Monika Łapińska
1, A–C, Elżbieta Krajewska-Kułak
2, A, C–F,
Bożena Okurowska-Zawada
3, E, FAktywność fizyczna i preferencje zdrowotne
w grupie mężczyzn pracujących fizycznie lub umysłowo
Physical Activity and Health Preferences in a Group of Males
Doing Manual or Clerical Work
1 Absolwentka kierunku fizjoterapia, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2 Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok
3 Klinika Rehabilitacji Dziecięcej z Ośrodkiem Wczesnej Pomocy Dzieciom Upośledzonym „Dać Szansę”,
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych; D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mówi się zbyt wiele. Cel pracy. Ocena aktywności fizycznej i wartościowania zdrowia w grupie mężczyzn.
Materiał i metody. Zbadano po 100 pracujących fizycznie (I grupa) lub umysłowo (II grupa) mężczyzn, wykorzystując
autorski kwestionariusz ankiety, Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej oraz listę kryteriów zdrowia.
Wyniki. W I grupie nie ćwiczyło 40% osób, a w II 28%. Badani preferowali głównie jazdę na rowerze (50% I grupy
i 38% II grupy). Za najważniejsze cele podczas ćwiczeń 58% mężczyzn z grupy I i 61% z grupy II uznało zachowanie dobrej formy fizycznej. Nadwagę miało 66% z grupy I i 68% z grupy II. W II grupie pracowników największe zna-czenie było przypisywane twierdzeniom: „nie chorować”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „czuć się dobrze” i „dożyć późnej starości”, a w I grupie: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „dożyć późnej starości” i „należycie się odżywiać”. Największą grupę stanowili respondenci o wystarczającej aktywności fizycznej (68% II grupy i 48% I grupy – p = 0,138).
Wnioski. Większość mężczyzn z obu grup oceniała dobrze swoją aktywność fizyczną, ale jednocześnie miała
nad-wagę. W obu badanych grupach najczęstszą przeszkodą w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak czasu i chęci, a czynnikiem mobilizującym chęć poprawy stanu zdrowia oraz utrzymania dobrej kondycji. W obu grupach największe znaczenie przypisywano takim kryteriom zdrowia, jak: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych” i „dożyć późnej starości” (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 253–264).
Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, aktywność fizyczna, mężczyźni.
Abstract
Background. In Poland, little is communicated about the men’s health.
Objectives. The aim of this study was to assess physical activity and health value in a group of men.
Material and Methods. The authors have examined 100 manual (group 1) and clerical (group 2) workers with the
original author’s questionnaire, the International Physical Activity Questionnaire, and with a list of health criteria.
Results. In the group 1, 40% of respondents didn’t do physical exercise, whereas in the group 2–28%. Most
respon-dents preferred cycling (50% of responrespon-dents in the group 1 and 38% of responrespon-dents in the group 2). Maintaining good physical health was the most important objective for taking up physical exercise in 58% of men in the group 1, and in 61% of men in the group 2. Sixty six percent of respondents in the group 1 and 68% of respondents in the group 2 were overweight. In the group 2, the biggest importance was attached to the following statements: “do not get sick”, “do not feel any physical discomfort”, “feel good”, and “live to an old age,” whereas in the group 1: “do not feel any physical discomfort”, “live to an old age”, and “eat healthy food”. The largest group of respondents had sufficient activity (68% in the group 2 and 48% in the group 1 – p = 0.138).
Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 253–264 ISSN 2082-9876
PRACE ORYGINALNE
Jednym z najważniejszych składników zdro-wego stylu życia powinna być regularna aktyw-ność fizyczna. Wśród rodzajów tej aktywności za Żarów [1] wyróżnia się: wymuszoną aktywność fi-zyczną związaną z wykonywaniem pracy zawo-dowej i codziennych czynności oraz aktywność fizyczną realizowaną z własnej woli w czasie wol-nym od pracy zawodowej. Wydaje się, że pew-nej części badanych osób wykonywana zawodowo praca fizyczna może zastępować aktywność rekre-acyjną lub turystyczną.
Ruch zajmuje drugie miejsce, zaraz po odży-wianiu, jako ważny czynnik wpływający na zdro-wie człozdro-wieka, w znaczący sposób pomagając za-chować zdrowie, ale również wzmacniając je [2].
W dobie współczesnej cywilizacji stres jest nie-odłącznym elementem dnia codziennego, a nad-miar nauki lub pracy, mała aktywność ruchowa, obowiązki dnia codziennego ewidentnie doprowa-dzają do osłabienia kondycji zarówno fizycznej, jak i psychicznej [2, 3].
W literaturze przedmiotu [4–6] zwraca się uwagę, iż podejmowanie regularnej aktywności fi-zycznej pomaga zachować formę i w zdrowiu do-żyć późnej starości, co podnosi poziom satysfakcji z życia i pozwala czuć się potrzebnym, sprzyja ada-ptacji układu krążenia, układu oddechowego, do-datnio wpływa na układ kostny i mięśniowy oraz na lepsze funkcjonowanie organizmu, a wśród dzieci i młodzieży pobudza rozwój i wpływa na prawidłowe dojrzewanie.
Przeciętny Polak wykorzystuje jedynie 1,6% doby na różne formy aktywności fizycznej [7].
W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mó-wi się zbyt mó-wiele, nie robią tego również oni sa-mi, a jak wynika z Raportu Sieemnsa 2012 [8], pod względem długości życia polscy mężczyźni zajmu-ją jedno z ostatnich miejsc wśród krajów europej-skich. Przeciętnie dożywają 72 lat i żyją średnio o ponad 5 lat krócej niż mężczyźni w Unii Euro-pejskiej. Wśród mężczyzn zarówno w młodym, jak i średnim wieku (30–59 lat) zaobserwowano o 70% większą umieralność niż wśród ich rówieśników w UE [8]. Wykazano także [8], że stan zdrowia Polaków jest związany z poziomem wykształce-nia, np. 30-letni mężczyźni mający wykształcenie podstawowe i zawodowe żyją o 12 lat krócej niż ich rówieśnicy mający co najmniej średnie wy-kształcenie. Przeciętny czas życia osób posiadają-cych wykształcenie zawodowe to 37,3 lat, a
wyż-sze – 49,3 lat. W Polsce jest 18,5 mln mężczyzn, z czego prawie aż połowa ma co najwyżej zawodo-we wykształcenie [8].
Celem badań była ocena aktywności fizycznej i wartościowania zdrowia w grupie mężczyzn pra-cujących fizycznie lub umysłowo. Cele szczegóło-we to: sprawdzenie, jak mężczyźni pracujący umy-słowo lub fizycznie oceniają swoją aktywność, jak wartościują zdrowie oraz czy istnieje zależność między aktywnością fizyczną i wartościowaniem zdrowia w badanych grupach.
Materiał i metody
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku R-I-002/240/2014. Badanie prze-prowadzono w grupie 100 mężczyzn pracujących fizycznie (I grupa) oraz 100 mężczyzn pracujących umysłowo (II grupa). W grupie mężczyzn pracują-cych fizycznie rozdano 160 ankiet, zwrotnie zebra-no 100 i tyle wykorzystazebra-no do badania. W grupie mężczyzn pracujących umysłowo rozdano 145 an-kiet, zwrotnie zebrano 100 i tyle wykorzystano do badania.
