Raportowanie zintegrowane – nauka normalna czy rewolucja w sprawozdawczości finansowej?

(1)

Katedra Rachunkowości

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

RAPORTOWANIE ZINTEGROWANE –

NAUKA NORMALNA CZY REWOLUCJA

W SPRAWOZDAWCZOŚCI FINANSOWEJ?

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie istoty raportowania zintegrowanego i zbada-nie, czy zjawisko to mieści się na gruncie badań tzw. nauki normalnej, czy też stanowi rewolucję w nauce na gruncie filozofii T.S. Kuhna. W artykule wykorzystano metodę dedukcyjną oraz historyczną (heurystykę, hermeneutykę i syntezę).

Słowa kluczowe: raportowanie zintegrowane, sprawozdawczość finansowa, filozofia

nauki, paradygmaty.

1. Wprowadzenie

Od pewnego czasu obserwować można coraz więcej publikacji naukowych poświęconych tzw. raportowaniu zintegrowanemu. W ramach tego zjawiska powstają opracowania traktujące między innymi o integracji metod rachunkowo-ści finansowej i zarządczej, rozszerzeniu zakresu ujawnianych w sprawozdaniu finansowym informacji czy też prezentujące zakres przedmiotowy i formę spra-wozdania bądź raportu zintegrowanego. Wydaje się, że raportowanie zintegro-wane w dalszym ciągu będzie przedmiotem badań w związku z uchwaleniem w 2014 r. dyrektywy UE o ujawnianiu informacji niefinansowych.

Ze względu na teorię nauki ważne jest to, czy aktualnie prowadzone badania naukowe mają charakter jedynie utrwalający status quo (daną teorię lub para-dygmat), czy też stanowią rozwiązania rewolucyjne. W myśl filozofii T.S. Kuhna nauka nie rozwija się addytywnie, lecz poprzez rewolucje. Stąd sformułowano w artykule następujące pytanie badawcze: czy coraz liczniejsze prace naukowe

(2)

dotyczące raportowania zintegrowanego świadczą o konstytuowaniu się nowego paradygmatu rachunkowości na gruncie filozofii T.S. Kuhna?

W artykule przedstawiono pokrótce istotę raportowania zintegrowanego, przytaczając krajowe i zagraniczne źródła literaturowe. Następnie dokonano charakterystyki filozofii T.S. Kuhna, ukazując przede wszystkim jej główne założenia oraz kontrowersje wśród społeczności naukowej. Głównym celem arty-kułu była odpowiedź na sprecyzowane we wstępie pytanie badawcze. W artykule wykorzystano dwie metody badawcze – dedukcji oraz historyczną (heurystykę, hermeneutykę i syntezę). Artykuł ma charakter (meta)teoretyczny.

2. Istota raportowania zintegrowanego

Rosnąca liczba publikacji z zakresu raportowania lub sprawozdania1 zinte-growanego wynika w dużej mierze z ograniczonej pojemności informacyjnej sprawozdania finansowego ogólnego przeznaczenia sporządzanego na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości (UoR). Jednym z głównych zarzutów jest to, że sprawozdanie finansowe zawiera informacje finansowe, które w coraz mniej-szym stopniu spełniają oczekiwania informacyjne poszczególnych interesariuszy [Michalczuk i Mikulska 2014, s. 199]. Moim zdaniem, zarzut jest tylko częściowo uzasadniony, gdyż jednym z obowiązkowych elementów sprawozdania finanso-wego jest informacja zawierająca dodatkowe informacje i objaśnienia. W ramach dodatkowych informacji i objaśnień jednostka gospodarcza zobowiązana jest do ujawniania informacji (art. 48, ust. 1, pkt 2 UoR):

– do pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych za okresy sprawoz-dawcze objęte sprawozdaniem finansowym,

– proponowany podział zysku lub pokrycia straty,

– podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki, – inne istotne informacje dla zrozumienia sprawozdania finansowego. Ponadto niektóre jednostki zobowiązane są do sporządzania sprawozdania z działalności jednostki zwanego także sprawozdaniem lub raportem zarządu. Zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości sprawozdanie z działalności jed-nostki powinno obejmować istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń (art. 49, ust. 2 UoR). Ustawodawca precyzuje zakres ujawnianych informacji w sprawozdaniu z działalności jednostki, w tym: prze-widywany rozwój jednostki, osiągnięcia z dziedziny badań i rozwoju, aktualną i przewidywaną sytuację finansową, instrumenty finansowe głównie w celu

(3)

zarządzania ryzykiem oraz stosowanie zasad ładu korporacyjnego (art. 49, ust. 2, pkt 1–8 UoR). Ponadto raport zarządu powinien zawierać także inne informacje, w tym wskaźniki niefinansowe, informacje dotyczące zagadnień środowiska naturalnego i zatrudnienia (art. 49, ust. 3 UoR).

