ogólcm. 1993 54,3 8,9 23,4 13,4 100,0. 1994 54,0 B,3 25,3 12,4 100,0. 1995 51,4 9,3 26,8 12,5 100,0. 1996 47,7 11,2 28,5 12,6 100,0. 1997 45,2 12,0 30,0 12,8 100,0. ŹI'ód lo: Roczniki Statystyczne 1994-1998, GUS, Warszawa.. Charakterystyką sieci przedsiębiorstw jest również ich struktura według grup i klas. Struktura ta możliwajesl do określenia dla przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 20 osób, a więc tych , które mają obowiązek sporządzania sprawozdat\ statystycznych. Największy udział w tej struklurze mają przedsię biOl'stwa grupy "wznoszenie budowli - inżynieria lądowa i wodna" - ok. 82% ogółu przedsiębiorstw w 1996 r. Największa w tej grupie jest klasa "budownictwo ogólne i inżynieria lądowa" - 63% ogólnej liczby przedsiębiorstw (tabela I I). Drugą pod względem liczebności jest grupa "wykonawstwo in stałacji budowlanych" (705 przedsiębiorstw w 1996 r., czyli 15 ,7% ogólnej ich liczby). W tej grupie dominuje klasa "wykonawstwo robót hydrnulicznych". Kolejne miejsce w strukturze podmiotów charakteryzowanej wedlug EKD zajmuje grupa "budowlane prace wykOl\czeniowe". Udział przedsiębiorstw tej grupy wynosi! ok. 2% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Najmniej liczna jest grupa "przygotowanie terenu pod budowę" . Przedsiębiorstwa te stanowily 0,6% ogólu jedno-.

(12) I. Barbara Klimek, Slanislaw Maciejowski. stek zatrudniających powyżej 20 osób. Podkreślić należy , że na przestrzeni lat 1993-1996 nie zaszly istotne zmiany w strukturze sieci przedsiębiorstw wedlug grup i klas. Tabela II. Podmioty gospodarcze budownictwa wedlug grup i klas Liczba podmiotów. Gl'lIpy i klasy Ogólem Przygotowanie terenu pod. budowę. Wznoszenie budowli: inżynieryjne, lądowe i wodne, w tym: - budownictwo ogólne i inżynieria lądowa. powyżej. 20 osób. 1993 % 1994 % 1995 % 1996 % 5066 100,0 4659 100,0 4240 100,0 4479 100,0 0,6 0,7 0,6 26 39 0,8 34 24 81,9 3781. 81,2 3416. 80,6 3617. 80,8. 3379 .66,7 3035. 65,1 2673. 63,0 2840. 63,4. 4151. - budowa tlutostrad, dróg, lotnisk. i obiektów spol1owych - budowa obiektów inżynierii wodnej. Wykonawstwo instalacji budowlanych. wtym: - wykonawstwo inst<llacji eleklryc7Jlych. - budowlane prace instalacyjne - wykonawstwo robót hydraulicznych Budowlane prace wykończeniowe, w tym: - tynkowanie - zakładanie stolarki budowlanej - pokrywanie podłóg i ścian - malowanie i szklenie. 348. 260. 6,9 353 5, 1 219. 7,6 4,7. 358 199. 8,4 4,7. 390 192. 8,7 4,3. 705 158 79 358. 13,9 3,1 1,6 7,1. 689 157 72 347. 14,8 3,4 1,5 7,4. 666 157 66 344. 15.7 3,7 1,6 8,1. 705 161 71 364. 15,7 3,6 1,6 8,1. 97 6 15 8 24. 1,9 0,1 0,3 0,2 0,5. 85 7 12 5 20. 1,8 0,2 0,3 0,1 0,4. 75 6 II. 1,8 0,1. 10. 0,2 0,4. 75 9 12 6 18. 1,7 0,2 0,3 0,1 0,4. 15. 0,3. Źródlo: Roczniki Statystyczne 1994-1997, GUS, Warszawo. Określenie przeciętnego zatrudnienia dla poszczególnych grup i klas przedsiębiors tw pozwala na obliczenie ich przeciętnej w ielkości mierzonej zatrudnie-. niem (tabela 12). Wynosiła ona w 1993 r. 96 osób, w 1996 r. 91 osób. W pobliżu śred niej plasowaly się przedsiębiorstwa inżynierii lądowej i wodnej. Nieco większe od przecięlnej są przedsiębiors twa wykonawstwa instalacji budowlaTabela 12. Przeciętna. >I<. wie lkość przedsiębiorstwa. mierzona zatrudnieniem'. Wyszczególnienie. 1993. 1994. 1995. 1996. Ogóle m Przygotowanie terenów pod budowę Wznoszenie budowli: inżynierii lr}dowej i wodnej Wykonnwstwo instalacji budowlanej Budowlane prace wykol\czeniowe. 96 56. 91 50. 96 108. 91 96. 94 116 40. 89 108 39. 94 106 41. 90 96 43. DOlyczy przcdslęblOrstw o zatrudlllcJllu powyzeJ 20 osób.. Żródlo: obliczenia wlasnc..