W badaniu wykorzystano autorski kwestiona-riusz ankiety złożony z IV części (łącznie 15 py-tań), Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywno-ści Fizycznej IPAQ [9] oraz standaryzowaną listę kryteriów zdrowia – LKZ Juszczyńskiego [10].
Do oceny aktywności fizycznej wyznaczo-no podstawowe wskaźniki statystyki opisowej: średnie arytmetyczne (x–), odchylenia standardo-we (SD) i współczynniki zmienności (V). W celu określenia istotności różnic między średnimi wy-nikami samooceny aktywności fizycznej u studen-tów fizjo terapii i dietetyki przeprowadzono testy t-Studenta dla prób niezależnych.
Wyniki
W badaniu wzięło udział po 100 pracują-cych fizycznie (I grupa) lub umysłowo (II grupa) mężczyzn w wieku 18–66 lat. Średnia wieku re-spondentów wyniosła 41,03 ± 11,72 lat. Najlicz-niejszą grupę stanowili badani w przedziale wieko-wym 31–40 lat (28%), następnie w wieku 51–60 lat (23%), 21–30 lat (22,5%), 41–50 lat (21%), poniżej
Conclusions. The majority of men in both groups assessed their level of physical activity well, but at the same
time they were overweight. In both groups, the most common obstacle to exercise was lack of time and will, while a desire to improve one’s health and to be fit was a motivating factor. In both groups, the largest attention was attributed to the following health criteria: “not to feel any physical discomfort” and “live to an old age” (Piel. Zdr.
Publ. 2015, 5, 3, 253–264).
20. r.ż. (2%) i powyżej 60 lat (3,5%). 51% osób było w związku małżeńskim, 21% owdowiałych, a 24,5% kawalerów. Przeważająca większość, bo aż 79,5% badanych mieszkała w miastach, a 20,5% na wsi.
Najwięcej badanych, bo aż 99 (49,5%), deklaro-wało wykształcenie średnie, 35% ukończyło studia wyższe, a 15,5% miało wykształcenie podstawowe.
W I grupie przeważali mężczyźni mający wy-kształcenie średnie (68%), po studiach wyższych fi-zycznie pracowało 16% mężczyzn i tyle samo mia-ło wykształcenie podstawowe. W II grupie ponad połowa – 54% miało wykształcenie wyższe, 31% – średnie, a 15% podstawowe. W zależności od przedziału wiekowego było widoczne zróżnico-wane wykształcenie ankietowanych. Wśród męż-czyzn między 21. a 40. r.ż. przeważało wykształ-cenie wyższe i średnie. Respondenci w wieku 40–50 lat najczęściej mieli wykształcenie średnie. W piątej dekadzie życia i powyżej dominowało wy-kształcenie podstawowe i średnie.
Swoją sytuację materialną aż 47,5% mężczyzn oceniało na dobrą, przeciętne zarobki miało 39% badanych. Bardzo zadowolonych ze swojej sytuacji było 7,5% i tylko 4,5% oceniało ją jako „raczej złą”. 1,5% ankietowanych nie potrafiło określić, w jakiej sytuacji materialnej się znajdują.
Zdecydowana większość mężczyzn (61%) do-brze oceniała swoją aktywność fizyczną, pozostali oszacowali, że jest ona dostateczna – 23% (n = 46), bardzo dobra – 12,5% (n = 25) lub minimalna – 3,5% (n = 7). Sześciu mężczyzn z grupy I oceni-ło sprawność fizyczną na minimalną, w przypadku grupy II była to tylko jedna osoba. Średnią spraw-ność deklarowało 24% pracowników z II grupy i 22% z I grupy. Za dobrą swoją aktywność uważa-ło 57% osób z grupy I i 65% z grupy II, a 15% męż-czyzn z grupy I i 10% z grupy II uważało się za bar-dzo dobrze sprawnych fizycznie. Różnica w ocenie między grupą pracującą fizycznie a grupą pracu-jącą umysłowo była nieznaczna i nieistotna staty-stycznie (p > 0,05).
Wykazano, iż 34% badanych (w tym 40% z I grupy i 28% z II grupy) nie ćwiczyło wcale, a tylko 4% (w tym 6% z grupy I i 2% z grupy II)
mężczyzn ćwiczyło codziennie. Różnice częstości podejmowania aktywności w zależności od wyko-nywanej pracy były istotne statystycznie (p < 0,05). Szczegółowe wyniki przedstawia ryc. 1.
Spośród mężczyzn deklarujących podejmowa-nie aktywności fizycznej:
– 8,33% ćwiczyło codziennie, w tym 75% z I grupy i 25% z II grupy,
– 52,08% ćwiczyło 2–3 razy w tygodniu, w tym 28% z I grupy, 72% z II grupy,
– 35,42% ćwiczyło sporadycznie, w tym 61,67% z I grupy i 38,24% z II grupy.
Wśród mężczyzn, którzy wcale nie ćwiczyli: – 65,38% nie podejmowało w ogóle żadnej ak-tywności, w tym 58,82% z I grupy i 41,18% z II grupy, – 30,77% jedynie sporadycznie korzystało z ru-chu, w tym 53,13% z grupy I i 46,88% z grupy II.
Co dziesiąty mężczyzna z I grupy uważał, że aktywność fizyczna jest dla niego stratą czasu, a 15% twierdziło, że jest to dla nich konieczność. W przypadku 48% badanych różne formy ruchu były przyjemnością, a dla co czwartego mężczyzny (58%) – racjonalnym spędzeniem wolnego czasu. W II grupie aktywność za przyjemność uważało 52% osób, za stratę czasu lub konieczność – 15%, a za racjonalne spędzanie czasu wolnego – 33%. 42% mężczyzn oceniając aktywność fizyczną ja-ko ja-konieczność bądź stratę czasu, nie podejmowa-ło jej – mężczyzn pracujących umyspodejmowa-łowo bypodejmowa-ło jed-nak więcej (27%) niż pracujących fizycznie (15%). 70% osób aktywnych, w tym 37% z grupy I i 33% z grupy II, a także 30% nieaktywnych (z czego 11% z grupy I i 19% z grupy II) uważało aktywność za przyjemność. W grupie mówiących o aktywno-ści jako o racjonalnym spędzaniu czasu 44,83% respondentów podejmowało się aktywności (6% z I grupy i 20% z II grupy), a 55,17% nie robiło te-go wcale (w tym 19% z grupy I i 13% z grupy II).
Najbardziej odpowiadającą badanym osobom formą aktywności fizycznej była jazda na rowerze, gdyż jako formę spędzania czasu wolnego prefe-rowało ją 44% badanych. 38% wybierało spacery, rzadziej siłownię (26,5%) i basen (17,5%). Różnice w wyborze preferowanej formy aktywności
w za-Ryc. 1. Częstość
aktyw-ności fizycznej w zależ-ności od wykonywanej pracy
Fig. 1. Frequency of
physical activity accord-ing to work performed
6% 2% 4% 14% 40% 27% 2% 2% 2% 38% 28% 33% 40% 28% 34% ćwiczenia
codzienne w tygodniu2-3 razy 4 i więcej razy sporadycznie nie ćwiczyłowcale pracownicy fizyczni pracownicy umysłowi razem
leżności od wykonywanej pracy były istotne staty-stycznie w wyborze siłowni (p = 0,0161), marszów i biegów (p = 0,0021) oraz spacerów (p = 0,0012). Wyniki obrazuje ryc. 2.