Należy stwierdzić, że ustawa o rachunkowości dopuszcza możliwość szer-szego zakresu ujawnianych informacji, jednak można wysunąć dwa ograniczenia z tym związane:

– niewielki zakres ujawnianych informacji o środowisku naturalnym, zatrud-nieniu i innych społecznych zagadnieniach w informacji dodatkowej (czyli obo-wiązkowym elemencie sprawozdania finansowego ogólnego przeznaczenia),

– szerszy zakres ujawnianych informacji środowiskowo-społecznych w spra-wozdaniu z działalności jednostki, które sporządzają tylko wymienione w art. 49, ust. 1 UoR podmioty.

Wydaje się zatem, że raportowanie zintegrowane jest koncepcją, która ma w sposób bardziej przejrzysty oraz pełny prezentować całościowy efekt gospo-darowania jednostki gospodarczej, w tym informacje finansowe oraz z zakresu środowiska naturalnego, zatrudnienia oraz innych obszarów społeczno-środowi-skowego oddziaływania jednostki gospodarczej. Twierdzenie to znajduje uzasad-nienie w literaturze.

Międzynarodowa Rada ds. Sprawozdawczości Zintegrowanej opublikowała w 2013 r. dokument mający z założenia stanowić bazę opracowania w przyszłości standardu raportowania zintegrowanego. W dokumencie tym Rada wymienia kluczowe obszary, które takie standaryzowany raport zintegrowany powinien zawierać, m.in. [Business and Investors… 2013]:

– strukturę organizacyjną jednostki oraz oddziaływanie na środowisko, – ład korporacyjny,

– analizę otoczenia, szans i zagrożeń,

– wyznaczone cele strategiczne oraz sposoby osiągnięcia tych celów wraz z planowanym zużyciem zasobów,

– pomiar dokonań i symulacje.

Zdaniem D. Jędrzejki [2012, s. 315] „z uwagi na rozwój sprawozdawczości równolegle w kilku obszarach, brakuje w raportach wyraźnego ukazania powią-zań pomiędzy strategią, zarządzaniem, wynikami operacyjnymi, finansowymi i niefinansowymi. Odbiorcy zostaje bowiem udostępnionych kilka oddzielnie opracowanych raportów lub rodzajów ujawnień”. Jak słusznie zauważa autor „istotą sprawozdawczości zintegrowanej ma być uwzględnienie wszystkich wymienionych sfer działalności przedsiębiorstwa w jednym spójnym ujęciu”2_.

2_{Autor dosyć swobodnie i zamiennie posługuje się takimi sformułowaniami jak „ujęcie”,} „ukazanie” czy „ujawnienie”. Wydaje się jednak, że w zamierzeniu cytowanego autora chodziło o nową formę ujawniania informacji finansowych i niefinansowych.

(4)

Raportowanie zintegrowane opisywane jest także jako kolejny etap ewolucji rozszerzonej sprawozdawczości i procesu integracji informacji. Według E. Szcze-pankiewicz [2013, s. 33] w ciągu dziesięciu lat „można przewidywać trzykrotny spadek znaczenia raportów zrównoważonego rozwoju, na rzecz trzykrotnego wzrostu znaczenia raportów zintegrowanych”. Autorka przedstawia także obec-nie obowiązujące regulacje i standardy w zakresie raportowania zintegrowanego oraz różnorodność regulacji na poziomie poszczególnych krajów [Szczepankie-wicz 2013, s. 36]. E. Szczepankie[Szczepankie-wicz [2013, s. 37–40] porównuje także zakres ujawnianych informacji w raporcie zintegrowanym przez różne jednostki z pod-kreśleniem różnic w tym obszarze.