(13) Zmiany w strukturze produkcji i sieci przedsiębiorstw .... I. nych . Znacznie w dół od średniej odbiegają przedsiębiorstwa wykonujące budowlane prace wykończeniowe: ok. 40 osób. Należy podkreślić, że prawie dwukrotnie zwiększyła się przeciętna wielkość przedsiębiorstw przygotowują cych tereny pod budowę. Podsumowując należy stwierdzić, że liczba firm, ich wielkość i struktura świadczą o znacznym rozproszeniu przedsiębiorstw w budownictwie. Małe firmy, które przeważają w strukturze sieci przedsiębiorstw, reprezentują dwie podstawowe formy działalności: - przedsiębiorstwa zajmujące się pelnym zakresem wykonawstwa niewielkich obiektów, np. domów jednorodzinnych, - przedsiębiorstwa specjalizujące się w pokrywaniu dachów, układaniu glazury, robotach hydraulicznych. Przedsiębiorstwa te, choć mają rację bytu, nie mogą być jednak partnerami przy realizacji dużych przedsięwzięć budowlanych, np. budownictwa komunikacyjnego, budownictwa obiektów przemysiowych, centrów biznesu, supermarketów. W tych rodzajach budownictwa winny dzialać duże przedsiębior stwa, które potrafią konkurować z konsorcjami zagranicznymi. Ekspansję tych ostatnich można bowiem zaobserwować na polskim rynku budowłanym, a ich potencjał kapitałowy znacznie przewyższa potencjał największych polskich firm. Stąd niezbędna staje się konsolidacja przedsiębiorstw budowlanych, zważywszy, iż rynek budowlany ocenia się jako rozwojowy. Przykładem konsolidacji są Exbud i Budimex, skupiające po kilkanaście jednostek wykonawczych, które dzięki strukturze holdingowej eliminują pośredników oraz elastycznie przystosowują się do zmiennych warunków wykonawstwa. Przewiduje się, że w budownictwie powstawać będą holdingi, konsorcja, koncerny, stowarzyszenia itp., w zależności od specyfiki firm, zdolne do szeroko rozumianej konkurencji, także na rynkach zagranicznych'.. 4.. Zakończenie. Należy podkreślić, iż w analizowanym okresie miał miejsce wzrost produkbudowłanej, szczególnie od 1995 r. W 1997 r. po raz pierwszy od wielu łat wzros ły efekty rzeczowe w budownictwie mieszkaniowym. Nastąpił znaczny rozwój inwestycji zagranicznych. Wzrósł udział systemu zleceniowego, charakteryzującego się wyższym profesjonalizmcm. Istotnie powiększył się udział sektora prywatnego, sprzyjający wzrostowi efektywności przedsiębiorstw. Za pOZytYWlUj stronę w rozwoju sieci przedsiębiorstw należy uznać zróżnicowanie form organizacyjnych firm budowlanych. Potencjał budowlany jest jednakże zbyt rozdrobniony, co ogranicza możliwości wykorzystania efcktów skali produkcji i wprowadzenia postępu technicznego. Polskie przedsiębiorstwa budow-. cji. 2 J.. Bolkowski Konsolidacja firm blldowlanych , "rorum BmlowJallc" 1999, nr I. I.

(14) I. Barbara Klimek,. Stanisław. Maciejowski. lane są mało konkurencyjne na rynkach zagranicznych oraz na rynku wewnętrz nym w konfrontacji z konsorcjami zagranicznymi. Od 2000 r. planowane jest przyśpieszenie tempa wzrostu gospodarczego, a nowe rozwiązania podatkowe w odniesieniu do osób prawnych mają pobudzać działalność inwestycyjną. Z drugiej jednak strony pojawiają się pewne niekorzystne tendencje w postaci ponownego wzrostu inflacji (1999 r.) i stóp procentowych, co może ograniczyć popyt budowlany. Changes in Production SIructure and Ihe Network ol Enlerprlses in Ihe Conslruction Induslry During Ihe Translormalion Period The twa main issues adclressecl in this article are the problem af analysing the production structure af construction enterprises during the transfOfmation and the problem of evaluating changes in the network of construction enterprises. In particular, the authors clescribe the structure of production according to implementation systems, classified by construction sector graup and construction type. The analysis af the enterprise network looks at the structure of companies according to ownership form, number of employees. and construction sector groups and classes. The authors also detennine the average size af an cnterprise measured in terms af emplayment levels..

(15)