Najbardziej aktywną grupą byli mężczyźni mię-dzy 21. a 40. r.ż. i wybierali oni treningi na siłow-ni (71,7%), zajęcia na basesiłow-nie (85,72%) oraz zajęcia w terenie (72,58%). Spacery preferowało 84,21% mężczyzn w przedziale wiekowym 31–60 lat.
Oglądanie telewizji było ulubioną formą bier-nego wypoczynku dla 47,5% ankietowanych, w tym dla 49% osób z grupy I i 46% z grupy II, a najmniej (4,5%) czytanie książek, w tym 5% osób z grupy I i 4% z grupy II. Wyniki przedstawia ryc. 3.
Najczęstszą przeszkodą w podejmowaniu ak-tywności fizycznej był brak chęci – 56,73% ba-danych, w tym 34% z I grupy i 25% z II
gru-py (p > 0,05). W dalszej kolejności wymieniano brak czasu – 45,19% osób, w tym 27% z grupy I i 20% z grupy II (p > 0,05) oraz zbytnie zmęcze-nie – 43,27% mężczyzn, w tym 30% z grupy I i 15% z grupy II (p > 0,05).
Dla badanych mężczyzn głównym celem po-dejmowania ćwiczeń było zachowanie dobrej for-my fizycznej – 58% z grupy I i 61% z grupy II (p > 0,05). W następnej kolejności wymienia-li natomiast: odprężenie po pracy (37% z grupy I i 27% z grupy II; p > 0,05), odreagowanie stresu (17% z grupy I i 22% z grupy II; p > 0,05) oraz chęć zmniejszenia masy ciała (30% z grupy I i 25% z grupy II; p > 0,05).
Z analizy BMI (Body Mass Index) wynika, że 32% mężczyzn mieściło się w normie wagowej, w tym 33% z I grupy i 31% z II grupy. Nadwagę
Ryc. 2. Preferowane formy aktywności
fizycznej w zależności od wykonywanej pracy
Fig. 2. Preferred forms of physical
activity according to work performed
Ryc. 3. Preferowane formy
spę-dzania wolnego czasu w zależno-ści od wykonywanej pracy
Fig. 3. Preferred forms of leisure
time according to work per-formed 49% 46% 47,50% 19% 8% 13,50% 4% 18% 11% 9% 12% 10,50% 10% 5% 7,50% 5% 4%4,50% 4% 7% 5,50% oglądanie telewizji sen surfowanie po Internecie słuchanie muzyki rozwiązywanie krzyżówek czytanie książek czytanie prasy
pracownicy fizyczni pracownicy umysłowi razem
19% 34% 26,50% 50% 38% 44,00% 49% 27% 38% 41% 21% 31,00% 14% 21% 17,50% siłownia jazda rowerem spacery marsze i biegi basen
miało 67% badanych, w tym 66% z grupy I i 68% z grupy II. Niedowaga dotyczyła 1% badanych, w tym po 1% z każdej grupy.
41,04% respondentów mających nadwagę, w tym 25% z grupy I i 30% z grupy II, podejmo-wało aktywność fizyczną, a 58,96%, w tym 41% z grupy I i 38% z grupy II, nie było aktywnych. Podejmowanie aktywności deklarowało 60,94% ankietowanych (w tym 17% z grupy I i 16% z gru-py II) mających BMI w normie, a 39,06% bada-nych (w tym 22% z grupy I i 9% z grupy II) nie ćwiczyło wcale.
Spośród populacji mężczyzn oceniających swo-ją sprawność fizyczną jako minimalną 100% osób z grupy I i 1% z grupy II borykało się z nadwagą.
Wśród mężczyzn o dostatecznej sprawności 21,74% z grupy I i 4,35% z grupy II miało BMI w normie, a 26,09% z grupy I i 47,83% z gru-py II nadwagę. W grupie osób oceniających swoją sprawność jako dobrą aż 72,13% ankietowanych, w tym 36,89% z grupy I i 35,25% z grupy II, miało podwyższony wskaźnik BMI. BMI było w normie jedynie u 9,84% osób z grupy I i 17,21% z grupy II. W grupie oceniającej swoją sprawność jako bardzo dobrą BMI w normie dotyczyło 76% responden-tów, w tym 44% z grupy I i 32% z grupy II, a 20% mężczyzn, w tym 3% z grupy I i 2% z grupy II, mia-ło nadwagę.
86,4% mężczyzn z grupy I mających nadwagę i 63,2% z grupy II podejmowało się aktywności wy-łącznie sporadycznie bądź wcale. Jedynie 23,13%, w tym 13,6% z grupy I i 36,8% z grupy II, było ak-tywnych co najmniej 2–3 razy w tygodniu. 24,24% osób z grupy I i 48,4% z grupy II o prawidłowym BMI trenowało 2–3 razy w tygodniu, 4% z grupy I i 8% z grupy II sporadycznie, a nie podejmowało aktywności aż 32,81% badanych, w tym 48,48% re-spondentów z grupy I i 16,13% z grupy II.
W badaniu zastosowano także Listę Kryteriów Zdrowia – LKZ Juczyńskiego [57], która zawie-ra 24 stwierdzenia opisujące pozytywne elemen-ty różnych wymiarów zdrowia fizycznego, psy-chicznego i społecznego. Lista charakteryzuje się zadowalającymi parametrami psychometryczny-mi (współczynnik stałości 0,68). Badany zaznaczał swoje preferencje, wskazując, które z podanych stwierdzeń są ważne w ocenie zdrowia, a spośród wybranych te, które są najważniejsze. W interpre-tacji brano pod uwagę nie tylko istotę kryteriów, lecz także ich właściwości definicyjne, które opisu-ją zdrowie jako stan, wynik, właściwość łub proces. Wyniki przedstawia tabela 1.
Z badań wynika, że wśród 24 stwierdzeń doty-czących bycia zdrowym najczęściej były wybierane następujące: „czuć się dobrze”, „nie odczuwać żad-nych dolegliwości fizyczżad-nych”, „nie chorować, naj-wyżej rzadko na grypę, niestrawność’, „mieć
spraw-ne wszystkie części ciała” oraz „mieć odpowiednią wagę ciała”. Mniej ważne stwierdzenia to: „potrafić panować nad swoimi uczuciami i popędami”, „pić niewielkie ilości alkoholu lub wcale” oraz „potra-fić dobrze współżyć z innymi ludźmi”. Najwięk-sze znaczenie dla ankietowanych mężczyzn mia-ło zdrowie rozumiane jako „właściwość i wynik”, a zdrowie jako „proces” zajmowało dalsze miej-sce w ich hierarchii. Wśród najważniejszych kry-teriów, według respondentów, dotyczących anali-zy zdrowia wystąpiły istotne statystycznie różnice w twierdzeniach określających, co ma największe znaczenie dla badanych mężczyzn. Dla ankietowa-nych z grupy I były to: „prawie nigdy nie musieć chodzić do lekarza” (p = 0,03), „jedynie wyjątko-wo przyjmować lekarstwa” (p = 0,0009), „być od-powiedzialnym” (p = 0,008) oraz „mieć sprawne wszystkie części ciała” (p = 0,03), a dla mężczyzn z grupy II: „nie chorować, najwyżej rzadko na gry-pę, niestrawność” (p = 0,0001) i „mieć zdrowe wło-sy, oczy i cerę” (p = 0,0004). Pozostałe twierdze-nia nie wykazywały istotnych statystycznie różnic (p > 0,05).