Istotne, także z punktu widzenia dalszych prac naukowych z zakresu rapor-towania zintegrowanego oraz jego ukonstytuowania nie tylko w praktyce, ale właśnie w nauce, jest przyjęcie dyrektywy UE o ujawnianiu informacji niefi-nansowych przez wybrane podmioty. Coraz liczniejsze publikacje ukazują wpływ przyjęcia tej dyrektywy na sprawozdawczość finansową podmiotów, co niewątpliwie wpisuje się w proces integracji informacji. Niemniej spośród wielu publikacji cenne wydaje się się opracowanie A. Kameli-Sowińskiej [2014, s. 68], w którym autorka zadaje pytania o korzyści i koszty stosowania się jednostek do zapisów dyrektywy. A. Kamela-Sowińska przedstawia także wyzwania dla rachunkowości związane z usankcjonowaniem dyrektywy, co dla społeczności naukowej może stanowić swoisty „katalog” obszarów badawczych zarówno na poziomie pojedynczych opracowań, jak też i elementów prac awansowych.

Przedstawione powyżej treści dotyczące raportowania zintegrowanego skła-niają do zadania pytania, czy ilość i zawartość tych publikacji świadczy o tym, że raportowanie zintegrowane jest lub może być odrębnym bytem teoriopoznaw-czym w rozumieniu paradygmatu T.S. Kuhna. Aby odpowiedzieć na to pytanie, scharakteryzowano filozofię nauki T.S. Kuhna.

3. Rewolucjonistyczna filozofia nauki K.R. Poppera

a paradygmaty rachunkowości

Współcześnie znane są i wykorzystywane liczne teorie nauki, m.in. K.R. Pop-pera, T.S. Kuhna, P. Feyerabenda, I. Lakatosa, a z krajowych – popytowo-poda-żowa filozofia nauki S. Rainko. Artykuł oparto na teorii rewolucji naukowych T.S. Kuhna.

Elementem kluczowym w filozofii T.S. Kuhna jest stwierdzenie, że nauka nie rozwija się addytywnie, lecz jej rozwój uwarunkowany jest rewolucjami, które prowadzą do wyłonienia nowych paradygmatów. T.S. Kuhn [2009, s. 10] paradygmat określa jako „powszechnie uznawane osiągnięcia naukowe, które w pewnym czasie dostarczają społeczności uczonych modelowych problemów

(5)

i rozwiązań”. Badania prowadzone na gruncie paradygmatu T.S. Kuhn określa mianem nauki normalnej. Paradygmat wyznacza naukowcom „ramy”, w zakresie których prowadzą oni badania naukowe – „badania w ramach nauki normalnej dążą do uszczegółowienia tych zjawisk i teorii, których dostarcza paradygmat” [Kuhn 2009, s. 53].

Żaden paradygmat jednak nie ma nieskończonej pojemności i w pewnym momencie naukowcy, prowadząc badania, napotykają na problemy, które mogą mieć postać łamigłówek lub anomalii. Łamigłówki dają się wyjaśnić na gruncie obowiązującego paradygmatu za pomocą narzędzi badawczych i teorii dla niego charakterystycznych. Zdaniem T.S. Kuhna, łamigłówki to zjawisko normalne na gruncie obowiązującego paradygmatu, które sprawia, że dana społeczność naukowa może rozwijać teorie i budować modele wyjaśniające owe łamigłówki. Łamigłówki to stały element nauki normalnej, ale możliwa jest taka sytuacja, jak anomalia. Do anomalii dochodzi wtedy, gdy nie można problemu badawczego rozwiązać z wykorzystaniem metod, narzędzi i teorii na gruncie obowiązującego paradygmatu. Jeśli taki stan jest trwały, wówczas dochodzi do kryzysu w nauce, rewolucji i powolnego konstytuowania się nowego paradygmatu. Według T.S. Kuhna [2009, s. 143], anomalie na gruncie nowego paradygmatu „wydadzą się czymś w rodzaju tautologii, opisami zdającymi sprawę z czegoś, co w żadnym razie nie może istnieć inaczej”.

Nowy paradygmat nie zawsze posiada wyraźnie zarysowane ramy i najczę-ściej spotyka się z oporem ze strony społeczności naukowej. Wynika to z faktu, że początkowo naukowcy za wszelką cenę próbują objaśniać anomalie poprzez budowanie nowych teorii na gruncie starego paradygmatu. Zdaniem autora

Rewolucji, stosunkowo duże zróżnicowanie teorii jest charakterystycznym

obja-wem kryzysu nauki [Kuhn 2009, s. 131]. Jednak żaden kryzys nie może trwać nieskończenie, dlatego jego następstwem jest rewolucja naukowa, prowadząca w dłuższym czasie do zaakceptowania nowego paradygmatu. W konsekwencji „kierując się nowym paradygmatem, uczeni stosują nowe przyrządy i widzą nowe obszary rzeczywistości” [Kuhn 2009, s. 195].

Nie ma zgodności wśród badaczy czy i w jakim stopniu filozofia T.S. Kuhna może być stosowana w naukach społecznych, a zatem i w rachunkowości. W prak-tyce występuje dość duża dowolność w formułowaniu paradygmatów rachunko-wości. Nie wszystkie typologie paradygmatów rachunkowości spełniają Kuh-nowskie kryterium konkurencyjności paradygmatów. Przykładowo klasyfikację sześciu paradygmatów J.E. Butterwortha z 1985 r. [Szychta 1996, s. 194] skryty-kował R. Mattessich, który uznał, że nie jest spełniony podstawowy wymóg kon-kurencyjności paradygmatów według T.S. Kuhna. Na tej podstawie R. Mattessich wyróżnił tylko trzy paradygmaty rachunkowości – wyceny, zarządczo-powier-niczy oraz strategiczno-informacyjny. Jeszcze innego podziału paradygmatów rachunkowości, z perspektywy historycznej, dokonał M. Glautier. Wyodrębnił on

(6)

tylko dwa paradygmaty – kontroli i wyceny [Glautier 1983]. Pozostałe typologie paradygmatów rachunkowości zostały przedstawione w pracach m.in. M. Maszta-lerza [2011] czy D. Garsteckiego [2012]. Powszechnie uznaje się, że rachunkowość jest nauką multiparadygmatyczną [Garstecki 2013, Szychta 1996].

Istotne jest zatem to, aby nowy paradygmat był jak najmniej powiązany z obecnymi paradygmatami. Powinien on być wobec nich jak najbardziej kon-kurencyjny, ale przede wszystkim powinien zakreślać uczonym zupełnie nowe obszary badawcze. Czy zatem raportowanie zintegrowane jest tak specyficznym obszarem badawczym, żeby można było mówić o nowym paradygmacie rachun-kowości? Czy może jest to jedynie inny nurt badawczy w ramach obowiązującego paradygmatu (jakiego?) i jego nauki normalnej?

4. Raportowanie zintegrowane w świetle filozofii T.S. Kuhna

W literaturze raportowanie zintegrowane najczęściej wymieniane jest przez autorów w kontekście sprawozdawczości finansowej (np. [Jędrzejka 2012, Kobiela-Pionnier 2013, Jaworska 2011]). Z kolei J. Samelak [2013] przedstawił modelową strukturę rocznego raportu, którego rdzeń stanowi sprawozdanie finansowe uzupełnione o następujące elementy:

– list do interesariuszy,

– sprawozdanie z działalności (komentarz zarządu), – sprawozdanie z ryzyka gospodarczego,

– sprawozdanie o wpływie działalności na środowisko naturalne, – sprawozdanie o kapitale intelektualnym,

– sprawozdania z audytu sprawozdań zawartych w raporcie rocznym.

Czy zatem raportowanie zintegrowane jest ewolucją (czyli spełnia warunki uznania za wkład w ramach nauki normalnej), czy też rewolucją (i być może zasługuje lub pretenduje do miana paradygmatu)? Zdaniem autora opracowania raportowanie zintegrowane nie może być, na obecnym etapie ewolucji badań z tego obszaru, uznane za nowy, samodzielny paradygmat rachunkowości. Rapor-towanie zintegrowane nie tyle stanowi samodzielny byt, ile jest ewolucją sprawoz-dawczości finansowej – rozszerzeniem zakresu i rodzaju informacji ujawnianych interesariuszom w sprawozdaniu finansowym. Świadczą o tym chociażby cele raportowania zintegrowanego opisane w opracowaniu Międzynarodowej Rady ds. Sprawozdawczości Zintegrowanej, która wskazuje na następujące cechy jako-ściowe raportu zintegrowanego – orientacja na przyszłość, istotność i zwięzłość, wiarygodność, kompletność, spójność i porównywalność. Są to cechy niemal toż-same z tymi, które zawarte są w założeniach koncepcyjnych MSSF.