W II grupie pracowników największe znaczenie było przypisywane twierdzeniom: „nie chorować”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „czuć się dobrze” i „dożyć późnej starości”, a w I gru-pie: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „dożyć późnej starości” i „należycie się odżywiać”. Szczegółowe wyniki przedstawiono w tabeli 1.
W pracy wykorzystano także kwestionariusz IPAQ w polskiej wersji Biernat, Stupnicki [47] opi-sujący aktywność fizyczną w jednostkach wydatku energetycznego MET min/tydzień (metabolic equ-ivalent – MET).
Wykorzystując kryteria przyjęte przez Między-narodowy Komitet IPAQ, stwierdzono, że 15,5% mężczyzn można było zaliczyć do grupy niewy-starczająco aktywnych fizycznie, w tym 10% z gru-py I i 21% z gruz gru-py II (p = 0,065). Największą grupę mężczyzn (58%) stanowili badani o wystarczającej aktywności, w tym 68% mężczyzn z grupy II i 48% z grupy I (p = 0,138). Największa różnica uwi-doczniła się w grupie mężczyzn intensywnie ćwi-czących, ponieważ ten rodzaj aktywności wykazy-wało 42% pracowników z grupy I i 11% z grupy II (p = 0,001). Wyniki przedstawia tabela 2.
Średnie aktywności fizyczne wyrażone w jed-nostkach wydatku energetycznego MET min/ty-dzień w zależności od rodzaju wykonywanych czynności i pracy zawiera tabela 3. Autorzy przed-stawili tam także korelację między grupami męż-czyzn a średnimi aktywności fizycznej w zależ-ności od rodzaju wykonywanych czynzależ-ności dla pracowników fizycznych i umysłowych.
Zależności między grupami pracowników a średnimi aktywności fizycznej z uwzględnieniem
rodzaju wykonywanych czynności zawiera tabe-la 4. Szacowanie tygodniowego całkowitego wy-datku energetycznego aktywności ruchowej od-zwierciedla najlepszy miernik jej objętości (energy expenditure – EE), tzw. KAF (tygodniowy koszt kaloryczny). Zależności między tygodniowym
cał-kowitym wydatkiem energetycznym aktywno-ści fizycznej z uwzględnieniem jej intensywnoaktywno-ści w zależności od grupy obrazuje tabela 4.
Populacja mężczyzn mających wyższe wy-kształcenie wybierając czynniki, które skłoniłyby ich do podjęcia aktywności ruchowej, wskazywa-Tabela 1. Lista kryteriów zdrowia – znaczenie przypisywane poszczególnym twierdzeniom w badanych grupach
Table 1. List of health criteria – the attention assigned to each statement in the examinated groups
Twierdzenie:
bycie zdrowym oznacza dla mnie… definicja zdrowia średnia Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni P waga definicja zdrowia średnia waga
Dożyć późnej starości cel 1,07 cel 1,36 0,24
Czuć się szczęśliwym przez większość czasu stan 055 stan 0,3 0,13 Potrafić dobrze współżyć z innymi ludźmi proces 0,33 proces 0,56 0,18 Umieć rozwiązywać swoje problemy proces 0,24 proces 0,38 0,034 Należycie się odżywiać wynik 0,8 wynik 1,13 0,17 Dbać o wypoczynek, sen wynik 0,87 wynik 0,97 0,65 Pić niewielkie ilości alkoholu lub wcale wynik 0,06 wynik 0,12 0,4
Nie palić tytoniu wynik 0,76 wynik 0,76 1,0
Mieć odpowiednią masę ciała wynik 0,59 wynik 0,4 0,22 Jedynie wyjątkowo przyjmować lekarstwa właściwości 0,68 właściwości 1,45 0,0009 Mieć dobry nastrój właściwości 0,22 właściwości 0,14 0,43 Nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych właściwości 1,39 właściwości 1,71 0,25 Potrafić pracować bez napięcia i stresu proces 0,28 proces 0,4 0,44 Nie chorować, najwyżej rzadko na grypę,
niestrawność właściwości 1,55 właściwości 0,67 0,0001 Mieć zdrowe oczy, włosy, cerę właściwości 0,43 właściwości 0,03 0,0004 Umieć przystosować się do zmian w życiu proces 0,2 proces 0,23 0,78 Umieć cieszyć się z życia stan 0,95 stan 0,8 0,51
Być odpowiedzialnym cel 0,02 cel 0,27 0,008
Potrafić panować nad swoimi uczuciami
i po-pędami proces 0,26 proces 0,18 0,46
Mieć sprawne wszystkie części ciała właściwości 0,56 właściwości 0,99 0,03 Akceptować siebie, znać swoje możliwości
i braki cel 0,38 cel 0,18 0,1
Mieć pracę, różnorodne zainteresowania wynik 0,48 wynik 0,28 0,23
Czuć się dobrze stan 1,35 stan 1,11 0,33
Prawie nigdy nie musieć chodzić do lekarza właściwości 0,55 właściwości 1,01 0,03
Tabela 2. Rodzaj wykonywanej pracy mężczyzn i ich aktywność a intensywność wysiłku w skali IPAQ Table 2. Type of work and their activity with regard to exercise intensity in IPAQ
Niewystarczająco aktywni Wystarczająco aktywni Bardzo aktywni
Pracujący fizycznie ćwiczący 2 16 25
Pracujący umysłowo ćwiczący 7 42 4
p 0,102 0,002 0,0002
Pracujący fizycznie niećwiczący 8 32 17 Pracujący umysłowo niećwiczący 14 26 7
ła głównie chęć poprawy stanu zdrowia (6% osób) oraz chęć utrzymania dobrej kondycji (6% osób). Średnio wykształceni wybierali oprócz chęci po-prawy stanu zdrowia (33% osób) oraz chęci utrzy-mania dobrej kondycji (19% osób) także zalecenia lekarskie (6% osób), podobnie jak osoby mające wy-kształcenie podstawowe, dla których najważniej-sze czynniki to: chęć poprawy stanu zdrowia (6% osób), chęć utrzymania dobrej kondycji (1% osób), zalecenia lekarskie (5% osób). W II grupie pracow-ników mających wyższe wykształcenie również wy-bierano chęć poprawy stanu zdrowia (21% osób), chęć utrzymania dobrej kondycji (26% osób) oraz zalecenia lekarskie (2% osób). Podobne wybory miały wszystkie pozostałe osoby: chęć poprawy stanu zdrowia (13% osób z wykształceniem
śred-nim i 9% osób z wykształceniem podstawowym), chęć utrzymania dobrej kondycji (11% osób z wy-kształceniem średnim i 6% osób z wyz wy-kształceniem podstawowym) oraz zalecenia lekarskie (7% osób z wykształceniem średnim).