Aby móc określić raportowanie zintegrowane nowym paradygmatem rachun-kowości, musiałoby dojść do wyraźnego kryzysu i w konsekwencji do rewolucji

(7)

w nauce. Nie wydaje się, aby ta miała wystąpić. Według T.S. Kuhna jednym z symptomów nowego paradygmatu jest rosnąca liczba publikacji naukowych. Jednak, zdaniem autora, nie jest to dowód wiążący. Publikacje te mogą przecież stanowić produkt nauki normalnej innego (obecnego) paradygmatu. Widoczna jest analogia z rachunkiem przepływów pieniężnych i zestawieniem zmian w kapitale (funduszu) własnym. Tym dwóm elementom sprawozdania finanso-wego poświęcono wiele publikacji oraz dysertacji naukowych, jednak należy uznać je za produkt nauki normalnej, a nie dorobek na gruncie nowego para-dygmatu. Stanowiły jedynie (albo aż) ewolucję sprawozdawczości finansowej – rozszerzenie sprawozdania finansowego o te informacje, które wcześniej były ujawniane jedynie syntetycznie. Z przytoczonych wcześniej typologii paradyg-matów można stwierdzić, że opracowania te lokują się na gruncie paradygmatu strategiczno-informacyjnego R. Mattessicha, którego głównym obszarem badaw-czym jest informacyjna funkcja rachunkowości, w tym sprawozdawczości finan-sowej. Rozszerzenie zakresu ujawnianych informacji pod szyldem raportowania zintegrowanego mieści się, zdaniem autora, właśnie na gruncie paradygmatu strategiczno-informacyjnego.

Należy jednak zdać sobie sprawę z „ułomności” filozofii T.S. Kuhna, która zresztą została poddana krytyce. Autor Struktury kierował się historią zmian w dziedzinie nauk przyrodniczych, które znacząco różnią się od nauk społecz-nych. W naukach społecznych trudniej dostrzec pewne zmiany i prawidłowości, co paradoksalnie także może być przyczyną multiparadygmatyczności niektórych nauk, w tym rachunkowości. O nierozwiązanych problemach metodologicznych i metateoretycznych nauk społecznych pisze m.in. M. Gorazda [2014].

Jeszcze jednym elementem, który świadczy o tym, że raportowanie zintegro-wane jest elementem tzw. nauki normalnej na gruncie filozofii T.S. Kuhna jest to, że opracowując raport zintegrowany, można kierować się już opracowanymi i stosowanymi standardami, takimi jak Sustainability Reporting Guidelines, AA 1000, ISO 14000 czy ISO 26000. Jest to zatem ewolucja, a nie rewolucja.

Podsumowując, moim zdaniem, raportowanie zintegrowane stanowi obszar badawczy mieszczący się w obecnych nurtach badawczych nauki rachunkowo-ści. Tym samym prace naukowe z zakresu raportowania zintegrowanego należy uznać za produkt nauki normalnej na gruncie paradygmatu strategiczno-informa-cyjnego, a nie jako samodzielny paradygmat rachunkowości.

5. Podsumowanie

Raportowanie zintegrowane stanowi odpowiedź na zgłaszane przez interesa-riuszy postulaty szerszego ujawniania informacji przez jednostki gospodarcze. W szczególności postuluje się opracowanie i ujawnianie informacji finansowych

(8)

oraz niefinansowych, m.in. w obszarze środowiska naturalnego, zatrudnienia, ryzyku i innych istotnych elementach ze względu na działalność jednostki gospo-darczej w formie zwartego, syntetycznego i skierowanego do ogółu interesariu-szy raporcie.