Omówienie
W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mówi się zbyt wiele, nie robią tego również oni sami, a jak wynika z Raportu Sieemnsa 2012 [8], pod wzglę-dem długości życia polscy mężczyźni zajmują jed-no z ostatnich miejsc wśród krajów europejskich. Okazuje się także, że mężczyźni chorobę postrze-gają przede wszystkim jako groźbę „wyrzucenia” Tabela 3. Średnie aktywności fizycznej w zależności od rodzaju wykonywanych czynności i pracy
Table 3. The average of physical activity according to the type of activity and work
Rodzaj aktywności fizycznej Średnia w MET – min/tydz. P
pracownicy fizyczni
n = 100 pracownicy umysłowin = 100
Praca zawodowa 1703,830 602,43 < 0,001
Przemieszczanie się 437,39 342,59 0,383
Prace domowe 480,69 392,590 0,402
Aktywność w czasie wolnym 201,780 243,72 0,606 Intensywna w MET– min/tydz. 1001,43 363,49 < 0,001 Umiarkowana w MET– min/tydz. 708,62 532,54 0,087 Chodzenie w MET– min/tydz. 1113,68 685,49 < 0,001 SUMA w MET – min/tydz. 2823,7 1581,38 < 0,001
Table 4. Tygodniowy całkowity wydatek energetyczny i aktywności fizycznej badanej grupy z uwzględnieniem jej
intensywności
Tabela 4. A weekly total energy expenditure and physical activity of the studied group with regard to its intensity
Tygodniowy koszt kaloryczny
(kcal/tydz.) Średnia Mediana Odchylenie standardowe pracownicy Średnia KAF fizyczni pracownicy umysłowi p KAF1
tygodniowy koszt kaloryczny aktywności fizycznej o wysokiej intensywności
929,765 749 919,97 1356,19 503,34 0,00004
KAF2
tygodniowy koszt kaloryczny aktywności fizycznej
o umiarkowanej intensywności
838,385 486 903,01 958,52 718,25 0,06
KAF3
tygodniowy koszt kaloryczny aktywności fizycznej o małej intensywności
na margines życia i strach w nich budzą nie tyle objawy, co skutki społeczne: utrata pracy, porzuce-nie przez partnerkę, wykluczeporzuce-nie [8]. Niestety, cią-gle obserwuje się wiele niesprzyjających zdrowiu zachowań, do których między innymi zalicza się niepodejmowanie aktywności fizycznej [11]. Po-dejmowanie aktywności ruchowej jest bowiem jed-nym z warunków prawidłowego rozwoju fizyczne-go, psychicznego i społecznefizyczne-go, a odpowiednio dawkowany wysiłek fizyczny, intensywność, czę-stość i czas jego trwania jest potrzebny, aby osią-gnąć niezbędną wydolność fizyczną, zapobiegać otyłości czy chorobom układu krążenia [4].
Sytuacja zdrowotna mężczyzn jest gorsza w porównaniu ze zdrowiem kobiet, ale także męż-czyzn w większości krajów Europy [8].
Badania przeprowadzone przez Światową Or-ganizację Zdrowia [4] wykazały, że Polacy klasy-fikują się w grupie najmniej aktywnych fizycznie społeczeństw europejskich, ponieważ jedynie co dziesiąta dorosła osoba wykonuje systematyczne ćwiczenia fizyczne, a prawie 70% kobiet i mężczyzn prowadzi siedzący tryb życia. Niestety, wraz z wie-kiem zwiększa się także odsetek młodzieży mało aktywnej ruchowo, gdyż młodzi ludzie spędzają więcej czasu przed telewizorem bądź przy kom-puterze niż na zorganizowanych zajęciach sporto-wych lub innych formach aktywności fizycznej [4]. Badania Begier et al. [12], którymi objęto 450 studentów (237 kobiet i 213 mężczyzn) w wie-ku 18–26 lat wykazały, że studenci w ciągu jednego dnia roboczego spędzają średnio 329 minut na sie-dzeniu, nieco dłużej mężczyźni niż kobiety.
Z badań własnych wynika, że ponad połowa mężczyzn, niezależnie od wykonywanej pracy, do-brze oceniała swoją formę fizyczną, ale większość z nich miała jednocześnie nadwagę. Nieliczni byli skłonni do przyznania się, że ich aktywność fizycz-na jest minimalfizycz-na oraz do problemów ze zdrowiem. Niepokojącym zjawiskiem jest także to, że zdecydo-wana większość mężczyzn przyznawała się do bra-ku aktywności lub podejmowania jej sporadycznie. Jest to negatywna prognoza, jeśli chodzi o mężczyzn pracujących fizycznie, bo istotnie częściej w tej gru-pie przeważała ograniczona aktywność. Aby podej-mowana aktywność fizyczna miała znaczenie dla zdrowia, musi być praktykowana co najmniej kil-ka razy w tygodniu, co zadeklarowało jedynie 2 na 5 osób z grupy pracowników umysłowych.
Mimo tak rzadkiego podejmowania aktyw-ności ponad połowa badanych, według kryteriów Międzynarodowego Komitetu IPAQ, wykazywała wystarczającą aktywność, a także zaliczała się do bardzo aktywnych. Jest to jeden z najczęściej stoso-wanych kwestionariuszy w ankietowych badaniach aktywności fizycznej, rekomendowany m.in. przez European Health Interview Survey (EUROHIS)
i European Physical Activity Surveyance System (EUPASS) [47].
Knapik et al. [13] badając 129 osób w wie-ku 60–79 lat, wykazali, że wraz z wiekiem mala-ła zarówno aktywność, jak i samoocena zdrowia. Między kobietami a mężczyznami nie było róż-nic istotnych statystycznie dotyczących samooce-ny zdrowia. Okazało się, że silsamooce-nym modyfikatorem korzystnie wpływającym zarówno na aktywność fi-zyczną, jak i samoocenę zdrowia był poziom wy-kształcenia [13].
Mrozik et al. [14] zbadali 60 osób w wieku 23– –30 lat za pomocą kwestionariusza IPAQ, opisu-jąc ich aktywność fizyczną w MET min/tydzień. Okazało się, że żadna z badanych osób nie zakwa-lifikowała się do najniższej kategorii (niewystar-czająca aktywność fizyczna), a wszyscy pracują-cy w zawodach związanych ze sportem osiągali co najmniej podwyższony poziom aktywności. Wśród tych ostatnich mężczyźni istotnie (p < 0,05) czę-ściej niż kobiety osiągali wysoki poziom aktywno-ści. Wśród niezwiązanych ze sportem nie wykaza-no różnic między kobietami a mężczyznami [14].
We wspomnianym badaniu Begier et al. [12] całkowity poziom aktywności fizycznej badanych wyniósł 2359,5 MET – min/tydz. i był wyższy u mężczyzn (2605,8 MET – min/tydz.) niż u ko-biet (2129 MET – min/tydz.). Dominującym ro-dzajem aktywności było chodzenie (959,2 MET – min/tydz.). Mężczyźni uzyskali wyższe warto-ści w zakresie wysiłków intensywnych i umiar-kowanych, kobiety natomiast nieznacznie wyższe w zakresie chodzenia. Autorzy [12] stwierdzili sta-tystycznie istotne zróżnicowanie na korzyść męż-czyzn w odniesieniu do aktywności fizycznej cał-kowitej, intensywnej i umiarkowanej, wysokiego poziomu sprawności fizycznej oraz wystarczające-go zakresu czasu wolnewystarczające-go.