Z punktu widzenia teorii T.S. Kuhna, opracowania naukowe z obszaru raportowania zintegrowanego należy na obecnym etapie uznać za produkt nauki normalnej. Zdaniem autora mają one charakter ewolucyjny w stosunku do obec-nego stanu i mieszczą się na gruncie paradygmatu strategiczno-informacyjobec-nego R. Mattessicha. Brakuje przesłanek uprawniających do stwierdzenia, że raporto-wanie zintegrowane jest na tyle specyficznym obszarem badawczym, żeby móc określić je mianem paradygmatu rachunkowości.

Niemniej ze względu na istotność zagadnienia, tj. potrzebę ujawniania informacji innych niż standardowe informacje zawarte w sprawozdaniu finanso-wym lub w sprawozdaniu z działalności zarządu oraz przyjęcie dyrektywy UE o ujawnianiu informacji niefinansowych, oczekuje się od środowiska naukowego opracowań dotyczących zakresu i formy ujawniania tych informacji oraz ich sys-tematycznej weryfikacji. W późniejszym okresie należy oczekiwać opracowań, w których analizie poddany zostanie wpływ raportowania zintegrowanego m.in. na wyniki pomiaru dokonań przedsiębiorstwa, jego wartości rynkowej i innych mierników ekonomicznych.

Literatura

Business and Investors Explore the Sustainability Perspective of Integrated Reporting

[2013], www.theiirc.org/wp-content/uploads/2013/12/IIRC-PP-Yearbook-2013_PDF4 _PAGES.pdf (data dostępu: 20.02.2015).

Garstecki D. [2013], W kierunku paradygmatu odpowiedzialności społecznej w

rachun-kowości [w:] Rachunkowość odpowiedzialności społecznej – teoria i praktyka, red.

M. Remlein, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Poznań.

Garstecki D. [2012], Paradygmaty rachunkowości w ujęciu Michela Glautiera [w:]

Rozpoznawanie i ujawnianie obszarów ryzyka gospodarczego w sprawozdaniach finansowych, red. W. Gabrusewicz, J. Samelak, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów,

Poznań.

Glautier M.W.E. [1983], Searching for Accounting Paradigms, „The Accounting Historians Journal”, vol. 10, nr 1.

Gorazda M. [2014], Filozofia ekonomii, wyd. I, Copernicus Center Press, Kraków. Jaworska E. [2011], Zmiana podejścia do sprawozdawczości w aspekcie społecznej

odpo-wiedzialności przedsiębiorstwa, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” nr 41,

„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 668.

Jędrzejka D. [2012], Raportowanie zintegrowane jako nowe podejście do współczesnej

(9)

Kamela-Sowińska A. [2014], Dyrektywa Unii Europejskiej o ujawnianiu informacji

nie-finansowych – nowe wyzwanie dla rachunkowości, Studia Oeconomica Posnaniensia,

vol. 2, nr 4(265).

Kobiela-Pionnier K. [2013], Kierunki zmian międzynarodowej sprawozdawczości

finan-sowej z perspektywy inwestora, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia”, nr 58,

Kuhn T.S. [2009], Struktura rewolucji naukowych, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa. Masztalerz M. [2011], Typologie paradygmatów rachunkowości [w:] Kierunki zmian we

współczesnej rachunkowości, red. W. Gabrusewicz, J. Samelak, Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, nr 191.

Michalczuk G., Mikulska T. [2014], Sprawozdanie zintegrowane jako finalny produkt

rachunkowości społecznej, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia”, nr 69,

Samelak J. [2013], Zintegrowane sprawozdanie przedsiębiorstwa społecznie

odpowie-dzialnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.

Szczepankiewicz E.I. [2013], Informacje tworzące wartość rynkową w raportowaniu

biz-nesowym, Warsztaty Menedżerskie, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, nr 3.

Szychta A. [1996], Teoria rachunkowości Richarda Mattessicha w świetle

podstawo-wych kierunków rozwoju nauki rachunkowości. Studium metodologiczne, Fundacja

Rozwoju Rachunkowości w Polsce, wyd. I, Warszawa.

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994, nr 121, poz. 591 ze zm.

Integrated Reporting – Normal Science or a Revolution in Financial Reporting?

(Abstract)

The main purpose of this paper is to show the nature of integrated reporting and answer the question of whether it is normal science or a revolution in terms of T. Kuhn’s philosophy. Deduction and historical method were the two methods employed to achieve these goals.