Baj-Korpak i Soroka [15] wykazali, że wyni-ki całkowitej aktywności fizycznej kobiet (5562,9 MET) były większe niż w przypadku mężczyzn (5284 MET), a Suğuksu [16] badając studentów z Polski i Turcji, stwierdził wyższy poziom aktyw-ności fizycznej polskich kobiet (3720 MET) i męż-czyzn (5045 MET) niż tureckich (1690 MET – ko-biety, 2590 MET – mężczyźni).
Zdecydowaną mniejszość obecnie badanych osób charakteryzowała niewystarczająca aktyw-ność. Owe strefy natężenia były analizowane między grupą wykonujących zawód fizyczny i umysłowy. Bardzo aktywnych mężczyzn było więcej w grupie pracowników fizycznych. Z racji tego, że do obli-czeń była wliczana aktywność również w trakcie pracy, można wnioskować, że wysiłek w ramach wykonywanego zawodu znacznie podwyższył te wartości. Jak wspomniano wyżej, najwięcej bardzo aktywnych mężczyzn pracowało fizycznie i były to
głównie osoby dodatkowo deklarujące podejmo-wanie aktywności poza pracą zawodową. Mimo że większość deklarowała niepodejmowanie ćwiczeń, wysiłek w czasie pracy, według Kryteriów Komite-tu IPAQ, był wystarczający, aby pokryć tygodniowe zapotrzebowanie na ruch. Największa liczba męż-czyzn o niewystarczającej aktywności występowa-ła w grupie osób pracujących umysłowo i dodatko-wo niepodejmujących aktywności fizycznej. Praca fizyczna, jak pokazały badania, była istotnym źró-dłem dostarczania dużego wysiłku, głównie inten-sywnego, który mimo wszystko nie jest w stanie za-stąpić rekreacji ruchowej w wolnym czasie.
Podejście ludzi do wartościowania własnego zdrowia rzutuje na ich stan fizyczny i psychiczny, a także pozwala realizować zachowania prozdro-wotne bądź antyzdroprozdro-wotne.
W literaturze przedmiotu [17, 18] podkreśla się, że kobiety w różnych grupach wiekowych bar-dziej niż mężczyźni dbają o zdrowie i próbuje się to wyjaśnić [19, 20] tym, że „(…) większą dbałość o zdrowie nakazują kobietom społecznie funkcjo-nujące stereotypy związane z płcią, które także nie-jako zwalnia z tych działań mężczyzn (…)”.
W badaniu Smoleń et al. [21] wykazano, że płeć była czynnikiem bardzo różnicującym czę-stość spożywania alkoholu (p ≤ 0,0001) – bada-ni mężczyźbada-ni częściej bada-niż kobiety spożywali al-kohol. Kobiet niespożywających alkoholu było trzykrotnie więcej (20,9%) w stosunku do męż-czyzn (6,7%). Także odsetek niepalących kobiet był istotnie większy p ≤ 0,014* (68,1%) w stosunku do niepalących mężczyzn (45,2%) [21].
Szacuje się, za Światową Organizacją zdro-wia [64], że w Polsce rozpowszechnienie pale-nia papierosów wśród mężczyzn jest mniejsze (< 30%) niż w Finlandii, Islandii, Szwecji i Norwe-gii, a wyższe (> 50%) w Albanii, na Białorusi, Ukra-inie i Rosji.
Kaleta [22] zbadała 442 czynnych zawodowo mieszkańców województwa łódzkiego oraz lubel-skiego i okazało się, że papierosy paliło ok. 40% mężczyzn i 28% kobiet (p < 0,02), a zaprzestało pa-lenia odpowiednio 28 i 20% badanych (p > 0,05). Tzw. zdrowy styl życia dotyczył tylko 3,5% męż-czyzn i 1,9% kobiet, a jedynie 2% palaczy prze-strzegało pozostałych zaleceń dotyczących zdro-wego stylu życia [22].
Najczęściej zdrowie wśród obecnie badanych mężczyzn było definiowane jako stan bądź wynik. „Czuć się dobrze”, „nie odczuwać żadnych doleg-liwości fizycznych”, czy „nie chorować, najwyżej rzadko na grypę, niestrawność” – to najczęściej wybierane treści przez ankietowanych mężczyzn. W grupie pracowników umysłowych największe znaczenie przypisywano twierdzeniom: „nie cho-rować”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości
fi-zycznych”, „czuć się dobrze” i „dożyć późnej sta-rości”, a w grupie pracowników fizycznych: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „do-żyć późnej starości” i „należycie się odżywiać”.
Badania Sygit-Kowalkowskiej [23] wykazały, iż kobiety uzyskały we wszystkich kategoriach zacho-wań zdrowotnych wyższe średnie niż mężczyźni.
Jak pokazują inne badania [24], wielu mężczyzn narzeka na niewłaściwe warunki pracy, odczuwa za-grożenie zdrowia w związku z podejmowaną pracą oraz jest narażonych na nadmierny wysiłek.
Praca fizyczna w większości przypadków wy-maga zręczności i precyzyjności, stąd wybór wśród pracowników fizycznych opisu „mieć sprawne wszystkie części ciała” był statystycznie ważniej-szy i miał wyższą rangę niż między mężczyznami w kręgu pracowników umysłowych (0,99 pracow-nicy fizyczni i 0,56 pracowpracow-nicy umysłowi). Praca umysłowa jest często związana z komputerem, pro-wadzeniem dokumentacji, ale też niejednokrotnie z funkcją reprezentatywną. Może to świadczyć, że większe znaczenie mężczyźni pracujący umysłowo przywiązywali do treści zdrowia ujętej jako: „mieć zdrowe włosy, oczy i cerę” (0,03 pracownicy fizycz-ni i 0,43 pracowfizycz-nicy umysłowi).
Badania Nowickiego i Ślusarskiej [11] ukazują, że sytuacja materialna jest jednym z ważniejszych determinantów zdrowia, a niedostatek i brak wy-kształcenia stanowią istotne zagrożenie.
Badania własne pokazują, że mężczyźni oce-niają własną sytuację materialną, w jakiej się znaj-dują jako dostateczną, a jeszcze więcej jako dobrą. Jeżeli chodzi o wykształcenie, w grupie umysło-wej przeważali pracownicy po ukończonych stu-diach wyższych, a wśród pracowników fizycznych – z wykształceniem średnim (można przypusz-czać, że są to mężczyźni z wykształceniem zawo-dowym, ale takiej możliwości wyboru nie było). W poszczególnych grupach wiekowych rozkład wykształcenia był różny. U mężczyzn powyżej 50. r.ż. przeważało wykształcenie średnie i podstawo-we. W grupie wiekowej 41–50 lat zwiększała się liczba mężczyzn po studiach wyższych na rzecz wykształcenia podstawowego. W przedziale wie-kowym 21–40 lat już ponad połowa mężczyzn wy-kazuje wykształcenie wyższe i zmniejsza się zde-cydowanie wśród męskiej populacji w tym wieku liczba osób z wykształceniem średnim i podstawo-wym. Jest to korzystne zjawisko, które może pro-gnozować o rozwijaniu się w związku z tym świa-domości związanej ze zdrowiem, zachowaniach prozdrowotnych i wdrożeniu do codziennego ży-cia aktywności fizycznej.
Jóźwiak i Szmagaj [25] zbadali grupę 114 męż-czyzn z Poznania i wykazali, że większość z nich ma nadwagę lub otyłość, a ich aktywność ograni-czała się do pracy w ogródku lub spacerów.
Współczynnik masy ciała BMI, wskazujący na odchylenia od normy wagowej, w niniejszej pra-cy pokazał, jak wielu mężczyzn jest zagrożonych zdrowotnie w związku z jego podwyższeniem. Owe zagrożenie chorobami, głównie nadwagą, jest jed-nakowe u wszystkich mężczyzn niezależnie od wy-konywanej pracy.
Mimo podwyższonego BMI ponad połowa mężczyzn, niezależnie od wykonywanej pracy, nie podejmowała aktywności fizycznej, w tym pra-cownicy fizyczni jedynie sporadycznie podejmo-wali aktywność fizyczną, ale za to jedna czwarta pracowników umysłowych ćwiczyła 2–3 razy w ty-godniu.
Najczęstszą formą spędzania aktywnie wol-nego czasu była rekreacja na świeżym powietrzu, tj. jazda rowerem, spacery, zajęcia w terenie (in-tensywne marsze, biegi), ale również treningi na siłowni. Spacery były istotnie częściej wybiera-ne wśród pracowników fizycznych, co prawdopo-dobnie było związane ze zdecydowanie większym wysiłkiem podejmowanym podczas pracy w po-równaniu z pracownikami umysłowymi. Ci z ko-lei częściej wybierali intensywniejsze, siłowe formy aktywności, czyli siłownię lub bardziej obciąża-jące niż spacery intensywne marsze i biegi z racji niewystarczającej aktywności podczas pracy. Mło-dzi mężczyźni wykazywali większą aktywność re-kreacyjną w czasie wolnym i to głównie oni jako formy treningu wybierali najchętniej siłownię lub intensywne zajęcia w terenie, a także zajęcia na ba-senie. Spacery były preferowane przez mężczyzn w starszym przedziale wiekowym.
Mężczyźni, którzy uznali podejmowanie ak-tywności za konieczność bądź stratę czasu, nie po-dejmowali jej. Może to wskazywać na brak wiedzy związany z podejmowaniem aktywności fizycznej wpływającej na ich zdrowie. W grupie pracujących umysłowo oraz fizycznie zdecydowana większość uważała, że jest to przyjemność lub racjonalne spę-dzanie czasu wolnego. Mimo takiego postrzegania spędzania wolnego czasu przeznaczonego na ak-tywność ruchową wielu mężczyzn nie podejmo-wało się wysiłku. Należy jednak przyznać, że więk-szość mężczyzn niezależnie od wykonywanej pracy wybierało aktywność poza pracą zawodową.
Oglądanie telewizji było najbardziej popular-ną formą biernego wypoczynku wśród pracujących mężczyzn. Surfowanie po Internecie to częstsze zajęcie wśród pracowników umysłowych, jednak nieistotne statystycznie.
Badania wykazały różnice w częstości po-dejmowania aktywności wśród pracowników fi-zycznych i umysłowych. Pracownicy umysło-wi częściej podejmowali aktywność znaczącą dla zdrowia (tj. kilka razy w tygodniu). Pracownicy fizyczni natomiast jedynie sporadyczną.
Warto-ściowanie zdrowia jedynie w kilku przypadkach różniło się pomiędzy obiema grupami pracują-cymi. Zdrowie definiowane jako „cel” czy „pro-ces” wywiera niewielkie znaczenie w ocenie męż-czyzn, więc warto byłoby skłonić się o poszerzenie wiedzy z tego zakresu zdrowia. Mimo zwiększa-jącego się stale poziomu wykształcenia należałoby rozszerzyć promocję zdrowia w zakładach pracy. Inwestycja w ludzi powinna być głównym celem pracodawców.
Badania Korczyńskiej [26] dotyczące zacho-wań zdrowotnych 133 mieszkańców wsi wykazały, iż większość badanych było przekonanych, że lu-dzie mają wpływ na własne zdrowie i, co ciekawe, w tych opiniach mężczyźni nieznacznie prze ważali nad kobietami. Kobiety w porównaniu z mężczy-znami częściej przejawiały prawidłowe zachowa-nia prozdrowotne, lepiej ocezachowa-niały swoje zdrowie, bardziej dbały o nie, mniej paliły i rzadziej się de-nerwowały [26].
Analiza wyników badań prowadzonych przez Arendt et al. [27] w grupie 204 mężczyzn po 40. r.ż. ukazała, że zachowania zdrowotne mężczyzn po 40. r.ż. można było określić jako przeciętne (śred-nia wartość na poziomie 76,28 punktów) i istotnie zależały od miejsca zamieszkania i aktywności za-wodowej.
Badania Kurowskiej i Białasik [28] wśród 97 pa-cjentów Szpitalnego Oddziału Ratunkowego Szpi-tala Uniwersyteckiego nr 1 w Bydgoszczy wykazały w przypadku pacjentów płci męskiej chorych prze-wlekle średnią wartość wskaźnika zachowań zdro-wotnych – 77,47 punktów, a w przypadku pacjentów hospitalizowa nych z przyczyn ostrych – 73,13 punk-tów. U badanych pacjentów płci męskiej, podobnie jak w przypadku badań własnych, najwyżej ocenio-no pozytywne nastawienie psychiczne, a najniżej prawidłowe nawyki żywieniowe [28].
Andruszkiewicz i Basińska [29] prowadziły ba-dania w grupie 221 osób uzależnionych od nikoty-ny, w tym u 104 osób płci męskiej (47%) i wyka-zały u nich niski poziom zachowań zdrowotnych (69,4 punkty).
W badaniu Smoleń et al. [30] wśród 88 słucha-czy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW) w wie-ku 60–81 lat średni wynik zachowań zdrowotnych wynosił 88,39 punktów, co świadczy o tym, że po-pulacja ta wykazała większy poziom nasilenia za-chowań zdrowotnych niż mężczyzn po 40. r.ż. w badaniach Arendt et al. [27]. W grupie mężczyzn badanych przez Juczyńskiego [10] uzyskano war-tość średniego wskaźnika zachowań zdrowotnych – 78,5 punktów.
W promocji zdrowia, za Ostrowska [31], naj-ważniejsze są te zachowania, które są samodzielnie wypracowane, zaaprobowane i pod legają samo-ocenie, bo jak twierdzi Wayne Dyer „Możesz
usta-wić się być chorym lub można wybrać, aby zacho-wać zdrowie” [32].
W związku z tym jest wskazane stworzenie dla grupy mężczyzn skutecznych strategii informacyj-nych oraz komunikacyjinformacyj-nych i programów eduka-cji zdrowotnej.
Wnioski
Większość mężczyzn z obu grup oceniała do-brze swoją aktywność fizyczną, ale jednocześnie miała nadwagę.
Największą grupę mężczyzn stanowili bada-ni o wystarczającej aktywności, przy czym istot-ne statystycznie różnice dotyczyły grupy mężczyzn intensywnie aktywnych, na korzyść pracowników fizycznych.
W obu badanych grupach główną przeszkodą w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak cza-su i chęci, a czynnikiem mobilizującym chęć popra-wy stanu zdrowia oraz utrzymania dobrej kondycji. W obu grupach największe znaczenie było przypisywane takim kryteriom zdrowia, jak: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych” i „do-żyć późnej starości”.
Piśmiennictwo
[1] Żarów R., Gołąb St., Chrzanowska M., Matusik St., Sobiecki J.: Aktywność fizyczna dorosłych mężczyzn
(komu-nikat z badań). Ann. UMCS Sect. D, 2003, 58, 538–542.
[2] Wojtyła A., Biliński P., Bojar I., Wojtyła K.: Aktywność fizyczna młodzieży gimnazjalnej w Polsce. Probl. Hig.
Epidemiol. 2011, 92, 335–342.
[3] Maszorek-Szymala A.: Zachowania zdrowotne kobiet i mężczyzn czynnych zawodowo. Now. Lek. 2012, 81,
360–365.
[4] Świderska-Kopacz J., Marcinkowski J., Jankowska K.: Zachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i ich
wy-brane uwarunkowania. Cz. V. Aktywność fizyczna. Probl. Hig. Epidemiol. 2009, 89, 246–249.
[5] Kaczmarczyk M., Trafiałek E.: Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. Gerontol.
Pol. 2007, 15, 116–118.
[6] Sobieszczańska M., Kałka D., Pilecki W., Adamus J.: Aktywność fizyczna w podstawowej i pierwotnej prewencji
choroby sercowo-naczyniowej. Pol. Merk. Lek. 2009, 156, 659–664.
[7] GUS Badanie budżetu czasu ludności w 2013 r. Warszawa 2014,
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki--zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/badanie-budzetu-czasu-ludnosci-w-2013-r-,18,1.html (data dostępu: 8.08.2015).
[8] Cianciara D.: Zdrowie – męska rzecz. Raport Siemensa 2012, 1–95. http://www. siemens.
pl/pool/healthcare/ra-port_siemensa_2012.pdf (data dostępu: 8.08.2015).
[9] Biernat E., Stupnicki R., Gajewski A.K.: Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ)
– wer-sja polska. Wych. Fiz. Sport. 2007, 51, 47–54.
[10] Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych
Polskie-go Towarzystwa PsychologicznePolskie-go, Warszawa 2001.
[11] Nowicki G., Ślusarska B.: Determinanty społeczno-demograficzne wartościowania zdrowia wśród pracujących
osób dorosłych. Hygeia Public Health 2011, 46, 280–285.
[12] Bergier B., Stępień E., Niźnikowska E., Bergier J.: Aktywność fizyczna kobiet i mężczyzn studiujących
w Pań-stwowej Szkole Wyższej w Białej Podlaskiej. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014, 2, 166–170.
[13] Knapik A., Rottermund J., Myśliwiec A.: Aktywność fizyczna a samoocena zdrowia osób w starszym wieku.
Prze-gląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2011, 2, 195–204.
[14] Mrozik W.J., Stupnicki R.: Ocena aktywności fizycznej studentów WSKFiT za pomocą kwestionariusza IPAQ.
Zeszyty Naukowe WSKFiT 2015, 10, 1–10.
[15] Baj-Korpak J., Soroka A., Korpak F.: Aktywność fizyczna wybranych grup społeczno-zawodowych
(w szkolnic-twie). Człowiek i Zdrowie 2010, 4, 152–161.
[16] Suğuksu K.: Physical activity level between Polish and Turkish university students (IPAQ). [In:] Physical activity
in health and disease. Ed.: Bergier B. Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska, Biała Podlaska 2011, 19–27.
[17] Ziarko M.: Zachowania zdrowotne młodych dorosłych – uwarunkowania psychologiczne. Wyd. Naukowe
„Bo-gucki”, Poznań 2006.
[18] Zadworna-Cieślak M., Ogińska-Bulik N.: Zachowania zdrowotne osób w wieku senioralnym – rola optymizmu.
Psychogeriat. Pol. 2013, 10, 145–156.
[19] Królikowska S.: Nierówności w stanie zdrowia między kobietami a męż czyznami w kontekście płci biologicznej
oraz społeczno-kulturowej. Ann. Univ. Med. Lodz. Soc. 2011, 39, 33–52.
[20] Mandal E.: Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Wyd. Uniwersytetu
Ślą-skiego, Katowice 2000.
[21] Smoleń E., Cipora E., Penar-Zadarko B., Gazdowicz L.: Wybrane zachowania zdrowotne młodzieży
akademic-kiej a umiejscowienie kontroli zdrowia. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2012, 4, 474–484.
[22] Kaleta D., Makowiec-Dąbrowska T., Polańska K., Dziankowska-Zaborszczyk E., Drygas W.: Palenie tytoniu
[23] Sygit-Kowalkowska E.: Zachowania zdrowotne osób w okresie późnej dorosłości – socjodemograficzne korelaty
i różnice między środowiskami społecznymi. Ann. Acad. Med. Stetin. 2013, 59, 1, 103–113.
[24] GUS Wypadki przy pracy i problemy związane pracą. Warszawa 2008.
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/Wypad-ki_przy_pracy_i_problemy_zdrow_zwiazane_z_praca.pdf (data dostępu: 8.08.2015).
[25] Jóźwiak P., Szmagaj A.: Charakterystyka zachowań zdrowotnych mężczyzn po 50. roku życia w Poznaniu
w od-niesieniu do czynników ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Przegl. Lek. 2012, 69, 934–939.
[26] Korczyńska J.: Zachowania zdrowotne mieszkańców wsi (w świetle badań własnych). Ann. UMCS Sect. I, 2001,
26, 277–289.
[27] Arendt A., Laszczyńska M., Bażydło M., Kotwas A., Karakiewicz B.: Ocena zachowań zdrowotnych mężczyzn
po 40 roku życia. Probl. Hig. Epidemiol. 2014, 95, 659–666.
[28] Kurowska K., Białasik B.: Zachowania zdrowotne a radzenie sobie w chorobie u pacjentów Szpitalnego Oddziału
Ratunkowego (SOR). Now. Lek. 2009, 2, 113–122.
[29] Andruszkiewicz A., Basińska M.: Zachowania zdrowotne osób uzależnionych od nikotyny. Przegl. Lek. 2009, 66,
783–785.
[30] Smoleń E., Gazdowicz L., Żyłka-Reut A.: Zachowania zdrowotne osób starszych. Pielęgniarstwo XXI wieku 2011,
36, 5–9.
[31] Ostrowska A.: Prozdrowotne style życia. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna 2007, 10, 11.
[32] https://zdrowieiusmiech.wordpress.com/2013/05/18/20-niesamowite-cytaty-o-zdrowie-i-kondycje/(data dostępu:
8.08.2015).
Adres do korespondencji:
Elżbieta Krajewska-Kułak
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej ul. M. Curie-Skłodowskiej 7a
15-096 Białystok tel./faks: 85 748 55 28
email: elzbieta.krajewska@wp.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 11.08.2015 r. Po recenzji: 6.10.2015 r.
Zaakceptowano do druku: 9.10.2015 r. Received: 11.08.2015
Revised: 6.10.2015 Accepted: 9.10.2015
